Epidemiologia, klasyfikacja i zasady rozpoznawania cukrzycy typu 2
Prof. dr hab. med. Danuta Janeczko
Wstęp
Cukrzyca jest grupą chorób metabolicznych charakteryzującą się hiperglikemią
wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Jest jedną z najczęstszych
chorób niezakaz
nych na świecie, czwartą/piątą przyczyną umieralności, a także
przyczyną epidemii w krajach słabo i średnio rozwiniętych. Zgromadzenie Ogólne
Organizacji Narodów Zjednoczonych w dniu 20.12.2006 r. przyjęło rezolucję uznającą
cukrzycę za chorobę o zasięgu międzynarodowym (1). Przewlekła hiperglikemia
prowadzi do zaburzeń czynności i niewydolności różnych narządów, przede wszystkim
oczu, nerek, nerwów serca i naczyń krwionośnych. Powikłania są głównymi przyczynami
inwalidztwa i przedwczesnej umieralności.
Epidemiologia
W 1990 r. rozpoczęto opracowywanie chorobowości z powodu cukrzycy oraz
częstości jej narastania, przede wszystkim cukrzycy typu 2. Międzynaroddowa
Federacja Cukrzycowa (International Diabetes Federation, IDF) ogłosiła, że liczba
chorych na cukrzycę na świecie z 194 ml (5,1% dorosłej populacji) w 2003 r. wzrośnie
do 333 mln . (6,3%) w 2025 r. (wzrost 72%). W tym czasie ok. 80% chorych mieszkać
będzie w krajach o niedostatecznym rozwoju gospodarczo-ekonomicznym:
Południowo-Wschodniej Azji (ok. 82 ml), w Europie (48 mln) i w rejonie Zachodniego
Pacyfiku (43 mln) (2 ) .
Chorobowość z powodu cukrzycy i nieprawidłowej tolerancji glukozy na świecie w
2010 r. i prognozÄ™ na 2030 r. przedstawiono w tabeli I (2).
Tabela I.
Wg IDF chorobowość z powodu cukrzycy wśród dorosłych mieszkańców naszego
globu w 2010 r. szacunkowo wynosiła 6,4% populacji (285 ml. osób), wzrośnie w 2030
r. do 7,7% (439 mln chorych), a z powodu nieprawidłowej tolerancji glukozy w tym
czasie wzrośnie odpowiednio z 7,8% (344 ml) do 8,4% (472 mln).
Chorobowość z powodu cukrzycy w 2010 r. w różnych regionach świata: w Europie,
Afryce, Ameryce Południowej, Północnej, w regionie Wysp Pacyfiku i Środkowego
Wschodu przedstawiono na rycinach ryc.1 - 6.
Ryc. 1. Chorobowość z powodu cukrzycy w Europie w 2010 r.
 Największą chorobowość w 2010 r. obserwowano w Niemczech (8,9% populacji),
podobnÄ… w Hiszpanii (8,7%) i Belgii (8,0%), a najmniejszÄ… w Wielkiej Brytanii (4,9%) i
Szwecji (5,2%).
Ryc.2. Chorobowość z powodu cukrzycy. w Afryce.
Największą chorobowość obserwowano w RPA (4,5% dorosłej populacji) i Nigerii
(3,9%), a najmniejszÄ… w Etiopii (2,0%), Kongo (2,6%) i Kenii (2,8%).
Ryc. 3. Chorobowość z powodu cukrzycy w Ameryce Południowej w 2010 r.
W krajach Ameryki Południowej chorobowość oscylowała wokół 6% dorosłej
populacji i największa była w Chile (6,1%) , a najmniejsza w Kolumbii (4,8%).
Ryc. 4. Chorobowość z powodu cukrzycy w Ameryce Północnej w 2010
W Ameryce Północnej chorobowość przekraczała 10% dorosłej populacji tego
kontynentu. W Stanach Zjednoczonych wynosiła 12,3%, a w Kanadzie 11,6% dorosłej
populacji.
Ryc. 5. Chorobowość z powodu cukrzycy w rejonie Pacyfiku w 2010 r.
Najniższą chorobowość obserwowano w Chinach i Indonezji (odpowiednio 4,5 i
4,6% populacji), większą w Indiach ( 7,1%), Australii (7,2%) i Japonii (7,3%), a
najwyższą w Malezji (10,9%).
Ryc. 6. Chorobowość z powodu cukrzycy w rejonie Środkowego Wschodu w 2010 r.
Największą chorobowość obserwowano w Arabii Saudyjskiej (13,6%) i w
Zjednoczonych Emiratach Arabskich (12,2%), a najmniejszÄ… w Jemenie (2,5%).
Największa liczba chorych na cukrzycę zamieszkuje Indie (prawie 51 mln osób -
7,1% populacji), Chiny ( ponad 43 mln osób - 4,5% populacji i szacuje się, że w ciągu
20 lat liczba wzrośnie do 50 mln) oraz Stany Zjednoczone (prawie 27 mln  12,3%
populacji). Spośród 10 krajów o największej chorobowości z powodu cukrzycy na
świecie, 6 znajduje się we wschodnich okolicach morza Śródziemnego i w rejonie
Środkowego Wschodu (Zjednoczone Emiraty Arabskie, Południowa Arabia, Bahrain,
Kuwejt, Oman i Egipt). Największą chorobowość z powodu cukrzycy obserwuje się na
wyspach Mikronezji - Nauru ( 31%). W wielu krajach Azji, Åšrodkowego Wschodu,
Oceanii, Karaibów choruje na cukrzycę 12-20% populacji osób dorosłych, a w Stanach
Zjednoczonych ponad 12%. Największa liczba chorych na cukrzycę zamieszkuje 7 z 10
krajów rozwijających się. W 2025 r., 80% ogółu chorych na cukrzycę zamieszkiwać
będzie kraje o małym i średnim dochodzie narodowym.
Chorobowość z powodu cukrzycy i nieprawidłowej tolerancji glukozy w Polsce w
2010 r. i prognozę na 2030 r. przedstawiono w tabeli II, a z uwzględnieniem płci i wieku
na rycinach 7 - 10.
Tabela II.
Ryc.7. Liczba chorych na cukrzycę w Polsce w 2010 r. z uwzględnieniem wieku
.
Ryc. 8 .Liczba chorych na cukrzycÄ™ w Polsce w 2030 r.
Ryc. 9. Liczba chorych z NTG w Polsce w 2010 r. z uwzględnieniem płci i wieku.
Ryc. 10. Liczba chorych z NTG w Polsce w 2030 r. z uwzględnieniem płci i wieku.
Zgodnie z oceną IDF, w Polsce w 2010 r, na cukrzycę chorowało 6,9% dorosłej
populacji, tzn., że liczba chorych wynosiła 2 674 000 osób, a u ponad 750 000 osób
cukrzyca była nierozpoznana. Zgodnie z tą prognozą w 2030 r chorobowość w naszym
kraju wzrośnie do 8,1% i liczba chorych na cukrzycę wynosić będzie 3 152 000, a liczba
osób z nieprawidłową tolerancją glukozy (Impaired Glucose Test, IGT) wzrośnie z
4 843 000 w 2010 r (10,2% populacji) do 5 174 000 w 2030 r (11,0% populacji). W ciÄ…gu
20 lat nastąpi wzrost liczby chorych o prawie 20%, największy u osób > 60 lat.
Umieralność chorych na cukrzycę
Mimo wielkiego postępu jaki dokonał się w ostatnich latach w rozpoznawaniu i
leczeniu chorych na cukrzycę, umieralność jest ciągle większa od populacyjnej. Trendy
umieralności z powodu najczęstszych chorób, w tym cukrzycy, w Stanach Zjednoczonych
przedstawiono na ryc 11 (4).
Ryc. 11. Umieralność w Stanach Zjednoczonych w latach 1980-2000.
Od 1980 r znacznie obniżyła się umieralności z powodu chorób układu krążenia, na
stałym poziomie utrzymuje się z powodu nowotworów i wykazuje tendencję wzrostową z
powodu cukrzycy.
Umieralność chorych na cukrzycę oceniana wielkością współczynnika ryzyka zgonu
jest 2-3-krotnie większa od populacyjnej, a współczynnik zgonów/100 000 waha się od 5
do 25/100 000. Dane te przedstawiono ryc .12 (1).
Ryc.12. Umieralność związana z cukrzycą w poszczególnych kontynentach.
Największą umieralność obserwowano w Ameryce Północnej i na Karaibach (16%),
mniejszą w Europie (11%), a najmniejszą w Afryce 6% ogółu zgonów.
W latach 1973/74 - 1999 w Warszawie obserwowano kohortę 4323 (1945 mężczyzn i
2378 kobiet) chorych w wieku 30-68 lat, z cukrzycÄ… typu 2 trwajÄ…ca od jednego roku do
10 lat podczas badania wstępnego. Umieralność oceniono na podstawie wyjściowej
przyczyny zgonu, po weryfikacji wg obowiązujących standardów wg zasad IX Rewizji
Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (MKChUiPZ) (3).
W czasie 26-letniej obserwacji prospektywnej zmarło ogółem 85,9% badanych
(87,6% mężczyzn i 84,6% kobiet). Z powodu chorób układu krążenia ogółem zmarło
47,7%, w tym 18,5%, z powodu choroby niedokrwiennej serca, 12,4% z powodu chorób
naczyń mózgowych i 8,7% z powodu innych chorób serca, głównie niewydolności serca.
Dane te w postaci standaryzowanego współczynnika umieralności dla umieralności
ogólnej i najczęstszych chorób, z uwzględnieniem płci przedstawiono na rycinach 13,14 i
15.
Ryc.13. Umieralność chorych na cukrzyce w Warszawie  26-letnia obserwacja
prospektywna
Ryc.14. Umieralność z powodu chorób krążenia u chorych na cukrzycę w
Warszawie.
Ryc.15. Umieralność chorych na cukrzycę w Warszawie.
W czasie 26-letniej obserwacji prospektywnej ryzyko zgonu u chorych na
cukrzycę typu 2 było prawie 3-krotnie większe w porównaniu z podobnym ryzykiem
mieszkańców Warszawy. Spowodowane było zwiększoną umieralnością na choroby
układu krążenia, szczególnie chorobę niedokrwienną serca. Ryzyko zgonu z powodu
chorób układu krążenia u mężczyzn ponad 3-krotnie, a u kobiet ponad 4-krotnie
przekraczało populacyjne i było szczególnie wysokie z powodu choroby niedokrwiennej
serca (u kobiet prawie 7-krotnie i u mężczyzn ponad 2-krotnie wyższe od
populacyjnego). Większe ryzyko zgonu obserwowano także u kobiet z powodu udaru
mózgu i innych chorób serca; odpowiednio 5,69 vs 2,84 i 4,17 vs 4,24 oraz podobne z
powodu miażdżycy. U chorych na cukrzycę umieralność z powodu nowotworów
złośliwych u obu płci była nieco większa od populacyjnej , ale różnice nie były
statystycznie znamienne. Ryzyko zgonu z powodu marskości wątroby u mężczyzn
chorych na cukrzycę było ponad 15-krotnie, a u kobiet ponad 7-krotnie większe od
populacyjnego. Bardzo wysokie ryzyko zgonu obserwowano także z powodu chorób
nerek (~ 20-krotnie wyższe od populacyjnego), cukrzycy (szczególnie u mężczyzn) oraz
wypadków, zatruć i urazów, a podobne do populacyjnego z nieznanych przyczyn
umieralności.
Wyniki badań umieralności w Warszawie są identyczne do uzyskanych w
Stanach Zjednoczonych i innych krajach Europy Zachodniej. Z porównania
umieralności u chorych na cukrzycę typu 2 w Warszawie, Europie oraz w Stanach
Zjednoczonych wynika, że w tej grupie chorych wzrasta ryzyko choroby
niedokrwiennej serca i z tego powodu 4-krotnie zwiększa się umieralność. Zmniejszenie
zapadalności na choroby układu krążenia, może zatem zmniejszyć chorobowość i
umieralność z powodu cukrzycy. Intensywne leczenie hiperglikemii umiarkowanie
zmniejsza ryzyko powikłań typu makroangiopatii, w porównaniu z mikroangiopatią,
najprawdopodobniej dlatego, że na rozwój powikłań sercowo-naczyniowych wpływa
wiele czynników, a hiperglikemia jest tylko jednym z nich..
Cukrzyca typu 2 u dzieci i młodzieży
Aktualne dane ze Stanów Zjednoczonych wskazują na zwiększającą się chorobowość z
powodu cukrzycy typu 2 u dzieci i młodzieży. Uważa się, że w Stanach Zjednoczonych
150 000 dzieci < 18 roku życia choruje na cukrzycę, że jedno z dzieci na ok. 400-500 ma
cukrzycę i że na cukrzycę typu 1 zapada rocznie powyżej 13 000 młodych osób.
Chorobowość z powodu cukrzycy typu 2 ( w wieku 10-19 lat) wynosiła 0.18/1000) i była
znamiennie wyższa u kobiet w porównaniu z mężczyznami (0.22 vs 0.15/1000; p=0.01).
Zapadalność na cukrzycę typu 2 wynosiła 3.7/100 000 i była podobna u obu płci (3.9 vs
3.4/1000 odpowiednio; p=0.3) (3). Wyniki badania Search for Diabetes in Youth Study
rozpoczętego w 2000 r. wskazują , że zapadalność na cukrzycę typu 2 u Latynosów
wynosi 6.9/100 000 u dziewcząt i 4.8/100 1000 u chłopców. (3). Dzieci, u których
ujawnia się cukrzyca typu 2 mają nadwagę lub otyłość, a cukrzyca występuje przede
wszystkim w rodzinach Amerykanów pochodzenia indiańskiego, Afroamerykańskiego i
Azjatyckiego lub Hiszpańskiego (4).
 Rozpoznawanie i klasyfikacja cukrzycy
Przed 200 laty cukrzycę rozpoznawano na podstawie obecności glukozy w moczu,
a w latach póz
niejszych także na podstawie jej stężenia we krwi. Do końca lat 70.tych
ubiegłego wieku nie było jednolitych kryteriów diagnostycznych, ani klasyfikacji
cukrzycy. Wg kryteriów podanych przez WHO w 1980 r. i uzupełnionych w 1985 r.
cukrzycę rozpoznawano na podstawie typowych objawów klinicznych i wartości glikemii
na czczo e" 140 mg/dl (8,0 mmol/l) lub glikemii przypadkowej e" 200 mg/dl (11,1 mmol/l).
W 1997 r obniżono wartość glikemii na czczo do e" 126 mg/dl (e" 7,0 mmol/l). Kryteria te
są powszechnie akceptowane zarówno w badaniach klinicznych jak i naukowych.
Oznaczanie glikemii na czczo jest na ogół testem powtarzalnym i wiarogodnym, chociaż
nie zawsze identyfikuje tÄ™ sama grupÄ™ chorych jak doustny test tolerancji glukozy.
Aktualnie obowiÄ…zujÄ…ce kryteria rozpoznawania cukrzycy:
" glikemia na czczo e" 126 mg/dl (e"7.0 mmol/l)
" objawy kliniczne hiperglikemii (wzmożone pragnienie, wielomocz, chudnięcie) oraz
przygodna glikemia e" 200 mg/dl (e"11.1 mmol/l)
" glikemia w doustnym teście tolerancji glukozy po 2. godz. e" 200 mg/dl. (e"11,1
mmol/l).
Glikemia e" 126 mg/dl (e" 7,0 mmol/l) powinna być potwierdzona w innym badaniu.
Szczegółowe zasady rozpoznawania zaburzeń gospodarki węglowodanowej
przedstawiono w tabeli I (7,8,9,10).
Tabela I .
Krew na określenie stężenia glukozy należy pobierać w godzinach porannych,
na czczo, w 8-14 godz. od spożycia ostatniego posiłku, po przespanej nocy, bez
ograniczenia węglowodanów w dotychczasowej diecie przez co najmniej 72. godz.
przed badaniem i bez stosowania leków diabetogennych (steroidy, tiazydy, B-
adrenolityki). Stężenie glukozy należy oznaczać w osoczu krwi żylnej (nie w pełnej krwi
żylnej lub włośniczkowej) gdyż stężenie glukozy we krwi włośniczkowej na czczo jest o
ok. 18 mg/dL (1,0 mmol/L) niższe w porównaniu z osoczem krwi żylnej, natomiast po
posiłkach wartości te są takie same. Dodać należy, że wszystkie nowe gleukometry
dostępne na rynku automatycznie przeliczają stężenie glukozy we krwi włośniczkowej
na stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej. Próbka krwi winna być dostarczona do
laboratorium nie póz
niej niż w ciągu 60. min po jej pobraniu, a krwinki czerwone
oddzielone od osocza. Stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo 60- 99 mg/dl (3,4
- 55 mmol/l) uznawane jest za wartość prawidłową, w granicach 100-125 mg/dL (5,6-
6,9 mmol/L) za nieprawidłową glikemię na czczo (Impaired Fasting Glucose, IFG), a
glikemiÄ™ w 120. minucie po doustnym podaniu 75.0 g glukozy (Oral Glucose Tolerance
Test, OGTT) w granicach 140-199 mg/dl (7,8-11,0 mmol/l) za nieprawidłową tolerancję
glukozy (Impaired Glucose Tolerance, IGT). Stan przedcukrzycowy (prediabetes)
obejmuje nieprawidłową glikemię na czczo i/lub nieprawidłową tolerancję glukozy.
Cukrzyca rozpoznawana jest po dwukrotnym stwierdzeniu stężenia glikemii na czczo
e"126 mg/dL (7,0 mmol/l) lub też w 120 minucie OGTT e"200 mg/dl (11,1 mmol/L).
Podkreśla się dużą wartość rozpoznawania stanów hiperglikemicznych w celu
wykrycia osób zagrożonych rozwojem powikłań cukrzycy dotyczących tętnic
(makroangiopatia) i tętniczek (mikroangiopatii). Umożliwia to podjęcie właściwego
postępowania, gdyż od wielkości hiperglikemii uzależniony jest rodzaj zagrożenia
wymagający określonego postępowania terapeutycznego (3,6,7). W algorytmie podane
są preferowane obecnie oznaczenia wartości glikemii w osoczu krwi żylnej.
W stanie przedcukrzycowym i w pierwszych latach trwania cukrzycy dominuje
hiperglikemia poposiłkowa (bezobjawowa, trudna do rozpoznania, ale prowadząca do
glukotoksyczności). Defekt komórek B trzustki pojawia się póz
niej i powoduje zaburzenia
wydzielania insuliny prowadzÄ…c do hiperglikemii na czczo.
W 2009 r. Międzynarodowy Komitet Ekspertów złożony z przedstawicieli
Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (ADA), Międzynarodowej Federacji
Cukrzycowej (IDF) i Europejskiego Stowarzyszenia Grupy ds. Cukrzycy (EASD)
zaleciły badanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Jej stężenie e" 6,5% pozwala na
rozpoznanie cukrzycy. . ADA w 2010 r i 2011 r. utrzymała te kryteria.( 9,10).
 Klasyfikacja cukrzycy
Próby klasyfikacji cukrzycy podejmowano już od drugiej połowy XIX wieku.
Zawsze uwzględniano dwa główne jej typy, ale posługiwano się różnym nazewnictwem
uwzględniającym różnorodność objawów (masa ciała, wiek ujawnienia się cukrzycy, jej
przebieg, sposób leczenia, rodzaj powikłań itp.).
W 1979 r. Komitet Ekspertów ds. Cukrzycy Światowej Organizacji Zdrowia
(WHO) opracował zasady klasyfikacji i kryteria rozpoznania cukrzycy oraz innych
zaburzeń gospodarki węglowodanowej, głównie na podstawie czynników
etiopatogenetycznych, z uwzględnieniem postaci klinicznych i stanów statystycznego
ryzyka (1). W 1985 r Grupa Badawcza WHO uzupełniła te zasady i do 1999 r. były one
stosowane w wielu krajach świata, w tym również i w Polsce (2). Od wprowadzenia tych
zasad minęło wiele lat, w czasie których, dzięki rozwojowi głównie biologii molekularnej,
lepiej poznano etiopatogenezÄ™ cukrzycy, jej przebieg kliniczny oraz uwarunkowania
powikłań i chorób towarzyszących. Dlatego też Komitet ds. Rozpoznania i Klasyfikacji
Cukrzycy Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (American Diabetes
Association, ADA), w 1997 r. zaproponował niewielkie zmiany w istniejącej już
klasyfikacji, istotne natomiast odnośnie kryteriów rozpoznawania zaburzeń przemiany
glukozy. W 1998 r. Konferencja Regionu Europejskiego Międzynarodowej Federacji
Diabetologicznej (IDF-Europe) opracowała Desk-top quidelines, zasady postępowania w
cukrzycy typu 1 (insulinozależnej), a następnie w 1999 r. typu 2 oraz odrębne wytyczne
pediatryczne (3,4,5). Uwzględniały one dwa główne typy cukrzycy: typ 1 (cukrzyca
insulinozależna), typ 2 (cukrzyca insulinoniezależna), cukrzycę wtórną i skojarzoną,
nieprawidłową tolerancję glukozy (Impaired Glucose Tolerance, IGT), cukrzycę
ciężarnych oraz stany statystycznego ryzyka cukrzycy: przemijającą nietolerancję
glukozy (epizody hiperglikemii u osób z prawidłowym metabolizmem węglowodanów) i
potencjalnÄ… nietolerancjÄ™ glukozy (cukrzyca lub inne czynniki ryzyka cukrzycy w
najbliższej rodzinie). W kolejnych latach zmiany uzupełniono i obecnie wg ADA
obowiązuje następującą klasyfikację (10).
" cukrzyca typu 1 (uszkodzenie komórek B zazwyczaj prowadzące do
"
"
"
absolutnego
braku insuliny)
" cukrzyca typu 2 (defekt progresywnego wydzielania insuliny prowadzÄ…cy do
"
"
"
insulinooporności)
" inne specyficzne typy cukrzycy spowodowane np:
"
"
"
- defektami genetycznymi komórek B
- defektami genetycznymi działania insuliny
 - chorobami zewnÄ…trzwydzielniczymi trzustki (torbielowate
zwłóknienie)
- cukrzyca indukowana chemicznie lub polekowa (leczenie HIV/AIDS i po
transplanatacji narządów)
" cukrzyca ciążowa (rozpoznana w czasie ciąży, nie będąca ewidentnie
"
"
"
jawnÄ… cukrzycÄ…).
Cukrzyca typu 1 zazwyczaj ujawnia się w wieku dziecięcym lub młodzieńczym,
rzadko w póz
niejszym okresie życia. Ta postać cukrzycy wywołana jest procesem
autoimmunologicznym niszczącym komórki B trzustki u osób genetycznie
predysponowanych oraz czynnikami środowiskowymi.
Ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1 jest większe u osób, u których choroba ta
występuje rodzinnie i jest większe gdy choruje ojciec niż matka oraz brat lub siostra. Za
predyspozycje genetyczne odpowiedzialne są przede wszystkim geny układu Human
Leukocytes Antigens - HLA zlokalizowane na chromosomie 6 oraz w mniejszym stopniu
inne geny. Geny prodiabetyczne to allele klasy I  B8 i B15, oraz klasy II  DR3 i DR4,
natomiast działanie protekcyjne wykazują allele DQB1 i DQA1 Wśród czynników
środowiskowych wymieniane są: zbyt krótki okres karmienia piersią, wczesne
rozpoczęcie karmienia niemowląt mlekiem krowim lub jego m ieszankami, dieta bogata
w gluten, wprowadzanie do diety produktów zbożowych, zwyczaje żywieniowe (sztuczne
substancje słodzące), ekspozycja na związki toksyczne (N-nitrozopochodne), czynniki
stresogenne, niedobór Wit.D3, poprawa higieny i opieki zdrowotnej itp. Czynnikami
środowiskowymi o działaniu ochronnym są: karmienie piersią co najmniej przez
pierwsze 6 miesiecy, szczepienia ochronne, wczesna suplementacja Wit.D3, kwasy
tłuszczowe wielonienasycone &! 3,6, współistnienie chorób atopowych, wczesny kontakt
z czynnikami infekcyjnymi. Wśród czynników środowiskowych uwzględnia się
zakażenia wirusowe.
Zaobserwowano, że u dzieci z cukrzycą typu 1 częściej (nawet 10-krotnie)
stwierdza sie infekcje enterowirusami w porównaniu z ich zdrowymi rówieśnikami,
a u osób z objawami reakcji autoimmunologicznej (obecność specyficznych
przeciwciał), wirusy te wykrywane są niemal 4-krotnie częściej. Powszechnie
występujące enterowirusy wywołują infekcje przewodu pokarmowego, układu
oddechowego i nerwowego. Nie dostarczono wprawdzie dowodów, że wirusy te
wywołują cukrzycę typu 1, ale uważa się, że są potencjalnie z nią związane poprzez
uruchamianie procesu autoimmunologicznego.
Tabela II.
 Na podstawie objawów klinicznych cukrzycę typu 2 rozpoznaje się tylko w
połowie przypadków. U znacznej części chorych przebiega ona przez wiele lat
bezobjawowo i rozpoznawana jest w okresie powikłań. Średni czas trwania cukrzycy
typu 2 w czasie jej klinicznego rozpoznania wynosi 9 -12 lat. W grupach ryzyka u
wszystkich osób powyżej 45. roku życia konieczne jest zatem wykonywanie badań
przesiewowych w kierunku cukrzycy. Wg Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego
badania takie powinny być wykonywane co 3 lata, a niezależnie od wieku, co roku u
osób z następujących grup ryzyka (7):
" z nadwagą lub otyłością (BMI > 25 kg/m2)
" z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądz
rodzeństwo)
" mało aktywnych fizycznie
" z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonych na cukrzycę
" u których w poprzednim badaniu stwierdzono nieprawidłową glikemię na czczo
(> 100 mg/dl; >5,6 mmol/l) lub nieprawidłową tolerancję glukozy
" u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową
" u kobiet, które rodziły dziecko o masie > 4 kg
" u osób z nadciśnieniem tętniczym (e" 140/90 mm Hg) z hiperlipidemią [stężenie
HDL cholesterolu < 40 mg/dl (< 1.0 mmol/l i/lub triglicerydów > 250 mg/dl ( >2.85
mmol/l)]
" u kobiet z zespołem policystycznych jajników
" u osób z chorobą układu sercowo-naczyniowego.
 Cukrzyca typu LADA (Latent Autoimmune Diabetes in Adults) jest póz
no
ujawniającą się cukrzycą o podłożu autoimmunologicznym. Rozpoznawana jest > 35.
roku życia i w ciągu pierwszych 6 miesięcy od rozpoznania nie wymaga bezwzględnego
leczenia insuliną. W surowicy wykrywane są przeciwciała p/dekarboksylazie kwasu
glutaminowego (anty-GAD) lub p/wyspowe (ICA) oraz obniżone stężenie peptydu C. U
chorych z cukrzycą typu .2 rozpoznaną po 35.roku życia, cukrzycy LADA występuje u
5-10% chorych . Do pewnego rozpoznania tego typu cukrzycy konieczne jest oznaczenie
wyżej wymienionych przeciwciał, przede wszystkim anty-GAD, gdyż objawy kliniczne
nie zawsze pozwalają na ostateczne rozpoznanie. Fenotypowo ta postać cukrzycy
objawia się częściej jako cukrzyca typu 2 niż 1. U chorych na cukrzycę typu LADA
częściej w rodzinie występuje inna choroba z autoagresji lub choroba
autoimmunologiczna niż w populacji ogólnej. Leczeniem z wyboru w tym typie cukrzycy
jest insulinoterapia.
Cukrzyca monogenowa stanowi 1-2% wszystkich przypadków cukrzycy. Do jej
ujawnienia dochodzi w wyniku pojedynczych mutacji. Większość postaci związana jest z
defektem wydzielania insuliny. Najczęstszą jest cukrzyca typu MODY (Maturity Onset
Diabetes of the Young), mitochondrialna, oraz noworodkowa. Cukrzyca typu MODY
jest cukrzycą wieku dojrzałego (typu 2) występującą u osób młodych. Akronim ten po raz
pierwszy został użyty w 1975 r. Klasyczne nazewnictwo podtypów MODY (z
numeracją) jest obecnie zastępowane mianownictwem uwzględniającym oficjalne skróty
systematycznych nazw genów odpowiadających za jej rozwój. Cukrzyca MODY
spowodowana jest grupÄ… dziedziczonych autosomalnie dominujÄ…co monogenowych
defektów komórek B trzustki. Charakteryzuje się wczesnym i łagodnym początkiem, bez
kwasicy ketonowej oraz zachowanÄ… produkcjÄ… insuliny.
Rozpoznanie postaci monogenowych może zmienić leczenie oraz rokowanie u chorego
jak i zachowanie członków jego rodziny. Ostateczne rozpoznanie ustala się w oparciu o
badania genetyczne. Wyróżnia się 9 typów cukrzycy MODY. Najczęstsza postacią w
Europie jest MODY-3 (75% ogółu cukrzycy typu MODY) związana z mutacją genu
czynnika transkrypcyjnego (HNF1 homeoboks A). Drugim co do częstości jest typ
MODY-2, spowodowany nieprawidłową czynnością glukokinazy, enzymu
przekształcającego glukozę w glukozo 6-fosforan. Rzadko występującymi postaciami
są: MODY-1, MODY-4 i MODY-6. Najczęściej mutacje dotyczą genie HNF-1ą
(hepatocyte nuclear factor - 1Ä…) na chromosomie 12 i mutacje genu dla glukokinazy na
chromosomie 7. W rzadziej występujących podtypach MODY mutacje dotyczą genu
hepatocyte nuclear factor ( HNF-4Ä…, HNF-1²), insulin promotor factor (IPF-1) i
NeuroD1.
 Cukrzyca noworodkowa (Neonatal diabetes mellitus) jest rzadkÄ… chorobÄ…
występującą z częstością 1 przypadek /300-400 000 żywo urodzonych dzieci.
Rozpoznawana jest najczęściej w pierwszych 6 miesiącach życia, często powraca w
okresie dojrzewania, ale w połowie przypadków wymaga leczenia do końca życia.
Stanowi podgrupÄ™ cukrzyc monogenowych klasyfikowanych przez WHO jako  inne
specyficzne typy cukrzycy . Wyróżnia się 2 postacie cukrzycy noworodkowej:
" przejściową cukrzycę noworodkową (transient neonatal diabetes mellitus 
TNDM) ustępującą zwykle w ciągu 12 tygodni od rozpoznania. Może ona
pojawić się ponownie w okresie dojrzewania lub ciąży
" przetrwałą (utrwaloną) cukrzycę noworodkową (permenent neonatal diabetes
mellitus).
Defekty genetyczne działania insuliny. Do rzadkości należą mutacje w genie
kodującym receptor dla insuliny. U chorych tych występuje hiperinsulinemia oraz
hiperglikemia. Przebieg choroby może być różnorodny od łagodnego do ciężkiego.
Niektórym chorym z tym typem cukrzycy towarzyszy rogowacenie ciemne (acanthosis
nigricans), a u kobiet j wirylizacja oraz powiększone, torbielowate jajniki. Ciężkimi
postaciami choroby są:  krasnoludkowatość (leprechaunizm) i zespół Rabsona-
Mendenhalla; zespoły te rozpoznawane są zwykle w dzieciństwie z powodu cech
dysmorfii. Do defektów genetycznych związanych z działaniem insuliny należy też
cukrzyca z zespołem lipoatrofii.
Cukrzyca wynikająca z uszkodzenia trzustki może pojawić się w wyniku każdego
procesu chorobowego uszkadzajÄ…cego trzustkÄ™: zapalenie, operacyjne usuniecie trzustki,
, uraz, rak trzustki, infekcja, ciężka mukowiscydoza, hemochromatoza, choroba
Addisona itp.
Cukrzyca w przebiegu chorób układu dokrewnego może wystąpić u osób z
nadmiernym wydzielaniem hormonów antagonistycznych w stosunku do insuliny:
hormonu wzrostu (akromegalia), kortyzolu (zespół Cushinga), aldosteronu (zespół
Conna), glukagonu (glukagonoma), somatostatyny (somastatinoma), adrenaliny (guz
chromochłonny nadnerczy).
Cukrzyca polekowa ujawnia się w wyniku diabetogennego działaniu leków. Są to:
diuretyki tiazydowe, ²-adrenolityki, glikokortkosteroidy, kwas nikotynowy, leki
antyretrowirusowe stosowane w leczeniu AIDS/HIV (analogi nukleozydowe i
nukleotydowe, nienukleozydowe inhibitory odwrotnej trankryptazy, inhibitory proteazy,
inhibitory integrazy) , trójcykliczne preparaty litu, tymoleptyki, leki stosowane po
transplantacji narządów itp.
 Cukrzycą ciążową ( GDM Gestational Diabetes Mellitus) określane są obecnie
wszystkie zaburzenia tolerancji glukozy rozwijające się podczas ciąży. Na tę postać
cukrzycy choruje 1-14% kobiet w ciąży. U niespełna 10% kobiet w ciąży cukrzyca
rozpoznana była już przed ciążą (typu 1, 2 lub MODY) - cukrzyca przedciążowa -
PADM, Pregestional Diabetes Mellitus)  niepowikłana lub powikłana mikro i/lub
makroangopatiÄ….
Pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży lub wcześniej należy wykonać test przesiewowy i
diagnostyczny. Ten pierwszy powinien być wykonywany w czasie pierwszej wizyty u
ginekologa i nie wymaga przeprowadzenia go na czczo. Jeżeli po podaniu 50. g glukozy
, glikemia w osoczu krwi żylnej po godzinie waha się od 141  199 mg/dl  test wymaga
weryfikacji testem diagnostycznym  po doustnym podaniu 75.g glukozy. Kryteria
rozpoznania cukrzycy ciążowej na podstawie testu diagnostycznego wg WHO
przedstawiono w tabeli III.
Tabela III. Kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej na podstawie wyników testu
diagnostycznego (75.g glukozy) zmodyfikowane wg WHO (10)
Czas badania Stężenie glukozy mg/dl Stężenie glukozy mmol/l
Na czczo e" 100 e" 5,6
2 godz. e" 140 e" 7,8
W kryteriach WHO nie podano wartości referencyjnych glikemii po 1 godzinie. W wielu
ośrodkach ta wartość glikemii jest oznaczana i za referencyjną przyjmuje się stężenie
glukozy < 180 mg/dl (10,0 mmol/l).
Po 6 - 12 tygodniach po porodzie należy wykonać doustny test tolerancji glukozy (75.g), a
w razie nieprawidłowego wyniku należy badaną skierować do poradni diabetologicznej
(oznaczanie glikemii na czczo nie jest wystarczajÄ…ce).
Przedstawiona klasyfikacja w najbliższym czasie będzie wymagała modyfikacji. Nie
tak dawno rozpoznawano jedynie cukrzycę typu 1 i 2 oraz cukrzycę ciążową. Obecnie
rozpoznaje się są typy LADA i MODY. Trwają dyskusje o  cukrzycy podwójnej
zwanej także cukrzycą hybrydową, która na ogół występuje u dzieci i młodzieży z
nadwagą i/lub otyłością. U chorych tych stwierdza się insulinooporność i zaburzenia
gospodarki węglowodanowej oraz obecność przeciwciał typowych dla cukrzycy typu 1. W
tej postaci cukrzycy nakładają się fenotypy zarówno cukrzycy typu 1 jak 2.