Guz (łac. tumor) - to stwardnienie, zgrubienie, zmiana, narośl, nie zawsze o podłożu nowotworowym, czasami wyczuwalny podczas badania, a czasami widoczny na zdjęciach rentgenowskich. Łagodna postać guza to torbiel i gruczolako-włókniak, złośliwa nowotwór.

Nowotwór (łac. neoplasma) - grupa chorób w których następuje przybytek własnych komórek ustroju o zmienionej morfologii i zaburzonej czynności. Komórki nowotworowe cechują się niepohamowanym i niekontrolowanym rozrostem.

Rak (łac. carcinoma z łac. „cancer” - „rak, krab” z gr. καρκινος /karkinos/ - „rak, krab morski”). Nazwa grupy chorób nowotworowych będących nowotworami złośliwymi wywodzącymi się z tkanki nabłonkowej. Nazwa ta odnosi się do guzów powstających z nabłonków pochodzenia ekto- lub endodermalnego oraz z nabłonka narządów moczowo-płciowych. Nie są nazywane rakami nowotwory złośliwe wywodzące się z "nabłonków" pochodzenia mezodermalnego, np. śródbłonka, międzybłonka, błony maziowej.

Nowotwory dzielimy na:

• niezłośliwe;

• półzłośliwe (o miejscowej złośliwości);

• złośliwe (raki, mięsaki, inne)

Nowotwór łagodny (niezłośliwy)

Nowotwór łagodny niezłośliwy (łac. neoplasma benignum) utworzony jest z tkanek zróżnicowanych i dojrzałych a obraz mikroskopowy jest podobny do tkanki z której powstał. Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie powoli, rozprężająco uciskając sąsiadujące tkanki. Komórki nowotworu niezłośliwego nie mają zdolności wnikania do naczyń, dlatego wzrost takiego nowotworu jest zawsze ograniczony do miejsca powstania a w jego przebiegu nigdy nie powstają przerzuty. Usunięcie chirurgiczne guza z niewielkim marginesem otaczającej tkanki a w przypadku wyraźnie otorbionych guzów nawet jego wyłuszczenie prowadzi do całkowitego usunięcia tkanki nowotworowej i wyleczenia chorego. Nowotwory łagodne najczęściej nie stanowią problemu klinicznego, które występują dopiero wówczas, gdy nowotwór niezłośliwy jest jednocześnie stanem przedrakowym (np. polipowatość rodzinna), występuje w narządach ważnych dla życia (np. w centralnym układzie nerwowym, rdzeniu kręgowym, sercu), wydziela hormony, powoduje krwawienia, doprowadza do zamknięciem światła naczynia, uciska nerw.

Nowotwór półzłośliwy

Nowotwór półzłośliwy (łac. neoplasma semimalignum) jest nowotworem o miejscowej złośliwości i charakteryzuje się dużą masą tkankową uciskającą otoczenie, zdolnością naciekania i niszczenia otoczenia i zdolnością wszczepiania. Zasadniczo nie dają przerzutów, ale dają nawroty po zabiegach operacyjnych, nawet uznawanych za radykalne. Dlatego też, nowotwory półzłośliwe wymagają starannego podejścia chirurgicznego z uwzględnieniem szerokich granic wycięcia. Obraz mikroskopowy może być typowy dla nowotworu złośliwego.

Nowotwór złośliwy

Nowotwór złośliwy (łac. neoplasma malignum) charakteryzuje się dużym stopniem zaburzeń zróżnicowania, dojrzewania i budowy tkankowej oraz komórkowej. Nie posiada torebki, rośnie szybko, nacieka i niszczy zaatakowane tkanki. Cechą charakterystyczną komórek nowotworów złośliwych jest ich zdolność wnikania do szczelin tkankowych oraz do światła drobnych naczyń limfatycznych i krwionośnych co sprzyja rozsiewowi komórek nowotworowych daleko poza główna masę guza. Rozsiane komórki zagnieżdżając się w odległych narządach lub tkankach, mnożą się i tworzą nowe guzy nowotworowe zwane przerzutami (metastasis). Komórki nowotworów złośliwych szerzą się również drogą płynu mózgowo-rdzeniowego a także wszczepiają się do błon surowiczych. Po chirurgicznym zwłaszcza niezbyt rozległym usunięciu guza złośliwego utkanie nowotworowe stosunkowo często odrasta w obrębie blizny pooperacyjnej lub w jej otoczeni co określa się nawrotem lub wznową (recidiva). Nawrót następuje wówczas, gdy w czasie operacji nie udało się usunąć całego nowotworu i pozostawiono komórki nowotworowe.

Ważne

1. nie każdy nowotwór jest nowotworem złośliwym

2. nie każdy nowotwór złośliwy jest rakiem

3. każdy rak jest nowotworem złośliwym

Podział histologiczny

Nowotwory można również dzielić wg ich postaci histopatologicznej. Najczęstszymi nowotworami są raki (ponad 90%) czyli nowotwory złośliwe wywodzące się z tkanki nabłonkowej. Pozostałe nowotwory złośliwe to mięsaki, wywodzące się z odmiennych tkanek niż nabłonkowa oraz inne choroby nowotworowe.

Nowotwory łagodne
Określenie	Przykład
nowotwór	- mięśniaki - nowotwór z komórek mięśni gładkich (leiomyoma) - tłuszczaki- nowotwór z komórek tłuszczowych (lipoma)
Nowotwory złośliwe
rak	- rak płaskonabłonkowy (carcinoma planoepitheliale) powstający z nabłonka płaskiego - rak gruczołowy (adenocarcinoma) powstający z nabłonka gruczołowego
mięsak	- tłuszczakomięsak (liposarcoma) powstający z tkanki tłuszczowej -włókniakomięsak (fibrosarcoma) powstający z tkanki włóknistej
inne nowotwory	- białaczka (leucemia) powstająca z tkanki szpikowej - ziarnica złośliwa (lymphogranulomatosis maligna) powstająca z tkanki limfatycznej - glejak (glioblastoma) powstający z tkanki nerwowej - rozrodczak (dysgerminoma) powstający z komórek zarodkowych - struniak (chordoma) powstający z zawiązków narządowych -czerniak złośliwy (melanoma malignum) powstający z tkanki barwnikotwórczej

Niektóre nowotwory zbudowane są z komórek przypominających komórki zupełnie prymitywne, określa się je wówczas nowotworami niezróżnicowanymi, nisko dojrzałymi lub anaplastycznymi. Ogólna reguła mówi, że im struktura nowotworu jest bardziej zbliżona do tkanki prawidłowej tym nowotwór jest zwykle mniej złośliwy.

Etapy rozwoju raka zwykło się dzielić na następujące okresy:

• Inicjacja nowotworowa - aktywacja onkogenów, pierwsze zmiany w aparacie genetycznym, początkowo odwracalne lub naprawiane przez mechanizmy molekularne

• Promocja nowotworowa - utrwalenie się zmian genetycznych w pojedynczych komórkach i pojawienie się w nich antygenów nowotworowych jako wykładników zmienionego genotypu i fenotypu.

• Progresja nowotworowa - rozplem zmienionych komórek nowotworowych, powielanie zmian genetycznych w komórkach potomnych, ale bez przekraczania błony podstawnej nabłonka (dysplazja i rak przedinwazyjny)

• Rozplem niekontrolowany - atypowe komórki wydzielają w sposób niekontrolowany Cytokiny, (określane także mianem lokalnych hormonów układu odpornościowego), należące do tzw. czynników wzrostowych - część z nich służy jako markery nowotworowe

• Inwazja początkowa - przełamanie błony podstawnej, początek angiogenezy nowotworowej, lokalne naciekanie tkanki łącznej podścieliska . (Angiogeneza to proces tworzenia nowych naczyń włosowatych. Zachodzi w rozwoju embrionalnym, może także zachodzić w życiu pozapłodowym zarówno jako proces fizjologiczny jak i patologiczny)

• Inwazja zaawansowana - pojawienie się oderwanych atypowych komórek w krwi i chłonce, początek reakcji immunologicznych na fenotypowo i genotypowo zmienione komórki i ich antygeny nowotworowe; często także naciekanie przez ciągłość sąsiednich narządów, np. wzdłuż nerwów.

• Okres przerzutowania i uogólnionej choroby nowotworowej - guz pierwotny staje się źródłem przerzutów (łac. metastases) nowotworowych. W przypadku raków przerzuty szerzą się najczęściej drogą naczyń chłonnych, pojawiają się najpierw w okolicznych węzłach chłonnych- stąd przy leczeniu chirurgicznym wraz ze zmienionym chorobowo narządem się je usuwa), później także drogą krwionośną w narządach odległych.

STATYSTYKA

zachorowalność mężczyzn 2007- 64288

1. Nowotwór złośliwy oskrzela i płuca 14659 - 22,80%

2. Nowotwór złośliwy gruczołu krokowego 7638 - 11,88%

3. Nowotwór złośliwy okrężnicy 4278 - 6,65%

4. Nowotwór złośliwy pęcherza moczowego 4237 - 6,59%

zgony mężczyzn 2007- 52324

1. nowotwór złośliwy oskrzeli i płuc 16556 - 31,64%

2. nowotwór złośliwy gruczołu krokowego 3992 - 7,51

3. nowotwór złośliwy żołądka 3583 - 6,85

4. nowotwór złośliwy okrężnicy 3540 - 6,77

zachorowalność u kobiet 2007 - 64595

1. Nowotwór złośliwy sutka 14482 - 22,42%

2. Nowotwór złośliwy oskrzela i płuca 5250 - 8,13%

3. Nowotwór złośliwy trzonu macicy 4640 - 7,8%

4. Nowotwór złośliwy okrężnicy 3891 - 6,02%

zgony u kobiet 2007 - 40612

1. Nowotwór złośliwy oskrzela i płuca 5552 - 13,67%

2. Nowotwór złośliwy sutka 5255 - 12,94%

3. Nowotwór złośliwy okrężnicy 3071 - 7,56%

4. Nowotwór złośliwy jajnika 2485 - 6,12%

Miarą wyleczenia jest okres 5 lat - bez wystąpienia przerzutów; 10 lat - dla nowotworów o mniejszej dynamice rozwoju.

Wyleczenie zależy od stopnia rozwoju nowotworu (od wczesnego rozpoznania i leczenia)

Późne objawy dają: rak płuca, przełyku, żołądka, trzustki.

Czynniki ryzyka

Genetyczne :

• rodzinna polipowatość jelita grubego (okrężnica, odbytnica),

• dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego (okrężnica, odbytnica, żołądek, trzon macicy),

• dziedziczny rak piersi (pierś, jajnik),

• zespół BRCA1 (jajnik, pierś)

Czynniki środowiskowe:

• palenie tytoniu 30%

• dieta 30%

• zakażenia 5%

• czynniki zawodowe 5%

• zachowania seksualne 4%

• alkohol 2%

Czynniki fizyczne:

• promieniowanie ultrafioletowe - rak skóry i czerniak złośliwy

• promieniowanie jonizujące - białaczki, rak tarczycy, rak piersi, płuc, ślinianek

Czynniki wirusowe :

• wirus brodawczaka ludzkiego HPV- rak szyjki macicy

• wirus zapalenia wątroby typu B

• wirus mięsaka Kaposiego

• wirus białaczki T-komórkowej

Czynniki bakteryjne:

• zakażenie bakterią Helicobacter Pylori - rak żołądka

Leki hormonalne:

• hormonoterapia zastępcza - rak macicy, piersi, jajnika

• antykoncepcja hormonalna - rak piersi

Możliwości uniknięcia ryzyka nowotworów złośliwych

• rezygnacja z palenia tytoniu

• rezygnacja z picia alkoholu

• likwidacja narażenia zawodowego

• podwojenie spożycia owoców i warzyw

• skuteczny skrining raka szyjki macicy, piersi i jelita grubego

Badania przesiewowe (skrining)

Rekomendacje Unii Europejskiej

• Rak szyjki macicy - badanie cytologiczne wymazu z ujścia zewnętrznego kanału szyjki macicy u kobiet w wieku 25 - 60 lat z częstotliwością co 3-5 lat

• Rak piersi - mammografia u kobiet między 50-69 r. życia, co 2-3 lata

• Rak jelita grubego - badanie stolca na krew utajoną jeden raz w roku lub co 2 lata od 50 r. życia. Dodatni wynik testu jest wskazaniem do kolonoskopii

Badania przesiewowe

• gruczoł krokowy - PSA

• żołądek - badanie Helicobacter Pylori, badanie radiologiczne, endoskopowe

• jelito grube - sigmoidostomia

• jajnik - CA 125, usg z sondą dopochwową

• szyjka macicy - test HPV

• płuco - spiralna tomografia komputerowa

• czerniak skóry - badanie znamion barwnikowych

Wczesna wykrywalność nowotworów

• Nowotwory we wczesnym stadium zaawansowania mogą nie powodować żadnych objawów klinicznych lub objawy są nieswoiste i słabo wyrażone

• Nowotwory pełnoobjawowe, łatwe diagnostycznie są już zazwyczaj rzadko uleczalne

• Stąd konieczność wdrażania standardowych metod diagnostycznych we wszystkich przypadkach mało swoistych objawów, mogących zwiastować nowotwór

• Kształtowanie świadomości onkologicznej społeczeństwa to znajomość wczesnych objawów choroby nowotworowej i bezwzględna konieczność szukania pomocy medycznej

• Warunkiem sukcesu jest „ czujność onkologiczna”, obowiązująca społeczeństwo

i lekarzy

• Dla lekarzy to poszukiwanie objawów choroby nowotworowej i angażowanie się w diagnostykę wykluczającą lub nie nowotwór złośliwy

Metody rozpoznania nowotworu złośliwego:

1. badanie podmiotowe,

2. badanie radiologiczne,

3. ultrasonografia,

4. wziernikowanie,

5. badania cytologiczne (komórkowe),

6. badanie histopatologiczne (tkankowe)

SPECYFIKA LECZENIA ONKOLOGICZNEGO

4 PODSTAWOWE ETAPY PROCESU PLANOWANIA LECZENIA:

1. Zestawienie i ocena podstawowych wyników informacji

Aby rozpocząć i i planować leczenie potrzebne są następujące informacje:

a) ustalenie dokładnego rozpoznania histopatologicznego,

b) jaki jest stopień zaawansowania klinicznego nowotworu.

W celu precyzyjnego określenia stopnia zaawansowania nowotworów złośliwych, od którego zależy między innymi określenie metod leczenia i rokowania, stworzono jednolity system oceny zaawansowania anatomicznego chorób.

System ten składa się z dwóch części:

1. Klasyfikacji TNM, którego nazwa pochodzi od pierwszych liter słów:

Tumor - guz (pierwotny), Nodus - węzeł (chłonny), Metastases - przerzuty (odległe).

W oparciu o długoletnie badania przeżywalności, na podstawie tych trzech parametrów określanych w skali rangowej dla kilkudziesięciu lokalizacji narządowych i rodzajów histologicznych nowotworów, wyznacza się:

2. Ogólny stopień zaawansowania choroby nowotworowej.

Wyznaczenie go w sposób globalny określa rokowanie (niezależnie od lokalizacji i rodzaju nowotworu), umożliwia porównawcze badania epidemiologiczne nad skutecznością wczesnego wykrywania nowotworów. Stopnie zaawansowania choroby są cztery.

W oparciu o klasyfikację TNM wyznacza się optymalny sposób leczenia
dla poszczególnych typów i lokalizacji nowotworów oraz prowadzi się badania naukowe nad skutecznością nowo wprowadzanych leków, czasem przeżycia pacjenta, częstością wznów itp.

System TNM bywa uzupełniany czwartą literą G opisujący agresywność (dynamikę) rozwoju nowotworu złośliwego u poszczególnych pacjentów, w oparciu o kryteria złośliwości histologicznej.

• TUMOR - wielkość guza pierwotnego

• T0 - brak dowodów na istnienie guza pierwotnego,

• Tx - nie można ocenić ogniska pierwotnego,

• Tis - rak in situ, a zatem taki, który nie mógł spowodować przerzutów,

• T1, T2, T3, T4 - kolejne stopnie rozwoju pierwotnego ogniska nowotworu, zazwyczaj im większa liczba, tym guz jest większy lub zajmuje więcej okolicznych narządów.

• NODULES - przerzuty w węzłach chłonnych

• Nx - nie można ocenić przerzutów w węzłach chłonnych,

• N0 - węzły chłonne bez przerzutów,

• N1, N2, N3, N4 - przerzuty do węzłów chłonnych, coraz odleglejszych od guza pierwotnego.

• METASTASES - przerzuty odległe (narządowe)

• M0 - brak przerzutów odległych,

• Mx - nie można ocenić,

• M1 lub M2 - są przerzuty odległe.

Rozróżnienie przerzutów do węzłów chłonnych (N) i przerzutów narządowych (M) wynika z innej biologii rozwoju i rozsiewu choroby nowotworowej, zwłaszcza w odniesieniu do raków.

Stopnie złośliwości nowotworu (G)

Gx - niesprecyzowany,

G1 - wysoko zróżnicowany - (najmniej złośliwy, najbardziej podobny do tkanki, z której się rozwinął,

G2 - umiarkowanie zróżnicowany,

G3 - nisko zróżnicowany,

G4 - niezróżnicowany (najbardziej złośliwy)

c) określenie przypuszczalnego przebiegu rozwoju nowotworu - celem leczenia jest w sposób właściwy zaburzyć ten normalny tok rozwoju procesu.

d) określenie stanu ogólnego chorego.

Ocena stanu chorego według skali E.C.O.G. (Eastern Cooperative Oncology Group)

stopień/skala	określenie
0 1 2 3 4	normalna, nie zmieniona aktywność występują objawy upośledzające aktywność, ale chory jest zdolny do pracy pozostaje w łóżku mniej niż 50% dnia pozostaje w łóżku ponad 50% dnia pozostaje w łóżku całą dobę, chory unieruchomiony

Indeks wydolności (The Karnowsky Performance Index - KPS)

opis	skala
Normalny, żadnych skarg, narzekań	10
Zdolny do normalnej aktywności, nieznaczne lub symptomy choroby	9
Normalne czynności wykonywane z trudem	8
Zdolny do opieki nad sobą, niezdolny do normalnej aktywności i do wykonywania pracy	7
Wymaga znacznej pomocy i częstej medycznej opieki	5
Niesprawny, wymaga specjalnej opieki i pomocy	4
Ciężkie inwalidztwo; wskazania do hospitalizacji, chociaż śmierć nie zagraża	3
Stan preagonalny	1
śmierć	0

Ponieważ leczenie nowotworów jest zazwyczaj obciążające konieczna jest znajomość przebytych lub współistniejących chorób

e) jakie jest leczenie dostępne

2. Wyjaśnienie jaki rodzaj leczenie jest możliwy do zastosowania.

Przez wyleczenie chorego z choroby nowotworowej należy rozumieć zastosowanie takiej terapii, która u danej osoby nie zmieni ani długości życia ani jego jakości.

W onkologii wyróżnia się trzy etapy leczenia.

leczenie radykalne - cel -wyleczenie, (leczenie chirurgiczne, radioterapia, chemioterapia, leczenie skojarzone).

leczenie paliatywne - cel -przedłużenie życia, zapobieganie i zwalczanie objawów choroby, zapewnienie jak najlepszej jakości życia, (leczenie chirurgiczne, radioterapia, chemioterapia, hormonoterapia, immunoterapia, leczenie skojarzeniowe),

leczenie objawowe - cel -zmniejszenie dolegliwości chorego, (farmakologia, pielęgnacja, objawowe zabiegi w walce z bólem (blokady, zabiegi operacyjne, i inne)

3. analiza wyników leczenia i zaplanowanie konkretnego planu terapii

4. wprowadzenie programu leczenia następuje po uprzednim poinformowaniu chorego oraz jego rodziny i otrzymaniu na nie zgody.

LECZENIE CHIRURGICZNE

Jest leczeniem lokoregionalnym.

Nowoczesna operacja składa się z dwóch części:

1. szerokie wycięcie pierwotnego guza i jego otoczenia,

2. usunięcie okolicznych (regionalnych) węzłów chłonnych, jeżeli to jest wskazane.

CHEMIOTERAPIA

Jest to zastosowanie środków chemicznych na komórki nowotworowe (hamują podział lub zabijają komórki nowotworowe). Przy zastosowaniu chemioterapii jako jedynej metody można uzyskać wyleczenie w nielicznych typach nowotworów stanowiących łącznie około 5% chorób onkologicznych.

• ma działanie ogólne,

• leki podawane są w schematach,

• czas podawania - 4-6 miesięcy - raz w miesiącu

trzy rodzaje leków:

1. działających na DNA i RNA

2. hamujące syntezę białek

3. blokujące wykształcanie wrzecion mitotycznych

sposoby podawania:

1. doustne

2. domięśniowe

3. dożylne

4. pojedyncze

5. kombinacje

wskazania:

1. istniejące przerzuty głównie w wątrobie i w płucach,

2. istniejące przerzuty (M1),

3. złe rokowania (T3, N)

4. szybki postęp choroby,

5. brak odpowiedzi na leczenie hormonalne.

Przeciwwskazania:

zły stan chorego

Rodzaje chemioterapii:

1. Chemioterapia indukcyjna

• celem jest wyleczenie z choroby nowotworowej.

• stosuje się duże dawki leków.

2. Chemioterapia neoadiuwentowa (przedoperacyjna)

• celem jest zmniejszenie pola zabiegu

• doprowadzenie nowotworu nieoperacyjnego do operacyjnego.

3. Chemioterapia adiuwentowa (uzupełniająca)

• celem jest zlikwidowanie ewentualnie przetrwałych komórek nowotworowych po zabiegu

• stosuje się duże dawki.

4. Chemioterapia podtrzymująca

• stosowana w momencie uzyskania remisji choroby w celu utrwalenia wyników leczenia,

stosowane są bardzo małe dawki leków.

5. Chemioterapia paliatywna

• celem jest poprawienie jakości życia,

• wydłużenie czasu przeżycia.

Następstwa chemioterapii

1. wczesne

• nudności i wymioty,

• łysienie

• biegunka

• uszkodzenie błon śluzowych jamy ustnej

• uszkodzenie mięśnia sercowego

• uszkodzenie aparatu krwiotwórczego

2. późne

• przedwczesna menopauza

• zwiększone ryzyko zachorowania na białaczkę.

HORMONOTERAPIA

Dwie formy leczenia hormonalnego:

1. Terapia ablacyjna - polega na usunięciu narządów produkujących hormony lub wyłączeniu ich funkcji - kastracja chirurgiczna lub radiologiczna,

2. Terapia addytywna - polega na podawaniu hormonów lub hormonopodobnych substancji, które hamują wzrost nowotworów

RADIOTERAPIA

Jest to działanie promieni jonizujących na ściśle określony obszar (działa miejscowo)

Działanie promieniowania polega na uszkodzeniu struktury DNA. W wyniku jonizacji zachodzącej bezpośrednio w obrębie cząsteczki kwasu dezoksyrybonukleinowego może dojść do przerwania łańcucha DNA.

jednostka dawki grey [Gy]

• dawka całkowita dzielona jest na dawki frakcyjne (częściowe),

• naświetlanie wykonywane jest raz dziennie przez 5 dni w tygodniu

• przeciętnie dawka podzielona jest na 25 sesji

cele radioterapii:

1. dostarczyć ściśle określonej ilości energii na ściśle określony obszar

2. zniszczenie guza

3. poprawa jakości życia

4. wydłużenie jego długości życia

Rodzaje radioterapii;

a) lecznicza - celem jest wyleczenia pacjenta z choroby nowotworowej,

b) paliatywna - celem jest poprawa jakości i długości życia,

d) przedoperacyjna - gdy guz jest pierwotnie nie operacyjny w celu zmniejszenia guza

e) pooperacyjna - zniszczenie ewentualnych przetrwałych komórek nowotworowych, zapobiegnie rozwojowi przerzutów

Sposoby naświetlania:

1. teleterapia

źródło promieniowania znajduje się w pewnej odległości od miejsca naświetlania.

2. brachyterapia

źródło promieniowania znajduje się bezpośrednio na powierzchni lub wewnątrz zmiany nowotworowej

wyróżnia się:

a) wewnątrzjamowo (dojamowo)- np. dopochwowo

b) wewnątrzprzewodowo - przewód pokarmowy, jelita

c) śródtkankwo - pozwala na podanie wyższej dawki w dokładnie określonym obszarze zagrożonym wzrostem nowotworu.

Hipofrakcjonacja - polega na stosowaniu wysokich dawek frakcyjnych jednorazowo albo np. w ciągu dwóch dni leczenia. Stosowana jest głównie w leczeniu paliatywnym, np. dla złagodzenia bólów związanych z przerzutami do kości albo objawów ucisku guza na rdzeń kręgowy. Powinna byś stosowana tylko u chorych o krótkim przewidywanym okresie życia, ponieważ użycie dużej dawki może prowadzić często do rozwoju późnej martwicy popromiennej.

następstwa radioterapii:

1) wczesny (ostry) odczyn popromienny skóry (w momencie naświetlania do 2 miesięcy po naświetlaniu):

- rumień

- ucieplenie związane z przekrwieniem skóry

- nadwrażliwość

2) późny odczyn popromienny skóry ( proces ciągły, rozwija się stopniowo w ciągu wielu lat, może się uwidaczniać klinicznie w okresie 2-3 miesięcy po leczeniu):

- zanik podskórnej tkanki tłuszczowej (skóra cienka, papierowa)

- zwłóknienia

- podwyższony próg odczuwania bólu

3) obniżone czynniki morfotyczne krwi

• spadek erytrocytów - anemia

• spadek leukocytów - spadek odporności, większa wrażliwość na infekcje.

4) osłabienie tkanki kostnej - w polu naświetlania

5) stany zapalne błon śluzowych ( w zależności od miejsca naświetlania, bardzo rzadko)

Przeciwwskazania:

1. nie wolno wykonywać masażu w okolicy naświetlania,

2. nie wolno wykonywać naświetlań (soluxem),

3. nie wolno wykonywać terapii manualnej,

4. nie wolno wykonywać ultradźwięków,

5. zabiegi z elektroterapii wykonujemy ostrożnie

zabiegi fizykoterapeutyczne nie powinno się wykonywać przed upływem 5 lat.

6. ćwiczenia wykonujemy delikatnie i płynnie (może dojść do uszkodzenia tkanek miękkich, kostnych)

7. należy zwracać uwagę na kondycję pacjenta - zwraca się uwagę na morfologię.

Gamma knife (nóż gamma) - nieinwazyjna metoda stereotaktycznej (w trzech wymiarach) radiochirurgii, zastępująca skutecznie operację. Polega ona na tym, że wiele (ok.200) wiązek promieniowania kobaltu 60 kieruje się z różnych stron na jeden punkt w mózgu. Wiązki są n tyle słabe, że nie niszczą tkanki, przez które przechodzą - ogniskują się w jednym miejscu i łączą swoją siłę niszcząc komórki nowotworu.

Metoda stosowana przy wielkości guza do 4 cm średnicy. Stosowana jest leczeniu guzów mózgu.

---