Rozwój wrażeń

i spostrzeżeń

Wykonały:

Katarzyna Kowalska

Angelika Piekaruś

Wrażenie

jest to proces poznawczy

polegający na odzwierciedleniu pojedynczej cechy

bodźca, takiej jak barwa, zapach, czy dźwięk.

Dziecko odbiera wrażenia zmysłowe już od

urodzenia. Czynność ta podlega jednak

w toku rozwoju wyraźnemu

doskonaleniu.

Zmiany rozwojowe w zakresie odbierania
wrażeń:

1. Wzrasta wrażliwość zmysłowa:

* obniżeniu ulega dolny próg wrażliwości,
tzn. człowiek reaguje na coraz słabsze
bodźce, np. noworodek reaguje tylko
na dźwięki bardzo silne.

*

doskonalenie

się

wrażliwości
zmysłowej jest procesem
ciągłym, dokonującym się
przez cały okres rozwoju
dziecka.

* najintensywniejsze zmiany dokonują się jednak w wieku
szkolnym. Ostrość wzroku wzrasta o 60% w wieku 6-15 lat,
przewyższając pod koniec tego okresu ostrość wzroku człowieka
dorosłego.

Słuch

muzyczny

(próg

słyszalności

tonów)

największemu obniżeniu ulega w wieku 14-15 lat i na tym poziomie
utrzymuje się do około 19 roku życia, po czym następuje jego
stopniowe podwyższanie. Z kolei słuch fonematyczny (ostrość
słuchu w odniesieniu do dźwięków werbalnych) najwyższe
wskaźniki osiąga między 9 a 12 rokiem życia.

2. Doskonali się czułość zmysłowa, czyli zdolność

różnicowania bodźców:

* zdolność ta kształtuje się u

człowieka stosunkowo wcześnie –

już bardzo małe dzieci rozróżniają

kolory (noworodek dłużej lub krócej

zatrzymuje wzrok na pokazywanym

mu przedmiocie w zależności od

jego koloru)

* na początku trzeciego

miesiąca życia można wyuczyć

niemowlę rozróżniania dwu

odmiennych zapachów.

* doskonali się również zdolność

różnicowania wysokości tonów,

która jest pięć razy wyższa u

dziewiętnastolatków niż na

początku wieku szkolnego.

* wcześnie dużą czułość osiągają

też zmysły skórne. Czułość

zmysłów wzrasta najbardziej w

wieku szkolnym. Zdolność

różnicowania barw wzrasta o

89% między 6 a 14 rokiem życia.

Zmiany te dotyczą przede

wszystkim rozróżniania odcieni,

gdyż barwy zasadnicze są na

ogół prawidłowo rozróżnianie już

pod koniec wieku

przedszkolnego. W wieku

szkolnym zwiększa się też

umiejętność różnicowania

jasności barw.

3. Wzrost aktywności i

intencjonalnego

charakteru

procesu odbierania

wrażeń:

* od 2. roku życia zaczyna się zamierzone uzyskiwanie doznań
zmysłowych.

* niemowlę już w pierwszych

tygodniach życia osiąga tzw.

koncentrację wzrokową i

słuchową – potrafi przez dłuższą chwilę utrzymać wzrok na

pokazywanym mu przedmiocie, a w odpowiedzi na bodziec

dźwiękowy nieruchomieje.

* dziecko kilkumiesięczne potrafi już
śledzić wzrokiem za poruszającym się
przedmiotem i umie lokalizować
źródło dźwięku.

* w drugiej połowie 1.
roku

życia

dziecko

wielokrotnie powtarza
czynność,

która

dostarcza mu pewnych
wrażeń (np. potrząsanie
grzechotką).

* małe dziecko reaguje na przykre bodźce krzykiem, a
stopniowo zaczyna samo je usuwać i unikać czynności i
miejsc

grożących

nieprzyjemnymi

wrażeniami.

*najwyższym etapem rozwoju w omawianym zakresie jest
moment, gdy odbieranie wrażeń nie tylko jest procesem
aktywnym i intencjonalnym, ale samo staje sie
przedmiotem poznania. Człowiek uświadamia sobie treść
swoich doznań zmysłowych oraz fakt, że doznaje i pewne
prawidłowości rządzące tym procesem.

* z czasem dziecko coraz bardziej
świadomie

i

konsekwentnie

poszukuje określonego rodzaju
wrażeń.

*

analogicznie

kształtuje

się

umiejętność unikania
nieprzyjemnych
wrażeń.

Zmiany rozwojowe, jakie zachodzą w procesie

odbierania wrażeń są w znacznej mierze efektem

ćwiczenia – aparat zmysłowy doskonali sie w toku

swojego funkcjonowania. Istotnym aspektem

ćwiczenia jest własna aktywność dziecka.

Spostrzeganie

jest to proces

odzwierciedlania bodźców złożonych,

dokonujący się z wykorzystaniem

wcześniejszego doświadczenia.

Zmiany rozwojowe w zakresie spostrzegania:

1. Doskonalenie się

analizy

i syntezy

spostrzeżeniowej:

* u małego dziecka schematy poznawcze są słabo rozwinięte, mało
zróżnicowane, odzwierciedlające jedynie ogólne zarysy przedmiotów,
a przy tym nieliczne w związku z małą liczba doświadczeń.

* w pierwszym roku życia dzieciom sprawia trudność wyodrębnienie
przedmiotu z tła.

* dziecko spostrzega przedmioty występujące razem jako jedną
całość, np. bierze do ust talerzyk zamiast położonego na nim
jedzenia. Zjawisko to nosi nazwę synkretyzmu.

* dziecko nie widzi reakcji przestrzennych miedzy wyodrębnianymi
elementami, np. dziecko 3-4 – letnie, odwzorowując prostokąt, rysuje
zamiast niego cztery równoległe linie proste.

* przeciwieństwem takiego spostrzegania jest spostrzeganie
alalityczno-syntetyczne, w którym wyodrębnione szczegóły są
ujmowane jako całość.

* zdolność dokonywania analizy i syntezy spostrzeżeniowej ulega
systematycznemu doskonaleniu w wieku przedszkolnym i szkolnym.

* dziecko zaczyna różnicować kształty. Zwiększa się zakres tego, co
może być przedmiotem analizy. Początkowo analiza prowadzi jedynie
do wyodrębnienia składowych części przedmiotu, później zaczyna
obejmować również relacje między nimi, np. stosunki przestrzenne.

* dzieci nie potrafią dostrzec wszystkich elementów składowych
przedmiotów, a jednocześnie nie są w stanie powiązać zauważonych
szczegółów w jedną całość. Nadaje to ich spostrzeganiu charakter
zarówno globalny, jak i szczegółowy.

Diagnozę poziomu analizy i syntezy spostrzeżeniowej przeprowadza
się na podstawie dwóch typów zadań. Są to

zadania

wymagające identyfikacji

i

zadania

wymagające reprodukcji

.

zadania wymagające identyfikacji

– maja na celu ujawnienie,

że dziecko dostrzega identyczność pewnych przedmiotów, a

zarazem odróżnia

je od innych. Przykładem takiego zadania są tzw. wkładanki.

Są to deski z powycinanymi kształtami, które dziecko ma

dopasować do odpowiadających im otworów. Zadanie

to można stosować juz od 2. roku życia. W wieku

przedszkolnym najczęściej stosuje się zadania

wymagające wskazywania wśród pewnej liczby

obiektów tego, który jest taki sam jak

jednocześnie prezentowany wzorzec,

a w późniejszych latach życia zadania

polegające na wyszukiwaniu prostych

figur geometrycznych w bardziej

złożonych wzorach.

zadania wymagające reprodukcji

– polegają na odtwarzaniu

spostrzeganych przedmiotów poprzez przetransponowanie danych
spostrzeżeniowych
na czynności ruchowe, czy werbalne. Najwcześniej możliwą do
zastosowania formą tego zadania jest odtwarzanie do
wykonywane za pomocą klocków lub innych podobnych
przedmiotów. Inną formę zadań stanowi
reprodukcja graficzna, czyli
odwzorowywanie kształtów
za pomocą rysunków.
Trudnym zadaniem,
wymagającym graficznej
reprodukcji, jakie staje
przed każdym dzieckiem, jest
opanowanie umiejętności pisania.
Swoistą formą graficznej reprodukcji
są swobodne rysunki dziecka. Najczęściej
przy diagnozie rozwoju spostrzeżeń wykorzystywany jest rysunek
postaci ludzkiej.

Istnieją też specjalne testy do
badania

spostrzeżeń.

Przykładem może być tutaj Test
Bender-Koppitz

przeznaczony

dla dzieci w wieku 5-10 lat.

2. W z r o s t d o w o l n o ś c i p r o c e s u

s p o s t r z e g a n i a :

Podstawowym narzędziem selekcji w odbieraniu informacji jest

UWAGA

. Przedmiotem spostrzegania jest więc to, na czym skupia sie

uwaga. Ze względu na to, czy dokonująca się selekcja ma charakter
mimowolny, czy też zamierzony wyróżniamy:

spostrzeganie mimowolne - jest

efektem mimowolnego kierowania

uwagi na określone obiekty,

odzwierciedlane są w nim jedynie

szczególnie wyraziste cechy

zmysłowe, np. jaskrawość,

głośność oraz te, które mają dla

spostrzegającego szczególne

znaczenie emocjonalne, nie ma

charakteru czynności ciągłej, jest

chaotyczne, często krótkotrwałe

spostrzeganie dowolne -

następuje w efekcie

zamierzonego kierowania

uwagi na określone obiekty,

uwaga koncentrowana jest na

właściwościach przedmiotu,

ważnych z punktu widzenia

wykonywanego zadania

W toku rozwoju spostrzeganie dowolne zaczyna

odgrywać coraz większą rolę w czynnościach

poznawczych człowieka.

* pierwsze wyraźne przejawy dowolności spostrzeżeń
można

zaobserwować

w

drugiej

połowie

wieku

przedszkolnego.

* dziecko przed podjęciem czynności zaczyna wówczas
szukać

ważnych

dla

jej

wykonania

danych

spostrzeżeniowych, np. podczas odwzorowywania figur
dziecko patrzy nań pod różnym kątem, liczy elementy
składowe.

* spostrzeganie dowolne staje się z czasem celowo
podejmowaną czynnością badawczą, która ma służyć
lepszemu poznaniu i zrozumieniu przedmiotów czy
zjawisk.

* najbardziej intensywny rozwój w tym zakresie
dokonuje się w wieku szkolnym.

* celowy charakter spostrzegania dowolnego
powoduje potrzebę organizowania przebiegu
tego procesu i kontrolowania go.

* spostrzeganie dowolne odznacza się
wzrastająca

systematycznością,

a

jego

przebieg jest oceniany pod względem
efektywności i w razie potrzeby korygowany.
Takie

ukierunkowane,

planowane

i

kontrolowane

spostrzeganie

nosi

nazwę

obserwacji.

* poziom rozwoju dowolności spostrzeżeń
szczególnie

ujawnia

sie

w

zadaniach

wymagających porównywania wzrokowego.

Oddziaływania stymulujące rozwój spostrzegania:

1. Dziecku należy stworzyć okazję
do

podejmowania

działań

wymagających

aktywności

spostrzeżeniowej, np. rysowanie,
oglądanie

obrazków,

słuchanie

muzyki.

2. Przed dzieckiem należy
stawiać,

w

formie

dostosowanej

do

jego

wieku, zadania, których
wykonanie

wymaga

ukierunkowanego,
analityczno-syntetycznego
spostrzegania,

np.

składanie całości z części,
odwzorowywanie,
wskazywanie podobieństw
i

różnic

między

przedmiotami, opisywanie
oglądanych obiektów.

3. Dobór zadań powinien
uwzględniać zainteresowania
dziecka, które są czynnikiem
pobudzającym

aktywność

spostrzeżeniową.

4.

Należy

udzielać

pomocy

dziecku w organizacji procesu
spostrzegania, w przyswajaniu
pewnych technik obserwacyjnych.
Trzeba nauczyć dziecko określania
celu obserwacji, wyodrębniania
cech przedmiotów, które są
istotne i na które należy zwrócić
uwagę.

5. Trzeba dbać o to, by
dziecko dysponowało
środkami werbalnymi
pozwalającymi

na

określenie

treści

spostrzeżeń, np. by
znało

nazwy

przedmiotów,

barw,

kształtów, określenia
oznaczające

relacje

przestrzenne itp.

KONIEC 