Ustawiczna edukacja zawodowa
1. Obecne znaczenie i rola ustawicznej edukacji zawodowej
Postęp techniczny, mechanizacja, automatyzacja, robotyzacja, informatyzacja powoduje integrację nauk i technologii oraz zmiany środowiska pracy. Następuje nie tylko integracja zawodów, lecz również pojawianie się nowych lub zanikanie starych zawodów. Następują zmiany struktury i form zatrudnienia. W związku z tym wzrastają wymagania co do kwalifikacji pracowników we wszystkich obszarach aktywności ludzkiej.
Jak wiadomo w ostatnich latach obserwuje się konieczność ciągłego dokształcania i doskonalenia zawodowego. Wszystko to wymusiło konieczność ciągłego podnoszenia kwalifikacji przy równoczesnym kontynuowaniu pracy zawodowej.
Kształcenie permanentne jest więc niezbędnym warunkiem adaptacji pracowników do stale zmieniających się warunków pracy. W gospodarce rynkowej należy samemu wziąć odpowiedzialność za własną przyszłość zawodową, gdyż stabilizacja zatrudnienia możliwa jest jedynie pod warunkiem systematycznego poszerzania własnych kwalifikacji. Ustawiczna edukacja zawodowa staje się obecnie niezbędnym warunkiem przetrwania na rynku pracy.
Kształcenie zawodowe i kształcenie ustawiczne nawzajem się warunkują w trakcie procesu, który prowadzi do zmiany nie tylko sytuacji zawodowej, ale i do wszechstronnego rozwoju w trakcie nabywania nowych kwalifikacji, kompetencji i umiejętności.
2. Dokształcanie a doskonalenie zawodowe:
Systematyczne dokształcenie i doskonalenie umiejętności zawodowych staje się niezbędne w realiach ciągle zmieniającego się rynku pracy.
.: dokształcanie jest to proces podwyższania kwalifikacji formalnych i teoretycznego dopełnienia kwalifikacji zawodowych, kończący się uzyskaniem odpowiedniego certyfikatu pozyskania umiejętności i kompetencji zawodowych;
.: doskonalenie opiera się na systematycznym i ciągle aktualizowanym, pogłębianiu wiedzy i umiejętności ogólnych i zawodowych.
Celem doskonalenia zawodowego jest:
- odnawianie wiedzy oraz umiejętności zawodowych pracowników;
- aktualizacja wiedzy oraz umiejętności pracowników i ich rozszerzanie;
- dostosowanie posiadanych wiadomości i umiejętności do zmienionych wymagań określonych grup stanowisk pracy i zawodów;
- zwiększenie stopnia zadowolenia pracowników z wykonywanej pracy.
3. Czynniki wpływające na konieczność ciągłego doskonalenia i dokształcania zawodowego:
Obecnie rzadkim zjawiskiem jest wykonywanie jednego zawodu w ciągu całej kariery zawodowej. Mają na to wpływ m.in. takie czynniki jak:
• szybkie zmiany w środowisku pracy;
• rosnące wymagania rynku pracy;
• rosnąca konkurencja w miejscu pracy;
• większe wymogi narzucane przez technologie;
• oczekiwanie pracodawców co do ustawicznego dokształcania się pracowników, a tym samym wzrost popytu na pracowników o wyższym poziomie wykształcenia,
• nacisk na rozwój specjalistycznych umiejętności.
4. Czynniki sprzyjające ustawicznemu kształceniu i rozwojowi zawodowemu to:
.: otwartość na innowacje techniczne,
.: stałe kwestionowanie własnego stanu wiedzy.
jak również:
.: aktywność poznawcza;
.: przedsiębiorczość;
.: umiejętność korzystania z różnych źródeł wiedzy;
.: akceptacja zachodzących zmian.
5. Formy dokształcania i doskonalenia zawodowego:
Mobilność zawodowa wymaga ciągłego doskonalenia i często przekwalifikowania. Służą temu następujące formy:
.: wymiana doświadczeń zawodowych - jej istotą jest przekazywanie informacji na temat optymalnego sposobu wykonywania danej czynności zawodowej;
.: kursy i szkolenia- są najczęściej stosowaną formą doskonalenia. Wyróżnia się ich trzy główne rodzaje:
• przygotowujące do pracy w danym zawodzie;
• prowadzone w trakcie pracy (przygotowujące lub rozwijające kwalifikacje do pracy na danym stanowisku);
• służące przekwalifikowaniu pracownika (zmiana stanowiska lub zawodu).
.: konferencje;
.: specjalistyczna lektura z danej dziedziny wiedzy;
.: internet - w tym internetowe grupy dyskusyjne;
.: itp.
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych osób dorosłych może odbywać się w systemie dziennym, wieczorowym, zaocznym, samokształcenia kierowanego, eksternistycznym lub systemem mieszanym.
6. Funkcje pozaszkolnej edukacji zawodowej dorosłych:
.: ekonomiczna;
.: wychowawcza;
.: innowacyjna;
.: stymulatorska;
.: renowacyjna;
.: rekonstrukcyjna;
7. Motywy skłaniające do podejmowania różnego rodzaju form dokształcania się i doskonalenia zawodowego:
Podniesienie poziomu wiedzy i kwalifikacji zawodowych osób dorosłych jest niezwykle ważne, zwłaszcza w kontekście :
.: zmiany dotychczasowego stanowiska lub zmiana zawodu;
.: awansu zawodowego;
.: możliwości utrzymania przez nich dotychczasowego zatrudnienia;
.: znalezienia nowego zatrudnienia.
Pozostałe czynniki:
.: nacisk ze strony przełożonych;
.: zmiana sytuacji materialnej;
.: podniesienie własnych kwalifikacji;
.: pragnienie zdobycia wiedzy ogólnej i pogłębienie wiedzy specjalistycznej.
8. Rynek szkoleń - instytucje zajmujące się aktywizacją zawodową, dokształcaniem i doskonaleniem zawodowym osób dorosłych:
Rynek usług szkoleniowych w przeważającej części tworzą instytucje oferujące szkolenia według zawodów/specjalności, lecz również wiele szkoleń prowadzą ośrodki zorganizowane według branż.
Instytucje oferujące kształcenie dla dorosłych w zawodach/specjalnościach:
.: szkoły i szkoły wyższe
.: Centra Kształcenia Ustawicznego (CKU) - oferują szkolne i pozaszkolne formy kształcenia. Do form szkolnych należą szkoły wieczorowe i zaoczne dla dorosłych. Do form pozaszkolnych: kursy i egzaminy kwalifikacyjne na zdobycie tytułu zawodowego itp.
.: Centra Kształcenia Praktycznego (CKP) - ich celem jest praktyczne przygotowanie do zawodu w specjalnościach elektrycznych, informatycznych, mechanicznych i innych.
.: Zakłady Doskonalenia Zawodowego - organizują kursy w kilkuset zawodach i specjalnościach.
.: firmy szkoleniowe
itp.
Szkolenie zorganizowane w układzie branżowym przede wszystkim prowadzą stowarzyszenia zawodowe, np. Stowarzyszenie Księgowych Polskich, Związek Rzemiosła Polskiego itp. ale też i same przedsiębiorstwa - duże firmy.
9. Ustawiczna edukacja zawodowa a dokumenty rządowe i dokumenty Unii Europejskiej:
W Polsce strategie kształcenia zawodowego i ustawicznego (zgodne ze Strategią Lizbońską) zostały ujęte między innymi w takich dokumentach jak:
.: „Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013” - obejmuje całokształt działań zmierzających do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.
.: „Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010” - głównym celem tej strategii jest określenie kierunków rozwoju kształcenia ustawicznego w kontekście idei uczenia się przez całe życie i budowania społeczeństwa opartego na wiedzy.
.: „Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013” - według niej założono, że edukacja w Polsce jako integralny system kształcenia (umożliwianie zdobycia wiedzy i umiejętności) oraz wychowania (kształtowanie i promowanie postaw) będzie m.in:
• szybko i elastycznie dostosowywać się do zmian zachodzących na rynku pracy;
• reagować na zmiany związane z rozwojem nauki, nowoczesnych technologii i globalizacją;
• ułatwiać realizację aspiracji i rozwój własny oraz wykorzystanie posiadanych możliwości.
oraz dokumenty Unii Europejskiej:
.: Deklaracja Kopenhaska - przyjęta przez ministrów ds. kształcenia zawodowego i szkoleń państw UE oraz Komisję Europejską w Kopenhadze w 2002 roku. Deklaracja ta dotyczy wzmocnienia współpracy europejskiej w dziedzinie kształcenia zawodowego i szkoleń poprzez tworzenie "Europy Wiedzy" oraz zapewnienie powszechności dostępu do rynku pracy.
.: Zintegrowane wytyczne na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia 2005-2008 -
- w dokumencie tym zaleca się inwestowanie w działania służące poprawie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych społeczeństwa oraz rozwojowi uczenia się przez całe życie.
.: Strategiczne wytyczne Wspólnoty dotyczące polityki spójności na lata 2007-2013 -
- w dokumencie tym wskazuje się na konieczność wspierania reform systemów edukacji i szkoleń jako priorytetowych dla konwergencji oraz konkurencyjności i zatrudnienia w regionach.
Procesy integracji Polski z Unią Europejską, powodują, konieczność rozwoju systemu ustawicznej edukacji zawodowej nie tylko dla aktualnie zatrudnionych, ale i dla bezrobotnych oraz przyszłych pracowników. Nowy system ustawicznej edukacji zawodowej powinien integrować kształcenie: w szkole i poza szkołą, formalne i nieformalne.
Bibliografia
1. Bednarczyk H. (red.): Edukacja dorosłych - służba społeczna. Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP [Związku Nauczycielstwa Polskiego] ; Radom : Instytut Technologii Eksploatacji, 2002.
2. Dolny E., Meller J. , Wiśniewski Z. : Zarys polityki zatrudnienia. Warszawa 1990.
3. Kowalewski T.: Determinanty kształcenia zawodowego początku XXIwieku. [w:] Kusztelak A., Zduniak A (red.). Kształcenie zawodowe w teorii i praktyce edukacyjnej. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2006.