Wrażenia i spostrzegawczość

„Psychologia i życie”
R.J. Gerrig, P.g. zimbardo

1. Jak stymulacja staje się wrażeniem?

2. Co łączy zmysły? Co je różni

3. Na czym polega związek między doznaniem, wrażeniem, a spostrzeganiem?

Jak możemy rozpoznać, czy świat, który „widzimy” w naszych umysłach, jest tożsamy ze światem zewnętrznym – i czy my widzimy świat tak, jak inni?

W czasie prezentacji prosimy o skupienie, nie odpowiadamy za ewentualny oczopląs czy migreny

Transdukcja: przekształcanie stymulacji we wrażenia

Transdukcja - przekształcanie jednej postaci informacji w inną - zwłaszcza informacji przenoszonej przez impulsy nerwowe w narządach zmysłów (zachodzi w siatkówce).

Mózg doświadcza świata pośrednio, ponieważ narządy zmysłów

przekładają stymulację na język układu nerwowego: na impulsy nerwowe

Stymulacja Transdukcja Wrażenie Percepcja

Ćwiczenie: Zamknij oczy i delikatnie naciśnij palcem wewnętrzny kącik jednego oka. Po przeciwnej stronie pola widzenia „zobaczysz” wzór wywołany naciskiem palca – nie światłem. Takie wrażenia światła są określane jako fotopsje, wzrokowe obrazy wywołane oszukaniem twojego zmysłu wzrokowego za pomocą ucisku, stymulującego nerw wzrokowy w podobny sposób jak światło.

Progi: granice wrażeń

Próg absolutny - poziom stymulacji konieczny, by bodziec został wykryty. W praktyce oznacza to wielkość graniczną, przy której obecności lub braku bodźca są wykrywalne prawidłowo w połowie wielokrotnie postarzanych osób pomiarowych

Próg różnicy - (ledwo dostrzegalna różnica) - najmniejsza możliwa zmiana bodźca prawidłowo wykrywalna w połowie wielokrotnie powtarzanych prób

Prawo Webera - twierdzenie, ze wielkość najmniejszej wykrywalnej różnicy w intensywności bodźca jest proporcjonalna do intensywności tego bodźca :

najmniejsza wykrywalna różnica jest duża, kiedy intensywność bodźca jest wysoka, i mała gdy intensywność bodźca jest niska.

Teoria detekcji sygnałów - wyjaśnia w jaki sposób, w jaki wykrywamy "sygnały", na które składają się bodźce docierające do naszych oczu, uszu, nosa, skóry i innych narządów zmysłów. Teoria detetekcji sygnałów głosi, że wrażenie jest oceną, jakiej dokonuje mózg na podstawie docierających do niego bodźców. Często owa ocena pojawia się bez udziału świadomości. W przeciwieństwie do starszych teorii wywodzących się z psychofizyki teoria detekcji sygnałów uwzględnia własności odbiorcy.

Adaptacja sensoryczna - to utrata wrażliwości komórek receptorowych w sytuacji, kiedy stymulacja utrzymywała się bez zmian przez jakiś czas tak jak wtedy kiedy pływak przyzwyczaja się do wody.

Wszystkie zmysły działają na podobnych zasadach, ale każdy reaguje odmiennie na informacje,

które przesyła do własnych, wyspecjalizowanych mózgowych obszarów przetwarzania .

Fotoreceptory - komórki światłoczułe (neurony) w siatkówce przekształcające energię świetlną w impulsy nerwowe. Fotoreceptory są ostatnim miejscem w układzie wzrokowym do którego dociera światło.

Pręciki - komórki światłoczułe w siatkówce w siatkówce szczególnie wrażliwe na światło o małej intensywności, ale praktycznie nie wrażliwe na barwy.

Czopki - komórki światłoczułe w siatkówce, szczególnie wrażliwe na barwy, ale słabo reagujące na przyćmione światło

Dołek środkowy - malutki obszar siatkówki, w którym widzenie jest najostrzejsze .

nerw wzrokowy - wiązka neuronów przenosząca informacje wzrokowe z siatkówki do mózgu

Ślepa plamka - pozbawiony komórek światłoczułych punkt, w którym nerw wzrokowy opuszcza oko. Bodziec padający na to miejsce siatkówki nie zostaje dostrzeżony.

Jasność- psychologicznie wrażenie wywołane intensywnością (amplitudą) fal świetlnych.

Barwa - jakość barwy i jej odcień nie są właściwościami obiektów świata zewnętrznego. Są raczej psychologicznymi wrażeniami w mózgu na podstawie informacji wydobytej przez oko z fal świetlonych widma widzialnego.

Widomo fal elektromagnetycznych - cały zakres energii elektromagnetycznej obejmującej fale radiowe, promieniowanie rentgenowskie, mikrofale i światło widzialne.

Widmo widzialne - niewielka część widma fal elektromagnetycznych, na która wrażliwe są nasze oczy. Zakres widma widzialnego u zwierząt może się nieco różnic od naszego.

Teoria trzech barw - zakładając, że barwy są odbierane za pośrednictwem trzech różnych rodzajów czopków wrażliwych na fale światła czerwonego, niebieskiego i zielonego, teoria trzech barw wyjaśnia najwcześniejsze etapy wrażeń barwnych.

Teoria procesu przeciwstawnego - założenia że komórki w układzie wzrokowym przetwarzają barwy w komplementarnych parach jak czerwony-zielony czy żółty-niebieski. Teoria procesu przeciwstawnego wyjaśnia wrażenia barwne, poczynając od komórek dwubiegunowych wzwyż układu wzrokowego.

Powidok- wrażenie utrzymujące się po tym, jak bodziec zanikł. Większość wzrokowych powidoków ma charakter negatywnego powidoku, ukazującego się w kolorach przeciwstawnych względem oryginalnego wrażenia

Ślepota na barwy - zaburzenia o przeważnie genetycznej naturze (coś czasami będące rezultatem urazu), uniemożliwiające jednostce rozpoznawanie określonych kolorów. Najczęstszą postacią ślepoty na barwy jest ślepota na parę barw : czerwona-zielona.

Synestezja: wrażenia między zmysłami.

Synestezja – mieszanie się wrażeń między modalnościami zmysłowymi, jak smakowanie kształtów czy widzenie kolorów połączonych z liczbami

Co wywołuje synestezje? Najwyraźniej może chodzić o komunikację między leżącymi blisko siebie częściami mózgu, które przetwarzają odmienny wrażenia. Badania z użyciem technik obrazowania wskazały na obszar w mózgu lezący na styku płatów skroniowego, ciemieniowego i potylicznego. Obszar ten jednocześnie przetwarza informacje napływające z wielu szlaków.

Teoria tamy – wyjaśnienie kontroli doznań bólowych odwołujące się do istnienia nerwowej „tamy”, która może, w pewnych okolicznościach, zamknąć dopływ bodźców bólowych

Radzenie sobie z bólem – zacznijmy od leków przeciw bólowych (aspiryna, morfina) Działają na wiele sposobów. Przykładowo morfina tłumi informacje bólową w rdzeniu i mózgu, natomiast aspiryna zakłóca sygnały chemiczne uwalniane przez uszkodzoną tkankę. Technika psychologiczna jak hipnoza, relaksacja i procedury odwracania myśli.

Efekt placebo - (imitacje leku) wywołana przekonaniem, że podawana substancja jest prawdziwym lekiem

Przetwarzanie percepcyjne: odnajdywanie znaczenia we wrażeniu

Jak sensoryczny obraz człowieka (np. postać przedstawiona na obrazku) staje się znaczącym spostrzeżeniem kogoś znajomego? W jaki sposób zwykłe wrażenia stają się przetworzonym spostrzeżeniem?

Przetwarzanie percepcyjne – pomaga nam rozpoznawać ludzi i przedmioty, łącząc bodźce z obrazami zapisanymi w naszej pamięci.

Detektory cech – komórki nerwowe w korze mózgu specjalizujące się w reagowaniu na określone właściwości bodźców.

Problem scalania – odnosi się do procesu, za pomocą którego mózg łączy „scala” wyniki licznych operacji sensorycznych w jedno spostrzeżenie. Pojawia się np. kiedy wrażenia koloru, kształtu, krawędzi czy faktury łączy się w spostrzeżenie ludzkiej twarzy

Przetwarzanie odgórne – analiza percepcyjna skupiająca się na oczekiwaniach, wspomnieniach, pojęciach i innych czynników poznawczych obserwatora, nie zaś na właściwościach bodźca. „Odgórne” odnosi się do procesów zachodzących w mózgu, na samej górze systemu odpowiedzialnego za przetwarzanie percepcyjne

Przetwarzanie oddolne – analiza percepcyjna skupiająca się na właściwościach bodźca, nie zaś na naszych pojęciach i oczekiwaniach. „Oddalone” nawiązuje do bodźca pojawiającego się jako pierwszy, podstawowy krok w procesie przetwarzania percepcyjnego

Stałość percepcyjna – zdolność rozpoznawania obiektu jako zachowującego te same cechy w różnych okolicznościach, np. „wiesz ” że drzwi są prostokątne, chociaż obraz jest zniekształcony, kiedy nie patrzysz na nie, stojąc na wprost. Twój mózg automatycznie wprowadza poprawke zniekształcenia sensorycznego, sprawiając, że widzisz prostokątne drzwi,

Ślepota na zmianę – percepcyjna niezdolność zauważenia zmian zachodzących w polu widzenia

Organizacja percepcji: teoria postaci Być może zauważyłeś, że rząd migających się lampek na afiszu kinowym może wywoływać złudzenie ruchu tam, gdzie w rzeczywistości wcale go nie ma.

Psychologia postaci inaczej Gestalt, od niemieckiego słowa oznaczającego postać, kształt, figurę. (Gestalt jest także spostrzeżeniem.) Psycholodzy postaci sądzili, że większość spostrzeżeń jest ukształtowana przez czynniki wrodzone konstytuujące mózg

Figura - część struktury, która przykuwa uwagę. Figura wyróżnia się z tła.

Tło – część struktury, która nie przykuwa uwagi

Domykanie – zasada psychologii postaci mówiąca o skłonności do uzupełniania luk w figurach i dostrzegania figur niepełnych jako kompletnych

Zasady organizacji percepcyjnej – zasady psychologii postaci dotyczące podobieństwa, bliskości, kontynuacji i wspólnego losu. Te „prawa” pokazują, jak nasze mózgi najchętniej grupują elementy w spostrzeżenie (postać)

Prawo podobieństwa - zasady psychologii postaci, zgodnie z którą mamy tendencję do łączenia w naszej percepcji elementów do siebie podobnych

Prawo bliskości – zasada psychologii postaci, zgodnie z którą mamy tendencję do łączenia w naszej percepcji elementów położonych blisko siebie

Prawo wspólnego losu – zasada psychologii postaci zakładająca, że mamy skłonności do grupowania elementów, które łączy wspólny ruch lub cel

Wiemy, że mózg przetwarza ogromne ilości informacji poza naszą świadomością. Założenie, że nasz układ sensoryczny jest w stanie działać na poziomie nieświadomym stanowi podstawę dla przemysłu sprzedającego nam „ podprogowe” nagrania natarczywie reklamowane jako terapie zwalczające otyłość, kradzieży w sklepach, palenie i niską samoocenę. Tym samym założeniem karmi się strach, że niektóre zespoły muzyczne przemycają w swoich nagraniach ukryte wiadomości a reklama może, za pośrednictwem przekazów podprogowych, wpływać na nasze zachowanie konsumenckie i być może na sposób głosowania.

Które pytania z zakresu krytycznego myślenia powinniśmy zadać?

Zacznijmy od tego co może nam powiedzieć psychologia na temat progów spostrzeżenia. Jak pamiętasz próg odnosi się do minimalnego progu stymulacji potrzebnej do wywołania reakcji. Słowo „podprogowy” pokazuje że poruszamy się poniżej owego progu. W języku psychologii spostrzegania „podprogowy” bardziej specyficznie odnosi się do bodźców znajdujących się w pobliżu progu absolutnego, mogą być wystarczające silne by wpływać na narządy zmysłowe i wejść do pamięci sensorycznej, jednak bez wywołania świadomości bodźca.

Wrażenie - proces, za pośrednictwem którego stymulacja receptorów czuciowych prowadzi do powstania impulsów nerwowych interpretowanych przez mózg jako dźwięk, obraz, zapach, smak, ból lub jeszcze inne odczucia sensoryczne. Wrażenia są pierwszym krokiem w przetwarzaniu przychodzących informacji.

Percepcja - proces nadający znaczenie bodźcom sensorycznym. To właśnie dzięki percepcji czytane właśnie

słowa stają się zrozumiałe i nie są jedynie pasmem bodźców wzrokowych. Aby to było możliwe, percepcja w

znacznym stopniu opiera się na pamięci, motywacji, emocjach i innych procesach psychicznych.