Dyscyplina pedagogiczna musi mieć spełnione następujące warunki:

• metodologię

• metody badań - czym badamy

• przedmiot - co badamy

• podmiot - kogo badamy

• badaczy - osoby, które będą badać

Czy różni się pedagogika od pedagogii?

Pedagogika:

• ma charakter teoretyczny

• jest to nauko o wychowaniu

Pedagogia

• praktyczna sztuka wychowania

• samo dzieło wychowania

• zespół czynności i umiejętności wychowawczych

JAN FRYDERYK HERBART

System szkoły tradycyjnej - dydaktyka herartowska:

System ten powstał między XVIII / XIX wiekiem a twórcą był Jan Fryderyk Herbart. Stworzył teorię naukową pedagogiki. Przedmiot badań określił jako nauczanie wychowujące. Za najważniejszy cel uznał ukształtowanie silnych moralnie charakterów, służyć temu miało kierowanie dziećmi, karność i nauczanie. Kierowanie miało cały czas zatrudniać dzieci, karność powinna wyodrębniać moralność. System ten zawierał prawdę, że wychowania nie można oddzielić od nauczania. Uznawał także wiązanie wiedzy z uczuciami i wolą oraz, że nie istnieją nabyte czy dziedziczne dyspozycje psychiczne. Życie składa się z wyobrażeń, aby wywołać przeżycia uczuciowe należy oddziaływać na wyobrażenia i wzbogacać masę apercepcyjną. Rozwijać należy zainteresowania bezpośrednie tj. gdy daną rzecz cenimy dla niej samej. Najlepsze przyswajanie treści odbywa się od etapu zgłębiania do etapu ogarniania, w obu tych stadiach jest faza spoczynku i ruchu. Tak powstał schemat stopni nauczania: jasność (zgłębianie spoczywające), kojarzenie (zgłębianie postępujące), system (ogarnianie spoczywające), metoda (ogarnianie postępujące). Rein wyróżnił stopnie formalne: przygotowanie, podanie, powiązanie, zebranie, zastosowanie.

Metody procesu nauczania:

• metody podające

• pogadanka (rozmowa nauczyciela z uczniami)

• zachęcanie do nauki poprzez motywy zewnętrzne - stopnie

• częsta kontrola wyników nauczania

Organizacja zajęć w szkole:

• dzieci uczyły się w szkole, w klasie, w ławkach

• system klasowo - lekcyjny (podział na klasy według wieku, podział na lekcje - każda lekcja poświęcona jednemu przedmiotowi)

• nauczanie zbiorowe oparte na współzawodnictwie

Treści, programy, przedmioty:

• podział treści nauczania na przedmioty głównie humanistyczne: greka, łacina, matematyka, logika; mniejszy nacisk na przedmioty przyrodnicze

• program nauczania sztywny, narzucony z zewnątrz oparty na stopniach formalnych

Środki dydaktyczne, baza materialna:

• baza materialna to: książki, podręczniki

• dominował opis rzeczywistości czyli ubogie środki dydaktyczne

Rola nauczyciela:

Nauczyciel ma centralną pozycję. Rolą nauczyciela jest przekazywanie uczniom gotowej wiedzy. Podstawowym obowiązkiem nauczyciela jest realizacja programu nauczania, który nie musi być dostosowany do potrzeb i zainteresowań uczniów.

Rola ucznia:

Uczniowie są na ogół pasywni, nie decydują o doborze treści nauczania. Uczniowie powinni siedzieć cicho, uważa i wykonywać polecenia nauczycieli.

Zarzuty:

• wychowanie powierzchowne, oparte na represji

• werbalizm w nauczaniu

• preferowanie metod służących przekazywaniu uczniom gotowej wiedzy do zapamiętania

• ujmowanie rozwoju myślenia jako incydentu w procesie przekazywania uczniom wiadomości

• niedostateczne respektowanie potrzeb i zainteresowań poznawczych dzieci i młodzieży

• odizolowanie treści i procesu kształcenia od rzeczywistych potrzeb

• faworyzowanie „uczenia się przez badanie”

• ujmowanie zdobywania wiedzy jako czynności intelektualnej w procesie rozwoju myślenia

• przesadne eksperymentowanie zainteresowań przy doborze treści kształcenia

PEDAGOGIKA NOWEGO WYCHOWANIA

Nowe Wychowanie:

Nie odrzuca w pełni poprzednich dydaktyk, ale pozbywa się ich jednostronności. Ruch Nowego Wychowania to ruch mistyczny.

Kopernikańskie podejście:

Do tej pory było tak, że nauczyciel był najważniejszy. Teraz dziecko jest w centrum a rodzina, szkoła, rówieśnicy kręcą się wokół dziecka.

Co to jest Nowe Wychowanie?

Według D. Drynda - „Nowe Wychowanie to ruch pedagogiczny zmierzający do odnowy szkoły i radykalnej zmiany w wychowaniu”. Był spontaniczną, skrajną krytyką szkoły tradycyjnej powstałej na podłożu pedagogiki Herbarta. Na pierwszym miejscu stawia podmiotowość ucznia w procesie nauczania i wychowywania, przystosowanie treści, metod i form kształcenia do psychicznych cech uczniów, ich potrzeb i możliwości. Ruch ten powstał na początku XX wieku.

Co stanowi istotę Nowego Wychowania?

Istotą Nowego Wychowania było uzależnienie zasad, treści i metod kształcenia od właściwości psychicznych dziecka, od jego potrzeby działania, zabawy i ekspresji twórczej.

Jakościowe wyróżniki Nowego Wychowania:

Wyróżniamy trzy składniki:

• na poziomie przedmiotowym - była to żywiołowa krytyka oderwanej od życia tradycji

• na poziomie metodologicznym - niespotykany dotąd rozwój nowej psychologii i jej głównego narzędzia - metody eksperymental­nej

• na poziomie pojęciowym - próba przedefiniowania wszystkich pod­stawowych pojęć pedagogiki

Trzy nurty, na których wyrasta Nowe Wychowanie:

• naturalizm - ojcem naturalizmu pedagogicznego był J.J. Rousseau i L. Tołstoj

• socjologizm - przedstawicielami pedagogiki socjalnej byli A. Comte i E. Durkheim

• kulturalizm - przedstawicielami pedagogiki kultury - I. Kant i W. Dilthey

Wychowanie w Nowym Wychowaniu:

Istotą wychowania w No­wym Wychowaniu była autokreacja, wolność i twórczość. Przykładem takiego podejścia była wykładnia pojęcia wychowania funkcjonalnego E. Claparede'a. Miało to być takie wychowanie, „które zmierza do rozwijania procesów psychicz­nych, rozpatrując je nie jako istniejące niezależnie, ale pod kątem widzenia ich znaczenia biologicznego, ich roli, ich użyteczności dla działania obecnego lub przyszłego, dla życia. Wychowanie funkcjonalne uważa jakąś potrzebę dziecka, jako dążność do osiągnięcia jakiegoś celu, za dźwignię działania, jakie się chce w nim wywołać.”

Nowoczesne metody badań:

• metoda psychograficzna - polegająca na wielostronnym opisie właściwości psychofizycznych i warunków zewnętrznych decydujących o określonym ukształtowaniu osobowości

• metoda porównawczo - historyczno - psychologiczna

• analizy wytworów

• testy

Główne idee Nowego Wy chowania:

• Pajdocentryzm - w pedagogice pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w procesie wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój człowieka cech i zdolności wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka.

• Aktywizm - zmiany zachodzące w wychowankach pod wpływem kształcenia. Zależą przede wszystkim od podmiotowej aktywności uczniów, skierowanej na przedmioty otaczającego ich świata. W ten sposób zmiany jednostki są uzależnione od jej udziału w zmienianiu obiektywnego świata. Brak tego udziału sprawia, że jednostka staje się pasywna, nie nadąża za postępem.

• Subiektywizm pedagogiczny - osią subiektywizmu pedagogicznego było uznawanie wychowania jako procesu odśrodkowego polegającego na mniej lub bardziej swobodnej ekspresji, a więc z ograniczeniem lub wykluczeniem od­działywań zewnętrznych wywieranych za pomocą nauczania w dydaktyce i przy­musu w dziedzinie wychowania moralnego.

• Obiektywizm pedagogiczny - był skłonny uwzględnić w umiarkowanym wymiarze element urabiania i przymusu jako dialektyczny składnik dorastania „w pocie czoła” do podmiotowej autonomii. Pedagogika obiektywna umieszczała wychowanie w tym, co relatywnie lub uniwersalnie trwałe, tzn. szukała podstaw wychowania w więzi społecznej lub w idealnym świecie wartości.

Międzynarodowa Liga Nowego Wychowania i jej zasady:

W roku 1915 powstała Międzynarodowa Liga Nowego Wychowania. Wśród jej twórców wymienia się: O. Decroly'ego, A. Ferriere'a, P. Geheeba, E. Rotten. Pierwszy Kongres w 1921 roku uchwalił zasady Nowego Wychowania:

• wybór odpowiedniego środowiska dla szkoły

• konieczność poznania cech indywidualnych dziecka i jego predyspozycji społecznych

• szkoła na miarę dziecka

• współpraca szkoły z rodziną oraz więź szkoły z życiem pozaszkolnym

• selekcja uczniów według kryteriów psychologicznych uwzględniających rozwój umysłowy, uzdolnienia, zamiłowania

• dominacja zagadnień wychowawczych nad dydaktycznymi

• nauka oparta na aktywności dzieci, ich samodzielności i twórczości

• samorzutność organizowania się życia społecznego dzieci i młodzie szczególnie samorządności

• wspieranie wychowania estetycznego i moralnego w jego powiązaniach z codziennością

• koedukacja

Trzy typy kultur jakie wyróżniamy:

Margaret Mead skupia uwagę głównie na pytaniu: Jak uczy się kultury młodzież w okresie dojrzewania?, i rozwija interesującą koncepcję trzech typów kultur:

• Kultura postfiguratywna - podstawowa wiedza o świecie i życiu przeka­zywana jest młodzieży przez starsze pokolenie wedle przekonania, że sposób życia jest odwiecznie taki sam. Ciągłość gwarantuje współobecność trzech pokoleń, które swą kulturę traktują jako coś naturalnego.

• Kultura kofiguratywna - powstaje z rozpadu kultur postfiguratywnych. Znamionuje ją to, że zarówno rodzice, jak i ich dzieci uczą się wzorców kultury od swych rówieśników. Starsi z jakichś przyczyn (np. kataklizmu, emigracji do nowych krajów, pojawienia się nowej zupełnie technologii) nie mogą dostarczyć młodszym praktycznych wzorów postępowania.

• Kultura prefiguratywna - której pojawienia się jesteśmy świadkami obecnie, charakteryzuje się tym, że starsze pokolenie może i musi uczyć się od młodego. Doświadczenia starszego i młodszego pokolenia są zgoła odmienne; następuje zerwanie ciągłości między przeszłością a teraźniej­szością; wyrazicielem przyszłości staje się młodzież.

Krytyka Nowego Wychowania:

• Trzeba zwrócić uwagę na to, że wyraźna jest utopijność jego wielu zasad i naczelnej idei, tj. wychowania nowego człowieka. Wychowanie i kształcenie chciano utożsamiać z samym życiem, zapominając o tym, że są to procesy mimo wszystko organizowane, a więc w pewnym stopniu sztuczne, nie dające się sprowadzić do płynnego j irracjonalnego życia.

• Nowe Wychowanie podlegało negacji z różnych stron - faszyzm, hitleryzm i stalinizm podważyły ideę wychowania dla pokoju, wolności i demokracji. Liga Nowego Wychowania, jak i cały ruch, w oczach ortodoksów katolickich była agendą wolnomularstwa formułującą postulaty sprzeczne z ich doktryną pedagogiczną.

• Nie uniknęła krytyki pedagogika eksperymentalna. Reprezentanci tego nurtu dostrzegali niekompletność wyników psychologii i pedagogiki eksperymentalnej oraz ich mniejsze, niż się spodziewano, nowatorstwo. Wiele wyników, do których dochodzono nową metodą, było już znanych z innych źródeł. Twierdzono też, że w istocie samego eksperymentu zawarte jest jego ograniczenie, eksperyment dydaktyczno-psychologiczny jest zagrożony subiek­tywizmem, a więc nigdy nie osiągnie dojrzałości metody eksperymentalnej stosowanej w naukach przyrodniczych.

• Za słabość ruchu Nowego Wychowania uważano także jego dystansowanie się od zagadnień filozoficznych, które J. Mirski wyjaśniał niedojrzałością nauk pedagogicznych i ogólną tendencją ówczesnej kultury. M. Bloch w podobnym tonie mówił o literaturze Nowego Wychowania, której charakterystyczną cechą była ogromna niejednolitość. Brak filozoficznego zacięcia niewątpliwie musiał prowadzić do rozproszenia idei i pojęć. Wyrazem dialektyki dziejów jest fakt, że Nowe Wychowanie nie wyeliminowało pedagogiki tradycyjnej.

MARIA MONTESSORI

Dewiza Marii Montessori:

„Pozwól mi zrobić to samemu.”

Cele i założenia pedagogiki Marii Montessori:

Pedagogika Marii Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego, duchowego, kulturowego i społecznego. Wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność. Pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania. Cele te realizowane są poprzez pomoc dziecku w:

• rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły

• wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy

• wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej

• osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem

• wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie

• uniezależnieniu od nagrody

• formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji

• szacunku dla pracy innych

• rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy

• osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa

W jaki sposób Maria Montessori nauczała dzieci upośledzone?

Podstawą metody Marii Montessori jest nauczanie wielozmysłowe. Umożliwia to oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie zdobywania doświadczeń i wiedzy. Podstawowy zasób pojęć, jakimi musi się posługiwać dziecko, aby móc zrozumieć otaczający je świat, bywa przyswajany tylko na drodze wielokrotnego powtarzania odbieranych przez nie wrażeń i kojarzenia ich z odpowiednimi nazwami i sytuacjami. Dlatego metody stosowane w postępowaniu rehabilitacyjnym z dziećmi upośledzonymi umysłowo okazują się najskuteczniejsze wtedy, gdy opierają się na uaktywnianiu różnorakich funkcji spostrzeżeniowych, pamięci, różnicowania bodźców, ćwiczeniu uwagi oraz na kojarzeniu ze sobą wrażeń wielozmysłowych. Teoria Marii Montessori, stosowana w pracy z dziećmi opóźnionymi w rozwoju równie dobrze sprawdza się w pracy z dziećmi o prawidłowym rozwoju intelektualnym. Zaletami metody w tym wypadku jest troskliwość, z jaką montessoriański nauczyciel odnosi się do dziecka, proponując mu zajęcie się pomocami dydaktycznymi. Montessoriańskie pomoce dydaktyczne są atrakcyjne i zachęcają do wytrwałości w pracy, przez co dają maksimum prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu. Ponadto metoda Marii Montessori dostarcza ćwiczeń praktycznych, bezpośrednio związanych z kształceniem zaradności i współżycia w środowisku.

Metoda nauczania Marii Montessori:

Podstawę działalności praktycznej i zagadnień teoretycznych Marii Montessori stanowi dziecko i jego rozwój. Jej zdaniem dzieciństwo to bardzo ważny okres dla rozwoju jednostki, w którym zachodzą wszystkie podstawowe procesy twórcze, nadające kształt osobowości. Wszystkie dzieci wyposażone są w wewnętrzną energię, która skłania je do aktywności i sprawia, że są niestrudzone, nie boją się wysiłku. Zdaniem Marii Montessori na tej potrzebie spontanicznej i wszechstronnej aktywności dziecka należy oprzeć wychowanie. Z otaczającego świata dziecko najpierw nieświadomie, a następnie w sposób zamierzony i świadomy chłonie różne uczucia, zdobywa wiedzę i doświadczenie, które wpływają na jego dalszy rozwój. Proces ten dokonuje się dzięki typowym dla okresu dzieciństwa właściwościom takim, jak: „absorbująca psychika”, „okresy szczególnej wrażliwości”, „polaryzacja uwagi”.

Absorbująca psychika - inaczej chłonny umysł, umożliwia okolicznościowe uczenie się dziecka już od wczesnego okresu życia. Dzięki niej dziecko rejestruje w podświadomości wszelkie informacje docierające z otoczenia, które przenikają umysł i tworzą jego intelektualne predyspozycje. Czyni to mimowolnie i bez wysiłku. Skutkiem jej działanie jest zapisanie w podświadomości obrazu otoczenia oraz powstanie świadomości dziecka.

Okresy szczególnej wrażliwości tzw. „wrażliwe cykle lub fazy” - to okresy, w których wrażliwość dziecka nastawiona jest na określone rodzaje bodźców. Dziecko łatwo wtedy opanowuje określone umiejętności. Okresy te są przejściowe, a dziecko w toku rozwoju kieruje swoje zainteresowanie i aktywność na coraz to inne przedmioty i treści, na opanowanie coraz to nowych umiejętności, do opanowania, których dojrzało. W tym czasie dziecko uczy się chętnie i intensywnie. Maria Montessori uporządkowała chronologicznie owe wrażliwe:

• od momentu narodzin do 6 roku życia - występuje wrażliwość na język mówiony i pisany, na ruch, zachowania społeczne i porządek; absorbujący duch działa w okresie między narodzinami a 3 rokiem życia; po tym okresie wzrasta wrażliwość na porządek; tworzą się tu klasyfikacje i pojęcia

• od 7 do 12 roku życia - w tym okresie do głosu dochodzi w coraz większym stopniu świadomość; pojawia się faza wrażliwości na moralność, sprawiedliwość, dobro i zło, uczucia religijne oraz rozmaite dziedziny nauki; to okres rozpoznawania reguł, wartości i norm moralnych w otoczeniu społecznym; wzrasta zainteresowanie światem roślin i zwierząt; zwiększa się podatność na zdobywanie wiedzy; pojawia się umiejętność studiowania całości poprzez badanie detalu; dla tego okresu życia dziecka staje się ważne wychowanie kosmiczne Montessori, łączące w sobie elementy wiedzy o ziemskim globie

• od 13 do 18 roku życia - pojawia się wrażliwość na godność osobistą, odpowiedzialność i wiara we własne siły; to okres oddalania się od rodziców, poszukiwania własnych systemów wartości i norm, szukanie sensu życia, próby sprawdzania własnych sił i możliwości

Polaryzacja uwagi - to zjawisko głębokiego i długotrwałego zainteresowania jednym przedmiotem lub jedną czynnością. Tej długotrwałej i głębokiej koncentracji, dzięki której dziecko dokonuje samodzielnych odkryć, głęboko je przeżywając Maria Montessori przypisywała fundamentalne znaczenie w rozwoju osobowości. Dzięki niej potrafi ono pracować poważnie i w sposób zdyscyplinowany, przeżywając jednocześnie radość i czerpiąc satysfakcję z efektu własnych działań. Zjawisko to występuje tylko wtedy, gdy w procesie wychowania uwzględniane są potrzeby rozwojowe dziecka i gdy wykorzystywane są okresy szczególnej wrażliwości.

Fazy uczenia się (etapy poznawania):

• faza zapoznawania - przedstawiłam jakie kolory mają długopisy

• faza utrwalająca - odłożyłam długopisy aby dziecko mogło zapamiętać kolory, potem dziecko musiało powtórzyć te kolory

• faza sprawdzająca - kazałam dziecku odłożyć długopisy w różne miejsca, np. czerwony długopis połóż na parapecie, zielony długopis połóż na biurku, dziecko musiało zapamiętać gdzie i jaki długopis leży

Materiały Marii Montessori:

Ważną częścią pedagogiki Montessori jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany materiałem Montessori. Jego cechy to: prostota, precyzja i estetyka wykonania; uwzględnienie zasady stopniowania trudności; dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka; logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych; konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów; ograniczenie - dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu. Można go podzielić na pięć kategorii:

• materiał do ćwiczeń z praktycznego życia - związany z samoobsługą, troską o środowisko, zwyczajami i normami społecznymi, np. mycie zębów, higiena, sznurowanie butów

• materiał sensoryczny - rozwijający poznanie zmysłowe, służy pobudzaniu aktywności umysłowej, np. przesypywanie mąki przez sitko, przelewanie wody z jednego naczynia do drugiego

• materiały do nauki języka, matematyki, kultury i innych dziedzin wiedzy - np. do nauki matematyki - dzieci ucząc się parzystych liczb, patrzą na ostatnią liczbę 234 i dlatego mogą już operować większymi liczbami; do nauki języka - litery nie są drukowane tylko pisane

• materiały artystyczne związane z ekspresją muzyczną, plastyczną i zręcznościową dziecka - np. rytmika, gimnastyka

• materiały religijne - np. przedstawiające przypowieści biblijne

Zasady pedagogiczne:

• Zasada swobodnego wyboru materiału - wszystkie materiały są zawsze dostępne, ułożone tematycznie na półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzję, z którym materiałem będzie pracować.

• Zasada swobodnego wyboru  miejsca pracy - oznacza to, że dziecko nie musi  pracować w swojej grupie. Może przejść do grupy drugiej, trzeciej lub do grupy szkolnej. Pracować może na stole, na podłodze, na parapecie. Tam, gdzie zdecyduje i gdzie pozwalają na to granice naszego rozsądku. Oczywiście dziecko jest zawsze obserwowane przez nauczycieli.

• Zasada swobodnego wyboru  czasu pracy - to dziecko informuje nas, że właśnie teraz zdecydowało, że będzie zajmować się, np. nauką literek lub wiązaniem sznurowadeł lub będzie uczyć się nazw kolorów. Będzie to robiło tak długo, jak zechce: dwie minuty, dwie godziny lub dwa tygodnie, codziennie rano lub raz w tygodniu.

• Zasada swobodnego wyboru  formy pracy - lekcję podstawową przeprowadzamy z każdym dzieckiem indywidualnie. Następnie zaczyna ono pracować samodzielnie. Wie, że ma prawo do pracy w ciszy, że nikt nie będzie mu przeszkadzał.  Wie także, że nikt nie będzie mu pomagał, jeśli pomoc jest niepotrzebna. Samodzielnie wybrało sobie temat pracy, pracuje wtedy, kiedy zechciało, będzie pracowało to tak długo jak długo praca ta będzie dla niego atrakcyjna i będzie sprawiała mu przyjemność. Jeśli w grupie mamy 30 dzieci każde może robić coś innego. Jeśli dwoje lub troje dzieci postanawia zrobić coś wspólnie, to robią to wspólnie.

• Zasada porządku - każdy przedmiot ma swoje miejsce - skąd został wzięty, tam zostaje odniesiony. Podobnie - każda osoba także ma swoje miejsce i wie, co do niej należy.

• Zasada ograniczenia - ograniczeniu, regułom i zasadom postępowania, podlegają wszystkie elementy życia przedszkolnego, np. każdy materiał trzeba stosować zgodnie z jego przeznaczeniem; nie można przeszkadzać nauczycielowi, jeśli jest on zajęty; trzeba zjeść zupę, jeśli dziecko samo sobie tę zupę nalało. Nie ma miejsca na spontaniczne odruchy, przypadkowe rozwiązania, nieprzewidywalne zachowania.

• Zasada izolowania trudności - jeśli dziecko pracuje z różową wieżą  po to, aby poznać lub uporządkować znane już sobie pojęcia związane z wielkością  ma do dyspozycji: nauczyciela, który wie jak i kiedy w tym pomóc i różową wieżę. Nie zajmuje się kolorami, bo do tego służy inny materiał - kolorowe tabliczki. Nie zajmuje się długościami, grubościami, wagami bo do tego służą inne materiały.

• Zasada transferu - każdy z materiałów to ogniwo, logicznie powiązane w długi łańcuch. Każde ogniwo zawiera w sobie cechy materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej. Informacje, kompetencje, umiejętności opanowane podczas pracy z materiałem dziecko przenosi na otoczenie. Przenoszenie cech w obrębie materiału i przenoszenie umiejętności na otaczające dziecko środowisko, to właśnie zasada transferu.

• Zasada własnego działania i powtarzania - założeniem jest, że dziecko rozwija się zgodnie z programem wyznaczonym własnymi zainteresowaniami, potrzebami, możliwościami intelektualnymi, fizycznymi. Jeżeli ma potrzebę powtarzania czynności wchodzenia i schodzenia ze schodów - akceptujemy to.

• Zasada samokontroli - to jedna z zasad, z którą najtrudniej pogodzić się nauczycielowi. Pozbawia go możliwości korygowania, poprawiania, wyrażania opinii, chwalenia dzieci, wyrażania dezaprobaty, możliwości zastosowania łagodnego uśmiechu zachęty, srogiego grymasu niezadowolenia. Jednym słowem; zasada ta, pozbawia nauczyciela władzy nad dzieckiem.

Co zarzucano Marii Montessori?

• religijność - są też inne wyznania niż chrześcijaństwo

• nie uznawała zabawy - nie było lalek, misiów, nie było tego co pobudza wyobraźnię

CELESTYN FREINET

Dewiza Celestyna Freineta:

„Jeśli nie staniecie się na nowo dziećmi nigdy nie wejdziecie do królestwa pedagogiki.”

Założenia pedagogiki Celestyna Freineta:

• nie ma podziału na dydaktykę i wychowanie

• szkoła nie może selekcjonować dzieci na lepsze i gorsze, lecz powinna pracować z dziećmi o różnych możliwościach intelektualnych

• w pracy pedagogicznej najważniejszy jest rozwój osobowości każdego dziecka

• pedagogika oparta jest na prawach dziecka, szacunku dla jego osoby, potrzeb i dążeń

• w rozwoju zawodowym nauczyciela ważna jest wymiana doświadczeń

• założenia pedagogiczne realizowane są za pomocą technik, które ułatwiają pracę nauczyciela

Cele wychowania i nauczania:

Celestyn Freinet jest przedstawicielem pedagogiki humanistycznej, która zakłada, że szkoła powinna być miejscem stwarzającym klimat bezpieczeństwa i warunki do maksymalnego rozwoju osobowości dziecka:

• ukształtowanie z dziecka człowieka jutra moralnego, uspołecznienie jako człowieka świadomego swych praw i obowiązków

• wychowanie dziecka na człowieka inteligentnego badacza, twórcę, matematyka, muzyka, artystę

• moralną drogą uczenia się wcale nie jest przyswajanie przez wykład i pokaz, ale „doświadczenia poszukujące” - swobodna ekspresja

• nauka powinna być żywa, w której pamięć odgrywa rolę pomocniczą, przyswojenie wiedzy odbywa się wbrew temu, co nieraz sądzi się poprzez wyuczenie reguł i prawideł. 

Metoda nauczania Celestyna Freineta:

Celestyn Freinet zrezygnował z tradycyjnych metod nauczania. Odrzuca on ocenę, konwencję podręcznika, uwzględnia indywidualne tempo pracy. Inny jest sposób zdobywania wiedzy przez ucznia. Freinet szczególną uwagę zwracał na rozwój samorządności czyli pracę w małych grupach. Samorządność dzieci stanowi podstawę wychowania. Jej formą jest tzw. spółdzielnia szkolna. Dzieci organizują wszystkie dziedziny i rodzaje działalności w szkole. Pracują nie w klasach lecz w pracowniach wyposażonych w materiały i pomoce kształcące, odpowiednio poklasyfikowane i dostępne w każdej chwili. Uczniowie sami określają zadania do wykonania na cały tydzień, wyznaczają osoby odpowiedzialne, dokumentują pracę. Na koniec tygodnia następuje samoocena i ocena pracy. Ma ona charakter graficzny. Zamiast ocen dzieci uzyskują sprawności i dyplomy. Taki sposób oceniania wysiłków dzieci sprawia, że znika niezdrowa rywalizacja, a każde dziecko może zdobyć sprawność intelektualną lub manualną zgodnie ze swoim wyborem.

Celestyn Freinet stworzył techniki:

• Technika swobodnego tekstu - ma na celu kształcenie umiejętność poprawnego wypowiadania swoich myśli, wrażeń i przeżyć. Oto kolejność pracy: dzieci same wybierały temat, na który chciały pisać; dzieci prezentują swoje teksty i wybierają ich zdaniem najlepszy; autor wybranego tekstu czyta głośno swój tekst na forum klasy; wybrany tekst jest przepisany na tablicy; tekst jest poprawiany przez całą grupę; autor tekstu sam drukował swój tekst i wywieszał na gablocie.

• Fiszki autokreatywne - są to kartoniki z zadaniami dla uczniów i z prawidłowymi odpowiedziami. Każdy uczeń pracuje samodzielnie, bierze jedno zadanie i wykonuje je w specjalnym zeszycie. Po wykonaniu zadania uczeń odnosi zadanie i bierze kartonik z prawidłową odpowiedzią. Uczeń sam sprawdza poprawność wykonania, poprawia błędy. Jest to nauka samokontroli. Nauczyciel nie ocenia i nie kontroluje uczniów. Fiszki można wielokrotnie wykorzystywać, wzbogacać, zmieniać przykłady.

• Korespondencja międzyszkolna - uczniowie korespondują z rówieśnikami z innej szkoły. Dzieci poznają zasady kompozycyjne pisania listów, używania wielkiej litery w zwrotach grzecznościowych, zwroty i wyrażenia grzecznościowe.

• Doświadczenia poszukujące - w naukach przyrodniczych bazujemy na obserwacji i samodzielnym działaniu dziecka. Dziecko analizując problem, szuka w sposób naturalny metody rozwiązania go. Ogromną rolę w poznawaniu odgrywają wycieczki, które są źródłem dalszych działań na zajęciach.

• Swobodna ekspresja plastyczna, muzyczna i teatralna - istnieje ścisły związek między ekspresją słowną, a ekspresją plastyczną, muzyczna czy teatralną. W pracy z dziećmi inspiracją jest: muzyka, wiersz, opowiadanie, zdarzenie, wycieczka czy też przeżycie osobiste. Swobodna ekspresja ma ogromny wpływ na rozwój osobowości dziecka, uczy odpowiedzialności za swoje dzieło. Naszym zadaniem jest tworzenie klimatu i nastroju wyzwalającego chęć do uzewnętrznienia uczuć i emocji dzieci.

• Gazetka szkolna

• System przyznawania sprawności i dyplomów za „arcydzieła”

Organizacja i plan pracy:

• oceny są opisowe, opisuje się postępy dziecka

• dzieci co poniedziałek ustalają plan pracy na cały tydzień i potem są z tego rozliczane

PETER PETERSEN

Dewiza Petera Petersena:

„Wszelkie nauczanie zarzucaj kotwicę w życie szkolne.”

Peter Petersen a III Rzesza:

Petersen włączył się w eksperymenty pedagogiczne prowadzone w Hamburgu. Hamburskie szkoły wspólnoty charakteryzowały się typową dla Nowego Wychowania negacją szkoły tradycyjnej i karności, dążyły do stworzenia warunków do samodzielności i twórczości dzieci działających we wspólnocie. Idee te wycisnęły piętno na krystalizujących się w tym czasie poglądach Petersena. W okresie swej działalności w Hamburgu należał do Związku Pracowników Umysłowych, organizacji postrzeganej jako lewicowa, ale również był czołową postacią Hamburskiego Ruchu Kościoła Narodowego. Otrzymał Katedrę Nauki o Wychowaniu przy uniwersytecie w Jenie, zwolnioną przez słynnego i wpływowego herbartystę - W. Reina. Swą działalnością i poglądami pedagogicznymi przeciwstawił się Reinowi, doprowadzając do konfliktu, który miał negatywny wpływ na rozpowszechnianie się idei planu jenajskiego. Pierwszym posunięciem Petersena w kierunku uwolnienie się od pedagogiki Herbarta było utworzenie przy uniwersytecie w Jenie nowej i zaprojektowanej w duchu pedagogiki reform uniwersyteckiej szkoły ćwiczeń. W latach trzydziestych wraz ze zmianami w życiu politycznym Niemiec Petersen dokonał istotnej reorientacji swych poglądów w kierunku ideologii volkistowskiej, przyjmując wobec nazistów postawę oportunistyczną. Jedynym wyraźnym motywem opozycji wobec tendencji dehumanizacyjnych była jego działalność w ramach Związku Niemieckich Ewangelickich Gmin Szkolnych w Rzeszy i napisana przezeń ekspertyza, w której bronił szkolnictwa wyznaniowego. Mimo to bywał zaliczany do liderów pedagogiki nazistowskiej.

Poglądy pedagogiczne Petera Petersena:

Petersen próbował stworzyć samodzielną, „pozbawioną iluzji” naukę o wychowaniu, którą nazywano realizmem pedagogicznym. Zamiarem reformatora była taka antropologia pedagogiczna, która miała opisać człowieka w jego konkretnym bycie i ugruntować pojęcie wychowania na podstawie koncepcji wspólnoty. Petersen głosił i zrealizował w swej szkole koncepcję dominacji wychowania nad nauczaniem.

Wspólnota - jest wszechstronnym duchowym związkiem ludzi wynikającym z naturalnego popędu, jest ona źródłem wszelkiej twórczej siły, zatem powinna stać się zarazem celem życia. Dzięki wspólnocie człowiek mógł, współużytkować dobra duchowe i materialne. Przeczył on jednak idei moralnego postępu ludzkości, twierdząc, że we wspólnocie jest wciąż ponawiany proces kształtowania się sił moralnych nowego pokolenia. Wspólnota miała zagwarantować ciągłość pokoleniową z wyłączeniem momentu przymusu, tak silnie akcentowanego w teoriach socjalnie zorientowanych.

Wychowanie - Petersen definiuje je nie jako „sumę wymyślonych i stosowanych w praktyce środków sztuki wychowawczej, lecz funkcję, obejmującą całą rzeczywistość, która sprawia to co w człowieku nazywamy uduchowieniem, uczłowieczeniem, osobowością. Wychowanie jest takim samym faktem jak życie, w gruncie rzeczy całkiem tak samo nie dającym się wyjaśnić”. Nadał temu pojęciu niezwykle szeroki zakres, przypisał mu wręcz kosmiczną funkcję, uczynił niemal religijną tajemnicą i w konsekwencji wyprowadził je poza obszar dostępny poznaniu naukowemu. Wychowanie dokonywać się miało w zgodzie z ideami pedagogiki reform, miało wychodzić nie tyle od nauczyciela ile od wspólnoty wychowawczej, od organizacji pracy, od sytuacji wychowawczej. Uczniowie sami ustalali prawa, których potem konsekwentnie przestrzegali. Petersen jednak poszedł dalej i twierdził, że prawdziwe wychowanie, dokonujące się w relacji człowiek-człowiek i człowiek-przyroda jest niezamierzonym oddziaływaniem duchowym.

Plan jenajski - jeden z kierunków reformy szkoły według zasad nowego wychowania. Jego nazwa wywodzi się od miasta Jena, gdzie był realizowany od 1924 roku oraz rozpowszechniony w Niemczech. W planie jenajskim obowiązywała, w miejsce dziennego planu lekcji, koncepcja tygodniowego planu pracy. Brak było sztywnego programu nauczania, przedmiotem pracy szkolnej były tematy aktualnie wysuwane przez grupę, ale jednocześnie ukierunkowywane niepostrzeżenie przez nauczyciela. Według założeń tego planu szkoła ma tworzyć wspólnotę życia i pracy wzorowaną na rodzinie. Nie ma tu podziału na klasy i przedmioty nauczania. Uczniowie tworzyli wspólnoty, z których pierwsza i druga obejmowała zwykle po 3 roczniki, a wyższe po 2 roczniki, przy czym corocznie najstarszy rocznik wchodził do grupy wyższej, stając się tym samym rocznikiem najmłodszym, co stwarzało wielorakie stosunki zależności. Obok dzieci do wspólnoty wchodzili nauczyciele i rodzice. Plan Jenajski wysuwał wychowanie przed nauczaniem.

Organizacja szkoły:

• w szkole Petersena przebywało osiem roczników dzieci podzielonych na trzy szczepy, łącznie nie więcej niż 500 osób

• organizacyjnymi zasadami szkoły były: powszechność, narodowość, koedukacja oraz wolność (od autorytarnych nauczycieli, państwa, Kościoła, gospodarki)

• praca dzieci miała być oparta na spontaniczności, skupieniu, unikaniu wszystkiego, co sztuczne

• zasada aktywności w systemie Petersena sprowadzała się do aktywizowania rozwoju dziecka i wydobywania jego ukrytych sił wewnętrz­nych za pomocą sytuacji wychowawczych

• ogromną rolę w życiu wspólnoty szkolnej odgrywały uroczystości - przyjęcie nowego rocznika, pożegnanie starego, urodziny dzieci i święta religijne

• wśród zasad, które kierowały pracą wychowawczą, była mocno eksponowana zasada pracy, integrująca dzieci, nauczycieli i rodziców wokół wspólnie realizowanych zadań

• postulatem Petersena było zerwanie z metodyką jako nieuniknioną heteronomią, a w jej miejsce sugerował samodzielną pracę ucznia i kierowanie jego uczeniem się

Zadanie nauczyciela:

• tworzenie zdrowej atmosfery pracy

• pobudzanie wychowanków do swobodnych wypowiedzi

• wyjaśnianie technicznych trudności związanych z podjętą przez dzieci pracą

Formy pracy:

Nauczanie zaczyna się od swobodnej pracy grupowej. Gdy jednak młodzież podrasta i poczynają się w niej budzić zainteresowania poszczególnymi przedmiotami, obok pracy grupowej pojawiają się zajęcia przedmiotowe. Poza tym dużą rolę odgrywa koło. Dzieci, siedząc w kole, omawiają interesujące wszystkich tematy, śpiewają chóralnie, wygłaszają własne referaty, słuchają ciekawej lub przejmującej lektury, stawiają pytania i szukają na nie odpowiedzi. To, co zostało omówione w kole, staje się przedmiotem pracy grupowej..

Formy aktywności zewnętrznej:

• swobodna rozmowa

• praca

• zabawa

• uroczystości

Formy aktywności wewnętrznej:

• myślenie

• oglądanie

• rozważanie

• odczuwanie

Krytyka pedagogiki Petera Petersena:

• krytykowano przekonanie Petersena, że najwyższe ideały nie odgrywają większej roli w wychowaniu; nieuzasadnioną negację obecności zła w świecie ludzkim; antyracjonalizm i wiązanie jednostki z germańskim mitem plemiennym, które z jednej strony utrudniały rozprzestrzenianie się jego idei poza granicami Niemiec, z drugiej zaś otworzyły drogę dla przenikania ideologii hitlerowskiej

• praktyczna strona planu jenajskiego zawierała słaby punkt - tam, gdzie wygasł wspólnotwórczy zapał nauczycieli i rodziców, tam również szkoły ulegały likwidacji

• Petersen był krytykowany także przez środowiska klerykalne (katolickie) za preferowanie zarządzania szkołą w sposób kolegialny

• krytykowano realizm pedagogiczny Petersena - pojęcie to było wysoce niejednoznaczne, miało do pewnego stopnia utopijny charakter

• w koncepcji wspólnoty Petersena mieści się zarazem siła i słabość jego teorii - siła ponieważ wskazał on na obiektywny czynnik w indywidualnym i społecznym rozwoju człowieka (duch wspólnoty), słabość zaś tkwi w tym, że niezwykle łatwo dało się odwrócić osobotwórczą potęgę wychowawczą wspólnoty w jej przeciwieństwo; ten ostatni moment wskazuje na jeszcze jeden paradoks - czynnik polityczny, który usuwał on w latach dwudziestych zarówno z teorii, jak i praktyki, w latach trzydziestych zadecydował o ich kształcie

JANUSZ KORCZAK

Dewiza Janusza Korczaka:

„Nie ma dziecka jest człowieka”

Podstawowe założenia pedagogiki Janusza Korczaka:

Wyróżnia się następujące idee przewodnie, a mianowicie:

• szacunek do dziecka jako człowieka rozwijającego się poprzez własną aktywność, jako podmiotu

• zasada partnerstwa dziecka w procesie wychowania

• prawo dziecka do opieki oraz odpowiedzialność społeczeństwa dorosłych za warunki życia dziecka

• poszukiwanie syntezy wiedzy o dziecku

• techniki działania pedagogicznego jako konsekwencja przyjętych ogólnych założeń systemu opiekuńczo-wychowawczego

• koncepcja wychowawcy, wynikająca z ogólnej postawy Korczaka wobec dziecka

Ze względu na treść pedagogiczną Nowego Wychowania wyróżnia się trzy główne zakresy:

• treści ogólnoludzkie - które powinny być udostępniane całemu społeczeństwu, adresowane do rodziców i dzieci

• treści ogólnopedagogiczne - do wykorzystania w kształceniu i doskonaleniu kadry pedagogicznej

• treści szczegółowe - do wykorzystania szczególnie przez wychowawców zatrudnionych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych

Wychowanie - według Korczaka to przede wszystkim opieka, obrona, obowiązek chronienia dzieci przed niedomaganiami otaczającego ich świata, nieuporządkowanego, źle urządzonego i źle rządzonego, prawie w ogóle nie dostrzegającego istnienia dzieci, nie rozumiejącego potrzeb i spraw. Nie ma jasnego podziału pomiędzy wychowywaniem dziecka a opieką nad nim. W tej koncepcji wychowania założeniem i zarazem ostatecznym celem Korczaka było dążenie do samowychowania. Był on wrogiem zamkniętego, sztywnego, mało elastycznego systemu wychowawczego. Wychowanie miało być twórczym procesem polegającym na ustawicznym poszukiwaniu własnych skutecznych form i metod. Przeciwstawiał się rozpowszechnionemu w ówczesnej praktyce pedagogicznej „wpajaniu dyscypliny”, wykluczał kary cielesne, potępiał praktyki zawstydzania dzieci.

Wychowawca-opiekun - według Korczaka musi spełnić przede wszystkim podstawowy wymóg, jakim jest poznanie samego siebie. Wychowawca powinien odznaczać się autentyczną pracowitością, zajmować się ciągłym i wszechstronnym poznawaniem dziecka. Inną bardzo ważną cechą wychowawcy są umiejętności organizatorskie, zwłaszcza w wychowaniu grupowym. Wychowawca jest odpowiedzialny za wychowanków. Jednym z podstawowych zadań wychowawcy jest wspieranie rozwoju wychowanka. Wychowawca powinien być dobrym diagnostą zarówno poprzez stałą obserwację dziecka, jak również poprzez empatie, umiejętność wczuwania się w świat jego uczuć i przeżyć. Wychowawca winien w praktyce realizować również prawo dziecka do bycia dzieckiem, do szacunku, wykazywać tolerancję do jego niewiedzy i niepowodzeń.

Dziecko - według Korczaka nie jest spolegliwym przedmiotem wychowania, ale odgrywa najważniejszą rolę. Proces wychowania musi wychodzić od dziecka, od jego podstawowych potrzeb i powinien być dostosowany do jego naturalnych faz rozwoju. Korczak stwierdza, że odpowiedzialność za ostateczny rezultat wychowania ciąży nie tylko na wychowawcy, ale i na dzieci. Korczak wymaga, aby dzieci wczuwały się w sytuacje wychowawcy, pomagały mu, współdziałały z nim, bo to czy będzie on zły czy dobry zależy również w niemałym stopniu od nich. Czyni dzieci współodpowiedzialnymi za rezultaty wychowania, tym samym stawia na równi z dorosłymi jako drugą, równoprawną stronę procesu wychowania. Dorośli oddziałują na dzieci, ale i dzieci oddziałują na dorosłych. Jedni od drugich uczą się, wzajemnie na siebie wpływają i wzajemnie siebie kształtują.

Janusz Korczak wprowadził nowe metody wychowawcze:

• tablice do porozumiewania się z dziećmi - na której wywiesza się wszelkie zawiadomienia, ogłoszenia itp.; tablica zmusza wychowawcę do obmyślenia każdego przedsięwzięcia, chroni przed wadliwymi lub zbyt pochopnymi decyzjami a dzieci uczy namysłu i odróżniania spraw drobnych od istotnych, oraz uczy cierpliwości oczekiwania na decyzję

• sąd koleżeński z jego oryginalnym kodeksem przebaczenia - Korczaka sądził, że jest to zaczątek nowego, konstytucyjnego wychowawcy, który „nie, dlatego nie krzywdzi dziecka, że je lubi czy kocha, ale dlatego, że istnieje instytucja, która je przed bezprawiem, samowolą, despotyzmem wychowawcy broni”; sąd opierał swoją pracę na głęboko humanitarnym i wychowawczym kodeksie wynikającym ze zrozumienia i moralnej oceny czynu

• gazetki dziecięce „Mały Przegląd” - która „uczy sumiennego spełnienia dobrowolnie przyjętych zobowiązań, uczy planowej pracy, opartej na zrzeszonym wysiłku rozmaitych ludzi, uczy śmiałości w wypowiadaniu swych przekonań, uczy przyzwoitego sporu w argumentach, reguluje i kieruje opinią, jest sumieniem gromady”

• prowadzenie systemu dyżurów dzieci - które obejmowały: pracę nad utrzymaniem czystości, pracę w kuchni, bibliotece, pomoc słabszym w nauce, opiekę nad chorymi itp.; dzieci same sobie w zasadzie wybierały dyżury, mogły się nimi zamieniać; system ten stanowił bodziec w procesie samowychowania dziecka

Janusz Korczak wyznaczył prawa:

• prawo do szacunku - dla niewiedzy, dla smutku, niepowodzeń i łez; dla misterium poprawy, dla młodego wysiłku i ufności, dla pracy poznania, dla tajemnic i wahań ciężkiej pracy wzrostu, dla własnych słabości

• prawo do miłości - do piersi matki, atmosfery ciepła, troskliwości i przyjaźni

• prawo do tajemnicy - tajemnicy osoby, jak i własnych spraw, przeżyć i doznań

• prawo do samostanowienia - prawo antytezy, prawo do oporu, do protestu, do upominania się i żądania, do wypowiadania własnych myśli, do życia własnym wysiłkiem i własną aktywnością

• prawo do własności - siebie, do samoposiadania i do swoich rzeczy

• prawo do własnego rozwoju i dojrzewania

• prawo do ruchu, do zabawy, do pracy i badania

• prawo do sprawiedliwości w życiu

• prawo dziecka do śmierci

• prawo dziecka do dnia dzisiejszego

• prawo dziecka, by było tym, czym jest

HELEN PARKHURST

Poglądy pedagogiczne Helen Parkhurst:

Plan daltoński laboratoryjny - jest jedną z metod nauczania aktywizującymi metodami, stworzonym przez Helen Parkhurst w 1904 roku. Jest to pewien sposób przekształcenia szkoły, który godzi w sobie czynności uczenia się i nauczania. Celem jest odejście od szkoły tradycyjnej i oddanie inicjatywy dziecku. Przestrzegając zasad planu: 1. wolności, 2. kooperacji i aktywności, uczeń i nauczyciel zawierają kontrakt (indywidualny i dla całej klasy) i pracują według harmonogramu zadań, wykorzystując samodzielnie głównie podręcznik szkolny. Zasada indywidualizacji umożliwia wybór obszaru uczenia się. W tych ramach uczeń zobowiązuje się do wykonania zadań podstawowych i koniecznych. Po ich realizacji wykonuje zadania kontrolne, które są podstawą do przydzielania i podejmowania zadań zróżnicowanych zależnie od uzyskanych efektów. Uzupełnieniem są zadania do wyboru, które są całkowicie indywidualne według zainteresowań. Ostatnia kategoria to zadania klasowe podejmowane okresowo dla opisania postępów rozwoju.

Ad. 1

Wolność:

• dzieci nie były ograniczane czasem

• każdy pracował w swoim tempie

• dziecko wykonywało zadania zgodnie ze swoimi możliwościami

• dziecko samo wybierało miejsce pracy

• dziecko samo wybierało podręczniki

Ad. 2

Kooperacja - współpraca:

• nauczyciel powinien być otwarty

• excathedra - nauczyciel powinien zejść z piedestału, powinien wyjść do uczniów, powinien rozmawiać z nimi, doradzać, pomagać

JOHN DEWEY

System szkoły progresywnej - dydaktyka deweyowska:

System ten powstał między XIX / XX wiekiem a twórcą był John Dewey. Głosiła hasła: szkoła na miarę dziecka (E. Claparede), szkoła aktywna (H. Rowid), szkoła uspołeczniająca (P. Peterson), szkoła godna stulecia dziecka (E. Key). Szkoła taka miała: uwzględniać zainteresowania uczniów, rozwijać także ich umysły jak i wolę i uczucia, uczyć myśleć i działać, miejsce swobodnej i twórczej pracy, wdrażała do współdziałania, indywidualizowała treści i tempo nauki, zmuszała do aktywności, celem tej szkoły miało być rozwijanie wrodzonych zainteresowań oraz uzyskanie bogatego doświadczenia. Szkoła ta głosiła, że myślimy wtedy kiedy rozwiązujemy problem. Akt myślenia przebiega poprzez takie etapy: odczucie trudności, jej określenie, wyszukiwanie pomysłu, weryfikacja hipotezy, rozwiązywanie problemu. Lekcja powinna być przygotowana tak, aby uwzględnić te etapy myślenia. John Dewey głosił instrumentalizm - myślenie jest instrumentem do rozwiązywania problemów.

Metody procesu nauczania:

• metody naturalne

• różnego rodzaju zajęcia praktyczne

• obserwacja, eksperyment, metody poszukujące

• nauczanie przez bezpośredni kontakt

• zachęcanie do nauki poprzez motywy wewnętrzne (potrzeby i zainteresowania poznawcze)

• niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, gdyż nacisk na samokontrolę

Organizacja zajęć w szkole:

• dzieci uczyły się poza szkołą, dom wiejski, dzieci tkały

• nauczanie indywidualne i grupowe oparte na współpracy

Treści, programy, przedmioty:

• podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki tematyczne, dominowały bloki praktyczno-techniczne

• program elastyczny - uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania, tylko w najogólniejszym zarysie był sugerowany przez nauczyciela

• ogromne znaczenie przywiązywano do tego aby treści szczegółowe uwzględniały aktualne potrzeby, zainteresowania i skłonności uczniów, którzy powinni samodzielnie formułować rozwiązywane w szkole problemy

• bogata baza materialna prócz książek i podręczników liczne narzędzia i przyrządy

Rola nauczyciela:

Nauczyciel występuje w roli doradcy, obserwatora. Nie narzucał on uczniom ani treści ani metod pracy zwłaszcza rozwiązania problemów lecz tylko pomagał im w przezwyciężeniu napotkanych trudności, gdy sami prosili go o pomoc. Nauczyciel może podsuwać uczniom problemy tzn. nauczać jedynie wtedy gdy pozna ich rzeczywiste zainteresowania.

Rola ucznia:

Uczniowie są aktywni, maja pewien wpływ na dobór treści nauczania. Uwaga koncentrowała się przede wszystkim na uczniu, uwzględniając jego potrzeby, zainteresowania i zdolności.

Zarzuty:

• wychowanie jednostronne - wpływ działania spontanicznego na rozwój intelektualny

• wiedza praktyczna nad umysłową

• faworyzowanie „uczenia się przez badanie”

• ujmowanie zdobywania wiedzy jako czynności intelektualnej w procesie rozwoju myślenia

• przesadne eksperymentowanie zainteresowań przy doborze treści kształcenia

GEORG KERSCHENSTEINER

Szkoła pracy:

Szkołę pracy stworzył John Dewey, natomiast Georgowi Kerschensteinerowi powstała ta myśl w głowie ponieważ rozwinął się przemysł i potrzebne były ręce do pracy. Celem kształcenia było wychowanie, kształcenie użytecznego obywatela. Kerschensteiner oparł swą myśl pedagogiczną na wierze w ideę państwową; jego zdaniem człowiek żyje tylko dla państwa. Tylko państwo dobrze urządzone zapewnić może człowiekowi prawidłowy rozwój kulturalny i moralny. Wychowanie powinno zatem wpajać obywatelom takie wartości, aby przez swoje działania zbliżali oni swoje państwo ku ideałowi. Wychowanie idące takim kierunkiem nazywać się może obywatelskim.

Trzy cele (etapy) szkoły:

• przygotowanie do zawodu

• umoralnianie - dziecko identyfikuje się z tym co robi, kształtowanie i świadczenie pracy

• praca daje rezultaty w społeczeństwie, świadczy pracę dla społeczeństwa, przekazuje pewne wartości

W.H. KILPATRICK i J.A. STEVENSON

Metoda projektu:

Jest to jedna z form pracy z dziećmi w kształceniu zintegrowanym, która zrodziła się na przełomie XIX i XX wieku i była reakcją na nauczanie tradycyjne, zarządzane odgórnie. Dzięki niej miały zostać stworzone warunki, w których uczniowie zdobywaliby wiedzę samodzielnie, przez samodzielne formułowanie problemu, samodzielne planowanie sposobu jego rozwiązania i w końcu samodzielne rozwiązanie. Ponadto uczniowie mieliby działać w warunkach zbliżonych do tych, w jakich przychodzi działać nam wszystkim po opuszczeniu murów szkoły.

Głównym przedstawicielem metody projektów jest W. H. Kilpatrick. Stworzył on i opisał jej definicję. Za najważniejszą cechę projektu uważał planowanie. Dziecko musi mieć okazje do planowania w dość szerokim zakresie. Musi też być obciążone odpowiedzialnością za skutki swego działania. Wychowanie oparte na planowym działaniu najlepiej przygotowuje do życia. Za ważną zaletę metody projektu uważa Klipatrick to, że stwarza ona warunki dla kształtowania charakteru moralnego, dając dzieciom wielką różnorodność doświadczeń moralnych. Uczą się więc rozróżniać, co słuszne i moralne.

Zdaniem J. A. Stevensona w metodzie projektów odrzuca się wszelkie bierne nabywanie wiadomości dla nich samych oraz stwarza się sytuacje prowadzące do całkowitego wykonania pewnych czynności np. intelektualnych, społecznych i fizycznych. Istotne jest to, by uczniowie brali czynny udział w ustalaniu celu oraz w wyborze i obmyślaniu sposobów działania, rozwiązywali sytuacje problemowe działając w środowisku zbliżonym do tego, w którym żyją.

Założenia i cele metody projektów w nauczaniu zintegrowanym:

Założeniem metody projektów jest uwzględnianie w szerokim zakresie aktywności uczniów, ich planowej działalności oraz uczenia rozumienia otaczającej rzeczywistości. Można by ją również ująć w kategoriach strategii postępowania nauczyciela, gdzie wyodrębnia się cele, metody, środki. Cele to:

integrowanie umysłu i czynności praktyczno - psychicznych, pomoc dziecku w uczeniu się uczenia

rozwijanie zainteresowań i zdolności dziecka, dostosowanie poziomu osiąganej wiedzy do ich możliwości

postrzeganie dziecka jako odrębnej jednostki (podmiotowość) mającej swoje potrzeby, indywidualność, właściwe dla siebie tempo pracy

uczenie planowania czynności, systematyczności i samodzielności w wykonywaniu zadań

umiejętność wyszukiwania wszelkich informacji niezbędnych do pracy, ich selekcji, samodzielne zdobywanie wiedzy oraz wykorzystywanie już posiadanej

zachęcanie do oceny własnej pracy, do podejmowania trudnych decyzji

zachęcanie do podejmowania aktywności przy pozostawieniu wyboru rodzaju pracy, zadania

wzbudzenie pozytywnej, wewnętrznej motywacji, która dotyczy wszystkich sfer rozwoju: poznawczej, społecznej, moralnej, emocjonalnej

rozwijanie umiejętności uspołeczniania - współpracy, współdziałania w grupie. dbałość o pozytywne relacje uczeń - uczeń, uczeń - nauczyciel

Zasady i warunki realizacji metody projektów:

1. Realizowanie, gdzie uwzględnia się temat naczelny i zadania wszystkich zakresów edukacji. Może się to odbywać na trzy sposoby: uczeń projektuje, a nauczyciel się tylko włącza do projektu ucznia; wzajemnie uzgadnianie, wspólne planowanie, podejmowanie decyzji; nauczyciel ma swój zakres projektu i włącza w niego ucznia.

2. Uwzględnianie różnych form aktywności ucznia. Przez formę rozumiemy sposób realizowania całości procesu kształcenia poprzez wywoływanie i organizowanie odpowiednich sytuacji prowadzących do wyzwolenia aktywności uczniów.

3. Elastyczność czynności uczniów w zależności od tematu. Nauczyciel pozostawia uczniom możliwie jak największą swobodę, pozwala na rozwój inwencji twórczej i pomysłowości.

4. Uwzględnianie środowiska życia ucznia jako jego źródła treści i form aktywności. Najwięcej doświadczeń, przeżyć i wiadomości czerpanych jest z najbliższego otoczenia. Rola nauczyciela polega na właściwym poszerzaniu rzeczywistości dziecka i wskazywaniu na jej z nim zależności.

5. W realizacji projektów wyraźnie uwzględniać etapy działania: przygotowanie, realizacja, utrwalenie i ocena. Sposób opracowania projektu wymaga od uczniów wspólnego przedyskutowania i szczegółowego zaplanowania pracy, opracowania swojego zadania z wykorzystaniem różnorodnych źródeł informacji oraz zaprezentowania konkretnego efektu pracy.

6. Różnicowanie czasu pracy i przerw. Uczniowie wspólnie z nauczycielem określają czas realizacji poszczególnych etapów projektu, czas zbierania materiałów przez grupy, czas pracy nad projektem.

7. Eksponowanie czynności praktycznych ucznia jako podstawy czynności teoretycznych.
   Uczeń ma możliwość wykazania się swoimi zainteresowaniami, zdolnościami, inwencją twórczą. Poprzez działania praktyczne wykorzystuje swoją wiedzę i zdobywa nową.

8. Racjonalny dobór czasu nauki z przeznaczeniem na ćwiczenia umiejętności szkolnych i pozostałe działania uczniów. Nauczyciel musi pamiętać, żeby przy pracy nie zagubić podstawowych czynności szkolnych; można dokonać następującego podziału czasu pracy:

Cztery rodzaje projektu:

• produkcyjna

• konsumpcyjna

• problemowa

• sprawnościowa

Etapy realizacji metody projektów:

Etap I - przygotowanie projektu
Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
wybór zagadnienia do realizacji metodą projektów przygotowanie uczniów do pracy metodą projektów wprowadzenie uczniów w zagadnienie, wzbudzenie zainteresowania uczniów tematem; wskazanie ewentualnych problemów oraz możliwości poszukiwania rozwiązania z wykorzystaniem metody projektów dobór grup do realizacji projektu opracowanie instrukcji do projektu	zapoznanie się z istniejącymi dobrymi przykładami dobór zespołu do realizacji projektu wybór tematu zebranie wstępnych informacji i rozważenie szansy realizacji projektu rozpoznanie źródeł informacji, określenie zasobów opracowanie szczegółowego planu działania (harmonogramu) współudział w określeniu kryteriów oceny projektu i opracowaniu kontraktu
Etap II - realizacja projektu
Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
regularne spotkania konsultacyjne z uczniami systematyczna obserwacja i ocena postępów uczniów w pracach nad projektem zapewnienie uczniom samodzielności w podejmowaniu działań przy jednoczesnym służeniu pomocą w razie potrzeby	podejmowanie systematycznych działań zmierzających do rozwiązania szczegółowych problemów związanych z realizowanym projektem uczestniczenie w konsultacjach organizowanych przez nauczyciela zbieranie i gromadzenie informacji dokonywanie selekcji oraz analizy gromadzonych informacji wnioskowanie ukierunkowane na wybór optymalnego rozwiązania wykonanie projektu w praktyce, o ile było to założone w celach opracowanie sprawozdania zgodnie z określonymi wymogami przygotowanie prezentacji i prezentacja projektu
Etap III - ocena projektu
Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
ocena sprawozdania z realizacji projektu ocena wytworu materialnego, projektu przedsięwzięcia, lub prezentacji projektu ocena pracy grupowej	samoocena ocena pracy zespołowej analiza popełnionych błędów

Zalety metody projektów:

Formalne:

• może być stosowana na wszystkich poziomach nauczania

• umożliwia odejście od nauczania przedmiotowego i od systemu klasowo-lekcyjnego; zrywa z nauczaniem tradycyjnym

• sprawia, że nauczyciel przestaje być ekspertem w swojej dziedzinie - nieomylnym „podawaczem wiedzy”, a staje się raczej animatorem wspierającym ucznia na drodze zdobywania wiedzy

• wykorzystuje najrozmaitsze formy pracy grupowej

• posiada interdyscyplinarny charakter - realizacja projektu wymaga penetrowania wiedzy z różnych przedmiotów nauczania

• sprawia, że we wszystkich fazach realizacji projektu uwzględniane są indywidualne zainteresowania, zdolności, aspiracje i potrzeby ucznia

• scala proces uczenia się zorganizowanego i planowego z uczeniem „mimo woli” i „ z życia” umożliwia zdobywanie wiedzy: poprzez samodzielne rozwiązywanie problemów, a nie na zasadzie pamięciowego przyswajania, z jednoczesnym wykorzystywaniem wiedzy w praktyce

• wzmaga aktywność uczniów, skłania do korzystania z innych - niż podręcznik - źródeł informacji

• rozbudza postawy badawcze i innowacyjne, budzi ciekawość

• wyzwala wyobraźnię i rozwija krytycyzm

• uczy planowania pracy

• sprzyja powiązaniu działalności praktycznej z pracą umysłową oraz wiedzy już nabytej z wiedzą zdobywaną

Wychowawcze:

• uczy pracy zespołowej, ze wszystkimi wynikającymi z tego implikacjami: umiejętności podziału zadań; grupowego rozwiązywania problemów i konfliktów; grupowego podejmowania decyzji i ponoszenia za nie odpowiedzialności; kierowania zespołem; motywowania do działania; współdziałania i współpracy prowadzącej do osiągnięcia wspólnie zamierzonych celów

• uczy samodzielności w wyznaczaniu celów i podejmowaniu decyzji - zespół inicjuje, negocjuje, planuje zadania i realizuje projekt, a także ocenia efekty jego wykonania

• kształtuje zachowania społeczne: uczy wzajemnej pomocy i wspierania się, akceptacji, tolerancji, zaufania, respektowania i poszanowania praw innych, umiejętności skutecznego komunikowania się - dyskutowania, argumentowania, przekonywania i negocjowania

• służy „demokratyzacji życia” społecznego w szkole i poza nią z uwagi na to, że znosi różnice pomiędzy pracą fizyczną i umysłową oraz zaciera różnice między uczniem słabym i dobrym

RUDOLF STEINER

Poglądy Rudolfa Steinera:

Szkoła steinerowska musi być wolna. Wszyscy ludzie bez względu na przynależność klasową potrzebują takie wykształcenie, które z całą wyrazistością pozwoli dostrzec konieczność odnowienia życia duchowego, czyli kultury, poprzez wybawienie go od służebnej roli wobec gospodarki i państwa i oparcie wyłącznie na zasadzie wolno ci.

Szkoła wolna czyli niezależna od państwa i gospodarki. Ani państwo, ani gospodarka nie może narzucać jej żadnych zadań dotyczących już to wychowania obywatelskiego, już to kształcenia zawodowego. O wszystkim, co dzieje się w szkole decyduje samorząd złożony z nauczycieli, którzy w pracy swojej kierować winni jedynie motywami pedagogicznymi, mając na względzie harmonijny i optymalny rozwój każdego powierzonego ich opiece dziecka.

Szkoła typu Waldorf nie ma dyrektora. Wszyscy nauczyciele mają ten sam status, te same prawa i obowiązki, każdy pobiera takie same wynagrodzenie bez względu na to jak długo, czego i w której klasie naucza. Wszystkie decyzje dotyczące życia szkoły podejmowane są kolegialnie przez całe grono nauczycielskie podczas cotygodniowych konferencji nauczycielskich. Decyzje zapadają jednak większości głosów. Zawsze przyjmowane są jednogłośnie.

Eurytmia:

Wielkie znaczenie w pedagogicznej koncepcji Rudolfa Steinera ma nie tylko sztuka przeżywania, ale także własna aktywność twórcza dzieci i młodzieży. Różnorodne formy tej aktywności - plastycznej, muzycznej teatralnej - zaspokajają bowiem naturalną dla młodych ludzi potrzeb działania. Twórcza aktywność dzieci i młodzieży jest takim działaniem, w którym „zatrudnione” są nie tylko ręce, ale także zmysły i umysł, intuicja, uczucia i wyobraźnia. Aktywność ta jest manifestacją wolnej natury człowieka.

Specjalną rolą w pedagogice waldorfskiej odgrywa całkowicie nowa dziedzina sztuki - eurytmia. Jest to sztuka ruchu, takiego ruchu, który wyraża się życiem wewnętrznym człowieka i jego stosunkiem do wszechświata. Ten ruch pozwala na wydobycie ukrytego czy zagubionego znaczenia zawartego w wypowiedziach słownych. Dzięki eurytmii możliwe staje się równie uchwycenia znaczenia zawartego między słowami. Eurytmia sprawia, że to co niesłyszalne staje się widzialnym. Ruch potrafi bowiem wyrazić często więcej, aniżeli ujawniają słowa. Eurytmia nie jest jednak pantomimą, ani formą tańca w jego klasycznych manifestacjach. Eurytmia jest jednak sztuką, szczególnie ta jej odmiana, którą określa się jako eurytmię artystyczną. Obok eurytmii artystycznej powszechne uznanie zdobyła także eurytmia lecznicza. Eurytmiczna terapia ruchowa przynosi zastanawiająco dobre wyniki i może ona być skutecznie uprawiana także niezależnie od tej koncepcji. W eurytmii, która nazywa się eurytmią pedagogiczną chodzi bowiem o ufizycznienie duchowości. I na tym polega jej wartość wychowawcza.

Program nauczania:

Program nauczania szkoły waldorfskiej obejmuje takie przedmioty nauczania, jak: język ojczysty, matematyka, historia, biologia, geografia i fizyka, chemia. Tę grupę przedmiotów w szkole waldorfskiej określa się nazwą przedmiotów głównych.

Drugą grupę przedmiotów odgrywających w szkole waldorfskiej niezwykle ważną rolę, stanowią przedmioty artystyczne: plastyka, muzyka, eurytmia, zaś w klasach starszych także historia sztuki (zarówno plastyki, jak i muzyki).

W szkole waldorfskiej dużo miejsca zajmują również przedstawienia teatralne oraz różnorodne formy działalności teatralnej. Poszczególne klasy przygotowują krótkie przedstawienia, które cała społeczność szkolna oraz zaproszeni goście oglądają. Można także powiedzieć, że pewnego rodzaju teatralizacja charakteryzuje cały proces nauczania w szkole waldorfskiej.

Wreszcie, trzecia grupa przedmiotów, które są nie tyle nauczane, ile uprawiane w szkole waldorfskiej, to przedmioty praktyczne: szycie, gotowanie stolarstwo, ogrodnictwo itp. Wybór tych zajęć zależy od wieku oraz zainteresowań dzieci.

Wymienione trzy grupy przedmiotów uzupełniają gimnastyka, religia oraz dwa nowożytne języki obce. W wielu szkołach waldorfskich naucza się jeszcze łaciny, a w niektórych także greki.

W szkole waldorfskiej wszystkie przedmioty główne I-VIII nauczane są przez jednego nauczyciela. Wiedzę z zakresu przedmiotów głównych przekazuje się w szkole w tzw. epokach. Organizacja nauczania „epokowego” polega na tym, że w okresie od dwóch do czterech tygodni w czasie dwóch godzin uczy się jednego tylko przedmiotu głównego. Po tym okresie rozpoczyna się następna „epoka” (zależy to od okresu, zakresu oraz stopnia trudności treści przewidzianych w programie nauczania dla poszczególnych klas).

Szkole swojej Steiner nadał charakter ogólnokształcący, a wychowywanie uczniów powinno w niej trwać 12 lat (12 klas). Zgodnie z jego wyobrażeniami człowiek powinien wkraczać w dorosłe życie duchowo i wszechstronnie rozwinięty, a to dać może kształcenie ogólne do pełnoletniości.

Cele pedagogiczne:

Szkoła waldorfska chce:

• rozwijać w oparciu o szerokie i gruntowne podstawy, wiedzę i umiejętności oraz gotowość ich stosowania, tak, aby młodzi ludzie wzrastali, dając sobie radę ze zmieniającymi się wymaganiami społecznymi i postępującą specjalizacją w życiu zawodowym

• budzić i szkolić siłę inicjatywy i odpowiedzialność wobec innych ludzi i środowiska naturalnego

• wprowadzać uczniów do zdobywania indywidualnego sądu i umiejętności rozróżniania oraz dodawać im odwagi do samodzielnego działania

Pedagogika Steinera ukierunkowana była na tworzenie społeczeństwa przyszłości, w którym wyróżnił trzy sfery życia:

• duchowo - kulturową

• gospodarczą

• prawno - polityczną

Podstawowym warunkiem zaistnienia w życiu każdego człowieka sfery duchowej jest wolność.
Steiner wyróżnił cztery okresy następujące po sobie:

• Ciało fizyczne - najniższy element ludzkiego bytu. Stosunek do świata nabywany jest przez naśladownictwo wzorów materialnych i osobowych, dlatego wychowawcy powinni zatroszczyć się o właściwe otoczenie dziecka. Elementy tego okresu życia to: pogodne oblicze wychowawcy, zdrowe wyżywienie, właściwy ubiór, dźwięczne piosenki, taneczne ruchy w takt muzyki, swobodne zabawy.

• Ciało eteryczne - od 7 do 14 roku życia dziecko 7-letnie potrzebuje prawdziwego autorytetu, który można osiągnąć poprzez rozbudzenie sympatii i akceptacji.. Uczeń powinien mieć tylko jednego nauczyciela, który będzie ekspertem od wszystkich przedmiotów od 1 do 8 klasy.

• Ciało astralne rodzi się w trzecim siedmioleciu wraz z okresem dojrzewania młodego człowieka w sferze seksualnej.

• Ciało „ja” jest poznawalne dzięki najwyższemu poziomowi poznawania, czyli intuicji. Pojawia się w momencie wejścia człowieka w dorosłość i dojrzałość osobowości.

Jan Fryderyk Herbart:

• celem było wychowanie nauczające

• przedmioty głównie humanistyczne: greka, łacina, matematyka, logika; mniejszy nacisk na przedmioty przyrodnicze

• nauczanie: … na pamięć

• w centrum uwagi był nauczyciel

• uczeń nie był aktywizowany

• były stosowane kary

Na tej podstawie rodzi się Nowe Wychowanie. - XIX / XX wiek. Nastąpiła krytyka byłego wychowania.

• uczeń w centrum natomiast nauczyciel wspomaga

• nauczanie na podstawie doświadczenia

• stosowanie metod aktywizujących

• wyrasta z nurtów: socjologizm, naturalizm, kulturalizm

• przedstawiciele: socjologizm (Emile Durkheim), naturalizm (Jan Jakub Rousseau), kulturalizm (Immanuel Kant)

• jakościowy wyróżniki Nowego Wychowania: zmiany na poziome metodologicznym, pojęciowym, przedmiotowym

Imię i nazwisko	Kraj	Nazwa kierunku Nowego Wychowania	Nazwa metody	Opis metody	Organizacja szkoły	Rola nauczyciela	Rola uczniów	Rola rodziców
Maria Montessori	Włochy	naturalizm pedagogiczny	metoda Montessorii	rozwijanie indywidualnych cech osobowości, formowanie prawidłowego charakteru, zdobywanie wiedzy rozwijanie samodzielności i wiary we własne siły wypracowanie szacunku do porządku i do pracy wypracowanie zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli a nie na zewnętrznym przymusie formowanie postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji rozwijanie indywidualnych uzdolnień uniezależnienie od nagrody poznawanie za pomocą zmysłów polaryzacja uwagi, absorbująca psychika - chłonny umysł brak zabawy zniesienie kar stopniowanie trudności	dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) łączone w grupy zajęcia indywidualne i grupowe szkoła jako dom z ogrodem - podopieczni sprzątają, gotują, jedzą, hodują rośliny i zwierzątka wyposażenie dostosowane do wzrostu dzieci brak zabawek, bajek brak programu zajęć -dziecko samo go sobie wybiera materiał dydaktyczny: 1 -do ćwiczeń z praktycznego życia, 2 - materiał sensoryczny (aktywność umysłowa), 3 - materiał do nauki języka, matematyki, kultury i innych dziedzin, 4 - materiał artystyczny (muzyczny, plastyczny, zręcznościowy), 5 -materiał re1igijny (przypowieści re1igijne) od piątego roku życia przygotowywano wychowanków do nauki pisania i rachunku lekcje ciszy wszystko była na miarę dzieci (ławki, krzesła, lustra) nie było podziału metrykalnego kąciki tematyczne z dostosowanym materiałem dydaktycznym	nauczyciel - przewodnik, opiekun, obserwator, wspomagający, doradzający	swobodna aktywność i kształcenie zmysłów dziecko w centrum uwagi dziecko uczy się we własnym tempie	pomaganie w nauczaniu
Celestyn Freinet	Francja	ruch pedagogiczny Nowoczesnej szkoły		celem wychowania jest maksymalny rozwój osobowości dziecka w łonie rozumnie pojętej wspólnoty wynikiem wychowania - przyszłego obywatela do pełnego rozumienia swej odpowiedzialności za kształtowanie własnej przyszłości i przyszłoś c i społeczeństwa nauka przez pracę technika swobodnych tekstów drukowanie gazetek - tekstów, wysyłanie ich do innych szkół współpraca z innymi szkołami i instytucjami codzienne spacery i później opowiadanie co się zauważyło kronika szkolna praca w grupie	odrzucał podręczniki brak systemu klasowo - lekcyjnego krytyka treści programowych plan pracy ustalony na rok i na tydzień ocena w formie opisowej	współdziałanie nauczyciela z uczniami	swobodna twórczość wykorzystywanie ekspresji dizecka
Peter Petersen	Niemcy	pedagogika reform	plan jenajski	wychowanie na pierwszym miejscu a nauczanie za nim przywiązywanie wagi do świąt szkolnych plan pracy tygodniowy praca zespołowa w grupach brak programu nauczania metody: praca w kole, rozmowy, zabawa kursy przedmiotowe szkoła jako rodzina opieka starszych dzieci nad młodszymi w grupie rozwijanie twórczości i uczniów nauczanie współdziałania uczniów trzy zasady: powszechność, narodowość, koedukacja	koedukacyjność brak systemu klasowego powszechna narodowa pięć izb - dwie z nich to pracownie szkolne (roboty ręczne, przyrodoznawstwo i fizyka), w pozostałych inne przedmioty grupy dzieci złożone z dwóch lub trzech roczników dzieci podzielone na osiem roczników (szczepów) trzy siły nauczycielskie sobota dniem uzupełniania braków w nauce, lekturze w poniedziałek rano uroczysty apel i podniesienie flagi państwowej i hymn zakończenie tygodnia świętem i podsumowaniem pracy szkoła nie była wysoce zorganizowana	nauczyciel zdobywał sobie stanowisko wodza i wokół niego powinno się organizować życie wspólnoty nauczyciel dyskretnie kieruje grupy 4-5 osobowe	samodzielna praca wspólnoty starsi opiekunowie	czynny udział rodziców w opiece nad młodzieżą, służyli im swą fachową wiedzą
Janusz Korczak	Polska			wychowanie to opieka, obrona, obowiązek chronienia dzieci, twórczy proces polegający na ustawicznym poszukiwaniu własnych skutecznych metod i form współgospodarzenie dzieci współzarządzanie oddziaływanie opinii społecznej plebiscyty	rada samorządowa dzieci sąd koleżeński Sejm Domu Sierot tablica do porozumiewania się z dziećmi - ogłoszenia gazetki dziecięce wprowadził system dyżurów dzieci - sprzątanie, pomoc słabszym	nauczyciel to ciągły obserwator i diagnosta, poznaje dziecko, wspieranie rozwoju wychowanka	dziecko jako równy partner dorosłych - dziecko pełnoprawny człowiek dziecko miało współdziałać z wychowawcą	rodzic miał być obserwatorem, miał śledzić odruchy dziecka, miał odczytywać ich sens
Helen Parkhurst	USA		laboratoryjny plan daltoński	wolność ucznia poprzez właściwego sobie tempa kooperacja poprzez wzajemne oddziaływanie w życiu grupowym program nauki podzielony na cząstkowe roboty, na każdy miesiąc inne zadanie, podzielony na 20 jednostek pracy podpisywanie kontraktów z uczniem postęp mierzony jednostkami wypełnionej pracy	brak rozkładu godzin uczeń przydzielony jako członek do klasy minimalny i. maksymalny program nauki przedmioty główne (matematyka, historia, nauki przyrodnicze, język angielski, geografia, języki obce) przedmioty poboczne (muzyka, rysunek, roboty ręczne, gospodarstwo, nauka rzemiosła, gimnastyka) oddzielne laboratoria dla każdego przedmiotu w każdym z nich po dwa przedmioty w każdym z laboratoriów specjalista od przedmiotu nieliczna grupa nauczycieli szkolna biblioteka rozdzielona między laboratoria według przedmiotów	nauczyciel pełni rolę konsultanta	uczeń współpracujący z nauczycielem
John Dewey	USA	szkoła pracy - aktywna	eksperymentalna szkoła ćwiczeń	szkoła naturalną formą życia społecznego podstawą w szkole były zajęcia fizyczne - tkanie, przędzenie, gotowanie praca pełni rolę wychowawcy samodzielność wychowanka współdziałanie wychowanków		nauczyciel dyskretnym kierownikiem	dziecko w centrum uwagi
Georg Kerschensteiner	Niemcy	szkoła pracy	pedagogika reform	szkoła ma rozwijać aktywność dziecka, uspołeczniać i wiązać wiedzę z życiem praktycznym człowiek żyje dla państwa wychowanie państwowe kształcenie i środki dla wszystkich obywateli aktywność uczniów proces kształcenia to wchodzenie wychowanka w dobra kultury, by rozwinąć akty duchowe, estetyczne, teoretyczne zadania szkoły - wykształcić zawód, umoralnić wykształcenie zawodu, umoralnić społeczeństwo, w którym ma być wykonywany zawód trzy zasady: przygotowanie do zawodu; człowiek zauważa, że pracuje, daje nie tylko korzyści materialne ale także pewne wartości, praca umoralnia; wpływamy na państwo	pierwsze cztery lata w szkole elementarnej, wspólne dopiero później zróżnicowane przekształcenie szkół dokształcających dla rzemieślników w szkoły zawodowe zorganizowanie w szkołach laboratoriów fizycznych, chemicznych, dobrze wyposażonych szkolnych pracowni biologicznych ważna użyteczność pracy	wspomaganie, kierowanie		wspieranie
W.H. Kilpatrick	USA	szkoła alternatywna	metoda projektów	planowanie i zaangażowanie działania w środowisku społecznym podjęte zadania i działanie dziecka oraz różnorodna aktywność treści nauczania ujęte w sposób problemowy zbliżenie szkoły życia rodzaje projektów -badawcze, działania lokalnego - indywidualne, grupowe (międzyklasowe, klasowe) projekt składa się z etapów (wstępny, właściwy)	brak systemu klasowo - lekcyjnego	nauczyciel jako konsultant, animator na drodze zdobywania kompetencji	swoboda działalność dziecka - podstawą jego zainteresowania
Rudolf Steiner	Austria lub Niemcy	pedagogika reform	metoda steinerowska (szkoła typu waldorf	każdy uczy się zgodnie ze swoimi możliwościami i umiejętnościami, wszyscy są równi rozwój indywidualnych potrzeb dziecka własna aktywność twórcza dzieci - pracują zmysły, ręce, umysł, intuicja, uczuć i a, wyobraźni a eurytmia - sztuka ruchu, życie wewnętrzne człowieka nauczanie przede wszystkim jest wychowując pedagogika steinerowska ma charakter chrześcijański antropozofia -ujmowanie całego człowieka i uwzględnianie fizycznego i duchowego wymiaru życia pedagog jest reprezentantem porządku świata natomiast jego wychowanek może ten świat poznać dzięki niemu	szkoła wolna od państwa i gospodarki brak dyrektora szkołą kieruje samorząd złożony z nauczycieli - cotygodniowe konferencje, decyzje większościowe nauczyciele mają te same prawa i obowiązki, te same pensje program nauczania: przedmioty główne - język ojczysty, matematyka, historia, biologia, geografia, fizyka, chemia; przedmioty artystyczne - muzyka, eurytmia, historia sztuki; przedmioty praktyczne - szycie, gotowanie, stolarstwo, ogrodnictwo, a także religia, gimnastyka, nowożytne języki obce szkole unika się kątów prostych przygotowywanie przez klasę przedstawień tzw. Świąt miesięcznych najważniejsze pomieszczenie aula nauka 12 lat - 12 klas wszystkie przedmioty główne I-VIII prowadzi jeden nauczyciel i przekazywanie i w tzw. Epokach prostota szkoły	nauczyciel wspiera, doradza prowadzi nauczanie zgodnie z programem nauczania	uczeń w centrum uwagi aktywność dziecka	pomoc w administrowaniu szkołą

JANUSZ TARNOWSKI

CHRZEŚCIJAŃSKA PEDAGOGIKA PERSONALNO-EGZYSTENCJALNA

1. Personalizm:

Pojęcie personalizmu:

Personalizm jest nie tylko jednym z kierunków we współczesnej filozofii, ale również radykalnym nurtem w naukach o wychowaniu, który afirmuje każdy podmiot - zaangażowany w proces socjalizacji, kształcenia i wychowania - jako osobę. Nazwa personalizm dotyczy tych wszystkich prądów i nurtów w teoriach edukacyjnych, które jednoznacznie eksponują w swoich poglądach osobę jako istotę autonomiczną, jej godność i rozumność. Elementem konstytutywnym dla personalizmu jest też afirmowanie zdolności osoby do miłości oraz samoświadomości jako podstawy jej aktów rozumnych i wolnych. Osoba ludzka posiada w sobie walor niepowtarzalny i nadrzędny wobec wszystkich wartości materialnych czy animalnych, struktur ekonomicznych czy społeczno-politycznych.

Trzy wymiary personalizmu:

• wymiar strukturalny - osoba posiada ontologiczną dwupłaszczyznowość to znaczy, że jest jednością dwóch bytów: materialnego i duchowego, tworząc psychofizyczną i substancjalną jedność, spełniając i integrując się w czynie (osoba posiada dusze i ciało)

• wymiar społeczny - człowiek jako osoba jest nie tylko członkiem jakiejś społeczności, ale i istotą społeczną, to znaczy z natury swojej relacyjną; człowiek staje się osobą w całej pełni, kiedy uczestniczy w życiu innych osób, angażuje się dla innych (dla kogoś), obdarza sobą innych, jest kimś dla drugich (osoba wchodzi w relacje)

• wymiar transcendentny - człowiek jako osoba skierowuje się w stronę absolutu, w stronę Boga, zawierzając się jemu całkowicie; godność człowieka tkwi bowiem przede wszystkim w jego duchowej naturze (osoba wobec Boga)

2. Egzystencjalizm:

Podstawowe kategorie egzystencjalizmu:

• autentyczność

• zaangażowanie

• dialogowość

• własne „Ja” na drodze spotkania, zaangażowania i autentyczności

3. Pseudowychowanie:

Kategorie pseudowychowania:

tresura - która pod szyldem wychowania jest nakłanianiem osób pod groźbą kary lub obietnicą nagrody do pożądanych sposobów zachowania się

administrowanie - będące złagodzoną formą tresury, a odwołująca się do nadkontroli, oceniania, nieustannej weryfikacji jednostki w klimacie chłodu i oficjalności

trening - który jest stałym ćwiczeniem w sytuacjach o wzrastającym stopniu trudności maksymalnej sprawności w wymiarze technicznym, obejmując jedynie jakąś określoną sferę człowieka a nie całą jego osobowość

moralizowanie - sprowadzające się do werbalnego, perswazyjnego lub poprzez sugestię pozasłownego zobowiązania osoby do pożądanych zachowań

kształtowanie osobowości - czyli zewnętrzne, przedmiotowe formowanie całego człowieka, degradujące go do roli biernego obiektu, materiału czy tworzywa; bazuje ono na założeniu, że tylko wychowywany wymaga przekształcających oddziaływań

1. Wychowanie:

Proces wychowania intencjonalnego powinien być wspierany i zintegrowany z wychowaniem niezamierzonym. Wydaje się bowiem, że procesie wychowania silniej od działań zaplanowanych wpływa sposób bycia, ideowość i morale, czyli osobowość tego, kto wychowuje. A przecież te elementy zaliczają się właśnie do wychowania niezamierzonego.

Istotnym komponentem prawdziwego procesu wychowawczego jest immanentnie tkwiący w nim stosunek „człowieka do człowieka”.

Wychowanie jest całokształtem sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej zwłaszcza przez interakcję urzeczywistniać i rozwijać swoje człowieczeństwo.

Celem wychowania jest rozbudzenie duchowości dziecka przy pomocy dialogu i autentyzmu wychowawcy.

Trzy podstawowe warunki zaistnienia dialogu i spotkania:

obustronną autentyczność - rozumianą jako uwalnianie się od „maski”, jako działanie zgodne z własnym „ja”, bycie szczerym, wiernym samemu sobie; autentyczność w sensie egzystencjalistycznym warunkuje głębia wewnętrzna jednostki, intensywny trening duchowy i życiowa konsekwencja

spotkanie w znaczeniu personalnym - czyli zaistnienie zdarzenia zetknięcia się z jakąś rzeczywistością, z konkretną lub transcendentną osobą (Bóg jest Osobą), w trakcie którego dochodzi do dotknięcia „rdzenia egzystencji”, najgłębszego „ja” oraz do gruntownej przemiany wewnętrznej; do naj­wyższego stanu spotkania, jakim jest spotkanie Chrystusa, dochodzi dzięki dwóm czynnikom: łasce Bożej i przyzwoleniu wolnej woli ludzkiej

zaangażowanie - rozumiane jako pochodzące z wolnego wyboru oddanie się pewnej sprawie lub osobie; w toku tego procesu jednostka nie przestaje być sobą, nie zatraca siebie na rzecz innych, ale wzbogaca własną osobowość, rozwija wyższą uczuciowość czy bezinteresowną życzliwość

Trzy rodzaje dialogu:

• dialog jako metoda - czyli sposób komunikowania się wychowawcy z wycho­wankiem, w trakcie którego oba podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia, zbliżenia się i współdziałania

• dialog jako proces - mający miejsce wówczas, kiedy jeden z trzech kompo­nentów dialogu jako metody (poznawczy, emocjonalny lub prakseologiczny) został wdrożony w życie

• dialog jako postawa - będący gotowością otwierania się obu stron na wza­jemne rozumienie, zbliżenie się i współpracę

Trzy formy dialogu:

• dialogu rzeczowego - który jest dążeniem obu podmiotów do wartości PRAWDY i ma najczęściej miejsce w sytuacjach poznawania rzeczywistości; taki dialog angażuje umysł, ale wymaga też życzliwego nastawienia wycho­wanka do wychowawcy (mówcy)

• dialogu personalnego - który bazując na wartości WOLNOŚCI I DOBRA jest ujawnianiem własnej duchowości, przeżyć, emocji, otwieraniem się podmiotów na swoje „wnętrze”; ważne jest tutaj osiągnięcie w relacjach wychowawczych współbrzmienia emocjonalnego, wejście w głębię uczuć drugiej osoby

• dialogu egzystencjalnego - który bazując na wartości MIŁOŚCI jest całkowitym wyrażaniem swojej osoby, oddaniem się drugiej osobie aż do poświęcenia jej własnego życia; wymaga on przezwyciężenia własnego egoizmu, pychy, poczucia wyższości, by móc być wiernym swojemu wychowankowi i doświadczyć jego wierności wobec siebie

Koniec z pedagogiką władców:

• nauczyciel jest na równi z uczniem

• oddziaływają na siebie

27

---