Psychologia rozwiazywania problemow szkoly


„Psychologia rozwiązywania problemów szkoły” - pod red. Jolanty Miluskiej, Poznań 2001

I Szkoła- obszary zagrożeń

  1. Ewa Muszyńska - Problemy nauczycieli i uczniów we współczesnej szkole w Polsce

- problemy istniejące w szkole często są inaczej postrzegane przez uczniów i nauczycieli, to, co jedni uważają za problem, inni podważają jego istnienie, sprawia to dodatkowa trudność w ich rozwiązywaniu

-przemoc- forma zmuszania (przymusu), przebiega z zastosowaniem siły fizycznej, termin często utożsamiany z pojęciem agresji fizycznej

-przymus (zmuszanie) - występuje w sytuacji konfliktów interpersonalnych taki rodzaj oddziaływań jednej ze stron, który jest ukierunkowany na przełamanie oporu i podporządkowanie drugiej osoby przy zastosowaniu siły psychicznej bądź/i fizycznej

-rola społeczna- zachowania i postawy, których większość członków danej społeczności oczekuje od osób reprezentujących dana kategorię

-wypalenie zawodowe- stan fizycznego, emocjonalnego,, psychicznego wyczerpania, spowodowany długotrwałym zaangażowaniem w sytuacje, które są obciążające pod wzgl. emocjonalnym

  1. Finansowo-organizacyjne: zw. z finansowaniem oświaty, brakiem środków a pomoce dydaktyczne, wynagrodzeniem nauczycieli, z przepełnionymi szkołami, złe wykorzystanie przerw (ani nauczyciel ani uczniowie nie odpoczywają)

  2. Dydaktyczne- zw. z procesem nauczania, niska efektywność edukacyjna, eksperymentowanie wokół programów szkolnych, trudności z utrzymaniem dyscypliny

  3. Problemy dotyczące funkcjonowania członków społ. szkolnej (nauczycieli i uczniów)- nieakceptowane zachowania uczniów (przemoc, demonstrowanie władzy przez starszych, „kocenie”, niszczenie mienia szkolnego, kradzieże, używki, agresja również skierowana w stronę nauczycieli= szkoła jawi się jako niebezpieczne środowisko) oraz nauczycieli (przemoc, przymus); problemy w relacjach uczeń-uczeń, nauczyciel-uczeń;

  1. Problemy nauczycieli:

- wynikają one ze swoistości zawodu: podmiotem pracy jest człowiek, jako jednostka i także cala grupa-klasa, nauczyciel musi wchodzić w liczne role: wychowawca, nauczyciel, doradca, „łącznik” między szkołą a środowiskiem oraz w warunków w jakich jest on wykonywany, musi posiadać kompetencje specjalistyczne, dydaktyczne i psychologiczne, pojawia się również, niejasność (kryteria efektywnego, dobrego nauczyciela są niejasne i różnorodne) niespójność (nauczyciel w swej roli spotyka się z sytuacjami, w których oczekiwania wykluczają się nawzajem) i nadmierna idealizacja roli nauczyciela (stawianie zbyt wysokich celów, często niemożliwych do osiągnięcia, co powoduje frustrację)

K. Konarzewski: „…nauczyciel ma skutecznie nauczać, ale nie stresować, wymagać, ale nie narzucać, utrzymywać dyscyplinę, ale wyrzec się przymusu, być sprawiedliwy, ale w każdym znaleźć coś dobrego, pomagać słabszym i nie zaniedbywać zdolnych…”

- Pojawia się zjawisko wycofywania się nauczycieli z działań wychowawczych, co wynika z poczucia bezradności, zagrożenia wynikających z postrzegania braku skuteczności działań własnych i rosnącej, negatywnej siły uczniów (ochroniarze, identyfikatory, kamery w szkołach)

- praca nauczyciela związana jest z koniecznością natychmiastowego reagowania; nauczyciel jest osamotniony w pełnieniu swej roli w codziennych syt. zawodowych (staje przed klasą sam); utrudnieniem jest konieczność realizacji zadań w ściśle ustalonych jednostkach czasu oraz złe warunki pracy, postawy rodzicow, przełożonych, niewłaściwe zachowania uczniów

-brak kompetencji do radzenia sobie z całą złożonością współczesnej szkoły oraz bezradność, pojawia się coraz częściej syndrom wypalenia zawodowego;

  1. Problemy uczniów:

- zachowania autodestrukcyjne (używki), stany i zachowania lękowe (=lęki szkolne- przed odpytywaniem na forum klasy, przed złą oceną, negatywną ocena rówieśników, sprawdzianami), bierność, brak motywacji do uczenia się, uzależnienie od komputera

- złe warunki materialne szkoły, przepełnione klasy i szkoły, masowość, anonimowość, osamotnienie, przeciążenie, poczucie zdominowania, poczucie bezradności, wstyd i upokorzenie, nuda, problemy dydaktyczne

  1. Jolanta Miluska - Autorytet szkoły i nauczyciela: zmierzch czy renesans?

- autorytet- powaga, szczególe znaczenie i wpływ osób, instytucji, pisma lub doktryny; jego źródłem są kompetencje, styl działania wyrażający akceptację ogólnie cenionych wartości, a w odniesieniu do autorytetu osobowego- cechy osobowości, pozycja społ.

-autorytet moralny- eksponuje on przede wszystkim swoją powagę moralną, przywiązanie do stabilnego systemu wartości i norm, a w mniejszym stopniu- kompetencje sprawnościowe

- a. merytoryczny- o uznaniu decyduje wiedza, znawstwo, sprawność intelektualna, zdolność, szereg kompetencji szczegółowych, a także umiejętność ich wykorzystania w skutecznym osiąganiu celów

- źródłem autorytetu mogą być zatem umiejętności i wiedza, cechy osobowe, sposób działania zgodny z ogólnie cenionymi wartościami, pozycja społeczna, stanowisko, autorytet tworzy uznanie i zaufanie (interakcyjny charakter autorytetu)

- uwzględniając dwa podst. kryteria autorytetu: kompetencje i etyczność można wyróżnić następujące rodzaje autorytetów, odnosząc je zarówno do aut. Osobowych jak i instytucjonalnych:

1) a. moralny- przypisywany osobom, których postępowanie jest zgodne z ogólnie cenionymi standardami etycznymi i moralnymi

2) a. moralno-merytoryczny- konfiguracja cech moralnych i merytorycznych wspieranych przez wartości sprawnościowe: inteligencja, ambicja itp., dążenie do sprawnego osiągania celów w postaci tworzenia wiedzy i rozwijania umiejętności jest podporządkowane wartości uczciwości i sposób postępowania nie narusza dobra innych

3) a. merytoryczno-moralny- o uznaniu społecznym decyduje wiedza i umiejętności a także cechy sprawnościowe, podczas gdy moralne pozostają w tle

4) a. merytoryczny- o uznaniu decyduje wiedza, znawstwo, sprawność Intel., zdolności, a także umiejętność wykorzystania ich w skutecznym osiąganiu celów

- wyróżniamy też autorytet: formalny i nieformalny oraz pozytywny i negatywny

-funkcje autorytetu:

*funkcja twórcza, wychowawcza, więziotwórcza

  1. Maria Dąbrowska-Bąk - Przemoc w stosunkach wychowawczych szkoły

-przymus- neutralne zastosowanie siły

-przemoc- siła przeważająca, zastosowana w sposób naruszający godność ucznia i szacunek

- stosunek społeczny- trwały system wzajemnych, unormowanych oddziaływań między dwoma partnerami na gruncie określonej platformy

- stosunek wychowawczy- swoisty stosunek społeczny, którego istotę stanowi dążenie osób lub grup do urobienia wychowanka wg pewnego wzoru

- nie każde zastosowanie siły, nawet tej przeważającej w stosunkach wychowawczych, musi być ocenione negatywnie, można stosować siłę także w sposób neutralny, np. obezwładniając szaleńca

-przymus zachodzi wtedy, gdy podmiot wyraża swoją wolę i w razie oporu popiera ja użyciem środków, jakie ma do dyspozycji, przymus łatwo przechodzi w przemoc

- z przemocą pogodzić się nie można jednakże przymus w wychowaniu bywa niezbędny, siła tak, ale nie zastosowana bezprawnie i w sposób naruszający godność dziecka, czyli traktująca je instrumentalnie

-szkoła jest zaprojektowana do realizacji pewnego typu stosunków społ. (instytucja wychowania bezpośr.) -wychowawczych; przemoc może ingerować w stosunki wychowawcze szkoły pośrednio, poprzez łącznik stosunku, jak i bezpośr., ingerując w samą relację nauczyciel-uczeń

-przemoc działa poprzez środowisko wychowawcze szkoły generując sytuacje patologizujące wspólna płaszczyznę społecznego świata nauczyciela i ucznia

-wśród patogennych sytuacji wychowawczych są różne formy opresji: agresja nauczyciela, rozbójnicze wymuszenia, zastraszanie, nasilona agresja fizyczna i werbalna, okrucieństwo, poniewierania godności, niszczenie rzeczy, kradzieże, wymuszanie posłuszeństwa

-obecnie w szkole propaguje się strategie permisywne zamiast autorytarnych (tolerancja, atmosfera, w której rozkwita bezprawie) co niesie ze sobą: naciąganie ocen, lekceważenie najlepszych, zaburzenie tradycyjnych standardów pełnienia ról nauczyciela, itd., uderza brak dyscypliny : wandalizm, tzw. „luz”, niewłaściwe zachowania uczniów wobec nauczycieli, pijaństwo, nikotynizm, narkotyki; zjawiska te tworzą atmosferę, w której przemoc łatwo rozkwita- więc są to klimaty bezprawia

-w szkole widzianej z perspektywy starć nauczyciel-uczeń można wyróżnić następujące obszary opresji: straszenie szkolne, presja dydaktyczna (4 spr. W jeden dzień), złośliwa presja dydaktyczna (pytanie po to by wstawić złą ocenę), naruszenie godności dziecka poprzez ranienie jego uczuć, pogardę, agresja słowna, fizyczna, demonstrowanie władzy, brak kwalifikacji nauczyciela(traktowany jako źródło odbierania dziecku szans na start do dobre szkoły, blokowanie przyszłości, marnowanie czasu) instrumentalizacja relacji nauczyciel-uczeń

- istnieją dwie drogi edukacji opresyjnej: wiejska i miejska

a) wiejską charakteryzuje brutalność metod stosowanych wobec ucznia, rękoczyny, wyzwiska, brutalność ta wynika z nieporadności zawodowej nauczyciela, który dystansem nadrabia własną bezradność

b) miejska opiera się na demonstrowaniu w władzy, połączonym ze straszeniem i złośliwa presja dydaktyczną, nauczyciel dąży do dominacji, by zatuszować swa bezradność, fizycznie mniej brutalnie tarkowanemu dziecku towarzyszy wysoki poziom lęku

- szkoła nadal dla wielu uczniów jest źródłem strachu i negatywnych przeżyć, nauczyciele SA postrzegani jako agresorzy

- istniej również nowe zjawisko agresji wobec nauczyciela, syndrom pobitego nauczyciela, najbardziej narażeni na przemoc SA nauczyciele mniej lubiani, niesprawiedliwi, niekonsekwentni, ale i ostro karzący za złe zachowanie i surowi w ocenach- czyli „naruszający luz”

-przemoc zrywa stosunek wychowawczy między nauczycielem i uczniem, stosunek społeczny pozostaje przestaje jednak modyfikować osobę ucznia; miejsce dorosłych zajmują w relacjach wychowawczych rówieśnicy

-zjawisko przemocy w szkole można rozpatrywać w kategorii podkultur młodzieżowych

- przemoc przekształca szkołę z inst.wychowania bezpośredniego w inst.wychowania naturalnego, gdzie uczniowie „wychowywani” są przez rówieśników, młodzież ta korzysta z prostackich wzorów zachowań społ., ze względu na naturalne cechy grup rówieśniczych-ubóstwo tradycji, prostota ustroju i żądza nowych doświadczeń; proste standardy młodego pokolenia muszą być wsparte działaniami społeczeństwa wychowującego, wśród których jako jedno z ważniejszych istnieje przywrócenie stosunków wychowawczych w szkole

  1. Witold Wrzesień - Subkultury młodzieżowe a proces socjalizacji wtórne w szkole

-młodzież- grupa społ. charakteryzująca się wspólnota cech, świadomości, zainteresowań i działania

-kultura młodzieżowa- zbiór norm, wartości, wzorów, znaków, symboli i ich interpretacji, będący atrybutem autonomicznej kategorii młodzieży

- subkultura młodzieżowa- grupa powstająca na marginesie dominujących tendencji życia społecznego, zmierzająca do wytworzenia kultury alternatywnej

-pokolenie- suma osób jednego kręgu kulturowego w mniej więcej równym wieku, które na podstawie wspólnej sytuacji historyczno-kulturowej wykazują podobieństwo preferencji norm, wartości, wzorów zachowań, postwa, motywacji

- współcześnie często subkultury młodzieżowe kreowane są w mediach w kategoriach problemu społ., który należy rozwiązać w ramach procesu socjalizacji, przy pomocy systemu kontroli społ.

-młodzież o system działania bądź interakcji (F.N.Tennbruck) , system w którym występują wartości, normy i wzory zachowań odmienne od przyjętych w społeczeństwie i który charakteryzuje się modyfikacjami podejmowanych ról społ., manipulacją i tworzeniem nowych ról, które są rezultatem wspólnych działań lub uzgodnień

-młodzież jako „autonomiczna kategoria społeczna”

-kultura młodzieżowa pojawiła się jako konsekwencja rozwoju cywilizacyjnego i społecznego

-młodzież w kontekście ekonomicznym pojawiła się jako „duża zbiorowość niezależnych konsumentów”, lata 40./50. Określenie teenager - nowa grupa konsumentów, nowy rynek mody, muzyczny (uczestnictwo w kulturze muzycznej towarzyszy powstawaniu spontanicznych ruchów młodzieżowych i subkultur)

-subkultura to (M. Pęczak) względnie spójna grupa społeczna pozostająca na marginesie dominujących danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury

-po II wojnie św. „młodzieżowe grupy dewiacyjne”- grupy funkcjonujące w ramach kultury dominującej, subculture- niższy, gorszy

-lata 60. Subkultura, jako grupa manifestacji, ekspresji kultury młodzieżowej, w opozycji do kultury dominującej

- cechą subkultur jest negatywny stosunek do kultury dominującej, kontrkultura-wzory kulturowe w opozycji do wzorów dominujących, podważanie, przewartościowywanie, odmawianie znaczenia kulturze dominującej, kultura alternatywna- autonomiczna kultura proponująca odmienne wartości i zachowania- „to pozytywna propozycja przeformułowania elementów kultury dominującej, wzbogacona o pewne elementy nowe lub pochodzące z innych kręgów kulturowych”

-tożsamość społeczna pokolenia- symboliczna przynależność jednostek do poszczególnych czasowych i terytorialnych segmentów rzeczywistości społecznej; w zależności od specyfiki danego miejsca i czasu obserwujemy większy lub mniejszy udział grup subkulturowych w tworzeniu tożsamości społecznej pokoleń

-grupy subk. Odpowiedzialne są za eskalacje zjawisk negatywnych: przemoc, rasizm, nacjonalizm, działalność kryminalna

-zawdzięczamy im zmiany językowe-wiele słów stosowanych potocznie pochodzi z żargonów subkulturowych, grupy te burzą społeczne tabu, odpowiedzialne są za rozpropagowywanie stosowania używek oraz zmiany konserwatywnych wzorów zachowań seksualnych

-podstawa tworzenia tożsamości społecznej grup pokoleniowych może być wspólny światopogląd zbiorowy

-pokolenie końca wieku to osoby wkraczające w swoje lata dorosłe po przemianach '89, osoby odpow. Za współczesny kształt kultury młodzieżowej w Polsce- cechą pokolenia końca wieku jest pojawienie się Pokolenia X- pozbawione złudzeń, młodzi, zbuntowani, odrzucający materializm i kult konsumpcji, preferując podróże, nie biorący odpow. Za swoje działania i okazujący ogólny brak zainteresowania; pokolenie dzieci z „kluczem na szyi”, zapracowanych rodziców chcących się dorobić, lub związać koniec z końcem, dystans do polityki, traktujący wykształcenie instrumentalnie jako środek do zdobycia dobrej pozycji na rynku pracy, zachowują dystans wobec otaczającej rzeczywistości, wartością jest robienie tego co się chce, co się uważa że powinno się robić ; „refleksyjne zwalnianie”- wartością staje się przesuwanie w czasie ważnych życiowych decyzji połączone z retrospektywną prospektywną analiza sensu podejmowanych działań

-subkultur przeważnie SA negatywnie oceniane przez dorosłych, wiąże się to z potencjalnymi zagrożeniami, stereotypowo przypisywanym tym grupom

-socjalizacja wtórna to proces wprowadzający jednostkę mająca za sobą proces socjalizacji pierwotnej w nowy sektor obiektywnego świata jego społeczeństwa; dochodzi do kształtowania tożsamości społ.

-specyfika socjalizacji wtórnej w rzeczywistości kultury młodzieżowej jest najczęściej nieuświadomioną próbą odwzorowywania mechanizmów socjalizacji pierwotnej; chodzi o nadanie jej ładunku emocjonalnego w celu wzmocnienia intensywności działań identyfikacyjnych z alternatywną wobec rodziny grupą odniesienia , jaką jest grupa rówieśnicza; w małych gr. Rówieśniczych i subkult. Pierwszym etapem tworzenia subświata kultury młodzieżowej jest podążanie za modą

-rozpatrując to zjawisko pod wzgl wpływu subkultur na proces socjalizacji wtórnej można wyróżnić dwa, nierzadko współwystępujące ze sobą procesy: cykl życia produktu na rynku kultury młodzieżowej oraz cykl życia subkultury dominującej modę młodzieżową; wyróżniamy w nich pięć etapów:

  1. pojawienie się innowatorów

  2. pojawienie się pierwszych naśladowców

  3. pierwsza fala naśladowców - nowi zwolennicy

  4. druga fala naśladowców- subkultura staje się ruchem masowym

  5. pojawienie się maruderów - sygnał że wymiera dana moda w masowym wymiarze, są to osoby opóźnione wobec zmieniającej się mody, nie nadążają

- subkultury są często formujące się na bazie grup rówieśniczych są w takim ujęciu zjawiskiem pozytywnie socjalizacyjnym, odpowiedzialne są za współtworzenie indywidualnych systemów aspiracji, wartości, interesów, a w konsekwencji poczucia tożsamości społecznej pokoleń, pozytywne cechy sub. Mogą być wykorzystywane jako aktywne elementy procesu socjalizacji wtórnej w szkole, dzięki subkulturom ludzie: uczestniczą w kulturze, twórczości artystycznej i działalności na pograniczu kultury alternatywnej i aktywności politycznej

  1. Tomasz Błaszczyk - Sekty jako zagrożenie wolności i procesu kształtowania osobowości uczniów

-sekta- grupa posiadająca piramidowa strukturę z silnym autorytarnym przywództwem, posługuje się psychomanipulacjami w celu zwabienia i zatrzymania wewnątrz grupy przyszłych członków i wpływa w sposób destrukcyjny na ich psychikę; cecha charakterystyczna jest nauczanie i przewodnictwo pochodzące od osoby/osób znajdujących się na szczycie hierarchii grupa taka uzurpuje sobie prawo do popisania najwyższej prawdy, wiedzy na temat Boga, Raju, Pełnego potencjału, itd. Stosuje techniki manipulacyjne w celu uzyskania pełnej władzy i kontroli nad na umysłem członków i zachowanie ich w grupie

- psychomanipulacje- wykorzystanie podstawowych reguł psychologicznych do sterowania zachowaniem osoby manipulowanej w sposób niezgodny z jej wolą i bez jej wiedzy

- nadrukowywanie- zmiana struktury osobowości, aby odpowiadała dokładnie z gory przyjętemu wzorcowi obowiązującemu w danej grupie manipulacyjnej

-rozmrażanie-rozbijanie w procesie zmiany osobowości (tzw. prania mózgu) dotychczasowej jej struktury przez zastosowanie psychomanipulacji

-zamrażanie- szereg oddziaływań mających na celu uniemożliwienie rozwoju dalszych zmian osobowości osoby poddanej manipulacjom

-wyróżniamy sekty:

-sekta jest grupa zamkniętą mająca wrogie lub nieufne nastawienie do świata, izoluje jej członków od innych grup, pozbawia człowieka wolnego wyboru, ma wyraźną strukturę

-metody werbunku:

-etapy wchodzenia w grupę:

-skutki manipulacji-nadużycia wobec praw i wolności jednostki:

-dzieci i młodzież jako potencjalne ofiary sekt: wiek ten cechuje się szczególną podatnością na manipulacje

-szkoła jako miejsce i czas werbunku: uczniowie spędzają w niej wiele czasu i jest miejscem publicznym, staje się zatem atrakcyjnym miejscem werbunku najczęściej za pomocą rówieśników, którzy tworzą nową atrakcyjną grupę , co przyciąga innych by do niej wstąpić, pewna „buntowniczość” wobec wartości świata dorosłych, trudno jest taką grupę odróżnić; otoczenie szkoły jest również miejscem werbunku bezpośredniego, nie ma tu możliwości kontroli ze strony rodziców, a młodzież spędza dużo czasu poza szkołą, działaniu sekt sprzyjają duże szkoły w dużych miastach; jedna z głównych technik love bombing pozwala zdobyć osoby, które czuja się w szkole osamotnione, wyalienowane, niezrozumiałe, zagubione, przedstawiciele sekty oferują im przyjaźń, poświęcają im czas i szybko zdobywają zaufanie; w szkole rozwieszane są również plakaty informujące o różnorakich kursach, medytacjach, doskonaleniu osobowości czy kursy językowe, podszywa się pod to sekta, jednakże trudno jest to zweryfikować, gdyż rynek takich ofert jest bardzo bogaty

-szkoła wobec zagrożenia sektami: praktyczna możliwość interwencji ogranicza się do okresu przed inicjacją, czyli zapobieżenie werbunkowi, bądź do działań po opuszczeniu (czasowym lub stałym) grupy, główne działania powinny skupić się na profilaktyce i i zapobieganiu werbunkowi, gdyż zmiany w osobowości SA często patologiczne i nieodwracalne;

Szkoła jako miejsce edukacji- powinna dostarczać uczniom wiedzy na temat sekt, w wieku wczesnoszkolnym jako proste ostrzeżenie od wychowawcy oraz w wieku dorastania w postaci rzetelnej wiedzy o sposobach działania, zagrożeniach, wyczulić na techniki manipulacyjne; jednakże samo ostrzeganie może nie być skuteczne; szkoła powinna uczyć również jak szukać odpowiedzi a pytania dotyczące sensu życia, bowiem sekta oferuje proste, wyczerpujące i pewne odpowiedzi, które SA bardzo atrakcyjne dla młodzieży, budzą ich bezwarunkowa akceptację; szczególne zadanie jest tutaj dla nauczycieli, wychowawców i rodziców, którzy powinny być dobrym wzorcem, dawać dobre uzasadnienia dl pytań stawianych przez młodych, by nie musieli szukać innych źródeł

- rola rodzica i pedagoga jako autorytetu jest bardzo ważna, ich zadaniem jest wspierać dziecko, mieć dla niego czas, interesować się jego problemami i szkoła, także wychowawca ma duży udział w kształtowaniu światopoglądu młodego człowieka

- tworzenie grup pozaszkolnych formalnych i półformalnych stanowi znakomita alternatywę dla młodych ludzi, a zarazem pozwala kontrolować w pewnym stopniu sposób spędzania przez nich czasu

  1. Jolanta Lausch-Żuk - Zagadnienia integracji społecznej osób z niepełnosprawnościami z pełnosprawnymi

-integracja-zjawisko łączenia się, scalania osób niepełnsp. z pełnosprawnymi w jedną grupę stanowiącą całość

-niepełnosprawność- brak lub utrata możliwości człowieka do sprawnego działania w określonych sferach funkcjonowania- biologicznej, psychologicznej, społecznej

-dzieci niepełnosprawne - ich możliwości rozwojowe są ograniczone w stopniu uniemożliwiającym im optymalne funkcjonowanie bez specjalistycznej pomocy, medycznej, psychologicznej, pedagogicznej

-brak klarownej i przekonywującej koncepcji integracji; w ostatnich latach odbywa się swoista pogoń za poszukiwaniem nowych i mniej pejoratywnych określeń dla poszczególnych niepełnosprawności

-pedagogika XX wieku zainteresowała się tworzeniem placówkę wychowania przedszkolnego i szkolnego o charakterze integracyjnym

-z koncepcją integracji ściśle łączy się koncepcja normalizacji - chodzi o unormalnienie warunków życia oraz rozwoju osób z niepełnosprawnościami, zbliżenie ich do istniejących norm, standardów życia i rozwoju osób pełnosprawnych

-integracja jako możliwie pełne i aktywne uczestnictwo w życiu społ. we wszystkich jego obszarach (integracja formalna i nieformalna =pełna); dążenie do bycia razem- integracja właściwa na poziomie formalnym i nieformalnym

-integracja wg Bleidick- to subiektywne i rzeczywiste włączenie upośledzonych w społeczną organizację nieupośledzonych, będące wynikiem różnych możliwości, rozciągających się pomiędzy polem pełnego przyjęcia a polem pełnej izolacji

-wysiłki na rzecz integracji dot. Nieustannego stwarzania szans, możliwości, natomiast nie gwarantują prawdziwie bliskich i stałych kontaktów

- rodzaje integracji:

1) kryterium zakresu funkcjonowania - całkowita (jeden, wspólny dla obu grup system kształcenia) i częściowa (przyjmowanie osób tylko z mniejszym stopniem niepełn.)

2) pełna, niepełna, częściowa - integracja w płaszczyźnie emocjonalnej (jest dość trudna), behawioralnej (dotyczy wspólnych kontaktów i działania, tu integracja ma duże szanse), poznawczej

3) Bachmann wyróżnia: integrację pośrednią (wyuczenie zachowań społ. i indywidualne wspieranie społ.), warunkową (wspólne uczenie jest możliwe, ale zależne od określonych warunków), kooperacyjną (na wspólnym terenie szkolnym forma szkoły dla dzieci niepelnospr.), totalną (likwidacja wszystkich szkół specjalnych)

  1. Psychologiczno-pedagogiczne - proces integracji jest ograniczony i podlega segregacji, jej możliwość mają częściej dzieci młodsze, są tzw. grupy „nieintegrowalne” osoby z głęboką i głębszą niepełn. Intelekt. , z niepełn. Sensorycznymi, sprzężonymi, z autyzmem, zaburzeniami zachowania, z którymi kontakt werbalny jest niemożliwy, pojawia się zjawisko wtórnego odrzucenia-dezintegracji; praca w placówkach integracyjnych często przynosi odwrotny skutek, wiele osób ma obnizona samoocenę, poczucie wyobcowania, jest na pozycji outsidera, nie są lubiani, nie czują się dobrze w klasie, integracja kończy się po wyjściu z klasy, gdy nauczyciel już nie sprawuje kontroli, „gra w integrację”- przyjaciel niepełnosprawnego tylko w strukturach formalnych; integracja planowana i spontaniczna

  2. Organizacyjno-metodyczne

-najlepszy model integracji częściowej, pozbawiony wtórnej segregacji:

II Uczeń- rozwój i jego zaburzenia

  1. Kazimierz Kotlarski - Uczeń zdolny i mniej zdolny w domu i w szkole

-zdolność-potencjalna i aktualna właściwość jednostki związana z efektywnym działaniem w określonej dziedzinie

-obraz własnej osoby- uświadomienie sobie przez jednostkę pod wpływem innych oraz pod wpływem efektywności własnych działań swoich właściwości fizycznych oraz psychicznych

-motywacja wewnętrzna-polega na podejmowaniu przez człowieka działań dla nich samych, ze względu na satysfakcję jaką daje ich wykonywanie

-motywacja zewnętrzna- uruchamia działanie ze względu na konsekwencje, jakie dla jednostki przynosi to działanie w postaci zdobycia określonej gratyfikacji lub uniknięcia określonej przykrości

- w psychologii termin zdolność używany jest w kilku znaczeniach:

1) jako sprawność lub biegłość w jakiejś dziedzinie działania

2) potencjalna szansa, aktualnie tej zdolności nie ma, ale można ją wyćwiczyć lub nabyć

3) aktualna sprawność podmiotu w wykonywaniu określonej czynności

4) maksimum osiągnięć do jakich jednostka może dojść, jeżeli będzie się w optymalnych warunkach przygotowywała do wykonania danej czynności

-zdolność jako dyspozycja, dyspozycja ogólna- inteligencja, dyspozycje cząstkowe -np. zdolność matematyczna

-granica pomiędzy zdolny/inteligentny zaciera się, trudno ja zauważyć, istnieją wzajemne związki między inteligencją, zdolnościami i emocjami, na sukces wpływa posiadanie określonego rodzaju zdolności (czy też inteligencji wg Gardnera) oraz wiele innych czynników pozaintelektualnych, m.in. umiejętność optymalnego motywowania się

-dziecko zdolne ma inną motywację niż dzieci przeciętne, inną osobowość, obraz własnej osoby- zwłaszcza ten fragment związany ze swoimi zdolnościami

-już w okresie prenatalnym-3mies.życia płodowego- dziecko wrażliwe jest na stymulację dotykową; od momentu przyjścia na świat główny wpływ na dziecko ma matka, stymuluje jego rozwój, motywuje do działania, poprzez wzmocnienia pozytywne-nagrody -uśmiech, dotyk, przytulenie, pochwała

-geneza każdej zdolności wywodzi się z działania, najpierw jest działanie i na jego podstawie powstaje zdolność, wg Piageta na podstawie niewielu odruchów bezwarunkowych, jakie posiada nowonarodzone dziecko, tworzy się jego aktywność, a inteligencja w ostatecznym efekcie inteligencja aż do stadium operacji formalnych; najpierw rozwija się inteligencja sensoryczno-motoryczna, około 7.roku życia dzieci osiągają poziom operacji konkretnych, dorośli mogą aktywność dzieci i chęć kontaktu z dorosłymi wykorzystywać, by aktywność poznawczą podtrzymywać i wspomagać lub ograniczać i eliminować

-najlepiej rozwój dziecka stymulują rodzice, którzy jednocześnie afirmują stan aktualny, czyli są zadowoleni z tego jakim ono jest, ale dają do zrozumienia, że będą zadowoleni także ze stanu przyszłego, do którego mogą doprowadzić zmiany rozwojowe,

-obraz własnej osoby dziecka wpływa na zachowanie i osiągnięcia jednostki, kształtują go relacje z innymi ludźmi, zwłaszcza z rodzicami; powodzenie bardzo wzmacnia pozytywny obraz własnej osoby- dziecko uznaje siebie za kompetentne, porażka niweczy pozytywny obraz własnej osoby

-szybki rozwój zdolności następuje wtedy, gdy uruchamia się łańcuch sprzężeń między aktywnością dziecka a sukcesami, jako konsekwencji tej aktywności= łańcuch aktywności i sukcesów daje rozwój zdolności

-tempo rozwoju jest różne na kolejnych etapach życia; w przypadku dziecka zdolnego utrzymywane jest szybkie tempo rozwoju

-zahamowanie rozwoju może mieć również miejsce w każdym okresie, jest jednak poważne w skutki, gdy nastąpi we wczesnej fazie, bowiem dziecko wchodzi z lękiem i niewiarą w kolejne etapy

-dochód, metraż mieszkania i poziom wykształcenia rodziców wpływają na rozwój dziecka i poziom jego inteligencji oraz poziom osiągnięć szkolnych; niski poziom materialny ogranicza plany edukacyjne dzieci zdolnych, natomiast wysoki status ekonomiczny wcale nie musi stwarzać warunków optymalnych rozwoju dziecku zdolnemu

-wpływ postaw rodzicielskich, atmosfery rodzinnej, konflikty w domu wpływają na stosunki interpersonalne dziecka zdolnego w klasie; stosunki z rodzicami mają wpływ na karierę szkolną dziecka

-wiele rodzin nie zdają sobie sprawy ze zdolności jakie posiada ich dziecko i zaniedbują to, nie wiedza jak z nim postępować; większość rodziców wykazuje jednak zachowania stymulujące dziecko, budują w nim pozytywny obraz własnej osoby;

-większością uczniów zdolnych kieruje motywacja wewnętrzna, ciekawość poznawcza

-uczniowie zdolni uczęszczają do takich samych szkól jak uczniowie przeciętni, istnieją jednak także elitarne szkoły skierowane do uczniów posiadających konkretne zdolności na określonym poziome i na tej podstawie są selekcjonowane

-istnieje w szkole nauczanie indywidualne skierowane zarówno do uczniów zdolnych, by rozwijać ich, oraz do tych mniej zdolnych, by wyrównywać szanse; niestety często nauczyciele nastawiają się na jedna grupę uczniów, albo tych słabych, albo tych zdolnych i z nimi pracują

-dla rozwoju ucznia ważna jest relacja emocjonalna jaka posiada z nauczycielem

-uczniowie zdolni przejawiają inny niż pozostali uczniowie rodzaj motywacji do uczenia się

-sytuacja ucznia zdolnego i mniej zdolnego może być różna w tej samej klasie zależy to od nauczyciela i jego stylu prowadzenia lekcji

-uczeń mniej zdolny jest narażony w szkole na przezywanie znacznie częstej emocji negatywnych

-funkcjonowanie ucznia zdolnego zależy od jego aktywności poznawczej, dotyczy jego osobowości kształtowanie przez środowisko domowe i pozadomowe, jego doświadczeń i obrazu własnej osoby

-należy (A-rodzice)

  1. zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa, poprzez całkowitą akceptację

  2. inicjować i wspierać jego aktywność poznawczą

  3. ignorować niepowodzenia, zapewniać że mają charakter przejściowy i wspierać dziecko w trudnych chwilach

  4. budować u dziecka pozytywny obraz własnej osoby

  5. stosować przewagę nagród nad karami

  6. nagrody za aktywność poznawcza w formie pochwały

  7. małe kary

  8. akceptować i wspierać plany dziecka

(B- szkoła)

  1. lubić uczniów

  2. nie bać się ucznia zdolnego

  3. prowadzić lekcje interesująco

  4. atmosfera życzliwości i swobody wypowiedzi

  5. nie krytykować błędnych wypowiedzi

  6. od oceny ważniejsze są zdobyte kompetencje

  7. zasada sprawiedliwości z uwzględnieniem indywidualnej syt. ucznia

  8. oceniać oryginalne pomysły

  9. przewaga nagród nad karami

  1. Maria Beisert - Dorastanie seksualne- pomost ku dorosłości

- rozwój seksualny- ciąg zmian dokonujących się w ciągu całego życia człowieka w obrębie jego seksualności

-dezintegracja seksualna okresu dorastania- oddzielne, charakterystyczne dla okresu dorastania doświadczenie i realizowanie dwóch elementów ludzkiej seksualności: uczuć i podniecenia seksualnego

-integracja seksualna- wynik procesu dezintegracji, przejawiający się jako zdolność do łączenia w jedną całość komponentu uczuciowego i popędowego ludzkiej seksualności

-inspirujący wpływ grupy na rozwój seksualny nastolatka- unikalne (pozytywne i negatywne) oddziaływanie grupy rówieśniczej na rozwój seksualny nastolatka, dzięki któremu nabywa on umiejętności i wiedze potrzebne do realizacji kontaktów seksualnych w przyszłości

-rozwój seksualny człowieka przebiega od poczęcia aż do śmierci, ma charakter ciągły , o jego przebiegu decydują czynniki biologiczne i wpływy społ.-kulturowe, duże znaczenie ma tutaj wychowanie seksualne, które jest długotrwałym procesem zmierzającym do wykształcenia zdrowego seksualnie człowieka o dojrzałej tożsamości płciowej, dysponującego wiedzą o seksualności i opierającego swoją ekspresję seks. Na systemie norm i wartości

-w każdej fazie rozwoju seksualnego człowieka stoją przed nim rożne zadania, szczególnie w okresie dorastania

-między 12 a 18 r. życia następuje przejście z seksualności dziecięcej w seks. czł. dorosłego, następuje kontynuacja już rozpoczętych zmian oraz rewolucyjne; następuje dalszy wzrost znaczenia grupy w rozwoju seksualnym, powiększa się przepaść miedzy uczuciami i podnieceniem, pojawiają się zmiany biologiczne, zmianie ulega kontakt z dorosłymi, pojawia się dążenie do utworzenia pary; z tych wszystkich powodów okres dojrzewania przebiega dość burzliwie; w efekcie powinien przygotować młodzież do tego, by potrafiła wejść w intymny związek, wyodrębniony z grupy i niezależny od wpływu rodziców, w którym partnerzy potrafią zintegrować dwa aspekty ludzkiej seksualności: miłość i pożądanie

- w proces wychowania seksualnego zaangażowani są rodzice, nauczyciele i grupa rówieśnicza; nauczyciel przekazuje wiedzę z tego zakresu a także wspiera swych uczniów dzięki znajomości prawidłowości rozwojowych

-są pierwszym i wyraźnym sygnałem dorastania dla każdej płci są one odmienne i maja intensywne tempo

-dojrzewanie dziewcząt- 10-18r.ż. , chłopców 13-17

-doświadczanie płciowości przez chłopców i dziewczynki jest odmienne, przejawia się na płaszczyźnie intrapsychicznej- wewn. i zewnętrznej w kontaktach interpersonalnych

-budzi się podniecenie seksualne i chęć stworzenia bliskiej więzi z inna osobą

-dezintegracją seksualną okresu dorastania nazywany jest rozdźwięk pomiędzy uczuciowością a podnieceniem i pożądaniem

-chłopcy i dziewczynki w skrajnie różne sposoby przeżywają tę dezintegrację i próbują ja rozwiązać

-dziewczynki rzadko odczuwają wyraźne podniecenie, żeńskie hormony odpowiedzialne są za odczuwanie silnego pragnienia więzi uczuciowej, przejawia się jako dążenie do bliskości

-nastoletnie związki trwają zwykle bardzo krótko, odpowiada za to duża różnica oczekiwań i niewielka zdolność do utrzymania trwalszego kontaktu emocjonalnego

-dziewczynka poznaje swoje ciało, poszerza wiedze o zmianach, które w niej zachodzą oraz powiększa świadomość własnych pragnień i doznań

-ok. 16 r. ż. Stany pobudzenia dochodzą do świadomości i napotykają na reakcje dziewczynki, uświadamiają sobie że potrzebują bliskości z chłopcem, również tej fizycznej

-u chłopów droga ta przechodzi w wyraźnych dwóch etapach:

1)do 14-15 r. życia przeważają zachowania seksualne oceniane jako niedojrzałe, niepohamowane i nieuporządkowane, chłopcy SA bardzo aktywni, maja bardzo niską świadomość własnych stanów i organizmu, zachowują się jak dzieci, eksponują własne narządy płciowe i porównują, oglądają chętnie treści erotyczne lub pornograficzne, inicjują zabawy seksualne, zaczepiają dziewczynki dążąc do jakiegokolwiek kontaktu fizycznego z ich ciałem, zachowują się tak gdy tylko pojawi się ku temu okazja; rosnący poziom testosteronu powoduje że chłopcy SA nader aktywni, lecz aktywność ta często nie jest kontrolowana, mają niską świadomość własnych uczuć

2)ok. 15-16 rośnie wiedza chłopców o zmianach zachodzących w ich organizmie ich zachowania seksualne stają sę bardziej świadome, napięcie seksualne charakteryzuje się wielka siłą, uogólnionym charakterem i łatwością rozładowywania; często odczuwają pobudzenie, napięcia emocjonalnego nie idzie odróżnić od seksualnego, rozładowanie n.seks. powoduje ulgę, uspakaja to i , obniża lęk, dążą do związków opartych na więzi fizycznej, rodzi się pragnienie czułości i miłości; wielu chłopców z powodu tego rozdarcia funkcjonuje w dwóch związkach jednocześnie; niska dojrzałość emocjonalna powoduje że chłopcy okazują na zewn. Zachowania seksualne pozbawione czułości i miłości a pragnienie więzi głęboko ukrywają

-w drugiej fazie okresu dorastania nastolatki zaczynają aktywność seksualną, której rozwój wiedzie od form niedojrzałych do coraz dojrzalszych: masturbacja, petting, inicjacja seksualna

-proces integracji dziewcząt i chłopców mimo powtarzających się prawidłowości zawsze ma autorki przebieg

-pozytywny wpływ grupy na rozwój nastolatka trudno przecenić i zastąpić, dążenie do kontaktu z osobami podobnymi do siebie (tej samej płci) i różnymi od siebie (odmiennej płci) kształtuje odmienne i niezbędne w życiu dorosłym umiejętności

-w gr. Tej samej płci uczą się współdziałania i współzawodniczenia, przewodzenia i podporządkowania, procesy te dokonują się wśród osób, które są na tej samej pozycji i razem zdobywają doświadczenia, więc nikt nie ma specjalnej przewagi, jednocześnie jest to bezpieczne płaszczyzna porównań; zmieniające się ciało, rosnący popęd seksualny, i potrzeba uczuć wymagają troski, uwagi, życzliwego zainteresowania, tego elementu dorośli nie mogą zastąpić

-w grupie dziewczynek porównywanie własnego rozwoju upewnia, że nic złego się nie dzieje i przebiega w normie u wszystkich podobnie; w grupie dziewczynek istnieją dwa skrajne sposoby zapewnienia sobie wysokiej pozycji społ: bycie osoba dojrzałą fizycznie-autorytet eksperta (ta która pierwsza miała miesiączkę) albo bycie dzieckiem-osoba późno dojrzewającą, co z kolei daje opiekę i pozwala na przyjęcie bezpiecznej roli maskotki

-w grupach męskich status potwierdza obecność odpowiednich cech wglądu zewn. : wysoki wzrost, wyraźny zarost, dobre umięśnienie, rozwinięte narządy płciowe; widoczne atrybuty męskości mogą być powodem podniesienia poczucia wartości tych chłopców, którzy dotychczas mieli niska pozycje w gr (np. przez niskie zdolności, słabe oceny, itp.)-czują się ważni, w lepszej pozycji; z drugiej strony nagła zmiana pozycji wśród rówieśników i świadomość przyczyn tej zmiany (szybkie dojrzewanie seks.) powoduje, że w roli lidera mogą znaleźć się osoby wprowadzające niekorzystne wzorce (np. starsi chłopcy z powodu drugoroczności, o zainteresowaniach przede wszystkim skoncentrowanych na rozladowaniu napięcia seks. Będą akcentować komponentę fizyczną seksualności- wtedy miarą wysokiego statusu w klasie będą liczne kontakty seks., instrumentalizm, brak związku między seksualnością i emocjonalnością

-dziewczęta rzadziej „trenują” zachowania seksualne niż chłopcy i rzadziej sprawdzają zbiorowo czy ich narządy prawidłowo funkcjonują, rzadziej także rozwija się wśród nich orientacja homoseksualna

-chłopcy częściej w swoich grupach podejmują zachowania seksualne,

-w grupie mieszanej młodzież uczy się zupełnie innych umiejętności, mają one dwa cele: poznanie potrzeb osób należących do odmiennej płci, i trenowanie wstępnych zachowań, które w przyszłości pozwolą stworzyć stały związek

-różnice w rozwoju seks. Dziewcząt i chłopców są tak duże, że kierowanie taką grupą sprawia dorosłym sporo problemów, natomiast nie młodzież nie zdaje sobie sprawy z tych różnic i dezintegracji

-obecność grupy rówieśniczej wspiera rozwój seks., pozwala na ćwiczenie zachowań, czego z dorosłymi nie da się robić, daje wsparcie i edukuje, jest źródłem wiedzy o normach

-sprzeczność przekazów pochodzących z grupy i innych źródeł; grupa rówieśnicza przekazując jakieś normy i proponując wzorce w rzeczywistości nie prowadzi wychowania seksualnego- nie mają charakteru kompleksowego i nie jest to proces celowy, jednakże ich zasięg jest znaczny; grupa nie realizuje celów długofalowych i nie bierze odpowiedzialności za skutki swoich działań; tworzone są w oparciu o doraźne cele, gdy jest potrzeba, sięgają do treści łatwo dostępnych, które jeszcze bardziej pobudzają popęd seksualnym, np. czasopisma dla młodzieży „Bravo” itp. - oferują wzorce uproszczone, jednostronne, nie sprzyjają integracji (prymitywizm wzorców)

-brak gwarancji na prawdziwość informacji podawanych przez grupę, brak odpowiedzialności za treść przekazu, zniekształcenie wiedzy-posługiwanie się nieodpowiednim słownictwem- język wulgaryzmu (typu: laska, Bara-bara, posuwać)

-okres dorastania to czas pozornego demonstrowania potrzeby separacji od wpływów dorosłych i podważania ich systemu wartości jest to okres dążenia do ponownego, opartego na nowych zasadach ułożenia kontaktów z rodzicami i innymi dorosłymi

-zadanie dorosłych: kształcenie dojrzałej tożsamości płciowej, dostarczanie wiedzy i proponowanie systemu norm i wartości, które pozwolą na orientację we własnej osobie i otaczającym świecie

-aktywność seksualna okresu dorastania nie wykracza poza normy gdy:

1) umożliwia realizację zadań rozwojowych

2) nie wykracza poza typowe zachowania związane z tym okresem

3) dokonuje się między osobami będącymi w zbliżonym wieku

4) oparta jest na zasadzie dobrowolności

5) prowadzi do realizacji celów seksualnych

6) nie narusza zdrowia

7) nie narusza przyjętego porządku społecznego

  1. Barbara Szychowiak - Lęk dzieci i młodzieży w wieku szkolnym

-lęk- nieprzyjemny stan emocjonalny z towarzyszącymi objawami somatycznymi, który związany jest z wyobrażaniem sobie różnego rodzaju zagrożeń

-strach- przykro odczuwana emocja z wyraźnymi komponentami fizjologicznymi, która pojawia się w odpowiedzi na realne zagrożenie fizyczne

-nadmierna lękliwość- występowanie nieadekwatnego lęku, u dzieci które nadmiernie martwią się różnymi sprawami, pesymistycznie wyobrażają sobie przyszłość i lękają się jej

-zaburzenia lękowe- utrudniające funkcjonowanie zaburzenia, których osiowym objawem jest lęk

-nerwica szkolna- zaburzenie z dominującym lękiem, które związane jest z sytuacjami szkolnymi i rzutuje na całość funkcjonowania dziecka

-lęk towarzyszy człowiekowi przez całe życie

-komponenty lęku wg I. Obuchowskiej: subiektywne przeżywanie, zmiany neurofizjologiczne, reakcje motoryczne i bardziej złożone zachowania/ wg E.Brenner i P. Salovey: poznawczo- doświadczeniowy, behawioralno-ekspresyjny, fizjologiczno-biochemiczny

-ekspresja strachu- podniesione, ściągnięte i mniej zaokrąglone brwi, podniesione górne powieki, napięte dolne, zaokrąglone oczy, podłużne zmarszczki nad brwiami i nosem, często cofniecie głowy, schowanie między ramiona

-dopóki lęk mobilizuje w wymiarze biologicznym i psychicznym, motywuje zachowania nastawione na eliminacje niebezpieczeństwa jest zjawiskiem prawidłowym, wręcz pożądanym- człowiek działa na „wysokich obrotach”, koncentruje się, pokonuje trudności, radzi sobie z zagrożeniami

-inaczej jest gdy lęk jest silny, pojawia się wielokrotnie każdego dnia, w zwykłych okolicznościach, taki lęk z czasem odbiera siły, nadzieję, demobilizuje człowieka, lęk staje się destrukcyjny; zaburzenia lękowe są rodzajem zaburzeń emocjonalnych

-patologiczne lęki-obok wycofywania się, depresji, dolegliwości somatycznych należą do zaburzeń internalizujących-skierowanych ku sobie, po przeciwnej stronie znajdują się zaburzenia eksterna lizujące z hiperaktywnością, agresją i zachowaniami aspołecznymi, u niektórych dzieci dochodzi do połączenia tych obydwu grup

-najczęściej występującymi zaburzeniami lękowymi u dzieci są: zespół uogólnionego niepokoju (odczuwanie napięcia), fobia (lęk przed konkretnymi elementami rzeczywistości+ objawy somatyczne, ataki lękowe (nagły lęk-panika), lęk- składnikiem nadpobudliwości psychoruchowej

-A.Kępiński:

1) lęk biologiczny- zagrożenie własnego życia i życia gatunku

2) lęk społeczny- pojawia się gdy czł. Zagraża potępienie społeczne

3) lęk moralny- gdy do głosu dochodzi sumienie człowieka

4) lęk dezintegracyjny- gdy naruszona zostaje istniejąca struktura interakcji z otoczeniem

-I.Obuchowska- u dzieci występują wszystkie rodzaje lęków ale szczególnie trzy pierwsze, natomiast Hurlock podkreśla, że w poszczególnych okresach rozwojowych dominuje jeden, np. w wieku szkolnym, do głosu dochodzą lęki społ.

-lęk pojawia się gdy czł. Spostrzeże zagrożenie w sobie lub na zewnątrz, spostrzeżenie może mieć formę świadomą lub nie i pochodzić z myśli, przekonań, wspomnień, emocji

-są osoby, które temperamentnie reagują lękiem na różne sytuacje lub obiekty, podatność na stany lękowe ujawnia się już u 4-mies dzieci

- o lęku można mówić w kategoriach stanu i cechy (Obuchowska, Kościelak)- pojęcie stan odnosi się do określonej lękowej reakcji na specyficzne rodzaje warunków, cecha to skłonność do lękowego reagowania wyrażająca się częstym odczuwaniem lęku w różnych sytuacjach

-skłonność do przeżywania lęków- cecha osobowości, neurotyzm

- u dziecka lęk pojawia się gdy coś co dla dziecka jest ważne jest jednoczeń nie niepewne, albo trudno nad tym zapanować; lub gdy dziecko styka się z czymś niezrozumiałym lub zupełnie nowym

-wg N.S.Endlera lęk rodzi się w związku z trzema rodzajami sytuacji:

1) syt. Interpersonalnymi stwarzającymi zagrożenie dla Ja

2) syt. Niebezpiecznymi w sensie fizycznym

3) syt. Dwuznacznymi i niejasnymi

- jednym z lęków powstającym w kontaktach społecznych jest lęk przed kontaktami z innymi ludźmi, byciem zauważonym, nazywany nieśmiałością

-czasami kontakty społ. Dziecka są nasycone przemocą z ich strony, w rezultacie może ukształtować się druzgocący psychicznie i hamujący różne formy aktywności- lęk przed przemocą

- powstawanie lęków, ich ujawnianie i wygasanie dom rodzinny

-generatorem różnych lęków jest także szkoła

-u najmłodszych-lęki separacyjne, przed oddzieleniem od bliskiej osoby

-lęki związane z osiągnięciami szkolny prawo Yerkesa-Dodsona- wysoki poziom leku prowadzi do pogorszenia wykonania zadania, ale jednocześnie zbyt niski jego wskaźnik nie pozwala w pełni rozwinąć skrzydeł; wg D. Fontany oznacza to, że dzieci z wysokim poziomem lękliwości ogólnej najlepiej pracują w środowisku względnie niestresującym, a dzieci z niskim poziomem lękliwości uszykują motywację na optymalnym poziomie, gdy doświadczą raczej większych niż mniejszych nacisków z zewn.

-to jak lęk wpłynie na zachowanie zależy od wielu czynników: osobowościowych, sytuacyjnych

-lęki związane z realizacja zadań szkolnych to kategoria bardzo obszerna, związane są z spełnianiem wymagań programowych oraz z kontaktami społecznymi z rówieśnikami i nauczycielami

-lęk generują: ocena formalna (liczbowa) i ocena społeczna ; powtarzające się negatywne oceny torują drogę lękom szkolnym, godzą w poczucie własnej wartości

-lęki u prymusów rodzą się z obawy przed utrata pozycji, niezadowolenia rodziców i nauczycieli, złośliwości kolegów, gdy nie udałoby się uzyskać orej oceny, lęki te często są podtrzymywane przez rodziców i nauczycieli dziwiąc się gorszym ocenom, okazując dezaprobatę, odmawiają im prawo do popełniania błędów

-wiele dzieci boi się matematyki E. Gruszczyk-Kolczyńska „ pojawia się sygnał pt. trzeba rozwiązać zadanie, jest to zapowiedź sytuacji trudnej; pojawiają się wówczas ujemne emocjo, narastające napięcie szybko przekracza poziom odporności dziecka, następuje przeciążenie i dziecko poddaje się frustracji

-lęk przed niepowodzeniem może jedne dzieci motywować a na inne wpływać destruktywnie

-źródłem lęków są również relacje nauczyciel-uczeń, bardzie lękotwórcze jest poczucie ograniczania autonomii ucznia, czy poniżania własnej wartości i godności niż zła ocena, doznawanie upokorzenia wpływa bardzo negatywnie na funkcjonowanie emocjonalne

-wynikające z obserwacji własnego ciała i rozwoju fizycznego

-związane z dojrzewaniem i podejmowaniem nowych ról i zadań

-związane z własna atrakcyjnością

-nerwica szkolna- przesycone lękiem funkcjonowanie dziecka w roli ucznia; nie ogranicza się wbrew nazwie do szkoły, ma wpływ na relacje ucznia z innymi ludźmi, rzutuje na jego samoocenę i poczucie własnej wartości, indukuje obniżony nastrój; podatność dziecka na nerwicę szkolną wiąże się tymi czynnikami: układ nerwowy, zdrowie, odporność emocjonalna, wcześniejsze doświadczenia zw. z samodzielnym realizowaniem zadań, z sukcesami i porażkami

-lęki nocne-wybudzanie ze snu, spocone ciało, rozszerzone źrenice, przyspieszony oddech i tętno

-każde dziecko ma własne strategii, dzieci młodsze do wali z lękiem często wykorzystują wyobraźnię, w wieku szkolnym za pomocą humoru i śmiechu

-sposoby radzenia sobie z lekiem można odnaleźć wśród strategii radzenia sobie ze stresem

-należy mówić o lęku, oswajać go, dziecko powinno zdawać sobie sprawę z odczuwanych emocji i umieć im zaradzić oraz wiedzieć co je uspokaja

-szczególnie istotne czynniki dla profilaktyki i terapii:

  1. Anna Suchańska- Zachowania autodestruktywne dzieci i młodzieży

-zachowanie autodestruktywne- każde intencjonalne i dowolne zachowanie człowieka, które ze względu na swoją formę i/lub cel zagraża jego życiu lub zdrowiu,

-autodestruktywność bezpośrednia- forma ataku na własne życie, zdrowie i ciało zasadniczy związek i mały odstęp czasowy między działaniem a skutkiem, intencjonalna z reguły, o zróżnicowanym stopniu uświadomienia, nieakceptowana kulturowo i społecznie

-autodestruktywność pośrednia- forma samoniszczenia o zwiększonym dystansie między działaniem a skutkiem, człowiek niżej ocenia tu prawdopodobieństwo wystąpienia szkody lub wręcz mu zaprzecza, zęsto nie pragnie szkodliwego skutku, a jedynie zgadza się na jego wystąpienie za cenę uzyskania określonych korzyści

  1. Samobójstwa dzieci i młodzieży

-trend ten rośnie na całym świecie, obejmuje coraz młodze roczniki

-osoby narażone na samobójstw-znajdujące się w kryzysie suicydalnym syndrom presuicydalny: zespół emocji i zachowań będącyc reakcją na stres, jednioczesne pragnienie życia i śmierci, poczucie bezradności, niemożności poradzenia sobie z problemami, wyczerpanie fizyczne i psychiczne, nasilenie napięcia i przykrych emocji (lęku, gniewu, złości, poczucia winy, chaosu, dezorganizacji, zmienność nastorjów, ograniczenie opcji działania, relacji z innymi, mechanizmów obronnych, system,u wartości, zahamowanie ekspresji agresji i skierowanie jej na siebie, zaburzenie snu, dolegliwości psychosomatyczne, narastające myślenie o śmierci, wyobrażenie aktu samobójczego)

-czynniki- „subiektywne powody podawane przez suicydentów”:

1) konflikty z ludźmi

2) problemy egzystencjalne

3) trudności w szkole

4) protest przeciwko przemocy

5) negatywna ocena siebie, poczucie bezradności

6) alkohol jako katalizator aktu samobójczego

-czynniki pośrednie=ułatwiające decyzję suicydalną warunki wew. i zew.:

-cechy stanu psychicznego dzieci i młodzieży samobójczej: dysocjacja psychiczna-przerwanie strumienia świadomości-zawężone spostrzeganie siebie i otoczenia, obojętność, poczucie obcośi, brak wrażliwości na ból, „spostrzeganie tunelowe”; niechęć do własnego ciała (wczesne zaniedbanie, odrzucenie, kary fizyczne); stany nerwicowe i depresyjne, bezradność, osamotnienie, brak oparcia

-dziecko w sytuacji „nierozwiązywalnego problemu”- problem wobec, którego dziecko czuje się bezradne doprowadza do podjęcia decyzji samobójczej - ograniczenie możliwości rozwiązań, dotyczy bliskich osób-złożoność psychologiczna, gdy rodzice przyjmują jedne sposób rozwiązania, którego dziecko nie akceptuje, ukryty problem rodzinny, gdy każda próba rozwiązania spotyka się z karą

-na terenie szkoły- trudności w nauce i społeczne: nakazy, konflikty, sytuacje opresji lub szantażu, społecznej ekspozycji, upokorzeniani ośmieszenia, oceniania, pokusy, indukcja reakcji samobójczejseryjne samobójstwa

-interwencja i prewencja: objęcie opieką profesjonalna i nieprofesjonalna osoby zagrożone samobójstwem (grupy wsparcia, informowanie o punktach interwencji kryzysowej i pomocy psychologicznej, telefon zaufania

  1. Samookaleczenia u dzieci

-stosunkowo słabo zbadane zagadnienie

-samookaleczenie jest dobrowolnym, nieśmiertelnym, wymierzonym sobie uszkodzeniem lub zniekształceniem ciała, nieakceptowanym społecznie (Walsch, Rosen, 1998), zachowanie intencjonalne, nieprzypadkowe i pełniące określone funkcje motywacyjne

Samouszkodzenia nie musza mieć charakteru patologicznego

-samookaleczenie w różnych formach pojawia się u młodzieży i u młodszych dzieci (autyzm, zaburzenia jedzenia, impulsywność, upośledzenia umysłowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, histeryczne, psychozy, osobowość borderline; kompulsywne obgryzanie paznokci i naskórka, wyrywanie włosów, częste urazy, skaleczenia, oparzenia, pozornie przypadkowe; częste i ryzykowne zabiegi związane z ozdabianiem ciała, tatuaże, nakłuwanie, ekstremalne formy kulturystyki, odchudzanie; grupy osób samo okaleczających się pełnią funkcje tożsamościowe, kompensacyjne, samokarzące, rozładowujące napięcia, redukujące cierpienia i stymulujące, przejawiają się jako izolowane akty, trwałe zespoły objawowe, lub nawykowe wzory reagowania na sytuacje trudne

- wg J.Hermana konsekwencją urazów z dzieciństwa może być forma samookaleczenia, umyślnego zadawania sobie ran, samookaleczenie trwa dopóki nie wywoła silnego uczucia spokoju i ulgi, często pierwsze rany nie powodują w ogóle bólu

-przymus zadawania sobie ran może pojawić się już przed okresem pokwitania i bywa realizowany potajemnie latami, dzieci potrafią tłumić to

-samookaleczenie to sposób na ukojenie bólu, inne formy to biegunka, wymioty, kompulsywne Zach. Seksualne, podejmowanie ryzyka, wystawianie się na niebezpieczeństwo, przyjmowanie środków psychotropowych, zaburzenia odżywiania i agresja

-powody: strata bliskiej osoby, poważna choroba lub operacja, fizyczne, seksualne wykorzystanie, przemoc, której dziecko było ofiara lub świadkiem, impulsywne autodestruktywne zachowania członków rodziny, konflikty z rówieśnikami, zaburzony obraz ciała, zaburzenia kontroli impulsów

-reakcja nauczyciela na widoczne rany czy zmiany zachowania okaleczającego dziecka wymaga szczególnej delikatności i wrażliwości; często współwystępuje z alkoholizmem, stosowaniem przemocy, narkomanią

  1. Przedawkowanie substancji toksycznych- toksykomania może mieć charakter chroniczny lub epizodyczny, celowe ostre zatrucie

  2. Chroniczne narażanie zdrowia i życia, transgresja norm- troska o siebie, ochrona własnego zdrowia i życia wydaje się nieobecna lub niewielka (właściwa dieta, sen, zalecenia lekarzy-ignorowane), łamią reguły bezpieczeństwa

  1. Agnieszka Rosińska - Młodzież a uzależnienia-zagrożenia i przeciwdziałanie

-zespół uzależnienia- grupa zjawisk behawioralnych, poznawczych, fizjologicznych, jakie mogą się rozwinąć w wyniku powtarzającego się przyjmowania substancji psychoaktywnych (subst.psych. wpływa na procesy umysłowe i nastrój)

- substancje te wpływają na zachowania psychospołeczne człowieka zażywającego je

-wciąż obniża się wiek inicjacji alkoholowej; zażywanie narkotyków- marihuana i haszysz, amfetamina

-spożywanie alkoholu i narkotyków w okresie dorastania wiąże się z procesami rozwojowymi i towarzyszy często eksperymentowaniu z różnymi ryzykownymi zachowaniami

-czynnikami wpływającymi na kształtowanie konsumpcji subst.psychoaktywnych jest ich dostępność i motywy- potrzeba silnych wrażeń, nuda, przyjemność, ucieczka od frustracji i stresów, chęć bycia z grupą i osiągnięcia „luzu”, chęć dobrej zabawy; bycia dorosłym, zaimponowania; sposób zaspokojenia potrzeb i realizacji wartości

-zwiększanie szans i zasobów sprzyjających zdrowemu stylowi życia

-zminimalizowanie kosztów związanych z używaniem tych środków

- zmniejszenie już istniejącej i przyszłej populacji osób korzystających z tych subst.

a) profilaktyka pierwszorzędowa (prewencja)- niespecyficzne działania mające na celu zapobieganie pojawieniu się problemów, zaburzeń; skuteczna gdy symptomy zaburzeń jeszcze nie wystąpiły

b) profilaktyka drugorzędowa (prewencja wtórna) - adresowana do konkretnych odbiorców, grupy ryzyka wystapienia zaburzeń

-promocja zdrowia i prewencja

  1. Eugenia Mandal - Wirtualna rzeczywistość- szanse i zagrożenia dla ucznia

-wirtualna rzeczywistość-świat wykreowany przy użyciu elektronicznych mediów

-kultura techno- kultura zdominowana przez technikę i media

-infonałóg- uzależnienie od komputera- niepowstrzymywany przymus grania, poruszania się w internetowej sieci; osoba uzależniona od komputera stopniowo osłabia swoje kontakty i związki emocjonalne z otoczeniem, zaczyna preferować rzeczywistość wirtualną, która jest dla niego bezpiecznym światem, do którego ucieka od realnych problemów

-dzisiejszy świat globalną wioską;

-mass-media- największy wpływ na ludzką psychikę, oddziały wuja na stan umysłu i wpływają na współczesną kulturę, poprzez korzystanie z mediów wszyscy stajemy się członkami kultury techno, technokraci, techno-moda, techno-muzyka, techno-party

-„dzieci techno”- subkultura, która nie buntuje się przeciwko światu dorosłych, granice w tym swiecie pomiędzy rzeczywistością realną a wirtualna są niewyraźne

-bunt pokolenia techno polega na samotnej ucieczce do świata wirtualnego, który podsuwa coraz to nowe techniczne zabawki, wymyślone przez świat dorosłych (!)

-analiza uzależnienia od Internetu obejmuje: uzależnienie od sieciowych przyjaźni, cyberseksu, przymus sieciowy, przeładowanie informacyjne

-wielogodzinne siedzenie przed komputerem= brak ruchu wady postawy, otyłość, choroby układu krążenia, schorzenia stawów, wady wzroku

III Nauczyciel- zadania i dylematy

  1. Helena Sęk - wypalenie zawodowe nauczycieli - przyczyny, uwarunkowania i możliwości zapobiegania

- zespól wypalenia zawodowego- skalda się z: wyczerpania emocjonalnego, depersonalizowania i obniżenia satysfakcji z pracy; powstaje w zawodach społecznych na skutek przewlekłego stresu i braku kompetencji zaradczych

-kompetencje zaradcze- umiejętności skutecznego radzenia sobie ze stresem utrwalone i będące podstawa poczucia własnej skuteczności zaradczej

-w zwodzie nauczyciel: ambiwalencja-konieczność oscylowania między bliskością, troska i serdecznością a zdolnością do dystansowania się, efekty pracy SA pośrednie i nie przedmiotowe, gratyfikacje z reguły niepewne i bardzo doroczne w czasie, opory i sprzeczności w interakcji, stres- zachowania uczniów, akty agresji, duże oczekiwania społeczne wobec nauczycieli i wychowawców, styl zarządzania szkołą może mieć rolę napięciotworczą; od nauczycieli żąda się wykonywania coraz więcej pracy, więcej energii

-stres powoduje wypalenie w ten sposób, że najpierw pojawiają się objawy wyczerpania emocjonalnego, przewlekły stres powoduje również wyczerpanie fizyczne i zaburzenia psychosomatyczne; obniżone zaangażowanie objawem wypalenia, dystans, chłód, cynizm, etykietowanie i stygmatyzacja

-pełny zespól wypalenia jest szkodliwy i dolegliwy dla osoby wypalonej i jej otoczenia, powoduje duże szkody w edukacji; wypalają się głównie nauczyciele, którzy startują bardzo zaangażowani i zapaleni

- nie wszyscy nauczyciele się wypalają, a jeśli tak to w różnym stopniu

-nauczyciele uważają że powinni być lubiani przez wszystkich uczniów-może się z tego brać wiele frustracji, część uważa, że problemy uczniów trzeba przezywać bardzo silnie, gdyż jest to warunkiem koniecznym, aby „być dobrym w zawodzie”, są też przekonani, że muszą osiągnąć mistrzostwo w swoim zawodzie (bzdury)- te irracjonalne przekonania SA również źródłem wypalenia

-destrukcyjne są strategie unikania trudności-co obciąża psychicznie

-rozwój zawodowych kompetencji zaradczych jest jedną z najlepszych form zapobiegania ryzyku wypalenia zawodowego, kształcenie nauczycieli i wyposażanie w różnorakie umiejętności pomaga; poczucie kompetencji i własnej skuteczności zawodowej przeciwdziała wypaleniu całkowitemu

  1. Waldemar Segiet - porozumiewanie się rodziców i nauczycieli- realia i możliwości

-interakcje- pomiędzy rodzicami i nauczycielami- manifestowanie przez nauczycieli wobec rodziców określonych zachowań oraz nadawanie komunikatów werbalnych, za pośrednictwem których jednocześnie ustalony zostaje pewien rodzaj stosunku pomiędzy jego uczestnikami

-porozumiewanie się- bezpośrednia lub pośrednia wymiana informacji nadawanie-odbieranie między co najmniej dwiema osobami

-„Home-based-reinforcement”- rodzaj udziału rodziców odnoszący się do problemów nauczyciela na lekcji, przy rozwiązywaniu których nauczyciel prosi rodziców o pomoc

-współpraca- intencjonalny proces społeczny, który tworzą podmioty oraz rodzaje działań, cele i zadania, formy i metody działalności

-partnerstwo- tworzenie i uczestnictwo w sytuacjach mających charakter dwupodmiotowy, przyjęcie działania celowego oraz dążenie do wspólnoty w działaniu przez uzgadnianie jego celu i znaczenia, pożądanych wyników, jak również dystrybucje odpowiedzialności

- pomost porozumienia, układ partnerski, sytuacja wspólnego zrozumienia to określenia służące do opisania wzajemnej relacji pomiędzy nauczycielem a rodzicami, jest to postrzeganie i porozumiewanie się, które współwystępuje i wzajemnie warunkuje się, jest to wymiana intencji i wiadomości

-na pożądane interakcje między rodzicami i nauczycielami składają się zachowania: sprzyjające symetrii wzajemnych oddziaływań, wykluczające relacje sprzeczne partnerów, ułatwiające przezwyciężanie własnych trudności i kłopotów łącznie z udzielaniem pomocy, sprzyjające aktywizacji działalności edukacyjnej dwóch społeczności: nauczycieli i rodziców; wyzwalające otwartość partnerów i zachowujące jednocześnie pewna granicę prywatności; zakładające tolerancję i permisywność, zaufanie między partnerami

-sposoby porozumiewania się: partnerski i niepartnerski (forma egocentryczna i altruistyczna) porozumiewanie się tych dwóch podmiotów odbywa się najczęściej przy okazji wykonywania wspólnego zadania kontakty ich sa podporządkowane zewnętrznym regułom i nakazom

-rodzice wchodzący w interakcje z nauczycielami regulują odpowiednio swe zachowania- zgodnie ze społecznie wypracowanym sztywnym schematem zw. z rolą i wiedzą- nie pretendują do pozycji równego co do znaczenia organizatora środowiska wychowawczego, akceptują informacje od nauczyciela, ujawniają nierzadko swoją bezradność, zapominając o traktowaniu siebie jako kompetentnych informatorów o sprawach związanych ze swoim dzieckiem zależność, niezależność; wysoka zależność odnosi się głównie do rodziców i sytuacji w których mieliby oni dochodzić rozwiązań i ustaleń związanych z uczestnictwem w procesie edukacji swoich dzieci, pedagog jako ekspert, rodzic jako laik, przekonanie o większej wiedzy nauczyciela, doświadczeniu;

Niski stopień zależności charakteryzuje nauczycieli, warunki kiedy to doświadczają, że mogą sami kierować własnymi poczynaniami, realizować określone przez siebie zadania ponosić za ich wykonanie odpowiedzialność

-trudno zatem mówić o symetrii we wzajemnej zależności

-konieczność współpracy z rodzicami wywołują: wagary, spóźnienia, trudności wychowawcze na lekcji, niezdyscyplinowanie, konieczność przekazania info o wynikach dziecka w nauce, prośby o udzielenie pomocy w szkole

-generalnie wszyscy rodzice domagają się wsparcia ze strony nauczycieli, chcą wiedzieć więcej aby pomagać swoim dzieciom w domu

-rodzice są zainteresowani edukacja sowich dzieci i wspierają nauczycieli bez wtrącania się, krytycznych refleksji czy poszukiwań

-zachowanie formalności w kontaktach nauczyciel-rodzic

-nie rozwija się Home-based-reinforcement- udział rodziców odnoszący się do problemów nauczyciela na lekcji i wpływający na ich rozwiązanie

-w rzeczywistości jest tak, że szkoła i rodzina tworzą dwa odrębne światy, w których każdy działa sam i nie chce pozwolić drugiemu na ”wtrącanie się” dopóki nie ma problemów z dzieckiem/uczniem

-porozumiewanie się rodziców jest trudnym i złożonym procesem ulegającym przeobrażeniom

-rodzice i nauczyciele w praktyce tworzą relacje oparte na dominacji i hierarchii nawiązują do autonomii, współuczestnictwa, układu partnerskiego i współodpowiedzialności

-jedynie nauczyciele i rodzice stale uzupełniający wiedzę o tym co dziecko może, umie, czego chce, jaka jest jego najbliższa strefa rozwoju, tworzą układ pozwalający im być podmiotami w równorzędnej interakcji i mogą optymalnie wspierać rozwój młodego człowieka jeżeli rodzice są zainteresowani informacjami ze szkoły, chętnie współdecydują i angażują się, wtedy wszystkie te działania wpływają pozytywnie na nastawienie ich samych oraz dzieci do szkoły i nauczycieli

-wartością partnerskich relacji jest to, że pomagają każdej stronie zrozumieć i należycie wykonywać swoje zadania w procesie kształcenia

-koniecznym jest bezpośredni udział rodziców w procesie kształcenia jeśli są zainteresowani poprawą osiągnięć dziecka

-uznanie podmiotowości uczestników sytuacji edukacyjnej- rodziców, nauczycieli, dziecka- konieczny warunek; obecność Sobowy wyboru, odpowiedzialności, wzajemnej dobrowolnej kontroli, poczucia wpływu na rzeczywistość edukacyjną

- stosunku rodzic-nauczyciel należy negować zjawisko wyuczonej bezradności, które zaburza podejmowanie decyzji, podważa pewność siebie, sprzyja lękowi i pogarszaniu wyników działania w nowych sytuacjach problemowych

-konieczna aktywność obu podmiotów

-chcąc zwiększyć kontakt rodziców ze szkoła należy przede wszystkim zmienić sposób komunikacji, niezbędne jest wyjaśnienie rodzicom istoty programu szkoły

-komunikacja ta nie rokuje szans pozytywnego rozwoju w sytuacji, kiedy utrzymywać się będzie autorytarna pozycja nauczycieli wobec rodziców

-konieczne jest właściwe przygotowanie przyszłych i czynnych zawodowo nauczycieli do współpracy z rodzicami uczniów

  1. Stefan Frydrychowicz - Komunikacja interpersonalna w szkole- efektywne komunikowanie się nauczyciela z uczniem

-interakcja- równoczesna aktywność co najmniej dwóch osób, których działania są współzależne lub wzajemnie uwarunkowane

-kontakt- to szczególny rodzaj relacji interpersonalnej, charakteryzujący się bliskością psychiczną, niekiedy fizyczną także, w którym uwaga odbiorcy i nadawcy komunikatu jest wspólnie ukierunkowana na jakiś przedmiot, temat rozmowy, problem, itp.

-interakcja komunikacyjna- to taki rodzaj interakcji między dwiema osobami, którego celem jest przekazanie informacji w taki sposób, aby nawiązać kontakt z partnerem

-komunikacja będąc częścią procesu nauczania wpływa w istotny sposób na jego przebieg komunikowanie się polega na przekazywaniu wiadomości i ich odbieraniu, Ana tym w szczególności polega proces nauczania

-Rosenhine przedstawia umiejętności dotyczące nauczania, które wpływają na skuteczność uczenia się:

1) wyraźne przedstawienie tematu lub działania

2) zrozumiałe wyjaśnianie, z przykładami i materiałem ilustrującym

3) systematyczna i uporządkowana organizacja lekcji

4) różnorodność materiałów nauczania i stosowanych metod

5) stosowanie pytań

6) stosowanie pochwał i innych wzmocnień (werbalnych i niewerbalnych)

7) zachęcanie uczniów do udziału w lekcji

8) wykorzystywanie pomysłów uczniów

9) ciepło, kontakt i zapal, okazywane głównie niewerbalnie

- M. Bullowa uważa, że zakres pojęcia interakcja jest szerszy niż komunikacja; komunikacja zachodzi w trakcie interakcji, ale o jej istnieniu można mówić, gdy: 1. Treść (informacje) wymieniana między dwiema osobami ma dla nich takie samo bądź podobne znaczenie, 2. Komunikat jest nadawany po to, aby został odebrany i wywołał określoną reakcję u odbiorcy

-znaczenie i intencja stanowią podstawowe cechy definicyjne komunikacji odróżniające ją od interakcji

- dzielnie się wiedzą i doświadczeniami, jeśli mają być efektywne wymagają kontaktu między nauczycielem a uczniem

-komunikowanie się zakłada aktywność nauczyciela jako podmiotu reagującego na zachowania ucznia

-cechą różniącą zasadniczo interakcję, komunikację, kontakt jest stopień bliskości i zaufania między osobami, najmniejszy jest on w interakcji, a największy w kontakcie