34. Problem pochodzenia języka ogólnego (argumenty zwolenników hipotezy małopolskiego podłoża języka ogólnego).

Wypracowały się dwie koncepcje:

-          Wielkopolska- hipotezę wielkopolskiego początku sformułował A. Kalina. S. Dobrzycki podkreśla brak mazurzenia jako jeden z argumentów przemawiający za takim przypuszczeniem. Opiera się ona na wynikach dialektologii, które rekonstruują stan przedzabytkowej polszczyzny na podstawie nowszych faktów gwarowych. Wielkopolskie pochodzenie języka jest uzasadniane istnieniem w nim pewnych właściwości systemu gramatycznego, zwłaszcza fonologicznego, które są wspólne z dialektem wielkopolskim( brak wymiany -ch w -k, chw- w f-, obecność grupy śrz, źrz) Tę teorię popierają: Klemensiewicz, Łoś, Urbańczyk czy Rospond.

-          Małopolska - związki z tą hipotezą znajdujemy u Dmochowskiego, który kładzie główny nacisk na stronę historycznokulturalną, a zagadnienia i trudności językowe załatwia powierzchownie. Argumentacja językoznawcza opiera się na wynikach dialektologii historycznej. Przeprowadzona analizę zabytków ze względu na ich dialektyczne zróżnicowanie i stąd wysnuto wnioski o ich regionalnej przynależności.  W oparciu o dane lingwistyczne za tą hipotezą opowiedzieli się: Taszycki, Milewski.

Klemensiewicz przyjął za podstawę kształtowania się średniowiecznego języka dialekt wielkopolski, z tym, że nie wykluczył on ingerencji składników innych dialektów, zwłaszcza małopolskiego.

W 1883 roku A .Kalina sformułował i uzasadnił jako pierwszy hipotezę wielkopolską, jego myśl kontynuował w roku 1897 Kryński, w 1900 roku Dobrzycki. Szczegółowo rozwinął i uzasadnił ją K. Nitsch w latach 1910-1913. Hipoteza wielkopolska opiera się na wynikach dialektologii, które rekonstruują stan przedzabytkowej polszczyzny na podstawie nowych faktów gwarowych. Jako dowód upatruje się tu szczególnie warstwę gramatyczno-fonologiczną.  Za  wielkopolską podstawą języka ogólnego  opowiadają się badacze tacy jak: Lehr- Spławiński, Łoś, Rospond, Urbańczyk, Rudnicki, a także (choć w mniejszym stopniu) Kuraszkiewicz, Stieber i Klemensiewicz.

Związek hipotezy małopolskiej znajdujemy u Dmochowskiego, Brucknera, Szober. Najlepiej argumentującymi badaczami popierającymi tezę małopolska byli jednak Milewski i Taszycki. Wedle tej hipotezy język literacki powstał na podłożu dialektu kulturalnego. Można rozróżnić kulturalny dialekt

• religijny,

• kancelaryjny

• poetycki.

Pierwowzorem polskiego dialektu kulturalnego był według nich  pomocniczy język kościelny, który się polonizował dopiero w XIII wieku. Kościelny dialekt kulturalny występował w 4 odmianach:

• wielkopolskiej,

• mazowieckiej,

• północnomałopolskiej

• środkowomałopolskiej.

Język literacki rozwija się dopiero w 1 poł. XVI wieku, głównie za sprawą drukarzy oraz wykształconego środowiska Krakowa. Na tej podstawie rozbudowano ogólny dialekt kulturalny. System fonetyczno- morfologiczny staropolskiego języka pisanego jest czysto małopolski, wpływy dialektu wielkopolskiego ograniczały się ,jeśli już , tylko do słownictwa.

Konfrontując obie tezy można dojść do wniosków:

    Mazurzenie zaczyna się około wieku XII i trwa do XIV włącznie. Brak mazurzenia w języku ogólnym ( w tym też literackim)  należy odbierać jako objaw działania normy językowej, która się ustaliła na podstawie dialektu wielkopolskiego przy zewnętrznym poparciu języka czeskiego.

    Brak wymiany  - ch  w  -k  w języku ogólnym można uznać za objaw starego wpływu wielkopolskiego.

    Brak wymiany chw- na  f- w języku ogólnym można interpretować jako objaw działania normy, która powstała na podstawie prawidłowości wielkopolskiej.

         Zbieżność wymowy rz i ż jest objawem średniowiecznych wpływów dialektu wielkopolskiego

         Postać ściągnięta bać się wskazuje na tezę małopolską

         Przewaga -sko nad obocznym -sk to objaw dialektu wielkopolskiego

         Przewaga -in nad obocznym -ino to objaw dialektu małopolskiego

         Obecność formantu - isty wskazuje na łączność z d. małopolskim

         Szerzenie się końcówki msc. L. Mn. -och to wpływ dialektu małopolskiego.

         Przewaga spójnika  iże nad eże - objaw d. wielkopolskiego

         Przewaga trzymać nad dzierżyć  - wpływ tradycji wielkopolskiej.

W SKRÓCIE!!!

Hipoteza wielkopolska Kalina, Nitsch, Lehr-Spławiński, Łoś, Rospond, Urbańczyk, Rudnicki, Kuraszkiewicz.

Hipoteza małopolska Dmochowski, Bruckner, Taszycki, Schober, Milewski.

 Język dworski  Pochodzenie: Wielkopolska  Dialekt wielkopolski z późniejszym wpływem małopolskim  XIw. powstanie dialektu kulturalnego ( to twór ponadregionalny z normą)  Rozpowszechnienie d. kulturalnego wśród wyższych warstw (dwory biskupie i książęce)  XIV / XV wiek- powstanie języka literackiego  XV / XVI wiek- rozpowszechnienie wśród szlachty  Dialektologia historyczna i współczesna Mazurzenie: występuje w różnych językach , np.: chorwacki, rosyjski, białoruski, języki romańskie. Wpływ obcy mazurzenia:  Fiński ( Lehr - Spławiński)  Fiński za pośrednictwem pruskim     Pruski ( Milewski i Taszycki)  Celtycki ( Lehr - Spławiński)

Hipoteza małopolska:  Miejsce ukształtowania- Małopolska  Pomocniczy język kościelny  Oparty na dial. małopolskim  XII /XIV wiek - powstaje dialekt kulturalny  XV /XVI w. - dialekt kult. się rozpowszechnia  Druga połowa w. XVI - powstaje język literacki  Dialektologia historyczna i dane filologiczne   Argumenty językowe:  Ściągnięcie formy czasowników : stać, bać  Przewaga formantu -in nad -ino w nazwach miejscowych  Przewaga formantu -isty nad -ity  Upowszechnienie się formantu -ow po miękkiej  Końcówka -ech w 1 os. L.p cz. Przyszłego  Końcówka -och w Ms  l.m

 

 

---