MODEL TERAPII INTEGRACYJNEJ
najcześciej wskazuje się 3 drogi prowadzące do integracji psychoterapii:
1) techniczny eklektyzm
2) integracja teoretyczna różnych nurtów
3) poszukiwanie wspólnych czynników leczących, niekoniecznie tych specyficznych, charakterystycznych dla konkretnego systemu terapeutycznego,
w programach leczenia uzależnień bardzo widoczne są tendencje do eklektyzmu technicznego i integracji wielu systmów terapeutycznych,
koncepcja psychoterapii integracyjnej leczenia uzależnień od środków psychoktywnych powastała także w Polsce za sprawą J.Mellibrudy i Z.Sobolewskiej-Mellibrudy - w latach 90-tych Mellibruda z zespołem opracowali podstawy programu terapii strategiczno - strukturalnej, później na nowo opracowany z Sobolewska-Mellibruda,
koncepcja mechanizmów uzależnienia od środków psychoaktywnych wskazuje na 3 istotne zjawiska psychologiczne, których oddziaływania uaktywniane są przez różne czynniki bio-psycho-społ:
1) machanizm nałogowej regulacji emocji:
-im dłużej trwa naduzywanie, tym trudniej radzić sobie z doświadczanymi stanami napięcia, szmutku czy źłości bez środka psyhoaktywnego;
-intrapsychiczne mechanizmy kontroli regulujące stany emocjonalne przstają działać; - funkcje te coraz wyraźniej zaczyna pełnić alohol, co wywołuje pragnienie napicia sie zawsze wtedy, gdy pojawia się stres i cierpienie;
-reakcjom i stanom emocjonalnym zawsze towarzyszy pragnienie alkoholu;
2) iluzji i zaprzeczania:
-charakter poznawczy;
-wpływa na spostrzeganie rzeczywistości, która staje sie coraz bardziej zniekształcona i/lub fragmentaryczna i coraz częściej nie ma związku z realiami, w jakich żyją uzależniony i jego rodzina;
-na skutek zniekształceń osoboa pijąca nie modyfikuje swego zachowania, żyje w przekonaniu,, że "to nie tak było" i "od jutra będzie zupełnie inaczej";
3) ropzproszenia i rozdwojenia JA:
-uszkadza spójność i ciagłość poczucia indywidualności i tożsamości;
-ekstremalne doświadzczenia alkoholika pod wpływem w momentach odstawienia powodują, że wewn. Świat, w tym poczucie własnego Ja ulega swoistemu rozszczepieniu - jeden biegun związany jest ze światem iluzji i fantazji o donoszonych sukcesach i powodzeniu, drugi to doświazczane najczęściej w chwilach bez alkoholu, kęski itowarzyszące im przerażenie i cierpienie:
-rozproszenie granic Ja jest związane takż z mechanizmami poznawczego zniekształcenia, bowiem polega na przerzucaniu odpowiedziałności i obarczaniu wina za własne funkcjonowanie innych osób z otoczenia;
mechanizmy te odgrywają zasaniczą rolę w powstawaniu i utrzymywaniu się uzależnienia,
założenia terapii stategiczno - strukturalnej wskazywały, że program terapii powinien obejmować alkoholika i członków jego rodziny;
oddziaływania terapeutyczne wobec alkoholika mają na celu:
1) zwiększenie zdolności do trwałego utrzymania abstynencji,
2) rozwój umiejętności rozwiązywania problemów osobistych,
3) prowadzenie konstruktywnego i satysfakcjonującego stylu życia,
4) usunięciu zaburzeń somatycznych;
dodatkowo ustalane sa cele indywidulane związane ze specyfika osobistych problemów;
postawowym elementem całego procesu terapii jest bowiem indywidualny plan terapii pacjenta;
zanim rozpocznie się prace na zmiana w obszarze psychiki należy rozpocząć leczenie problemów zdrowotnych;
DETOKSYKACJA - pomoc w usunięciu substancji psychoaktywnej z ogranizmu człowieka; słuzy minimalizowaniu objawów odstawienia; nie mylić z leczeniem odwykowym!;
FARMAKOTERAPIA - rzadko stosowana w przypadku alkoholików; Anticol - lek awersyjny pomagający utrzymać abstynencje;
proces trzeźwienia obejmuje etapy:
- rozpoczęcia procesu zdrowienia - nawiązanie wstępnego kontaktu, rozpoznanie problemów zyciowych i ch ziwązku z piciem, wzbudzenie i podtrzymanie nadziei na zmianę;
- praca nad uznaniem własnego uzależnienia i powstrzymaniem się od picia - koncentracja na zrozumieniu uzależnienia i zasad terapii; rozpoznanie symptomów uzależnienia; wspieranie wczesnej abstynencji i zmiana tożsamości alkoholowej;
- praca nad uznaniem własnego uzależnienia i zapobieganiem nawrotom - zmiana mech. Nałogowej regulacji emocji, iluzi i zaprzeczania i mech. Rozprszanaigranic JA i biegunowości Ja;
- praca nad zmianą zachowań i sytuacji społczenj alkoholika - nabywanie umiejętności rozpoznawiania i wycofywania się z syt wysokiejgo ryzyka, naprawianie szkód spowodowanych piciem;
- praca na rozwiązywaniem problemów osobistych - rozwijanie wiekszej śiwadomości siebie i umiejetności monitorowania zachowań, rozwijanie umiejętności interpersonalnych;
- praca na rozwiązywaniem problemów osobistych - naprawianie szkód spowodowanych piciem, zmiana tendencji autodekstrukcyjnych i destrukcyjnych form relacji z otoczeniem oraz budowanie pozytywnej wizji własnej osoby i życia;
podstawowe reguły, których powinien przestrzegać alkoholik w czasie terapii:
- abstynecja,
- aktywne uczestnicwto w różnych formach terapii,
- prca nad zmianą różnych aspektów funkcjonowania,
- przyjmowanie i dawanie pomocy,
przebiej terapii określony jest przez osobisty plan terapii pacjenta;
terapia stategiczno- strukturalna objemuje także małżonkę i dzieci - edukacja na temat przejawów uzależnienia, wpływu alkoholu itp.
Grupy tarepautyczne - uczestnicy pracują nad swoimi osobostymi problemami związanymi z pozostawaniem w związku z alkoholem;
grupy treningowe - możliwość rozwijania i kształtowania różnych umiejętności intrapsuchicznych i interpersonalnych;
6.3.4.TERAPIE ZAPOBIEGANIA NAWROTOM
o nawrocie można mówić wtedy, gdy przed przerwaniem abstynencji alkoholik spełnił dwa warunki: świadomie podjął decyzję o zaprzestaniu picia i przynajmniej przez pewnien okres utrzymał abstynencję, oraz gry w okresie abstynencji nastapiła zmiana polegająca na lepszym rozpoznaniu problemu alkoholowego i osłabieniu mech obronnych;
zapicie - alkoholik z jakichś względow przerwał picie, a nastepnie bez wyraźnyxh powodów rozpoczął je ponownie;
wpadka - (załamanie abstynencji) moze być związana z użyciem alkoholu w syt wysokiego ryzyka, braku lub niewykorzystania nabytych w procesie leczenia umiejętności, bez cofania sie do poprzedniego sposobu myslenia, przezywania czy zachowania;
model biologiczny (medyczny):
- odnosi się do alkoholizmu jako choroby o charakterze przewlekłym;
-nawrót traktowany jest jako element choroby alkoholowej, bez większego udziału i odpowiedzialności alkoholika;
- zakłada, że mimo długiego okresu abstynencji, u alkoholika nadal występują wewn predyspozycje do uzywania alkoholu i możliwe do zaobserwowania ukryte symptomy nałogu (głód alkoholu, utrata kontroli nad iloścą wypijanego alko;
- w okrsie leczenia proces chorobowy ulega utajeniu - moze sie ukatywnić pod wpływem negatywnych emocji;
model behawioralno - poznawczy:
- alkoholizm jakos wyuczony wzorzec zachowania;
- dwuetapowy przebieg nawrotu;
- pierwsze użycie środka przez osobę utrzymującą abstynencje odbywa się w syt wysokiego ryzyka i niskiego poziomu oczekiwań wobec siebie;
- używanie -> afekt negatywny -> używanie;
- model skumulowanego ryzyka - prawdopodobieństwo dalszego picia po wpadce jes związane z wystąpieniem innych czynników wewn;
- 3 grupy czynnikow intrapsychicznych: poczucie własnej skuteczności, radzenie sobie ze stresem i oczekiwania wobec środków psychoaktywnych;
rozwojowy model nawrotów: uwzględnia predykatory wenw i zewn;
- zwraza sie uwagę na dynamiczne zależności pomiędzy cehcami i skłonnościami jednostki, jej przeszłymi i aktualnymi dowiadczeniami oraz kontekstem syt
- czynniki pośrednie - historia życia rodzinnego, wsparcie społ i przebieg procesu uzależn.
- czeynniki bezpośrednie - procesy i schematy poznawcze, zachowania zaradcze oraz zachowania związane z używaniem alkoholu i postrzeganiem ekektów picia;
MODELE POMOCY DLA CZŁONKÓW RODZINY ALKOHOLIKA
6.4.1. PROGRAMY I MODELE POMOCY OSOBOM WSPOŁUZALEŻNIONYM
Współuzaleznienie jako choroba:
- zależność emocjonalna, która ma charakter zachowań nadodpowiedzialnych (branie odpowiedzialności za zachowanie alkoholika, nie realizaowanie własnych potrzeb, zastępowanie w obowiązkach itp)
- wszycy w rodzinie ponoszą koszty związane z zabiegami, by alkoholika ochronić przed konsekwencjami jego zachowania;
- zniekształcenie rzeczywistości przez pogłebiające się uzależnienie i stosowane przez niego mech obronne ( zaprzeczenie i projekcja);
- im bardziej alkoholik zaprzecza, że ma problem, tym bardziej partnerka uruchamia mechnizmy obronne: zaprzeczanie, racjonalizacja czy reakcja przeciwna;
- kobiety odczuwają brak biezpieczeństwa, podwyższony niepokój, uczucie złości i wrogości wobec pijącego partnera;
- doznają wyrzutów sumienia i poczucia winy, uczucia zawodu, krzywdy i bycia ofiarą - nie rozpoznają źródeł tych uczuć i traktują je jako skutek własnej nieudolności i beradności, co zwrotnie obniża ich poczucie własnej wartości i szacunku do siebie;
programy teraputyczne powinny skupiać się na:
- rozpoznaniu przez żony przejawów choroby alkoholowej u męża oraz własnych mechanizmów obronnych zniekształcających percypowanie reczywistości,
- doprowadzeniu do zrozumienia i zaakceptowania przez partnerki zasady podziału odpowiedzialności, obowiązków i przywilejów w rodzinie;
- rozpoznaniu sposobu funkcjonowania rodziny rodziny i zachęcaniu do określania warunków koniecznych do przeprowadzenia zmian;
-koncetrowaniu partnerek na własnym życiu i zachęcaniu do maksimum odpowiedziałności za siebie w różnych obszarach funkcjonowania;
- rozpoznaniu aktualnych problemów w kontekście doświadczeń wyniesionych z rodizny generacyjnej;
przebieg procesu zdrowienia żon alkoholików i cele teraputyczne:
1) Wczesny etap leczenia:
- rozpoznanie alkoholizmu męża,
- rozpoznanie zniekształeceń percepcji,
- rozpoznanie zachowań ułatwiających picie
2) Środkowy etap leczenia:
- nabywanie nowych umiejętności,
- rozpoznanie zachowań pozostałych członków rodziny podtrzymujących picie
- rozpoznanie cierpienia, przemęczenia,
3) Późny etap leczenia:
- koncentracja na sobie i swoich problemach
- rozpoznanie związku aktualnych problemów z doświadczeniami w rodzinie pochodzenia
- poszukiwanie siebie, swoich dążeń, motywów, wartości
realizacja kolejnych etapów leczenia wymaga zmian w sposobie myślenia i odczuwania rzeczywistości - często przebieg zmiany u partnerek alkoholików kończy się na etapie kontemplacji problemu,
zdarze się, że partnerki alkoholików trafiają na terapię w momencie kryzysu - wówczas ważne jest udzielenie im odpowiedniego wsparcia i pomocy, by zrezygnowały z zachowań, których celem jest ratowanie alkoholika,
charakterystyczne dla żon w początkowej fazie leczenia jest wahanie się między uzaniem braku kontroli nad alkoholikiem a poniwną wiarą w możliwości zapanowania nad jego zach,
Dorosłe dzieci alkoholików (DDA):
- populacja bardzo zróżnicowana - wyodrębnić można 2 grupy:
1. Osoby rozpoczynające pracę nad zmianą wtedy, gdy w ich związkach , w zamyśle całkowicie odmiennych od rodziny pochodzenia, występują te same problemu, które znają z przeszłości.
2. Osoby, które przez złe, negatywne dośiwadczenia nigdy nie nawiązały bliskich, intymnych relacji parnterskich.
terapie dla osób wspołużależnionych są możliwe w niektórych placówkach, obejmują: psychoedukację, terapię indywidualną i grupową
6.4.2. POMOC PSYCHOLOGICZNA DZIECIOM
grupa ogromnie heterogeniczna pod względem problemów ujawniających się na poszczególnych etapach rozwoju psychospoł,
na kolejnych etapach dorastania zaliczane są:
- albo do grupy bez żadnych problemów (nie stosuję się wobec nich żadnych oddziaływań), - albo do grupy wysokiego ryzyka wystąpienia różnych nieprzystosowawczych wzorców zachowania,
- albo do grupy z zaburzeniami psychicznycmi polegającymi na eksternalizacji lub internalizacji problemów (poddawane są rożnych oddziaływaniom profilaktycznym i prewencyjnym)
Bryan E. Robinson - stworzył specjalistyczne programy pomocy:
- projektował on oddziaływania odnosząc je do możliwości mentalno- emocjonalnych dzieci na poszczególnych etapach rozwoju oraz do specyficznych problemów wynikających z pełnionych przez nie ról w rodzinie,
- oddziaływania terapuetyczne ujmował w 2 etapy:
1. dzieci koncentrują się na poznawaniu i nazywaniu różnych problemów i uczuć doświadczanych w sytuacjach rodzinnych
2. zachęcanie dzieci do udziału w takich analizach własnego funkcjonowania, by uświadomiły sobie różne ograniczenia rozwoju wynikające z określonej roli rodzinnej - bohatera, kozła ofiarnego, maskotki czy błazna
6.4.3. PROGRAMY POMOCY DLA RODZINY
3podstawowe elementy rodzinnej organizacji, które pojawiają się i zanikają podczas historii życia rodziny:
1. osoby (narodziny, adopcja, śmierć, odejście młodych dorosłych)
2. role ściśle związane z zajmowaną przez osbobę pozycją w rodzinie
3. wzory ról i interakcyhnych zachowań odpowiednie do zmieniających się potrzeb i wymagań członków rodziny oraz społecznych oczekiwań
we wczesnym okresie leczenia i abstynencji alkoholika pomoc powinna ułatwiać koncentrację członków na sobie i wycofywaniu się z ról rodzinnych,
zdaniem Szczepańskiej w tym okresie członkowie rodzin powinni otrzymać pomoc w zakresie:
- koncentracji na indywidualnych problemach poszczególnych członków rodziny, a nie interakcjach pomiędzy nimi,
- przewidywania i omawiania różnych ekstremalnych reakcji poszczególnuch członków rodziny na abstynencję alkoholika,
- opanowania lęku przez możliwością nawrotu choroby alkoholowej,
- rozwoju umiejętności rozpoznawania możliwości stosowania strategii zaradczych i zmagania się ze stresem innych,
Wegscheider - twierdzi, że nie tylko poszczególni członkowie, ale rodzina jako całość odczuwa żałobę (smutek, strach, złość, gniew) po utracie sztywno określonych ról i koalicji rodzinnych; proces zmian powinien obejmować pracę nas stratą ról i koalicji, które utrzymywały status quo systemu:
- roli Wspólnika i zachowań służących przejmowaniu odpowiedzialności i kontroli oraz roli Bohatera podtrzymującego poczucie wartości rodziców i rodziny,
- roli Kozła Ofiarnego i Uzależnionego oraz zachowań, które pozwalału pozostałym członkom rodziny oskarżać, obwiniać i przypisywać pełniącym te role odpowiedzialność za wszelkie problemy,
- roli Uzależnionego i obecności alkoholu we wzorach relacji rodzinnych,a szczególnie zachowań, które umożliwiały nadodpowiedzialność i kontrolę przez Wspólnika,
- koalicji Pełnomocnika z Herosem oraz Uzależnionego z Kozłem Ofrianym wzajemnie obarczejących się odpowiedzialnością za trudności i niepowodzenia,
określenie nowych relacji w rodzinie, zmiana ról rodzinnych
członkowie rodzinyc muszą się nauczyć mówić o swoich problemach, mówić bezpośrednio "do" kogoś, a nie "o" kimś w jego obecności,
na późniejszych etapach leczenia (Wegscheider) ważne są zmiany w organizacji i strukturze rodziny - istotne jest "zrobienie miejsca" w systemie dla trzeźwiejącego alkoholika,
przekształcenie organizacji jest bardzo ważne, ale często napotyka wiele przeszkód ze strony alkoholika i członków rodziny - alkoholik boi się na nowo odpowiedzialności i wysiłku związanego z podjęciem roli męża i ojca, a żona i dzieci mają trudności w postrzeganiu go takim, jakim jest obecnie, nie jakim był,
6.5. ZAŁOŻENIA I CELE RUCHU ANONIMOWYCH ALKOHOLIKÓW
najbardziej popularne są grupy działające na podstawie 12 Kroków i 12 Tradycji Anonimowych Alkoholików, grupy rodzinne Al-Anon, grypu młodzieżowe Alateen oraz grupy DDA,
zmainy dokonują się dzięki:
1. samopomocy opartej na poznawaniu i stosowaniu programu Dwunastu Kroków,
2. pomocy poszczególnych członków, osób o podobnym problemie, w ramach indywidualnych kontaktów
3. pomocy grupy złożonej z osób o podonym problemie
6.5.1. GRUPY ANONIMOWYCH ALKOHOLIKÓW
"są dla tych, którzy tego chcą, a nie dla tych, którzy tego potrzebują" a podstawowym i najważniejszym celem członka jest "pozostać trzeźwym i pomów innym alkoholikom w osiągnięciu trzeźwości"
(12 Kroków i 12 Tradycji ramka na str 335-337)
6.5.2. GRUPY RODZINNE AL-ANON
założenie, że alkoholizm jest chorobą całego systemu rodzinnego,
terapii powinni się poddać wszyscy członkowie rodzin,
przeważnie zgłaszają się żony, rzadziej matki, teściowe czy narzeczone tych alkoholików, którzy:
1. nie chcą poddać się leczenium bądź wielokrotnie podejmowane przez nich leczenie nie przynosi efektów w postaci dłuższej abstynencji
2. podjęli leczenie indywidualne lub w gr AA, ale wraz z trwaniem w abstynencji nie następuje u nich oczekiwana poprawa, bądź doszło do pogorszenia, na różnych płaszczyznach wspołżycia rodzinnego,
też stosuje się 12 Kroków jak w AA
6.5.3. DZIECI W GRUPACH ALATEEN
spotykają sie na mityngach, żeby pomóc sobie w zmaganiu z problemami, które związane są z ich wspólnymi doświadczeniami wyniesionymi z rodzin z pijącym i/lub leczącym się z powodu alkoholizmu ojcem albo matką,
uczą się o alkoholiźmie jakos chorobie przewlekłej,
"możemy się oddzielić wewnętrznie od ich problemów, nie przestając ich kochać" - uwalniają się od odpowiedzialności za rodziców,
uznawanie bezsilności wobec zachowań alkholika,
członkowie mają się skupiać na sobie, na lepszym poznawaniu siebie, zwłaszcza swoich ograniczen i możliwości, poznając swoje mocne i słabe strony,