Tezy wykładu
PEDAGOGIKA FILOZOFICZNO - NORMATYWNA KAROLA KOTŁOWSKIEGO
W okresie powojennym kontynuatorem linii myślenia pedagogicznego opartego na założeniach pedagogiki kultury w ujęciu aksjologicznym był wychowanek Sergiusza Hessena, nauczyciel z powołania i wykształcenia Karol Kotłowski [1910 - 1988]. Od końca lat 50 - tych aż do emerytury kierował pracami Katedry Pedagogiki Ogólnej U Ł.
Kotłowski rozwój pedagogiki postrzegał w ścisłym związku z filozofią, ściślej biorąc z aksjologią, w swoich wywodach podkreślał, że pedagogika wywodzi się z filozofii toteż żaden z jej kierunków nie może się od niej odcinać. Różne kierunki filozoficzne uznają za wiodące różne systemy wartości - związane z nimi nurty wychowania różnią się tym samym swoimi założeniami, orientują proces wychowania i wychowawców na realizację różnych wartości. Istotą wychowania jest bowiem dążenie do jakichś wartości ważnych dla społeczeństwa, dla jednostki, albo dla jednego i drugiego. Wychowawca dysponując określoną filozofią wartości nie błądzi, potrafi przezwyciężać napotykane trudności, dezorientację pedagogiczną. Wychowanie człowieka jest procesem jego integracji wokół wartości uznawanych za wiodące i rozwijania zdolności wartościowania innych mniej ważnych dla całokształtu życia społecznego. Tylko „...takie działanie, które ma na celu rozwój osobowości dziecka przez włączenie go w służbę uznawanych przez społeczeństwo wartości, można nazwać działalnością wychowawczą”.
Nie ma jednej prawdy pedagogicznej, podkreślał, jest ich wiele, i wiele jest dróg prowadzących do wartościowych społecznie realiów.
W strukturze wychowania Kotłowski postrzegał: akt pedagogiczny, działanie pedagogiczne, proces pedagogiczny[wychowawczy], fakt pedagogiczny.
Aktem pedagogicznym określał każdą świadomą czynność zorientowaną na cel wychowawczy. W strukturze aktu występuje: a/ analiza istniejącej sytuacji wychowawczej; b/ refleksja nad sytuacją ukierunkowana celem wychowawczym; c/ wypracowywanie sposobu osiągnięcia celu; d/czyn wychowawczy obliczony na zmiany wychowawcze.
Ciąg jednorodnych i powiązanych ze sobą aktów jest działaniem pedagogicznym zorientowanym na cel wychowawczy.
Współdziałanie świadomości wychowawcy i wychowanka dla osiągania wyznaczonego celu pedagogicznego jest procesem wychowawczym.
Efektem aktów, działań, procesów wychowawczych są fakty pedagogiczne, które określają pożądane stany świadomościowe wychowanków, oparte o nie działania [ zachowania ] wychowanków oraz nowe sytuacje wychowawcze.
Zdaniem Kotłowskiego specyfika celów wychowania określana min. wolnością wyboru postępowania wychowawców i wychowanków powoduje, że pedagogika może formułować jedynie sądy probalistyczne. Cele nie powinny być formułowane ostro i wyraźnie, gdyż nie są w stanie uwzględnić najprzeróżniejszych uwarunkowań ich wdrażania w różnych środowiskach życia, psychicznych właściwości dzieci i samych wychowawców a poza tym prowadziłyby do indoktrynacji. Cele wychowania nie podlegają też kryterium prawdy i fałszu gdyż są zestawem norm i powinności odnoszących się do przyszłości.
Wychowawca dążąc do realizacji celów wychowawczych tkwi i doświadcza równocześnie trzech sfer działalności pedagogicznej: a/ faktów; b/ powinności; c/ prakseologii.
W sferze faktów analizuje rzeczywistość wychowawczą. W sferze powinności sięga do świata wartości i powinności, poddaje się refleksji filozoficzno - pedagogicznej, dedukuje normy i wartości, założenia i postulaty wychowawcze. Kotłowski stwierdza tu wręcz, bez terminów powinno się, trzeba, należy itp. nie ma pedagogiki. W sferze prakseologii pedagogicznej wypracowuje skuteczną metodykę przechodzenia od tego, co jest, do tego, co ma być, być powinno.
Te trzy płaszczyzny łącznie umożliwiają istnienie nauki o wychowaniu - ustalanie: jak jest? jak być powinno? jakie są możliwości przechodzenia od tego, co jest do tego, co być powinno? tworzą łącznie pełny obszar dociekań pedagogicznych. Wychowanie nie jest wszechmocne podkreślał Kotłowski. Nie każdy człowiek osiągnie najwyższe stadium rozwoju społeczno-moralnego, są granice wyznaczane czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi.
Wychowanie musi oddziaływać na cała osobowość dziecka, uwzględniać jego rozwój umysłowy, uczuciowy i wolicjonalny.
EWOLUCJA ROZWOJU DZIECKA
Fazy rozwojowe Charakterystyka Wartości
I małe dziecko [do 1 r. ż.] socjalizacja słabe zróżnicowanie witalne
II pierwsze dzieciństwo odkrycie świata rzeczy zmysłowe
[1 - 3 r.ż. ] [hedonistyczne]
III drugie dzieciństwo\ egocentryzm ekonomiczne
[3 - 7 r. ż. ] [ nabywanie ]
IV trzecie dzieciństwo socjalizacja konkretna, faza techniczne
[ 7 - 17 r. ż. ] pragmatyczna [produkcja]
V preadolescencja nawrót do egocentryzmu polityczno-organizacyjne
[12 - 14 r.ż.]
VI adolescencja socjalizacja abstrakcyjna kultury
[14 - 18 r.ż.]
VII dojrzałość racjonalizacja, początek duchowe[prawdy, piękna,
[ 18 - 25r.ż.] równowagi duchowej dobra, miłości, pobożności]
Wychowanie ma doprowadzić do poznania wartości, zinterioryzowania wartości, regulowania nimi postępowania - kierowania się nimi w zachowaniach.
SYSTEM NORM ETYCZNYCH
↓ ↓ ↓
POZNANIE INTERIORYZACJA DZIAŁANIA
Kluczowe jest w nim przestrzeganie - kierowanie się prawidłowościami, zasadami wychowania:
1/specyficznego dojrzewania;
2/ socjalizacji i profesjonalizacji;
3/ cywilizacji;
4/ indywidualizacji;
5/ uduchowiania - a następnie odpowiedni wybór metod wychowania.
M E T O D Y W Y C H O W A N I A
informacyjne interioryzacyjne regulatory postępowania
↓ ↓ ↓
wyjaśnianie norm emocjonalne przeżywanie hamowanie, pobudzanie
↓ ↓ ↓
wiedza o dobru akceptacja dobra realizacja dobra
▼
osobowość moralna
[ K.Kotłowski Filozofia wartości a zadania pedagogiki 1968]
Osobowość moralną charakteryzują: rozumienie konieczności istnienia norm postępowania, ich akceptacja, gotowość do działania zgodnie z normami, swoisty automatyzm kulturalnego zachowania się. Ód wychowawcy żąda Kotłowski świadomości wartości które chce wpajać, własnego perfekcjonizmu moralnego, optymizmu pedagogicznego twierdząc, że w „...jego niedoskonałości tkwi z reguły przyczyna wszelkich pedagogicznych niepowodzeń”.