ZASADY KONSTYTUCYJNE
Treść zawarta w konstytucji Polski z 2 kwietnia 1997 roku pozwala na wymienienie następujących zasad:
1) Suwerenność narodu,
2) Republikańska forma państwa prawnego,
3) Demokratyczne państwo prawne,
4) Podział władzy i równowaga władz,
5) Reprezentacja polityczna,
6) Dwuizbowość parlamentu,
7) Pluralizm polityczny,
8) Wzajemna niezależność i współdziałanie państwa i kościołów, a także pozostałych związków wyznaniowych,
9) Prawa i wolności człowieka i obywatela,
10) Parlamentarna forma rządów,
11) Odrębność władzy sądowniczej oraz niezawisłości trybunałów i sądów,
12) Społeczna gospodarka rynkowa,
13) Wolność gospodarcza,
14) Ochrona własności.
Ostatnie trzy z wyżej wymienionych zasad Konstytucyjnych mimo iż nie odnoszą się bezpośrednio do ustroju politycznego, jednak biorąc pod uwagę ich znaczenie są one uwzględnione, ponieważ pełniej określają i charakteryzują istniejący w Polsce ustrój państwa.
Poprzez naczelne zasady konstytucyjne rozumie się te normy prawne zawarte w konstytucji, których szczególna doniosłość polega na tym, iż: kształtują one pozostałe normy konstytucyjne oraz wyrażają fundamentalne wartości, które akceptuje orzecznictwo oraz doktryna.
1REBUBLIKAŃSKA FORMA RZĄDU - oznacza sprawa publiczna, rzecz ludu. odnosi się do sposobu urządzenia danego państwa; ponadto zasada ta oznacza wykluczenie dziedziczenia władzy albo dożywotniego jej sprawowania, zawiera jednocześnie postulaty ustanowienia rządów prawa. 2DEMOKRATYCZNE PANSTWO PRAWA - Cechy demokratycznego państwa prawa to:
-trójpodział władzy;
-konstytucjonalizm oraz legalność;
-prymat ustawy zasadniczej
-dopuszczanie ingerencji zewnętrznej do sfery zachowań jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego
- oraz sądowa kontrola władzy wykonawczej
- a także odszkodowawcza odpowiedzialność państwa.
Pojęcie demokratycznego państwa prawa rodzi zaufanie obywateli w stosunku do państwa oraz jego funkcjonariuszy, ponadto pociąga za sobą działania na rzecz dobra ogółu, ochronę praw nabytych itp.
Demokratyczne państwo prawa:
-odzwierciedla uniwersalne wartości, które oparte są na prawie międzynarodowym i naturalnym. Państwo takie wyraża wolę większości obywateli; kontrolowane jest to przez mechanizmy konstytucyjne,
3AUTONOMIA I WZAJEMNA NIEZALEŻNOŚĆ ORAZ WSPOŁDZIAŁANIE W STOSUNKACH POMIĘDZY PAŃSTWEM A KOŚCIOŁEM ORAZ POZOASTAŁYMI ZWIĄZKAMI WYZNANIOWYMI
Konstytucja Polska odrzuciła model państwa religijnego, wyznaniowego. Na mocy konstytucji mamy w Polsce dwie wspólnoty, a mianowicie: polityczną państwa oraz religijną. Jednak pozostają one wspólnie w sieci różnych powiązań. Kościół to instytucja niezależna i suwerenna, nie oznacza to jednak, iż na jednym terytorium mamy dwie władze, nie oznacza to również, iż jest on na pozycji równorzędnej z państwem, czy że ma prawną autonomię. Autonomia kościoła oznacza bowiem iż władze kościelne są niezależne tylko w sprawach religijnych doktrynalnych, kultowych i wewnętrznej organizacji kościoła. Konstytucja podkreśla zasadę współdziałania pomiędzy kościołem a państwem, dla ogólnego dobra człowieka oraz dla dobra całej wspólnoty. Zakres owej współpracy wyznaczony jest przez porządek konstytucyjny oraz przez reguły demokratycznego państwa.
4WOLNOŚCI I PRAWA CZŁOWIEKA ORAZ OBYWATELA
Na fundament ustroju naszego państwa składają się zasady, które zostały ukształtowane w doktrynach politycznych i prawnych, a które przewijają się poprzez całą ludzką myśl, a mianowicie są to:
- Państwo uznaje, iż jednostka ma podstawowe uprawnienia, które mają swoje uzasadnienie w moralnych normach.
-Normy prawne w państwie nie powinny krępować społecznej, politycznej oraz gospodarczej wolności człowieka.
-Przyjmuje się, iż państwo prawne zawiera prawa socjalne, które zobowiązują organy władzy państwowej do opiekowania się pokrzywdzonymi oraz osobami nie radzącymi sobie; prawa socjalne są kluczem do zorganizowania sprawiedliwego społecznego porządku.
-Państwo musi ochraniać prawa i wolności człowieka i obywatela; robi to poprzez kreowanie wartości, które ograniczą ingerencję władzy i jej organów.
Koncepcja przestrzegania wyżej wymienionych praw i wolności niesie różnorodne konsekwencje:
-prawa podstawowe muszą mieć rozwinięcie w zwykłym ustawodawstwie w formach:
a) sformalizowania praw podmiotowych, umożliwi to sięgnięcie przez jednostki po środki formalnego postępowania administracyjnego;
b) określenie obowiązków władzy publicznej w drodze realizowania tychże praw podmiotowych, poprzez wyznaczanie właściwości oraz kompetencji odpowiednich organów; podstawowe prawa mają być rozwijane przez porządek konstytucyjny zgodnie z uznanymi w tym czasie wartościami i zgodnie z obowiązującą wiedzą.
5SUWERENNOŚĆ NARODU - zasada ta oznacza, iż władza najwyższa w Polsce należy do narodu rozumianego jako wspólnota prawna tworzona przez wszystkich obywateli kraju;
6REPREZENTACJA POLITYCZNA - zasada ta polega na tym, że władza sprawowana jest przez kilku wybranych przedstawicieli.
Zasada przedstawicielstwa, czyli reprezentacji obejmuje referendum i inicjatywę ludową. referendum może zostać przeprowadzane w sprawie o szczególnie ważnym znaczeniu dla całego państwa. Referendum ogólnokrajowe zarządzane jest przez:
-sejm, potrzebna jest bezwzględna większość głosów, przy obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów.
-Prezydenta RP, jednak potrzebna jest zgoda senatu.
Sposób przeprowadzenia referendum zarówno ogólnokrajowych jak również samorządowych określony jest w ustawach.
Inicjatywa ludowa przy ustawodawstwie przysługuje 100 tysiącom obywateli, którzy mają czynne prawo wyborcze do sejmu. Wraz z projektem ustawy wysuniętej przez obywateli, musi być dołączony plan finansowych skutków wykonania tej ustawy.
7TRÓJPODZIAŁ I RÓWNOWAGA WŁADZ - konstytucja wyraźnie wprowadza zasadę trójpodziału oraz równowagi między władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Niestety w praktyce polskiej przeważa władza ustawodawcza. Ogólnie w omawianej zasadzie chodzi o to, iż wszystkie organy publicznej władzy są wyposażone w inne kompetencje, a dodatkowo kompetencje te nie mogą rodzić wzajemnej konkurencji, rywalizacji, nie mogą sobie przeszkadzać i planować działalności dla pozostałych z nich. Współczesne państwo demokratyczne, nie może przyjąć rozwiązania gdzie dominowałaby jedna z trzech władz nad pozostałymi.
8DWUIZBOWOŚĆ -, zawiera zapis iż władzę ustawodawczą w Polsce sprawuje sejm oraz senat, jednak jest to dwuizbowość nie równoprawna, gdyż działania senatu są ograniczone. Senat może wnieść poprawki tylko i wyłącznie do ustaw nowelizujących, a nienowelizowanych. Poprawki senatu może sejm odrzucić bezwzględną większością głosów. W wyłącznej kompetencji sejmowej pozostaje kwestia odpowiedzialności oraz kontroli nad rządem, a w konsekwencji powstały w Trzeciej Rzeczpospolitej senat jest organem, którego znaczenie oraz wpływ na działalność ustawodawczą są niewielkie, nieokreślony jest także kształt senatu w ewoluującym systemie politycznym polski.
9PLURALIZM POLITYCZNY -
- uznanie iż na scenie politycznej jest wiele partii
- uznanie, że partie są równe
- określenie iż partia ma demokratyczną rolę.
Z wymienionych powyżej zasad wynika całkowita wolność w funkcjonującym systemie wielopartyjnym oraz zakaz działania partii, które mają cechy antydemokratyczne. Pluralizm polityczny natomiast znajduje się w zasadzie społeczeństwa obywatelskiego, gdzie są pożądane różne formy aktywności indywidualnej, chodzi tutaj także o wolność wstępowania oraz organizowania różnych stowarzyszeń, fundacji, kół i najróżniejszych organizacji społecznych. Takie podmioty nie mają bezpośredniego wpływu na politykę w partiach, jednak ta bez takich podmiotów byłaby całkiem inna.
10PARLAMENTARNY SYSTEM RZĄDÓW - nauka prawa konstytucyjnego oraz wszelkie dociekania politologiczne jako system rządów rozumieją zespół wszystkich zasad oraz instytucji ustrojowych, które wyznaczają stosunki pomiędzy głównymi organami w państwie, czyli między parlamentem, rządem i prezydentem. W konstytucji RP zapisano, że w Polsce systemem obowiązującym jest parlamentarno-gabinetowy, ze wzmocnioną pozycją sejmu oraz przy znaczącej redukcji uprawnień prezydenta, przy jednoczesnym wzmocnieniu premiera (prezesa rady ministrów).
11ODRĘBNOŚĆ I NIEZAWISŁOŚĆ SĄDÓW ORAZ TRYBUNAŁÓW
12SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA - to podstawa gospodarczego ustroju RP; opiera się ona na swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej, jak również na własności prywatnej, dialogu, solidarności oraz współpracy partnerów społecznych; \
Zasada gospodarczej wolności oznacza że:
-ograniczenie wolności gospodarczej nie jest dowolne,
-kategorie osób prawnych, nie mogą zostać wyłączone z grupy ludzi uprawnionych do prowadzenia działalności gospodarczej.
Swobodne gospodarowanie nie jest bezwzględną zasadą, jej ograniczenia mogą jednak nastąpić tylko na mocy ustawy, która uwzględniałaby racjonalne powody.
Prowadzenie działalności gospodarczej jest dozwolone każdemu człowiekowi na równych prawach.
Nasz Konstytucja uzupełnia zasadę wolności gospodarczej innymi zasadami, a mianowicie: ochrony własności oraz prawa do dziedziczenia. Prawo do własności nie jest jednak absolutne, dopuszczalne jest wywłaszczenie na publiczne cele i za właściwym odszkodowaniem. Problematyka jest rozwinięta ustawodawstwem zwykłym i zajmuje się nią prawo administracyjne. Gospodarka rynkowa społeczno-socjalna, która określa Polski system gospodarczy realizuje zasady liberalizmu gospodarczego oraz gospodarki rynkowej.
13DECENTRALIZACJA WŁADZY PUBLICZNEJ ORAZ KREOWANIE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - przez decentralizację rozumiany jest proces przekazywania części kompetencji i zadań przez centralne państwowe organy dla jednostek niższego rzędu, z jednoczesnym uposażeniem ich w uprawnienia pozwalające na samodzielne podejmowanie decyzji.
Zdecentralizowanymi podmiotami na arenie usług publicznych, które są zarysowane i określone naszą konstytucją zalicza się:
- związki prawno- publiczne, czyli samorządy, które dzielą się na samorząd terytorialny nazywany powszechnym albo komunalnym oraz na samorząd specjalny, czyli gospodarczy, narodowościowy czy zawodowy.
- Zakłady administracyjne, nazywane publicznymi, które są zarówno społeczne jak i pochodzą od państwa;
- Przedsiębiorstwa państwowe, komunalne;
- najróżniejsze organizacje społeczne.