OPIEKA POŁOŻNICZA NAD KOBIETĄ CIĘŻARNĄ
RYS HISTORYCZNY
OSIĄGNIĘCIA POŁOŻNICTWA
ZAGADNIENIA PRAWNE
Pierwsze działania lecznicze wykonywano około 30 tys. lat p.n. e.
Homo sapiens, pojawił się na ziemi 40 tys. lat przed nasza era.
Najstarsze źródła z dziejów medycyny dowodzą, ze pierwsze działania medyczne dotyczyły odbierania porodu - później opatrywania ran.
Potrzeba pomocy przy porodzie narzucała się samoistnie, była ona oparta na prostej empirii.
Kobieta, z racji swej funkcji społecznej w kulturach pierwotnych, przejęła pierwsze obowiązki lecznicze, przede wszystkim przy porodzie.
W obszarze kultury rzymsko - germańskiej powstał stan położnych, określanych z łacińska - mądre kobiety. W obszarze kultury słowiańskiej kobiety te nazywano mądre baby lub po prostu baby. Z czasem pojawiła się nazwa akuszerki jako kobiety, która pełniła role opieki nad rodzącą w sposób
zawodowy. Gdy pojawiły się pierwsze szkoły medyczne dające profesjonalne przygotowanie do zawodu przyjęto dla ich absolwentek nazwę położne.
W prymitywnej pomocy położniczej, gdy zawodziło doświadczenie, uciekano się do zaklęć, przyjmując, ze wszelkie nieszczęścia są związane z siłami nadprzyrodzonymi.
W STAROŻYTNOŚCI
Najstarsze wiadomości dotyczące płciowości kobiety pochodzą ze słynnego papirusu z Kahun, zwanym „papirusem ginekologicznym”, pochodzący z przed 2 tyś. lat p. n. e. Zawiera on opisy chorób kobiecych, środki służące rozpoznawaniu i zapobieganiu ciąży oraz wskazówki lecznicze.
Drugim ważnym źródłem wiadomości jest papirus Ebersa, pochodzący z XVI stulecia p. n. e. oraz papirus Brugscha z XIV wieku p. n. e. Macicę określa się jako „matkę człowieka”. Badanym kobietom zalecano zraszanie moczem zbóż w celu rozpoznania ciąży i określenia płci dziecka.
Opisywane są metody zapobiegania ciąży w postaci tamponów dopochwowych nasączanych miodem i różnymi miksturami.
W Egipcie wiedziano, że odżywianie płodu następuje prze naczynia matki, znano też krzesło porodowe. Położne Egiptu znały liczne rękoczyny położnicze, stosowały też ochronę krocza.
Wiele wiadomości na temat stanu wiedzy położniczej i ginekologicznej w starożytności dostarcza Talmud. Talmud zalecał, aby w sytuacjach gdy zagrożone było życie matki, stosować rozkawalenie płodu. Po porodzie stosowano wyciskanie łożyska, podwiązanie pępowiny. Wykonywano cięcie cesarskie na zmarłych matkach.
W kulturze staroindyjskiej źródłem wiedzy na tematy medyczne są księgi Wedy, tj. zbiór zasad życiowych i religijnych spisanych między II a I wiekiem p. n. e. Najsłynniejszym lekarzem w starożytnych Indiach był Susruta, który w swym zbiorze opisał m. in. przyczyny poronień, które upatrywał „we wstrząśnieniu kobiety, w chorobach matki i płodu.
Położnictwo w starożytnych Indiach stosowało cięcie cesarskie na zmarłych, ręczne wydobycie łożyska i tamponadę macicy przy krwotokach. Susruta podaje zalecenia dietetyczne w czasie ciąży i porodu. Noworodka zaleca karmić mlekiem matki lub mamki. W Indiach znane były domy porodowe, w których odbierano porody i zajmowano się leczeniem chorób kobiecych.
Z medycyny greckiej i rzymskiej znane są dwa źródła wiedzy medycznej poświęconej położnictwu i ginekologii. Są nimi 1) Korpus Hippocraticum, stanowiący zbiór pism lekarzy z wyspy Kos i greckiego miasta Knidos, powstałych za życia Hipokratesa w IV wieku p. n. e. i później - w II wieku n. e. 2) dzieło greckiego ginekologa z Efezu - SORANOSA, którego uważa się za „ojca położnictwa” od czasów świata antycznego. Jego dzieło uznaje się za katechizm starożytnego położnictwa. On to napisał, że „rodząca nie powinna zastać dwóch wschodów słońca”. W dziele swoim Soranos opisuje choroby kobiece, zachcianki kobiet w ciąży, był pierwszym, który zalecał ochronę krocza, wprowadził na żywym płodzie obrót na nóżkę, zastosował ucisk na główkę w czasie porodu miednicowego, w badaniu kobiety posługiwał się wziernikami.
W medycynie rzymskiej znaczącą postacią jest Aulus Corneliusz Celsus - I wiek n. e., który opisał anatomię miednicy kostnej i jej wpływu na poród. Twierdził, że kości miednicy rozchodzą się podczas porodu.
Położnictwo i ginekologia starożytnego świata, wraz z upadkiem świata antycznego pod koniec V wieku n.e., pogrążyło się w mrokach średniowiecza.
ŚREDNIOWIECZE jest okresem stagnacji w rozwoju medycyny, w tym również położnictwa i ginekologii.
Największym lekarzem wczesnego średniowiecza był Aetius z Amidy (502-575), autor traktatu w 16 księgach. Dzieło to stanowiło podstawę nauczania w szkole medycznej w Salerno / XI w./.
Uprawianie położnictwa , jak w minionej epoce, było w rękach położnych. W szkole w Solerno gdzie uczono położnictwa i leczenia chorób kobiecych, pomocy udzielały żony i córki nauczycieli tej szkoły.
Pod koniec średniowiecza stale brakowało wiedzy na temat miednicy kobiety i mechanizmu porodu. Dopiero czasy nowożytne, zapoczątkowane przez Odrodzenie, przyniosły zwrot w nauce i praktyce położniczej.
W CZASACH NOWOŻYTNYCH / od XVI do końca XVIIIw./ Leonardo da Vinci (1452-1519) przedstawia na swoich rysunkach jako pierwszy w świecie macicę „jednojamową”, z płodem i popłodem.
Prekursorem postępu w medycynie był Andreas Vesalius /XVIw./, który w swym dziele obalił pogląd o rozchodzeniu się kości miednicy w porodzie. Błąd starożytności został naprawiony po dziesięciu stuleciach.
Na początek Odrodzenia przypada pierwsze, choć nie udokumentowane historycznie, cięcie cesarskie na żywej kobiecie, wykonane około 1500 r. przez Jakuba Nufera. W XV stuleciu wykonano z dobrym wynikiem 15 cięć cesarskich.
Odrodzenie jest okresem przełomowym dla położnictwa, kończy ono okres supremacji kobiet w położnictwie, poprzez złagodzenie zakazu udziału mężczyzn w pomocy położniczej. Uważano wcześniej, że położnictwo jest sztuką, która nie przystoi mężczyznom.
Dla położnictwa przełomowym momentem było wykazanie przez Hendrika van Dewentera i Manquesta de la Motte, że zwężona miednica jest przyczyną trudnych porodów. Dalsze prace nad miednicą nieprawidłową prowadzone przez Gustawa Michaelisa i Karola Litzmanna, doprowadziły do zmiany poglądów w prowadzeniu porodu i do sformułowania wskazań do operacyjnego rozwiązania rodzących.
Pojawienie się w położnictwie europejskim kleszczy porodowych Hugo Chamberlena -1630 r. oraz kleszczy Jana Palfyna zmieniło stanowisko lekarzy względem tzw. „trudnego porodu”.
W zakresie doskonalenia narzędzi położniczych, pewnym postępem było w XIX skonstruowane przez Jamesa Simpsona wyciągacza próżniowego. Przyrząd ten udoskonalony po 100 latach jest współcześnie stosowany - VE.
W historii rozwoju nowoczesnego położnictwa należy wymienić pięć kamieni milowych:
Odkrycie przyczyny gorączki połogowej. W 1847 r. Ignacy Semmelweis odkrył zakaźny charakter gorączki połogowej.
Wprowadzenie znieczulenia. W 1847 r. James Simpson zastosował narkozę chloroformową podczas porodu.
Wprowadzenie antyaseptyki i aseptyki. W 1867 r. Józef Lister przeprowadził operację we „mgle” karbolowej, co zapoczątkowało erę antyseptyki.
Ugruntowanie się nauki o ścieśnionej miednicy. W drugiej połowie XIX w. Gustaw Michaelis, Carl Litzmann i Franz Naegele przyczynili się do poznania mechanizmów adoptowania się główki płodu do różnych warunków miednicy kostnej.
Wprowadzenie nauczania klinicznego.
Do wielkich osiągnięć XIX w. Zalicza się wprowadzenie przez Carla Credego metody wyciskania łożyska. Mechanizm oddzielania się łożyska wyjaśnili Bernard Schultze i i James Duncan.
W 1906r. Henry Dali odkrył wyciąg tylnego płata przysadki - oksytocynę, która znalazła zastosowanie w zwalczaniu krwotoków trzeciego okresu porodu, obecnie również do stymulacji skurczów porodowych.
W latach sześćdziesiątych XX w. dwaj amerykańscy ginekolodzy odkryli prostaglandyny stosowane obecnie do indukcji porodu.
W latach siedemdziesiątych wprowadzono tokolityki, co stworzyło nadzieję na obniżenie liczby urodzeń przedwczesnych i tym samym zmniejszenie umieralności okołoporodowej noworodków.
W 1961 r. Erich Saling wprowadził amnioskopię i badanie krwi włośniczkowej płodu dla określenia równowagi kwasowo-zasadowej.
W 1962 r. HAMMACHER stworzył podstawy kardiotokografii.
W latach siedemdziesiątych wprowadzono do diagnostyki położniczej USG, pojawiają się odkrycia w zakresie diagnostyki konfliktu serologicznego.
WAŻNIEJSZE OŚRODKI POŁOŻNICTWA I GINEKOLOGII
W POLSCE
Początki zorganizowanej opieki położniczej nad kobietą rodzącą w Polsce związane są ze sprowadzeniem przez biskupa krakowskiego Pełka w roku 1203 zakonników pod wezwaniem św. Ducha, zwanych w Polsce Braćmi Szpitalnymi. Na terenie całego kraju powstały liczne domy, przytułki i szpitale.
Pierwszym szpitalem na ziemiach polskich, który zajmował się opieką położniczą, był szpital założony w roku 1244 w Krakowie przez biskupa Jana Prondotę. Kobietami rodzącymi zajmowały się „mądre kobiety”.
Dopiero w końcu XVIII w. powstała w Polsce pierwsza Katedra i Klinika położnicza w Krakowie. W oddziale położniczym na jednej sali przebywały rodzące i położnice wraz z dziećmi.
Wkrótce pojawiły się ośrodki położnicze w Wilnie, Lwowie, Poznaniu i w Warszawie, które kształciły położne i lekarzy położników.
Rozwój położnictwa i ginekologii na przełomie XIX i XX wieku był przede wszystkim związany z rozwojem aseptyki. Dalszy postęp położnictwa to pojawienie się wielu przyrządów położniczych.
Miednica ścieśniona stanowiła największy problem w położnictwie.
Dopiero Adolf Michaelis i Theodor Litzmann udowodnili wpływ patologicznej miednicy na mechanizm porodu. Skonstruowano przyrząd do pomiaru miednicy - miednicomierz. Maurycy Madurowicz opracował wg własnej konstrukcji kleszcze porodowe. Wzierniki pochwowe skonstruował Ludwik Neugebauer. Przyrządy do embriotomii i wymóżdżenia płodu są dziełem Rudzińskiego i Radojewskiego.
Pierwsza przyszpitalna szkoła dla położnych powstała w 1640 roku, następna we Lwowie w 1773 jako szkoła państwowa. Wydawano podręczniki przeznaczone do nauki zawodu akuszerki.
Najstarsza książka o treści położniczej pochodzi z 1423 wydana w Krakowie, miała ona charakter książki dla ludu. Wiedzę położniczą „baby” zdobywały od starszych kobiet praktykując u nich przez 3 lata.
W okresie powojennym powstały w Polsce liczne państwowe Zawodowe Szkoły Położnych, których programy opierały się na podręcznikach i praktycznej nauce zawodu w szpitalach pod kierunkiem nauczycieli- położnych i lekarzy. Obecnie szkoły te mają status Wyższych Szkół Zawodowych / licencjaty/.
ORGANIZACJA OPIEKI NAD CIĘŻARNĄ I RODZĄCĄ
WSPÓŁCZEŚNIE
Opieka perinatalna w Polsce nad kobietą i dzieckiem jest bezpłatna. Opiekę tę sprawują ośrodki położnicze i noworodkowe szpitali i klinik akademickich, poradnie „K” oraz gabinety prywatne i spółdzielnie lekarskie.
Formy organizacji opieki perinatalnej oparte są na zasadzie
Regionalnego Trójstopniowego Systemu. Wzorem były kraje:
W. Brytania, Szwecja oraz Kanada, USA.
Poziom I zapewnia opiekę zdrowotną kobietom z ciążą przebiegającą prawidłowo i zdrowym noworodkiem.
Poziom II - opiekę ciężarnym i noworodkom z umiarkowanym stopniem ryzyka.
Poziom III przeznaczony jest dla ciężarnych i noworodków z wysokim stopniem ryzyka.
ZAGADNIENIA PRAWNE
Regulowany Kodeksem pracy urlop macierzyński jest uprawnieniem pracowniczym. Oznacza to, iż przysługuje osobom pozostającym w stosunku pracy.
Z urlopu macierzyńskiego może korzystać matka dziecka i ojciec . Pracownica wychowująca dziecko przysposobione oraz mąż pracownicy wychowującej dziecko przysposobione korzystają z urlopu na prawach urlopu macierzyńskiego.
W czasie urlopu macierzyńskiego pracownicy przysługuje zasiłek macierzyński. Wynosi on 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego za okres 6 miesięcy poprzedzających miesiąc, w którym nastąpił początek urlopu.
Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
18 tygodni przy pierwszym porodzie; ( pracownicy, która wychowuje dziecko przysposobione, przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 18 tygodni również przy pierwszym porodzie).
20 tygodni przy każdym następnym porodzie.
26 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Pracownica może wykorzystać co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie przysługuje jej reszta urlopu macierzyńskiego niewykorzystanego wcześniej aż do wyczerpania wymiaru urlopu.
Jeśli pracownica wykorzysta po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu ; w takim przypadku niewykorzystaną część urlopu macierzyńskiego można udzielić pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek.
W szczególnych sytuacjach wymiar urlopu jest inny:
Jeśli pracownica urodzi martwe dziecko lub jeśli zgon dziecka nastąpi w pierwszych 8 tygodni życia, wówczas pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.
Jeśli pracownica urodzi dziecko wymagające pomocy szpitalnej i wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala.
W sytuacji, gdy matka rezygnuje z wychowania dziecka i oddaje je do adopcji lub do domu małego dziecka, nie przysługuje jej część urlopu przypadająca po oddaniu dziecka. Jednakże urlop macierzyński po porodzie nie może wynosić mniej niż 8 tygodni.
Pracownica, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie adopcji dziecka, ma prawo do 16 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy życia. Jeśli przyjęła dziecko w wieku powyżej jednego roku, ma prawo do urlopu w wymiarze do 8 tygodni na warunkach urlopu macierzyńskiego.
7