Obecnie, w dobie rozwoju technik multimedialnych i Internetu, coraz więcej przedsiębiorstw decyduje się na wdrażanie systemu szkoleń, nauczania na odległość (ang. distance learning). Dzisiejsze rozwiązania dają ogromne możliwości tworzenia interaktywnych struktur szkoleniowych, dostosowanych do wymogów wewnętrznych programów szkoleniowych w dużych instytucjach, szczególnie w wielotysięcznych przedsiębiorstwach posiadających kilka oddziałów. Nauczanie na odległość nie jest niczym nowym, jednak dzięki technikom multimedialnym i internetowym znajduje wiele ciekawych zastosowań, głównie w dziedzinie szkolenia pracowników.

Prawdziwy przełom w tej dziedzinie nastąpił w latach dziewięćdziesiątych wraz z upowszechnieniem się Internetu. To nowe medium dało szkoleniu na odległość nowe, niespotykane dotąd możliwości interakcji i komunikacji. Daje on możliwość wielokierunkowej łączności między uczestnikami i prowadzącymi szkolenia. Mają oni dostęp do zasobów informacyjnych i programowych zgromadzonych w różnych węzłach sieci na świecie oraz dysponują pełnymi możliwościami prowadzenia dialogu. Istnieje także możliwość bieżącej weryfikacji treści szkoleniowych w praktyce zawodowej. Internet daje możliwość przekazywania informacji i różnorodnych danych z jednego miejsca w drugie lub z wielu miejsc jednocześnie. Można je przesyłać na kilka możliwych sposobów, np. jako:

• zwykły tekst, zawierający litery, cyfry, znaki specjalne;

• zwykłą grafikę;

• obraz fotograficzny;

• dźwięk, zawierający głos, muzykę, efekty specjalne itp.;

• wideo, zawierające ruchome obrazy;

• obraz telewizyjny w czasie rzeczywistym.

Duże możliwości nauczania stwarzają również systemy wideokonferencyjne. Stanowią one zaawansowany poziom technologii kształcenia. Zarówno prowadzący szkolenie jak i szkolony muszą posiadać terminal wideokonferencyjny. Wideokonferencja daje nie tylko możliwość wzajemnego oglądania się. Jednocześnie może być aktywnych kilka aplikacji, umożliwiających uczestnikom wzajemne, równoczesne oglądanie rysunków, schematów, tabel i innych informacji, będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. Problemem przy tej metodzie są szybkie łącza cyfrowe.

Główną motywacją zastosowania technologii wideokonferencyjnych jest idea połączenia kilku mediów w celu przekazu informacji w takiej formie, aby zmaksymalizować ilość wiedzy możliwej do przyswojenia przez człowieka.

Nauczanie wiąże się z procesem uczenia i zapamiętywania. Uczenie się definiowane jest jako, tworzenie w układzie nerwowym wewnętrznych reprezentacji, odwzorowań doznań zewnętrznych (nabywanie nowej informacji), natomiast pamięć oznacza przechowywanie tych wewnętrznych odwzorowań w czasie z możliwością ich wielokrotnego wykorzystania. Zdobywanie wiedzy przez człowieka z otoczenia odbywa się na podstawie informacji odbieranej z różnych narządów zmysłów. Taki proces nazywa się percepcją czyli postrzeganiem. Przeprowadzone badania dowodzą, że zdolność zapamiętywania i rodzaj zmysłowej percepcji są u każdego uczącego się bezpośrednio ze sobą związane. Według nich, w pamięci uczącego się pozostaje około 20% informacji, gdy dociera do niego tylko w formie dźwiękowej; około 30% informacji, gdy dociera ona w formie obrazu. Gdy informacja dociera do niego w formie dźwięku i obrazu jednocześnie, zapamiętywana jest w około 50%, a jeżeli dodatkowo osoba ta wykonuje w trakcie nauki pewne czynności z nią związane (tzw. aktywny udział uczącego), wartość ta zwiększa się aż do 80%.
Zależności tę przedstawia rysunek 2.2.

Rys. 2.2. Zdolność zapamiętywania, a rodzaj percepcji zmysłowej

Wynika stąd, że połączenie audio-wideo i transmisję danych z zapewnieniem całkowitej interaktywności w systemach wideokonferencyjnych jest doskonałym rozwiązaniem umożliwiającym dalszy rozwój nauczania na odległość. Ponadto badania wykazały że możliwość interaktywnego udziału w wykładzie prowadzonym przez odległego wykładowcę ma pozytywny wpływ na proces kształcenia, oraz zwiększenie zrozumienia i zapamiętywania. Nie stwierdzono żadnych różnic pomiędzy wiedzą osób uczestniczących bezpośrednio w szkoleniach, a osób dokształcających się poprzez sieć.

Multimedia są jedną z najbardziej rozwijających się technik komputerowego przedstawiania informacji i nauczania. Może cechować je interaktywność, czyli cecha umożliwiająca użytkownikowi czynną współpracę z programem i samodzielne nim sterowanie. Programy multimedialne to takie, w których informacja przekazywana jest między innymi za pomocą tekstu, muzyki, dźwięku, animacji i filmów video (rys. 2.3.).

Rys. 2.3. Formy przekazu technik multimedialnych

Do najważniejszych zalet multimediów zaliczyć można:

• najbardziej odpowiadają złożonym procesom poznawczym człowieka, jego sposobom komunikowania się oraz metodom działania;

• poprzez odwoływanie się do naturalnej umiejętności człowieka do postrzegania otoczenia za pomocą kilku zmysłów jednocześnie, wzmacniają się wzajemnie, współbieżnie przekazując tę samą informację;

• sprzyjają poszerzaniu wiedzy, kreowaniu wyobraźni i pomysłów uczącego się;

• pełnią funkcję emocjonalno-motywacyjną oraz poznawczo-kształcącą;

• wywołują wzruszenia, przeżycia emocjonalno-ekspresyjne;

• zdecydowanie poszerzają pole poznawcze uczących się poprzez udostępnienie im niemalże całej rozległej rzeczywistości;

• rozbudzają zaangażowanie, zaciekawienie i zainteresowanie materiałem nauczania;

• rozwijają procesy percepcyjne, intelektualne i wykonawcze uczących się;

• mogą pokazać uczącym się takie fragmenty rzeczywistości, które nie są możliwe do zaobserwowania, gdyż w swej naturalnej postaci są zbyt małe, zbyt duże itp.

Idea interakcyjności multimediów wnosi wiele pozytywnych cech do rozwoju procesów poznawczych uczącego się. Odbywa się to przez pryzmat takich działań jak: przeglądanie, poszukiwanie, łączenie i naświetlanie. Przeglądanie i poszukiwanie traktowane jest jako proces dostarczania informacji, które mogą posłużyć jako materiał do budowy wiedzy. Łączenie jest czynnością porównywalną do rozumowania, polegającą na tworzeniu powiązań pomiędzy węzłami informacji w sieć semantyczną wiedzy. Natomiast naświetlanie oznacza proces tworzenia różnych perspektyw widzenia jakiegoś fragmentu rzeczywistości. Cecha ta umożliwia wybór indywidualnej drogi zdobywania wiedzy, w zależności od predyspozycji, możliwości i potrzeb uczącego.

Tradycyjne metody nauczania w dalszym ciągu bardziej ukierunkowane są na fakty, na wiedzę encyklopedyczną, niż na uaktywnianie procesu abstrakcyjnego myślenia. Metody te preferują pamięć trwałą uczącego się, nie wspomagają natomiast pamięci krótkotrwałej. Nie pobudzają wyobraźni. W dotychczasowych metodach przekazywanie informacji odbywa się zazwyczaj w formie tekstu mówionego, pisanego lub wydrukowanego, nie zawierającego rysunków, tablic, filmów, komentarzy czy dźwięku. Wymuszają one zazwyczaj konieczność uczenia się nazw, definicji, wzorów, nie oferując żadnych sposobów przypominania, nawiązywania, kojarzenia, w postaci obrazu, głosu, słów kluczowych itp. Rozdzielają poszczególne fazy analizowanego procesu, podczas gdy uczący ma skłonność do ich integracji. Wszystkie te mankamenty eliminują metody wykorzystujące technologie i techniki multimedialne.

Podstawowe zalety wynikające z zastosowania multimediów w szeroko rozumianym kształceniu to m. in.:

• obrazowe uczenie i szczegółowe wprowadzanie w wybrane zagadnienie;

• bogato ilustrowane symulacje zjawisk i procesów;

• wzbogacenie form nauczania;

• uczenie się na odległość;

• możliwość wielokrotnego powtarzania aplikacji, testu, sprawdzianu, dopasowanie tempa nauczania do indywidualnych potrzeb uczącego się;

• redukcja czasu nauki w większości przypadków.

Korzyści multimedialnego procesu dydaktycznego, w porównaniu z tradycyjnym, obrazują następujące dane (poniższe wyniki oparte są na podstawie badań takich firm jak: IBM, Xerox, United Technologies, Federal Express):

• skuteczność nauczania o 56% wyższa;

• zrozumienie tematu o 50-60% wyższe;

• nieporozumienia przy przekazywaniu wiedzy o 20-40% rzadsze;

• oszczędność czasu o 38-70%;

• tempo uczenia się o 60% szybsze;

• zakres wiedzy przyswojonej o 25-50% wyższy.

Wczesne systemy kształcenia na odległość miały charakter asynchroniczny. Asynchroniczność pociągała za sobą brak kontaktu szkolonego zarówno z innymi uczestnikami szkolenia jak i z prowadzącym szkolenie, który mógłby na bieżąco służyć radą i poprawiać ewentualne błędy kursanta. W procesie naturalnej ewolucji systemy asynchroniczne ewoluowały w kierunku bardziej zaawansowanych technologicznie systemów synchronicznych, wzbogacając się z czasem o takie elementy jak tryb pogawędki (chat) w trybie tekstowym i głosowym, tablicę, współdzielenie aplikacji i przeglądarkę grupową. Rozwiązania synchroniczne, zwane także rozwiązaniami czasu rzeczywistego, pozwalają uczestnikom szkolenia (kursu) oraz prowadzącemu komunikować się swobodnie, tak jakby siedzieli obok siebie w jednym pomieszczeniu. Produkty wykorzystują przeglądarki internetowe i zawierają zwykle wbudowany mechanizm komunikacji głosowej, wspólny dostęp do aplikacji oraz mechanizm synchronizujący przeglądarki uczestników kursu. Przeglądarka pełni także rolę tablicy.

Techniki prowadzenia zajęć umożliwiają wywoływanie przez prowadzącego dowolnego uczestnika i przekazanie mu głosu oraz obrazu, pozwalają także na samodzielne zgłoszenie się uczestnika w celu zakomunikowania istotnych uwag, spostrzeżeń itp. Współczesne mechanizmy wideokonferencyjne umożliwiają prowadzącemu zadawanie pytań całej grupie oraz sprawdzenie udzielonych odpowiedzi. Do najistotniejszych narzędzi z tej grupy zaliczyć można: Lotus LearningSpace, Blackboard Courseinfo, LearnLinc oraz Classpoint.

Korzyści związane z telenauką dotyczą zarówno pracowników firmy jak i samej firmy. Zalety wynikające z takiej formy dokształcania zaprezentowano poniżej.
Dla pracowników:

• zdobywanie wiedzy bez konieczności wychodzenia z firmy (domu);

• równoczesne zajmowanie się pracą zawodową;

• niezależność od terminu zajęć;

• możliwość dopasowania trybu nauki do własnych potrzeb i możliwości;

• ułatwienie kształtowania własnego systemu motywacji;

• dostęp do atrakcyjnych w formie materiałów dydaktycznych;

• zwiększenie możliwości samokształcenia.

Dla firmy (pracodawców):

• zwiększenie konkurencyjności firmy;

• zmniejszenie kosztów i czasu dojazdów oraz kosztów administracyjnych;

• oszczędność czasu na sprawy administracyjno-organizacyjne;

• maksymalne wykorzystanie zasobów naukowych oraz kadry wykładowców;

• dostęp do najlepszych wykładowców;

• współdzielenie i wymiana materiałów szkoleniowych;

• większa liczba osób dokształcających się;

• nie jest wymagane duże zaplecze socjalne;

• możliwość rejestracji szkoleń, np. na wideo.

Jednakże kształcenie na odległość to nie tylko same zalety, ale także i wady. Przede wszystkim niewystarczająca znajomość języków obcych przez pracowników, wysoki koszt usług telekomunikacyjnych, brak samodyscypliny oraz samokontroli, brak umiejętności efektywnego wykorzystywania i planowania własnego czasu oraz ryzyko nałożenia się obowiązków służbowych są głównymi problemami telenauki.

W każdej organizacji funkcjonują określone standardy i procedury postępowania. Jeśli pracodawca oczekuje przestrzegania tych zasad, to powinien je przyswoić swoim pracownikom, a to, w zależności od tematyki, oznacza krótsze lub dłuższe szkolenie. Zamiast organizować kosztowny kurs obsługi jakiegoś urządzenia lub programu, wystarczy zamówić program nauczający, dzięki któremu każdy pracownik indywidualnie, we własnym tempie, będzie mógł zapoznać się ze wszystkimi możliwościami danego urządzenia i nauczyć się jego obsługi, bez odrywania się od obecnego miejsca pracy. Programy takie, oprócz pisanych instrukcji obsługi, zawierają fragmenty wideo pokazujące sposób pracy z takim urządzeniem, również bardzo często symulują na ekranie panel kontrolny urządzenia, pozwalając użytkownikowi na działania za pomocą myszki, czy klawiatury. W zależności od inicjatywy uczącego się program symulujący urządzenie odpowiednio zmienia wygląd wskaźników, a nawet uruchamia charakterystyczne dla danej fazy pracy odgłosy. Nad rzeczywistym urządzeniem ma to tę przewagę, że zawsze można wywołać pomoc, powtórzyć jakiś cykl czynności, a przede wszystkim, nie można takiego sprzętu popsuć.

Nowy pracownik w pierwszym dniu pracy może od razu zacząć poznawać zasady obowiązujące w danej firmie. Dzięki temu proces wdrożenia go w nowe obowiązki ulega znacznemu skróceniu, a nietypowy i atrakcyjny sposób ich przedstawienia motywuje do efektywnej pracy w nowym miejscu.

Ustawy prawne, akty wykonawcze to codzienna rzeczywistość urzędów, a obowiązujące prawo podlega stałej ewolucji i zmianom. Administracja państwowa, która zatrudnia tysiące osób, musi dostarczyć swoim urzędnikom rzetelnej informacji o zmianach przepisów i ich interpretacji. Istnieje również potrzeba stałego podnoszenia kwalifikacji urzędników oraz potrzeba okresowego uzupełniania wiedzy przez działaczy społecznych i samorządowych. Rozwiązaniem może być stworzenie systemu ustawicznej edukacji z wykorzystaniem Internetu, który traktowany jest zarówno jako medium komunikacyjne jak i nieograniczone źródło wiedzy.

---