DROGA NIEMCÓW DO PONOWNEGO ZJEDNOCZENIA PAŃSTWA 1949-1990, POZNAŃ 1991

Celem itogo etapu było odzyskanie i przez RFiN równoprawnej .pozycji wśród partnerów zachodnich, integracja zachodnia i wkomponowanie do strategii Zachodu specyficznych (zjednoczeniowych) interesów niemie­ckich⁵.

Stosunkowo szylbko i łatwo przychodzące sukcesy 'polityczne na tym etapie, Iktóre Adenauer zawdzięczał przede wszystkim zbieżności formu-łows.nych 'przez niego zadań z dążeniami swych (sojuszników, sprzyjać miały po ulkładach (paryskich wysunięciu na pierwszy plan zachód nioni e-miecikiej polityki zagranicznej rozwiązanie problemu niemieckiego. Wa-runkieim sukcesu kolejnego etapu było włączenie caletgo potencjału mili­tarnego, gospodarczego i politycznego wspólnoty zachodniej do realizacji celu zjednoezenioW'ego.

Tymczasem po [przystąpieniu obu państw niemieckich do przeciwnych bloków polityczno-militarnych również na Zachodzie zwolna .zaczął sobie torować drogę pogląd o pierwszeństwie stworzenia kolektywnego systemu bezpieczeństwa w Europie d rozbrojenia p,rz;d zjednoczeniem Niemiec. Punktem zwrotoym w tej sprawie stało s; ę oświadczenie prezydenta D. Einsenhowera z 6 stycznia T955 r. o osiągrnędu przez świat atomowej równowagi militarnej. Wkró',ce potem, premier Francji G. Mollet stwier­dził, że: „Problem zjednoczenia Niemiec może się wszystkim ukazać jaśniej, jeśli najpierw dojdzie do jakiegoś sukcesu w Europie w sprawie rozbrojenia." °. Wyrazem tego nowego stanowiska Zachodti była konfe­rencja ministrów spraw zagrań i c zoiy c h w Genewie (4-16 listopada 1955 ir.)- W części komuniikatu końcowego konferencji, a dotyczącego zjednoczenia, włączono określenie ,,rozwiązanie problemu 'niemieckiego". Określenia to oznaczało, że mocarstwa dopuszczają możliwość także in­nego rozwiązania tej sprawy niż przywrócenie państwa ogólnoniemieokie-go. Stanowiło to punikt zwrotny w 'kwestii niemieckiej. Równocześnie na konferencji genewskiej (po raz pierwszy została zerwania przez mocar­stwa zachodnie zależność migdzy rozwiązaniem kwestii niemieckiej a po­stępami w dziedzinie odprężenia. Torować zaczęła sobie drogę teza, że rozwiązanie .problemu niemieckiego powinno ibyć w więkwzym stopniu spirawą samych Niemców. Teza ta oznaczała potrzebę odejścia RFN od polityki ignorowania drugiego państwa niemieckiego — NRD i koniecz­ność poszukiwania <w<raz ;z nim rozwiązania probktmu niemieckiego ⁷.

Zarysowujące isię zmiany międzynarodowe 'W drugiej połowie lat pięć­dziesiątych uj.aiwniły lym samyim główną sprzeczność adcinauerowskiej

31.

I.2,II.1

koncepcji zjednoczeniowej. Polegała ona ,na wiązaniu .możliwości zjedno­czenia z antagonizowaniem wielkich mocarstw i naisidanicm konfrontacji w stosunkach Wschód-Zachód⁸. Toteż taka polityka, zakładająca zjedno­czenie Niemiec w (granicach z 1937 r. poprzez aneksję NKD .i 'byłych nie­mieckich obszarów wschodnich, musiała się znaleźć w .martwym punlkcie. W związku z tym zjgodzić się. naieży z zachadnioniemieckiim politologiem P. Eiisenmairmem, który oceniając politykę Adenauera w kontekście 'kry­zysu iberlińsfeieigo z 1961 ,r. stwierdzał, że dokonana przez niego orientacja zachodnia nic osiągnęła nic więcej poza utrzymaniem stanu posiadania •w warunkach rozbicia jedności państwowej⁹. Zachód w swoim interesie nie 'był skłonny popierać w pełni roazczi-ń zachodnioniemieckich, wiikta-jecych go w konflikty bez możliwości pokojowego z nich wyjiścia i .bloku­jących normalizację .stosunków w Europie.

Konsekwencją podtrzymywania tej linii przez Adenauera była jedynie eskalacja rewizjonistycznych roszczeń zachodnionicmi^ćkich, zakłócają­cych -tworzący się klimat odprężenia i współpracy w Europie przy jedno­czesnym utrwalaniu się podziału Niemiec i narastaniu groźby izolacji RFN "wśród sojuszników 'zachodnich. Jedynym odbiciem w koncepcji zjednocze­niowej Adenauera tych nowych trendów zachodzących w stosunkach Wschód-Zachód było zhierarchizowanie państwowego przedmiotu zjedno­czenia. Pod koniec okresu adenauerowskiego w programie zjednoczenio­wym priorytet otrzymało tzw. małe 'zjednoczenie (z NRD) przed¹ dużym 'zjednoczeniem (Niemcy w granicach z 1937 r.)- Oznaczało to, że najpierw 'trzeba .połączyć oba państwa niemieckie, a dopiero potem rozstrzygnąć Ttwestię granic niemieckich w traktacie pokojowym, który 'byłby zawarty 'ze .zjednoczonymi Niemcami¹⁰.

CHABECJA WOBEC JEDNOŚCI NIEMIECKIEJ I ZJEDNOCZENIA W LATACH SZEŚĆDZIESIĄTYCH

Już pod koniec lat pięćdziesiątych mocarstwa zachodnie coraz wy­raźniej .reprezentowały stainowiisko, że polityka z pozycji siły wobec Wschodu jest nierealistyczna z powodu wzrostu potęgi militarnej i gospo­darczej państw socjalistycznych, W latach sześćdziesiątych przygotowa­no iw USA nową strategię kształtowania stosunków ze Wschodem, opartą na glolbalizmie i selektywnej koegzystencji. Wychodzono tu z założenia, że w warunkach zrównoważenia w Europie potencjału atomowego dążyć

32

I.2,II.1

należy do stanu względnego odprężenia, a rozstrzygnięcia konfliktu Wschód-Zachód¹ należy (poszukiwać w rejonach pozaeuropejskich. Na tej podstawie przyjęto strategię budowy mostów do Europy Wschodniej, za­kładającą rozwój współpracy .między Wschodem a Zachodem w oparciu o zasadę poszanowania istniejącego status quo. Zamierzenia te sprzyjać miały procesowi emancypacji krajów socjalistycznych spod wpływów ZSRR, pdbutdrać je do 'wewnętrznych przemian, wykorzystywania tych przemian do rozluźnienia zwartości systemu socjalistycznego, i w konse­kwencji doprowadzenia do zmiany układu sił na kontynencie europej­skim.

W tej nowej sytuacji międzynarodowej problem niemiecki musiał Ibyć .przesunięty na dalszy plan w hierarchii priorytetów i zainteresowaniia dyplomacji mocarstw zachodnich, z wyraźnymi jednocześnie dążeniem do ..zamrożenia" ^problematyki niemieckiej, a -nawet ze skłonnością do zawierania w tym zalkresie pewnych kompromisów ^ll.

Stosunek ch.ad.ecji do sytuacji międzynarodowej wytworzonej w latach sześćdziesiątych nie itaył jednolity. Wprawdzie wszystkie jej ugrupowania diisrrzesgały potrzebę uelastycznienia dotychczasowej polityki i wyciągnię­cia wniosków, tym niemniej recepta na nadanie polityce w sprawie Nie­miec większej skuteczności tbyła zróżnicowana.

W przeciwieństwie do linii adenauerow^kiej, odrzucającej potrzebę powiązania zjednoczenia Niemiec z jakimkolwiek programem normaliza­cji stosunków z państwami socjalistycznymi, koncepcja G. Schródera za­kładała natomiast „otwarcie" polityfei zagranicznej RFN na Wschód (oczy­wiście z pominięciem NRD), przy założeniu uznania przez państwa socja­listyczne zachodnioniemieokich pozycji -w stprawie Niemiec IbacŁź utrzyma­nia się przy 'nich ze strony RFN, nienależnie od ewentualnej normalizacji. Potrzelha otwarcia na Wschód .argumentowana była tezą, iż państwa socja­listyczne .nie muszą stanowić zagrożenia dla jedności niemieckiej, wręcz przeciwnie, mogą :być nawet potencjalnymi sojusznikami RFN w tym dążeniu, pod warunkiem .umożliwienia tym państwom now-ego odczytania sensu zjednoczenia Niemiec. Należało więc przekonać państwa socjali­styczne, że ich interesom sprzyja bardziej zjednoczenie Niemiec niż stałe utrzymywanie napięcia w Europie Środkowej. .Pozwoli to im nie tylko uwolnić się od widma ciągłego zagrożenia ich Ibezjpieczaństwa, ale również ułatwi im to rozluźnienie więzi 'blokowych, uzależniających je w wyniku nie rozwiązanego problemu, niemieckiego od ZSRR ¹². Zapewniano przy lej okazji, że wraz ze zjednoczeniem państwo niemieckie byłoby .gotowe

¹¹ J. Sułek, Polityka wschodnia „wielkiej koalicji" (1966 - 1969), Warszawa 1972, s 115.

¹² H. WuttaŁe, qb>. cii, b. 81.

Niemców do...

33

II.1,I.4

dze doprowadzenia do porozumienia między obydwoma państwem;, po­stulowała .podpisanie tralktatu pokoju z obydwoma państwami niemiecki­mi. RFN propozycje te systematycznie odrzucała. Stopniowo jedtnalk wo­bec linii Adenauera narastała opozycja, która domagała się bardziej ela­stycznej polityki wschodniej⁶⁹.

8. Narastanie procesu odprężenia i normalizacji wzajemnych stosunków

W latach 60-tych w stosunkach międzynarodowych zaczęły umacniać się procesy zmierzające do załagodzenia konfliktów i ułożenia wzajem­nych stosunków pomiędzy Wschodem i Zachodem. Zanikały tendencje konfrontacyjne. Górę brały tendencje koncyliacyjne. Jedną z głównych przeszkód na tej drodze stanowiła 'kwestia niemiecka. Sztywna linia Adę-nauera i jego następców hamowała proces odprężenia. W tej sytuacji w RFN do głosu dochodziła opozycja. W 1966 r. powstał gabinet wicl-.kiej koalicji ,z udziałem SPD, która kształtowała koncepcje tzw. nowej politytki wschodniej. Głównym jej rzecznikiem był Willi Brandt. W 1969 r. CDU i CSU odsunięte zostały od rządu. Gabinet powstał w oparciu o SPD i FPD. Z różnymi zmianami przetrwał on do 1982 r. Podjęto realizację nowej .polityki wschodniej. Zakładała ona częściowe uznanie realiów (po­wstałych po II wojnie światowej, by wzmocnić pozycję izolowanej na fo­rum międzynarodowym RFN ^7f). Przywódcy RFN podjęli próby bezpośred­nich rozmów z NRD. 14 III 1970 r. doszło do spotkania 'kanclerza Br-andta 7. premierem Willi Stophcm w Erfurcie. 21 maja miało miejsce drugie spotkanie w Kassel w RFN.

Podjęto trudne rokowania z ZSRR i Polaka, w których wyniku 12 VIII 1970 r. podpisano układ z ZSRR i 7 XII 1970 r. z Polską. RFN uznała granice powojenne i wyrzekła się przemocy w rozwiązywaniu spornych problemów⁷'. ZSRR szedł na ustępstwa i gotów był do kompromisu w sprawie Berlina Zachodniego, opór stawiali jednak przywódcy NRD z W. Ulibrichtem na czele. W tej .sytuacji ZSRR zmusił Ulbrichta do dy­misji. Nastąpiło to formalnie w czasie XVI plenum KC SED, w dniu 3 V 19711 r. Następca Ulbrichta oa stanowisku I sekretarza KC SED i od 1976 r.

^fl9 Th. EiKłers, Die SPD und die iiussere Sicherheit. Zum Wandel der sicherheits-politischen Konzeption der Partej in der Zeit der Regierungsverantwortung (1966 -

- 1982), Melle 11987, s. 22 - 26.

⁷⁰ Republika Federalna Niemiec w dobie rządów koalicji socjaldemokratyczna-

-liberalnej (1969 -1982). Praca zbiorowa pod red. A. Czulbińskiego i L. Janickiego. Poznań WQ5.

⁷¹ A. Baring. Mach/tuechsel. Die Ara Brandt-Scheel, Stuttgar.t 1982, s. 332 - 330.

216

I.2, II.1.2, III

---