Karolina Kwiatkowska

I rok, edu. art.

ODBIÓR WRAŻEŃ I SPOSTRZEGANIE

1. Wrażenia

• Wrażenie - pierwotny i najbardziej podstawowy proces poznawczy człowieka.

• Powstaje na skutek bezpośredniego działania bodźców ze świata zewnętrznego lub z wnętrza organizmu na zakończenia nerwowe (receptory), wywołując reakcję psychiczną.

Wrażenia są odzwierciedleniem pojedynczej cechy bodźca takich jak np. jasność, kolor, głośność lub siła dotyku

• Ich powstawanie zachodzi podczas przenoszenia do układu nerwowego zmian energii fizycznej zawartej w bodźcach i przekształcanej w impulsy nerwowe w receptorze (tworze nerwowym wyspecjalizowanym w odbieraniu określonego rodzaju bodźców).

• bodziec → receptor → impuls nerwowy → mózg

Bodziec- każda mechaniczna, fizyczna lub chemiczna zmiana otoczenia, oddziałująca na narząd zmysłu. Zmiana zachowania na bodźce jest reakcją.

Organizm człowieka jest zdolny do wykrywania trzech cech bodźców:

• charakterystycznego dla nich typu energii np. świetlnej, termicznej;

• lokalizacji w przestrzeni;

• natężenia w określonych momentach

Bodziec dystalny - bodziec działający z pewnej odległości, znajdujący się poza organizmem, np. krajobraz

Bodziec proksymalny - bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie z narządem zmysłowym (obraz siatkówkowy wytworzony w poznającym), np. obraz poznawanego krajobrazu

Narząd czucia (receptor) jest to wyspecjalizowana część ciała, wybiórczo odczuwająca pewne rodzaje zmian swego środowiska, nie reagująca natomiast na zmiany innego rodzaju.( np. oko jest receptorem służącym do odbierania fal świetlnych).

2. Podział receptorów:

a) eksteroreceptory znajdują się na powierzchni organizmu i odbierają bodźce z otoczenia, dzielą się na:

• -telereceptory odbierają bodźce oddalone od organizmu

• - kontaktoreceptory odbierające bodźce w zetknięciu z powierzchnią organizmu (wzrokowe, słuchowe, smakowe, skórne, zapachowe

b) interoreceptory znajdują się wewnątrz organizmu i odbierają bodźce z wewnątrz organizmu, dzielą się na:

• -proprioreceptory znajdują się w narządach ruchu i odbierają bodźce związane z ruchem i położeniem różnych części ciała,

• -wisceroreceptry znajdują się w narządach wewnętrznych i odbierają bodźce związane ze stanem tych narządów.

3. Rodzaje wrażeń:

a) Wzrokowe

• Odpowiedzialne za odbiór wrażeń wzrokowych są fale świetlne wpadające do naszego oka.

• W ich odbiorze istotną rolę spełnia siatkówka, która jest błoną oka wrażliwą na bodźce świetlne. Elementy światłoczułe siatkówki:

W odbiorze wrażeń wzrokowych mamy do czynienia z dwoma rodzajami anomii:

• wadliwym lub całkowitym nierozróżnianiem barw: polega głównie na nieodróżnianiu kolorów zielonego od czerwonego i nazywa się daltonizmem,

• złudzeniami optycznymi: powstają na skutek niedokładnego spostrzeżenia przedmiotów lub zjawisk, zdarzeń, sytuacji.

b) Słuchowe

• Zmysł słuchu- jeden z najbardziej złożonych narządów organizmu = ucho.

• Jest bardzo wrażliwe nawet na słabe dźwięki. Jak słyszymy- słyszenie powstaje gdy bodziec dociera do słuchu.

• Dźwięk składa się z następujących po sobie zagęszczeń nazwanych fal dźwiękowych, która uderza w błonę bębenkową zwaną bębenkiem.

c) Smakowe

• Receptory smaku- komórki receptorowe w kubkach smakowych zlokalizowanych w brodawkach języka, nagłośni i podniebienia miękkiego. Smak jest traktowany jako zmysł chemiczny. Podstawowe wrażenie smakowe:

-słodki

-kwaśny

-gorzki

-słony

-smak substancji metaliczny

d) Równowaga ciała

• Organem "utrzymującym" równowagę ciała jest organ znajdujący się w uchu wewnętrznym, zwany błędnikiem błoniastym.

e) Dotykowe

• Odpowiedzialna za odbiór wrażeń dotykowych jest skóra, która ma liczne zakończenia nerwowe

• Człowiek poprzez skórę odczuwa dotyk, nacisk, swędzenie, łechtanie, ból.

• Spełnia ona również rolę drugich płuc - wydziela produkty rozkładu białka w postaci potu oraz rolę "wabika" dla płci odmiennej.

f) Ustrojowe

• Wrażenia ustrojowe odbierane są z wewnątrz naszego organizmu dzięki rozmieszczonym organom odbiorczym i sygnałowym.

• Dzięki odbiorowi tych wrażeń poznajemy stan funkcjonalny naszego organizmu jako całości oraz różnego rodzaju dolegliwości: głód, apetyt, przesyt, nudności, zatrucie, duszność, senność, zaparcia, wrażenia seksualne.

4. Cechy wrażeń

• Wrażliwość - zdolność odczuwania słabych podniet. Wrażliwość nie jest cechą stałą, obok różnic osobniczych i gatunkowych istnieją warunki zmieniające wrażliwość człowieka.

• Czułość - zdolność do odczuwania słabych różnic między podnietami.

• Wrażliwość i czułość nie są czymś stałym, zmieniają się w wyniku adaptacji. Jeśli podnieta jest dostatecznie silna i działanie jest długie, działanie podniety słabnie (dotyczy to wzroku, słuchu, smaku, węchu, czucia). Jest to adaptacja.

• Wrażliwość wzrasta, gdy działają na nas słabe podniety, a najbardziej wtedy, gdy podniet brakuje. Przy przebywaniu w zaciemnionym pomieszczeniu wrażliwość może wzrastać 200 000 razy. Dotyczy to wszystkich pozostałych zmysłów.

• Wrażliwość zmienia się też pod wpływem działalności i konieczności życiowych, np. muzyk, malarz, kiper, człowiek niewidomy.

5. Spostrzeganie

• Odbieranie bodźców wzrokowych, słuchowych, czy czuciowych, które poddawane są obróbce i syntezie w poszczególnych częściach mózgu.

• Spostrzeganiem nazywa się złożony układ procesów prowadzący do ukształtowania się subiektywnego obrazu rzeczywistości, spostrzeżenia.

Dzieli się na 3 etapy:

1- Odbiór wrażeń: energia fizyczna, np. fala świetlna i dźwiękowa podlega transformacji na aktywność nerwową komorek kory mózgowej

2 - Kształtuje się wewnętrzna interpretacja obiektu: powstają spostrzeżenia bodźców zewnętrznych

3- Identyfikacja i rozpoznanie: przypisujemy znaczenie naszym spostrzeżeniom

6. Czynniki determinujące proces spostrzegania:

• Związana z wyobraźnią. Odbierane przez nią wrażenia zmysłowe zazwyczaj są deformowane przez nasze oczekiwania, potrzeby, uczucia i mechanizmy obronne, uruchamiane przez podświadomość.

• Nastawienie: Gotowość do spostrzegania rzeczywistości w ściśle określony sposób; nastawienia są uwarunkowane "starymi" doświadczeniami; mogą być chwilowe lub długotrwałe.

• Związana z inteligencją. Koryguje ona doznania zarejestrowane w naszej wyobraźni.

Kontrast. Jeśli w krótkim odstępie czasu doznajemy dwóch bodźców, to ten drugi spostrzegany jest bardziej "różny".

Np. Podnoszę lekką walizkę, a zaraz później ciężką. Stwierdzę, że ta druga jest bardzo ciężka.

Osobowość. Zainteresowania, pragnienia i uczucia człowieka postrzegającego świat mogą być czynnikiem wpływającym na zniekształcenie spostrzeżeń. Indywidualne nastawienie może być filtrem poprzez który obserwowane zjawisko będzie postrzegane.

7. Zaburzenia spostrzegania dzielimy na:

I. Złudzenia - iluzje

• Złudzenie (iluzja) jest to fałszywe spostrzeżenie istniejącego przedmiotu lub zjawiska.

• Mamy wówczas do czynienia z nieprawidłową klasyfikacją prawidłowo odebranego bodźca.

• Złudzenia mogą powstać pod wpływem: emocji (np. strachu), na skutek zakłóconych warunków spostrzegania (np. o zmroku, w stanie zaburzonej świadomości).

• Złudzenia nie muszą być objawem zaburzeń psychicznych jeśli są korygowane po ustąpieniu czynników pogarszających warunki spostrzegania.

II. Omamy (halucynacje) - jest to spostrzeganie nieistniejących przedmiotów i zjawisk.

Kryteria rozpoznania omamów według Kurta Schneidera są następujące:

• a. Omamy muszą być przeżyciami zmysłowymi, a nie myślowo wyobrażeniowymi i mieć wartość realnych spostrzeżeń, niezależnych od woli chorego.

• b. Brak przedmiotu lub zjawiska powinien być stwierdzony przez badającego.

• c. Objaw powinien być powtarzalny.

• d. Należy uwzględnić jedynie jednoznaczne plastyczne i wielokrotne wypowiedzi chorych.

---