Wrażenia i spostrzegania

Jak to jest, że niektórzy ludzie spostrzegają coś a inni nie, jedni spostrzegają więcej a inni mniej, dlaczego niektóre rzeczy wywierają na nas określone wrażenia i dlaczego widzimy barwy? Poniższa prezentacja spróbuje nam to wyjaśnić.

Prawo Webera-Fechnera- jest to prawo wyrażające relację pomiędzy fizyczną miarą bodźca a reakcją układy biologicznego. Dotyczy ono reakcji na bodźce takich zmysłów jak wzrok, słuch czy poczucie temperatury. Jest to prawo fenomenologiczne będące wynikiem wielu obserwacji praktycznych i znajdujące wiele zastosowań technicznych. Przy konstruowaniu skali wrażeń (np.dotyczących dźwięku lub światła) zawartość początkową przyjmuje się zwykle tzw. wartość progową, czyli umowną najniższą wartość bodźca rejestrowanego przez ludzkie umysły. Umowność tej wartości wynika z różnic w percepcji u różnych ludzi. Tak, więc ocena głośności dźwięku zależy od logarytmu ciśnienia akustycznego na membranie bębenka, zaś ocena jasności światłą zależy od logarytmu strumienia światła mierzonego na powierzchni oka.

Właśnie z powodu stosowalności prawa Webera-Fechnera w pomiarze głośności dźwięków stosuje się jednostki ilorazowe jak bel i jego podwielokrotności.

Inną konsekwencją prawa Webera-Fechnera jest fakt, że aby uzyskać liniową skalę, np. w pokrętle głośności radia (dwa razy dalsza pozycja daje dwa razy głośniejszy dźwięk, należy stosować potencjometr logarytmiczny.

W=k ·ln B

B0

Gdzie:

w - reakcja układu biologicznego (wrażenie zmysłowe),

B - natężenie danego bodźca,

B0 - wartość początkowa natężenia danego bodźca,

ln - logarytm naturalny.

Gustav Theodor Fechner-niemiecki fizyk i filozof. Twórca psychofizyki i inicjator eksperymentalnych badań nad zjawiskami psychicznymi. Największym dokonaniem Fechnera było ustalenie prawa (znanego jako prawo Webera-Fechnera) głoszącego, że przyrost wrażenia (jako subiektywnie odczuwana różnica) jest zależny od natężenia bodźca

w sposób logarytmiczny. Główne jego dzieło, w którym bada stosunek zjawisk psychicznych do fizycznych przy pomocy doświadczenia i matematyki: „Elemente der Psychophysik” (1860).

Ernst Heinrich Weber-niemiecki anatom, fizjolog i psycholog. Brat Wilhelma Webera, znanego niemieckiego fizyka. Studiował w Wittenberdze. Od 1818 pracował w Lipsku na uniwersytecie. Znany z prac nad zakończeniami nerwowymi w skórze i nad krążeniem. . Wprowadził hydrodynamikę do badania przepływów krwi i sformułował prawo Webera-Fechnera, uzależniające odpowiedź od bodźca pobudzającego. Badał tak zwany próg przestrzenny skóry w zbudowanym przez siebie estezjometrem - cyrklem Webera.

CZYNNOŚCI POZNAWCZE:

WRAŻENIA

- Prosty proces poznawczy polegający na odbiorze jednej cechy zjawiska. Wrażenia powstają, gdy na nasze narządy zmysłowe działają, w sposób bezpośredni bodźce zarówno ze świata zewnętrznego jak i wewnętrznego organizmu, na zakończenia nerwowe (receptory), wywołując reakcję psychiczną. Jeden obiekt może jednocześnie działać na kilka rodzajów narządów zmysłowych, przez co jednocześnie można odczuwać kilka rodzajów wrażeń.

- Odzwierciedlają pojedyncze procesy przedmiotów i zjawisk. Jest to najprostsza informacja o działającym aktualnie bodźcu. Z odbiorem wrażeń wiąże się zjawisko adaptacji, tzn. zmiany wrażliwości na powtarzające się bodźce.

SPOSTRZEŻENIA

- To złożony proces poznawczy, w wyniku, którego w umyśle człowieka powstaje obraz rzeczywistości. Nie jest on jest biernym postrzeganiem, lecz aktywnym, twórczym procesem, którego istota polega na sensownym łączeniu całości materiału dostarczonego przez zmysły. Co oznacza przetwarzanie informacji odbieranej z narządów zmysłów.

-To złożony układ procesów prowadzący do ukształtowania się subiektywnego obrazu rzeczywistości, spostrzeżenia. Podstawą tych procesów są określone czynności tj. widzenie, słyszenie, smakowanie, wąchanie, odczuwanie dotyku i temperatury itp., które odpowiadają za konstruowanie spostrzeżeń.

Wrażenia i spostrzeżenia różnice:

Wrażenia-powstają pod nieobecność bodźców, trudno utrzymać długo w umyśle, cechuje je nietrwałość i zmienność. Mogą być mniej konkretne (bardziej ogólne)

Spostrzeganie -powstają pod wpływem stymulacji sensorycznej, są wyraźne, mgliste, czasami fragmentaryczne

Wyobrażenia, a spostrzeżenia podobieństwa:

· odzwierciedlają fizyczno- chemiczne właściwości otaczającego świata; właściwości konkretne.

CECHY WSPÓLNE WRAŻEŃ:

• Siła wrażeń - mogą być silniejsze lub słabsze. Siła wrażeń zależy od siły podniety, ale też od wrażliwości narządów zmysłów;

• Jakość wrażeń - dotyczy zróżnicowania wrażeń w obrębie tego samego zmysłu. Istnieje możliwość stopniowego przechodzenia jednych wrażeń w drugie (od jednej barwy do innej, od jednego smaku do innego),

• Modalność wrażeń - zróżnicowanie wrażeń wynikające ze zróżnicowania narządów zmysłów, czym innym jest wrażenie wzrokowe i słuchowe, są to wrażenie nieporównywalne, bez możliwości przechodzenia stopniowego od wrażeń wzrokowych do słuchowych;

• Czas trwania wrażeń - może być ostro ograniczony. Po włączeniu lampki widzimy jej blask, po zgaszeniu blasku nie ma. Tak też z słuchowymi. Inaczej z wrażeniami smakowymi - pozostają;

• Właściwości przestrzenne - wzrok - widzenie stereoskopowe, dotykiem można umiejscowić przedmiot w przestrzeni, słuch ma pewne właściwości przestrzenne, przy węchu i smaku właściwości przestrzenne są słabo wyrażone

RODZAJE WRAŻEŃ:

WZROKOWE- Związane są z percepcją fal świetlnych wpadających do oka. W ich odbiorze istotną rolę spełnia siatkówka, która jest błoną oka wrażliwą na bodźce świetlne.

Elementy światłoczułe siatkówki:

Pręciki: odbierają światło o małym natężeniu i nie reagują na różnicę kolorów

Czopki: reagują na światło o większym natężeniu i są wrażliwe na barwy

Pręciki i czopki przekazują impulsy do kory mózgowej. Promienie świetlne o różnej długości fali pobudzają różne układy receptorowe, a impulsy są rozpoznawane w mózgu i uświadamiane osobie spostrzegającej fale świetlne. Widzenie barw zależne jest od trzech rodzajów barwników znajdujących się w czopkach (niebieskiej, zielonej, czerwonej).

W odbiorze wrażeń wzrokowych występują dwa rodzaje zaburzeń:

Wadliwe lub całkowite nierozróżnianie barw: polega głównie na nieodróżnianiu kolorów zielonego od czerwonego i nazywa się daltonizmem,

Złudzenia optyczne: powstają na skutek niedokładnego spostrzeżenia przedmiotów lub zjawisk, zdarzeń, sytuacji.

SŁUCHOWE- Związane są z odbiorem fal dźwiękowych docierających do ucha człowieka. Głównym narządem odbierającym te wrażenia jest narząd Cortiego

Pobudzone przez fale dźwiękowe komórki nerwowe słuchu przetwarzają je na impulsy nerwowe i przesyłają do różnych miejsc w mózgu, gdzie następuje proces uświadomienia sobie rodzaju i charakteru treści, dzięki rozróżnianiu amplitudy fal oraz ich częstotliwości.

Uszkodzenie słuchu nazywa się głuchotą. Wyróżnia się trzy podstawowe stopnie głuchoty: lekką, średnią i ciężką.

SMAKOWE- Związane są z chemiczną rejestracją ciał rozpuszczonych w ślinie w jamie ustnej. Organem odbiorczym tych wrażeń są brodawki smakowe rozmieszczone na całym języku, na podniebieniu miękkim, w tylnej części gardła oraz niektórych okolicach przełyku.

WĘCHOWE- Węch, podobnie jak smak, należy do "zmysłów chemicznych", ściśle ze sobą powiązanych (wspólnie kształtujących tak zwaną "smakowitość"). Organem odbiorczym tych wrażeń jest nabłonek węchowy, mieszczący się w górnej części jamy nosowej. W błonie komórek nabłonka znajdują się częściowo specyficzne białka receptorowe (kilkaset rodzajów), których natura została poznana dzięki laureatom Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (Linda Buck i Richard Axel, 2004).

Zawarte w powietrzu cząsteczki związków lotnych, z prądem powietrza dostają się do jamy nosowej, a następnie dyfundują do szczeliny, w której znajduje się nabłonek węchowy. Pobudzają niektóre z komórek nabłonka, zawierające odpowiednie białka receptorowe, tworząc "mapę pobudzeń", charakterystyczną dla danego zapachu. Człowiek może rozpoznać po treningu nawet 10000 różnych zapachów. Jedna z zaproponowanych klasyfikacji tych wrażeń wyodrębnia wonie: aromatyczne, kwiatowe, piżmowe, czosnkowe, spalenizny, korzenne, wstrętne, obrzydliwe.

DOTYKOWE- Odpowiedzialna za odbiór wrażeń dotykowych jest skóra, która ma liczne zakończenia nerwowe. Człowiek poprzez skórę odczuwa dotyk, nacisk, swędzenie, łechtanie, ból. Spełnia ona również rolę drugich płuc - wydziela produkty rozkładu białka w postaci potu oraz rolę "wabika" dla płci odmiennej. Wrażenia skórne wywołują w świadomości człowieka różnego rodzaju wyobrażenia (ostrości, gładkości, wilgotności, szorstkości, lepkości).

TERMICZNE-Źródłem bodźców termicznych są ciała o różnej temperaturze w granicach od −10 stopni Celsjusza do +70 stopni Celsjusza. Powierzchnia skóry ma specjalne punkty reagujące na ciepło i zimno. Człowiek poprzez skórę odczuwa gorąco, ciepło, zimno, chłód

STAWOWE-Wrażenia te odbierane są dzięki ciałkom dotykowym, rozmieszczonym w torebkach stawowych, okrywających nasze stawy(kolanowy, biodrowy, łokciowy, barkowy). Wrażenia stawowe dają człowiekowi możliwość dobrego orientowania się w ułożeniu swoich kończyn i całego ciała, zwłaszcza w ciemności

MIĘŚNIOWE- Odpowiedzialne za odbiór tych wrażeń są zakończenia nerwowe znajdujące się w ścięgnach. Dzięki temu organowi potrafimy ocenić i porównywać różnego rodzaju ciężary i obciążenia, z którymi mamy do czynienia.

RÓWNOWAGI CIAŁA-Organem utrzymującym równowagę ciała jest organ znajdujący się w uchu wewnętrznym, zwany błędnikiem błoniastym. Składa się on z trzech przewodów półkolistych, woreczka i łagiewki. Komórki zmysłowe zakończone rzęskami (włoskami) poruszane są przez płyn zwany endolimfą. Ruchy głowy powodują przemieszczanie się endolimfy i poruszanie włosków komórek nerwowych. Powstające impulsy nerwowe stanowią podstawę pobudzenia odpowiedniego pola kodowania równowagi i uświadomienia położenia głowy i całego ciała

USTROJOWE- Wrażenia ustrojowe odbierane są z wnętrza naszego organizmu dzięki rozmieszczonym organom odbiorczym i sygnałowym. Dzięki odbiorowi tych wrażeń poznajemy stan funkcjonalny naszego organizmu jako całości oraz różnego rodzaju dolegliwości: głód, apetyt, przesyt, nudności, zatrucie, duszność, senność, zaparcia, wrażenia seksualne.

ZABURZENIA ODBIORU WRAŻEŃ-SENSOPATIE:

Zaliczamy do nich następujące objawy:

1.Nadwrażliwość - jest to nadmierna reaktywność na wszystkie, nawet słabe bodźce. Objaw ten spotyka się w zespole neurastenicznym po zatruciach, w początkowych stadiach psychoz.

2. Zmniejszenie wrażliwości - jest to zmniejszenie intensywności odbieranych bodźców. Objaw ten spotykamy w zespołach depresyjnych i otępiennych.

3. Cenestopatie - są to doznania płynące ze skóry lub narządów wewnętrznych, o zmiennej lokalizacji pod postacią: np. mrowień, pieczenia, kłucia, drętwienia lub ucisków. Objaw ten spotykamy w zespołach depresyjnych (depresji hipochondrycznej), schizofrenii a także w zespole neurastenicznym.

SPOSTRZEGANIE:

Spostrzegane przez nas przedmioty nie zawsze są takie, jak my je widzimy oraz nie wszyscy spostrzegamy te same przedmioty w ten sam sposób. Różnice mogą powstawać zarówno na poziomie odbioru bodźców przez receptory, jak i w trakcie wnioskowania o przedmiocie. Zdarza się również, że system spostrzegania popełnia omyłki lub rozpoznaje tylko część przekazywanej informacji. Błędy te mogą polegać na złudzeniach, mogą być efektem długotrwałej stymulacji, po której spostrzegane długo obrazy „odbijają” się konsekwencjami w następnych spostrzeganych obrazach lub powstają na skutek ograniczonego czasu rozpoznania lub po prostu zmęczenia.

Zaburzenia spostrzegania dzielimy na:

1. Złudzenia - iluzje

2. Omamy - halucynacje

3. Zaburzenia psychosensoryczne-Zespół Alicji w Krainie Czarów-zaburzenie psychosensoryczne, halucynacje i iluzje percepcji ciała występujące u ludzi w przebiegu różnych chorób, zwłaszcza migreny z aurą.

ZŁUDZENIA-to fałszywe spostrzeżenie istniejącego przedmiotu lub zjawiska. Mamy wówczas do czynienia z nieprawidłową klasyfikacją prawidłowo odebranego bodźca.

Złudzenia mogą powstać pod wpływem: emocji (np. strachu) lub na skutek zakłóconych warunków spostrzegania (np. o zmroku, w stanie zaburzonej świadomości).

Złudzenia nie muszą być objawem zaburzeń psychicznych, jeśli są korygowane po ustąpieniu czynników pogarszających warunki spostrzegania. Szczególnym rodzajem złudzeń są paraidolie. Jest to spostrzeganie w kształtach obłoków, wzorów tapet, nieregularnych plam, konkretnych postaci lub obrazów

Złudzenia optyczne-zdarza się, że zmysły nas oszukują, powodując nietrafne doznania układu bodźców doświadczamy wtedy złudzeń. Występują, gdy sytuacja bodźcowa jest wieloznaczna.

OMAMY- to spostrzeganie nieistniejących przedmiotów i zjawisk.

Omamy dzielimy według:

1. Struktury - na proste (np. błyski, trzaski) oraz złożone (przedmioty, sytuacje, sceny)

2. Projekcji zmysłowej - omamy słuchowe (najczęstsze), wzrokowe, czuciowe, smakowe, węchowe, interoceptywne (ustrojowe)

3. Formy- Omamy prawdziwe utożsamiane z realną rzeczywistością, zwykle żywe, jaskrawe, rzutowane w zewnętrzną przestrzeń. Omamy rzekome nie są utożsamiane z realną rzeczywistością. Podobnie jak w przypadku omamów prawdziwych chory wierzy w nie, ale uważa, że powstają one w wyniku działania niezwyczajnych sił i zjawisk, a od realnej rzeczywistości potrafi je oddzielić. Omamy te rzutowane są w wewnętrzną przestrzeń zmysłową (głosy w głowie, obrazy w oczach).

ZABURZENIA PSYCHOSENSORYCZNE-to zaburzenia syntezy zmysłowej dotyczące złożonego procesu spostrzegania takich zjawisk, jak poczucie czasu, przestrzeni i schematu ciała.

• Zaburzenia procesu czasu- dotyczą zjawiska nieprawidłowej oceny upływającego czasu (zwolnienie lub przyspieszenie upływu czasu).

• Zaburzenia spostrzegania przestrzeni- objaw ten polega na zmianie odległości, wielkości, kształtu i perspektywy przedmiotów i otaczającej ich przestrzeni.

• Zaburzenia schematu ciała- objaw ten polega na spostrzeganiu zniekształcenia, zmiany wielkości lub proporcji ciała.

Organizowanie obrazów niepełnych:

U osób dorosłych spostrzeganie rzeczywistości przebiega bardzo automatycznie. Aby zwolnić mechanizmy rozpoznawania obrazu, możemy ograniczyć liczbę przekazywanych informacji, np. tylko do cieni, konturów lub plam.

Obrazy dwuznaczne:

Zdarza się również, że z powodu nadmiaru informacji lub na skutek braku ważnych elementów obraz można odbierać różnie w zależności od organizacji spostrzegania. W przypadku obrazów dwuznacznych (konkurencyjnych) można je interpretować w dwojaki sposób, przy czym nie możemy spostrzec obu obrazów jednocześnie.

Znaczenie kontekstu:

Wszystkie informacje wzrokowe są przez nas odbierane w kontekście całego spostrzeganego obrazu. Pewne elementy obrazu mają wpływ na pozostałe - czasami nawet zniekształcają ich spostrzeganie w zakresie kształtu i wielkości. Nie możemy spostrzegać wybranych elementów w izolacji od całości obrazu

Kontrast równoczesny:

Zjawisko kontrastu równoczesnego polega na wpływie otaczających obiekt pól na postrzeganie go. Dotyczy to tak jasności jak i barwy obiektów. Szary pasek wydaje się zmieniać odcień od jaśniejszego do ciemniejszego, gdy w rzeczywistości cały ma jednakowy odcień.

Kontrast następczy:

Zjawisko optyczne polegające na tym, że po wpatrywaniu się w jakiś kształt w jednym z kolorów podstawowych, a następnie odwróceniu wzroku, w oczach pojawia się na chwilę ten sam, zamazany kształt w barwie dopełniającej, np. czerwone zachodzące słońce pozostawi w oczach swój okrąg w barwie zielono-niebieskiej

ASOCJACONIZM- teoria zakładająca, że wszystkie złożone akty psychiczne (spostrzeganie, uczenie się, przypominanie, akty woli, uczucia) tworzą się poprzez asocjację (kojarzenie) wrażeń. David Hume, słynny, osiemnastowieczny filozof angielski, zakładał, że proces asocjacji prowadzi do powstawania trwałych połączeń w mózgu. 

Asocjacjonizm jest to:

1. Kierunek w psychologii zakładający, że istnieje mechanizm zwany → asocjacją, pozwalający kojarzyć myśli, → wyobrażenia, zjawiska psychiczne w → świadomości człowieka;

2. Teoria filozoficzna głosząca, że z prostych spostrzeżeń zmysłowych powstaje rozległa wiedza człowieka o świecie, na podstawie odczuwanych emocji (przyjemności lub przykrości) rodzą się nasze oceny na temat przedmiotów, zdarzeń, sytuacji, które potem mają wpływ na nasze życie, np. z → wyobrażeń desek i gwoździ rodzi się wyobrażenie podłogi; z wyobrażeń szkła i drewna rodzi się wyobrażenie okna; z wyobrażeń okna i podłogi rodzi się wyobrażenie domu, itd.

Tego typu poglądy były popularne na przełomie XVIII i XIX w. w Anglii wśród przedstawicieli → radykalizmu filozoficznego.

PSYCHOLOGIA POSTACI, czyli GESTALT

Przyjmuje się, że teoria Gestalt zainicjowana została w 1912 roku wraz z publikacją autorstwa Maxa Wertheimera (1880-1943) na temat iluzji wywoływanej przez dwa oddalone od siebie i mrugające na przemian światła. Prace badawcze nad tym zjawiskiem podjęli dwaj koledzy Wertheimera: Wolfgang Köhler (1887-1967) i Kurt Koffka (1886-1941). Zaatakowali oni koncepcję asocjacyjną i twierdząc, że świadomość człowieka nie jest mozaiką skojarzonych ze sobą elementów, bo świadomość jest całością.

Pola świadomości dzielą się na tło i figurę. Ich zdaniem całość nie jest efektem łączenia się drobnych części. Uważali, że część jest zależna od całości, ale całość nie jest zależna od części. Pewne całości wyodrębnione na tle to postacie.

Myślenie w tej koncepcji polega na zmianie starych całości w nowe całości. Bardziej konkretny, mniej abstrakcyjny charakter treści świadomości.

Postrzegamy elementy jako figury (elementy skupiające naszą uwagę) lub tła (podłoże dla figury). Umiejętność odróżnienia ich od siebie pozwala nam rozgraniczać bodźce istotne, od tych mniej istotnych. Nasza tendencja do postrzegania figury jako znajdującej się przed tłem jest bardzo silna, nawet, gdy figura tak naprawdę nie istnieje.

W taki sposób nasz umysł interpretuje powyższy obrazek, dostrzegając na nim biały trójkąt i białe tło jako osobne elementy, postrzegając subiektywne kontury, których w rzeczywistości nie ma. Taka interpretacja wiąże się też z prawem pregnancji, według której łatwiej nam dostrzec trzy kółka i dwa trójkąty, niż sześć oddzielnych, tak zwanych złych figur.

Możemy patrzeć oczami i słuchać oczami, ale widzimy i słyszymy mózgiem i umysłem

Bibliografia:

"Wprowadzenie do psychologii" Ernest R.Hilgard

"Style charakteru" Stephen Z-ysk S-ka Warszawa

„Wywieranie wpływu na ludzi" Cialdini Robert

„Psychologia” pod redakcją Tadeusza Tomaszewskiego

---