Uczenie na odległość (ang. Distance Learning) zostało wynalezione już prawie 100 lat temu. W swoim początkowym okresie polegało ono na przesyłaniu pocztą materiałów szkoleniowych, ćwiczeń i rozwiązanych przez studentów zadań między uczącymi się a instytucją prowadzącą kurs. Ten sposób prowadzenia uczenia na odległość, wzbogacony o kursy na kasetach audio i wideo popularny jest do dzisiaj. W krajach, gdzie Distance Learning weszło w epokę internetu ten styl prowadzenia nauczania wyraźnie traci już na popularności. W latach dwudziestych, wraz z upowszechnieniem się tego wynalazku, pojawiło się „radio edukacyjne”. W 1945 rozpoczęła działalność zainicjowana przez Uniwersytet Stanu Iowa „Telewizja edukacyjna”. Prawdziwy przełom i jak dotąd apogeum popularności uczenia na odległość nastąpił dopiero w latach dziewięćdziesiątych wraz z odkryciem i upowszechnieniem się internetu. To nowe medium dało nauczaniu na dystans nowe, nie spotykane dotąd możliwości interakcji i komunikacji uczącej się grupy oraz bliski nauczaniu tradycyjnemu, rzeczywisty kontakt studentów z prowadzącym kurs nauczycielem.
Rozwiązania asynchroniczne
Wczesne rozwiązania nastawione na uczenie samodzielne miały charakter asynchroniczny, przyjmujący założenie, że wymiana informacji między nauczycielem a studentami nie będzie odbywać się w czasie rzeczywistym. Asynchroniczność pociąga za sobą brak kontaktu studenta z nauczycielem oraz współuczniami, którzy mogli by służyć radą i poprawiać błędy kursanta. Rozwiązania tego typu przetrwały do dnia dzisiejszego a najpopularniejsze z nich to Topclass, Virtual-U czy prawie już synchroniczny WebCT. W procesie naturalnej ewolucji systemy asynchroniczne ewoluowały w kierunku bardziej zaawansowanych technologicznie systemów synchronicznych wzbogacając się stopniowo o funkcje takie jak tryb pogawędki (chat) w trybie tekstowym i głosowym, tzw. tablicę, współdzielenie aplikacji i przeglądarkę grupową (patrz - słownik). Narzędzia należące do grupy asynchronicznych pozwalają na szybką konwersję dokumentów elektronicznych do formatu HTML, bez konieczności znajomości tego standardu przez przygotowującego kurs nauczyciela. W pakiecie zawierają się na ogół: mechanizm logowania przez standardową przeglądarkę internetową do witryny nauczyciela, scentralizowana baza danych z przygotowaną dla studentów wiedzą oraz połączenia z zewnętrznymi źródłami informacji (stronami www), system testów monitorowanych w czasie rzeczywistym przygotowanych przez generator przygotowujący pytania w sposób losowy, grupy dyskusyjne oraz system poczty elektronicznej zintegrowane z witryną prowadzącego kurs. Narzędzia asynchroniczne często wspomagają także proces transformacji danych pomiędzy różnymi mediami. Część firm dąży do opracowania wspólnego, otwartego standardu dla tej klasy produktów. Jedną z tych inicjatyw jest m.in. projekt IMS (Instructional Management Systems) prowadzony przez Educause.
Część dostawców spostrzegła potrzebę standaryzacji nie tylko na poziomie przygotowywania zawartości kursów lecz także na bardziej podstawowym poziomie - opracowywania sposobu tworzenia programu szkolenia. Standard ten pozwalałby na przygotowywanie kursów w taki sam sposób jak pisze się oprogramowanie. Niektóre firmy wykonały zatem narzędzia pozwalające na sporządzenie kursów za pomocą zorientowanych obiektowo języków (learning objects). Z uwagi na to, że wśród instytucji zajmujących się uczeniem (np. uczelni wyższych) poziom wiedzy na temat programowania obiektowego zwykle jest dość wysoki należy rokować, że narzędzia tego rodzaju będą zyskiwać na popularności. Konkurencyjnym pomysłem jest idea tworzenia dających się modyfikować i wykorzystywać w różnych konfiguracjach „modułów uczących” (ang. learning modules) preferowanych przez część środowisk akademickich. Moduły posiadają swoje własne języki, które w większości ewoluują w kierunku standardu XML.
Do najważniejszych produktów posiadających wbudowane języki obiektowe (learning objects) należą Docent, Total Knowledge Management (TKM) - wcześniej znany pod nazwą Generation 21 oraz Avilar WebMentor.
Rozwiązania synchroniczne
Zwane także rozwiązaniami „czasu rzeczywistego” narzędzia synchroniczne pozwalają uczestnikom kursu oraz nauczycielowi komunikować się swobodnie, tak jakby siedzieli obok siebie w jednym pomieszczeniu. Produkty zawierają zwykle wbudowany, oparty o przeglądarkę mechanizm komunikacji głosowej bazujący na Voice over IP, wspólny dostęp do aplikacji przez przeglądarkę oraz mechanizm synchronizujący przeglądarki uczestników kursu. Przeglądarka pełni także rolę tablicy. Lekcje prowadzone w ten sposób mają charakter sformalizowany, kontrolowany przez prowadzącego, odpowiadający lekcjom w szkole lub seminariom. Wykłady mogą być wspomagane przez filmy wideo, wymaga to jednak co najmniej 128 Kb/s przepustowości łącza (ISDN). Do najistotniejszych narzędzi z tej grupy zaliczyć można m. in. LearningSpace Lotusa, Courseinfo Blackboarda, LearnLinc oraz Classpoint. Wszystkie te produkty posiadają możliwość rozmowy uczestników kursu poprzez internet.
Podgrupą narzędzi synchronicznych są produkty oparte na standardzie H.323. Standard ten został opracowany jako odpowiednik dla komputerów osobistych urządzeń służących do wideo konferencji. Produkty z tej podgrupy, obok wsparcia dla H.323 i/lub wideo konferencji, standardu T.120 jako tablicy, charakteryzują się także niskim kosztem oprogramowania po stronie klienta oraz koniecznością wydzielenia jednostki sterującej obsługującej sesje. Rozwiązania tego typu zawsze potrzebują serwera nadzorującego, którego wymagania sprzętowe rosną wykładniczą wraz z liczbą jednocześnie uczestniczących w uczeniu użytkowników. Obecnie technologia ta jest jeszcze dość droga i rzadko używana. Przypuszcza się jednak, że do roku 2005 standard H.323 zastąpi całkowicie używany obecnie dla wideo konferencji H.320. Nie jest to jednak pewne w świetle informacji o rozpoczęciu prac nad standardami MGCP (Media Gateway Control Protocol) oraz SIP (Session Initiation Protocol) posiadającymi rozszerzoną funkcjonalność względem H.323.
Dla rozwiązań wspierających H.323, jako MCU (Multipoint Control Unit) - oprogramowanie po stronie serwera - używany może być jeden z produktów: Meetingpoint MCU firmy White Pine, ACS 300 MCU będącej własnością OnLive! Technologies, Net120 MCU firmy Databeam oraz 330 MCU Picturetel'a. Wszystkie z wymienionych produktów wspierają oprogramowanie Netmeeting Microsofta po stronie klienta. Poza tym jako oprogramowanie „klienckie” obecne są na rynku m.in. także inne rozwiązania jak np. - Visitalk oraz ProShare System - rozwiązanie sprzętowo - programowe Intela.
Portale Uczące (Learning Portals)
Moda na wszelkiego rodzaju portale wertykalne nie ominęła także sfery uczenia. Na wyróżnienie zasługują portale Campus Pipeline (www.campuspipeline.com) utrzymywany przez SCT, Blackboard 5 Enterprise (www.blackoboard.com) oraz Jenzabar (www.jenzabar.com).
Janzabar to portal dla uczniów i studentów. Zawiera on w sobie kalendarz i „plan lekcji” lub „plan wykładów” z powodzeniem zastępujący tradycyjną formę papierową. Pomysł doskonały i zrealizowany z polotem. Przykładowo do specyfikacji przedmiotu nauki można dołączyć „zdjęcie” wykładowcy. Ciekawostką może być fakt, że założycielem Janzabar jest Chai Ling, jeden z liderów protestujących w Chinach na placu Tienanmen.
Blackboard, jeden z czołowych producentów rozwiązań asynchronicznych, przygotował portal, na którym każdy może zaprojektować swój własny kurs i udostępnić go grupie uczących się a także wizytującym portal gościom. Bezpłatnie można korzystać z niego przez 30 dni. Portal pozwala także na personalizację swojego kalendarza.
Nauczanie w 21 wieku
Już sam pobieżny przegląd opisanych produktów przekonuje, że poziom techniczny i możliwości oferowanych narzędzi zaczynają zbliżać się powoli do wymagań stawianych kursom w tradycyjnej formie. Na pewno do przełamania pozostała jeszcze bariera psychologiczna. Mało kto wyobraża sobie jeszcze by klasa wirtualna mogła zastąpić klasę tradycyjną lub by wykładowca prowadzący kurs wirtualnie mógł konkurować jakością i efektywnością nauczania z tradycyjnym. Tymczasem za formą wirtualną przemawiają głównie oszczędności a także możliwość prezentacji materiałów multimedialnych. W większości przypadków barierą dla nauczania na odległość jest brak znajomości rzeczywistych możliwości tych narzędzi i brak zaufania podobny do tego w jaki w początkach lat dziewięćdziesiątych traktowano komputery w biurach. Jestem pewny, że dobrze przygotowany i prowadzony kurs wirtualny, z zastosowaniem najnowszych osiągnięć „Distance Learning” - możliwością interakcji poprzez głos a także poprzez obraz może nie tylko konkurować z tradycyjnym sposobem prowadzenia zajęć ale być w wielu przypadkach od nich efektywniejszy. Na odległość na pewno nie da się uczyć tańca, jazdy na rowerze czy prowadzić zajęć grupowych z psychologii. Można natomiast uczyć się języków, historii, matematyki czy fizyki kwantowej.
Patrząc na to co dzieje się obecnie w tej dziedzinie w Polsce dziwi mnie, że ten sposób jest wciąż tak mało wykorzystywany. I nie chodzi mi tu tylko o uczelnie i szkoły, które jako sektor zdominowany przez instytucje państwowe z natury rzeczy będą opóźnione w rozwoju, lecz głownie o to, że ten sposób nauczania tak wolno rozwija się w firmach. Jedynie te z nich, które mają swoje korzenie za Atlantykiem zgodnie z zaleceniami korporacyjnymi wdrażają metody uczenia na odległość. Są oczywiście chlubne wyjątki, do których należy na przykład Computerland. Także i wśród uczelni sprawy zaczynają się posuwać do przodu. Co światlejsze umysły w tych instytucjach dostrzegły „Distance Learnig” i przymierzają się lub rozpoczęły proces wdrożenia systemów do nauki na odległość. Wymienić tu należy m. in. Politechnikę Warszawską, Politechnikę Wrocławską, Uniwersytet Łódzki i Politechnikę Gdańską. Jest to jednak cały czas za mało by mówić o rozwoju „Distance Learning” w Polsce w stopniu w jakim dziedzina ta jest tego warta w kontekście funkcjonalności i oszczędności finansowych.
Przegląd rozwiązań
Courseinfo - Blackboard
Coursinfo, ze względu na agresywną politykę cenową firmy Blackboard w ostatnich dwóch latach, szybko zdobył znaczącą pozycję na rynku usuwając w cień produkty takie jak Topclass oraz WebCT w wielu edukacyjnych kampusach Ameryki. Narzędzie to, opracowane przy współpracy z Cornell University doczekało się już swojej czwartej wersji. Jest klasycznym systemem służącym do zarządzania kursami, opartym o tzw. szablony. Narzędzie dostępne jest zarówno na platformie Unixowej jak i NT, przy czym platformy unixowe są rekomendowane przez producenta. Produkt nie zawiera dobrych narzędzi pozwalających na tworzenie kursów, lecz nastawiony jest na import lekcji utworzonych za pomocą narzędzi niezależnych. Niewątpliwą zaletą jest fakt, że tworzenie kursów jest proste i nie wymaga znajomości nawet HTML. Początkowe wersje tego produktu nie były stuprocentowo stabilne. Technologia zawodziła zwłaszcza w przypadku uczestnictwa większej liczby studentów. Nowe wersje, w tym przeznaczony na rynek korporacji "Courseinfo Enterprise", nie posiadają już tych wad. Poza funkcjami telekonferencji i wideo konferencji posiada wszystkie możliwe narzędzia nauczania synchronicznego - zarówno komunikację w trybie tekstowym (chat) jak też komunikację głosową poprzez mikrofon i głos przenoszony po łączach internetowych. Posiada także funkcję tablicy (patrz - słownik pojęć). Podobnie jak inne omawiane produkty z tej grupy Courseinfo posiada możliwość współdzielenia aplikacji - pozwalającą na przejęcie przez prowadzącego kurs kontroli nad ekranem - konieczne na przykład do wskazania studentowi istotnych elementów pomocnych do rozwiązania problemu. Jedynie to narzędzie oraz LearningSpace posiada funkcję „przeglądarki grupowej”.
Instalacja pod NT wymaga oprogramowania Microsoftu IIS 4.0 i SQL 7.0 oraz interpretera języka PERL (w tym języku został napisany Courseinfo). Wymagania sprzętowe na serwer to procesor minimum P200 z „silnie rekomendowaną” pamięci powyżej 128 MB RAM. Rozwiązania dla większej liczby użytkowników zwiększają oczywiście wymagania co do sprzętu. Rozwiązania unixowe są oparte o Solaris w wersji 2.6/7 lub 2.5.1 na procesory SPARC oraz 2.7 dla maszyn z procesorem Intela. Instalacja Linuxowa wymaga wersji Redhat 5.x/6. Serwer www wymaga Perla (np. Apache 1.3.4 + mod_perl 1.1.6). Potrzebna jest także baza danych MySQL 3.22 i Java Runtime Environment - JRE1.1.7 (dostarczane wraz z Courseinfo). Minimalne wymagania sprzętowe dla maszyny na bazie procesorów Intela to P300 i 256MB RAM. Blackboard dostarcza jednocześnie doskonałych algorytmów do tzw. scoringu, czyli doboru wydajności maszyny do rzeczywistych potrzeb klienta.
Topclass - WBT
Topclass na tle prezentowanych tutaj narzędzi dysponuje dość prostą funkcjonalnością, która jednakże w wielu zastosowaniach może być wystarczająca. Producent oprogramowania, firma WBT jest wspólnym Amerykańsko-Irlandzkim przedsięwzięciem. Podobnie jak większość prezentowanych tu rozwiązań historia Topclass sięga korzeniami prac akademickich nad uczeniem na odległość.
Mechanizm komunikacji w Topclass ogranicza się do poczty elektronicznej, listy dyskusyjnej oraz mechanizmu „class announcements” pozwalającego na komunikację nauczyciela lub administratora systemu do wszystkich uczestników i informowanie ich o nowych kursach, o teście lub komunikując inne istotne dla życia wirtualnej klasy wydarzenia.
Serwer Topclass w wersji czwartej wymaga co najmniej 128MB RAM. Jako oprogramowanie bazowe potrzebny jest serwer www IIS 4.0 lub Netscape Enterprise 3.5.1 dla wersji NT. Wersja dla Solaris pracuje z siódmą edycją tego systemu operacyjnego i wymaga maszyny ze SPARC lub UltraSPARC oraz 128MB RAM. Jako serwer aplikacji może być użyty Apache 1.25 lub Netscape Enterprise 3.5.1. Topclass wymaga relacyjnej bazy danych Oracle.
Zwolenników i sympatyków Linuxa ucieszy zapewne wiadomość, że wersja poprzednia 3.1 wspiera także ten system operacyjny, współpracuje z Apachem i ma mniejsze wymagania sprzętowe niż wersja dla NT (wystarczy P166 i 128MB RAM).
Niestety produkt ten traci ostatnimi czasy rynek, głównie na rzecz stosującej agresywną politykę cenową firmy Blackboard.
WebCT - Universal Learning Technology
Stworzony przez Uniwersytet Kolumbii Brytyjskiej WebCT początkowo jako grant dla potrzeb edukacyjnych uczelni, a od 1997 roku oferowany także komercyjnie, należy do relatywnie tanich rozwiązań. Oparty jest o narzędzia do tworzenia i zarządzania kursami oraz skrypty CGI scalające te elementy. W maju 1999 roku produkt został zakupiony przez Universal Learning Technology, posiadający już wcześniej narzędzie DL pod nazwą „Bravo”.
Po zalogowaniu się użytkownika do systemu widzi on ekran z wejściem do sześciu opcji, z których najważniejsze to:
Course Information - zawierający informacje o przewidzianym na dziś kursie
Communications - zawiera opcję komunikacji poprzez e-mail oraz chat
Na górnej listwie ekranu znajduje się wejście do MyWebCT, skąd można się dostać do narzędzi administratora i twórcy kursu.
Niewątpliwą wadą produktu w porównaniu do opisanych pozostałych tej klasy rozwiązań jest mała ilość wbudowanych mechanizmów synchronicznych, na przykład brak funkcji porozumiewania się głosem.
WebCT ma podobne jak LearningSpace Lotusa wymagania sprzętowe: co najmniej Pentium III na instalację na unixie i 256MB RAM przy mniej niż 15 tyś. kont użytkowników oraz 512MB RAM przy ilości powyżej 15 tyś. Wymagania te zwiększają się w przypadku systemu NT. Przy mniejszej instalacji polecana jest maszyna 2 procesorowa i 512 MB, przy większej (powyżej 15 tyś. kont) 1 GB RAM oraz maszyna wieloprocesorowa (quad).
Polityka cenowa zakłada roczną licencję na jednego użytkownika oraz opłatę za pomoc techniczną. W przypadku uczelni dla liczby studentów do 50 opłata za licencję wynosi 335 USD, wsparcie techniczne 135 USD.
Firma Universal Learning Technology chwali się posiadaniem w lipcu tego roku 6,7 miliona studentów.
LearningSpace - Lotus Notes
LearningSpace jest jedynym (według mojego stanu wiedzy) produktem z kategorii narzędzi „Distance Learning”, które jest dostępne w sprzedaży bezpośrednio w Polsce. Z informacji udzielonych mi w rozmowie przez Tadeusza Rudzika, marketing menedżera w Lotus Development Polska, licencje na LearningSpace zakupiły już uczelnie - Politechnika Warszawska i Politechnika Wrocławska. Z oprogramowania tego korzysta także Computerland, partner Lotusa w Polsce. Na świecie LearningSpace jest wykorzystywany m. in. przez IBM.
Obecna polityka cenowa zakłada sprzedaż licencji dla studentów, wykupywanych jednorazowo, na dowolną ilość kursów.
Oprogramowanie, którego architektura oparta została o javę, pozwala na naukę w trybie synchronicznym - tzw. wirtualna klasa oraz asynchronicznym. W rozwiązaniu zawarty jest nabyty w 1999 roku od Macromedia produkt Pathware, narzędzia administracyjne oraz „Samertime” pozwalający na kontakt w czasie rzeczywistym, bazujący na standardach audio i wideo H.323 oraz T.120.
Moduł „Core” serwuje informacje potrzebne do samodzielnego uczenia się przez internet. Moduł „Collaboration” zawiera narzędzia pozwalające na naukę w grupie i wspólną dyskusję. Użytkownik może korzystać z tych części niezależnie od siebie. Sposób komunikacji między poszczególnymi modułami pokazuje rysunek 1.
Nowa, czwarta już wersja LearningSpace nie potrzebuje już, w porównaniu do wersji wcześniejszych Serwera Domino, wymaga natomiast relacyjnej bazy danych. Może to być albo Oracle albo DB2 albo SQL. Wszystkie pracują pod Windows NT, na Oraclu można pracować także pod Solarisem.
Wymagania dla klienta, to minimum Pentium 133 MHz, 32MB RAM i system operacyjny Windows 95, 98, NT 4.0. Interfejsem użytkownika jest przeglądarka, która powinna być podłączona do internetu z minimalną prędkością 28,8 Kb/s Serwer LearningSpace w wersji 4 wymaga minimum 256 MB RAM zarówno na część „Core” jak i na część „Collaboration”. Obydwie części (serwery) mogą być umieszczone na jednej maszynie, wymaga ona jednak wtedy więcej niż 256 MB RAM (najlepiej co najmniej 512) i dość wydajnego procesora (ewentualnie wielu procesorów).
Total Knowledge Management - Generation 21
Powstała w 1996 roku Generation 21 doczekała się do dziś 100 tysięcy użytkowników. W 1999 firma została przejęta przez Advantage Learning Systems. Rozwiązanie składa się z modułów: Development, Publisher, Management, Distance Learnig i Exteneded Distance Learning.
Moduł „Development” służy do tworzenia obiektów (curriculum) i zapisywania ich w relacyjnej bazie danych. Z obiektów tych buduje się następnie kursy. Dzięki temu obiekty mogą być wielokrotnie używane w różnych kursach. Zmiany na poziomie obiektów pociągają automatyczne uaktualnienie w kursach, które te obiekty zawierają. Zgodnie z zapewnieniami producenta tworzenie kursów nie wymaga umiejętności programowania.
Moduł „Publisher” przygotowuje materiały pomocnicze do procesu nauki - podręczniki, materiały szkoleniowe w wersji www, papierowej lub CD.
Moduł „Distance Learning” służy do połączenia studenta z serwerem z zawartością kursu. Studenci mogą komunikować się pomiędzy sobą lub z osobą prowadzącą kurs poprzez e-mail, w trybie pogawędki (chat) lub poprzez forum dyskusyjne.
Moduł „Extended Learning” zawiera w sobie moduły „Performance Support”, „Assessment”, „Library”. Moduł „Performance Support” ułatwia przeszukiwanie przez uczącego się bazy danych w celu znalezienia odpowiedzi na zadawane przez program uczący pytanie. Moduł „Assessment” pozwala na zapoznanie się tworzących kurs z raportami dotyczącymi przebiegu uczenia zarówno poszczególnych studentów jak i grup studentów i służy głównie wykryciu braków w proponowanym programie szkoleniowym i optymalizacji kursu. Moduł „Library” to baza danych, którą użytkownik - student może przeszukiwać w zależności od przyznanego mu poziomu dostępu do danych.
Moduł „Management” pozwala na tworzenie połączeń pomiędzy bazą danych służącą do uczenia a innymi relacyjnymi bazami danych, do którym można się dostać przez mechanizm ODBC, w celu transferu danych. Moduł zawiera także mechanizm rejestracji użytkowników sprzęgnięty z oprogramowaniem do pobierania płatności z użyciem kart kredytowych.
System pracuje z Windows NT 4.0 lub Windows 2000 oraz IIS 4.0. Wymagania sprzętowe to maszyna dwuprocesorowa PII lub PIII z 512MB RAM.
Docent Enterprise - Docent
Kalifornijska firma Docent współpracuje między innymi z HP. Jej rozwiązanie składa się z następujących elementów:
Learning Management Server, służący do rejestracji, płatności, zarządzania kursem i sporządzania raportów.
Content Delivery Server, służący do dostarczania kursów.
Mobile, służący dostarczaniu kursów studentom do nauki w trybie „offline”, poza siecią.
Desktop, narzędzie służące do tworzenia i publikacji kursów. Składa się z modułów „Outliner” i „Publisher”.
Produkt kierowany jest do korporacji, zakłada współdziałanie z procesem sprzedaży korporacji i systemami CRM (Customer Relations Manangement). Kursy tworzone przy pomocy narzędzia składają się z części interaktywnych (sieciowych) oraz lekcji samodzielnych (na bazie nośnika CD lub ładowane z sieci na twardy dysk). Ambicją Docenta jest wspomagania całego procesu szkolenia od przygotowania kursu poprzez jego dystrybucję aż po scertyfikowanie studenta i usługi posprzedażne - rysunek 2. Kursy przygotowywane są wstępnie w dowolnym edytorze HTML zintegrowanym z „Outlinerem”. Narzędzie to pozwala także na integrację z kursem obiektów multimedialnych audio, wideo a także Javy lub Java Skryptów. Zadaniem Outlinera jest przygotowanie zawartości kursu oraz testów.
Docent Enterprise Serwer pracuje na jednym z systemów operacyjnych: Windows 2000, Windows NT lub Solaris 2.5+. Wymaga co najmniej 256MB RAM i serwera www Netscape 3.6+, Microsoft IIS, Apache lub innego wspierającego standard skryptów CGI. Jako baza danych może być użyty Oracle w wersji 7.3.3+ lub 8.0 oraz SQL w wersji 7.
Meeting Point - CUseeMe
Meeting Point wraz z jego rozszerzeniem ClassPoint pozwala na stworzenie wirtualnej klasy, w której komunikacja odbywa się w oparciu o mechanizm wideokonferencji.
Technika prowadzenia zajęć w ClassPoint umożliwia wywołanie przez nauczyciela ucznia i przekazanie mu głosu (oraz obrazu) - tzw. spotlight, jak również pozwala na zgłoszenie się samodzielne studenta w celu zakomunikowania klasie istotnej informacji (podniesienie ręki). Oprócz głosu i obrazu działa także bardziej powszechny mechanizm pogawędki (chat) oraz przeglądarki grupowej (patrz - słownik). Oprogramowanie pozwala instruktorowi na oglądanie jednocześnie do 12-tu studentów (bez względu na to czy któryś z nich jest aktualnie „przy głosie”. Mechanizm wideo konferencji umożliwia prowadzącemu zadawanie pytań całej klasie, naprowadzanie na odpowiedź i w końcu sprawdzenie odpowiedzi udzielonych przez wszystkich - dokładnie tak samo a być może nawet z lepszą skutecznością niż w przypadku lekcji tradycyjnych.
Produkt kierowany jest do trzech segmentów: instytucji prywatnych i rządowych, szkół średnich i uniwersytetów oraz do szkół podstawowych.
Meeting Point wspiera dwa standardy komunikacyjne: własny CuseeMe oraz H.323. W wymaganiach sprzętowych mniej restrykcyjny jest standard CuseeMe. Jako serwera HTTP można użyć IIS w wersji co najmniej 4 dla Windows NT / 2000 lub Netscape Enterprise Server w wersji 3.6.2+, Apacha dla systemów opartych o Sun Solaris oraz Linux Red Hat. Wymagania sprzętowe na serwer to co najmniej Pentium III 450 MHz (w przypadku rozwiązań opartych o Intela) lub Sun Enterprise 250 Ultra Sparc 2 (400 MHz ) w przypadku Sun'a. Wymagane jest co najmniej 256 MB RAM. Dla mniej niż 25 użytkowników korzystających ze standardu H.323 wystarczy serwer jednoprocesorowy. W przypadku większych rozwiązań (do 50 użytkowników dla H.323) konieczne jest użycie maszyn 2 procesorowych.
Klasyfikacja R.H. Jacksona na podstawie formatu prowadzonego uczenia
Studia bezpośrednie (samodzielne, asynchroniczne)
Polegają na przyswajaniu materiału przez kursanta bez bieżącego (w czasie rzeczywistym) kontaktu z nauczycielem. Tego typu kursy oferowane są na płytach CD. Są to kursy korespondencyjne i bazujący na internecie system uczenia typu “Click-to-learn”. Metoda uczenia może być wspomagana przez asynchroniczny kontakt z nauczycielem przez e-mail czy pocztę głosową
Uczenie kierowane przez nauczyciela (nauczanie synchroniczne, nauczanie w czasie rzeczywistym)
Metoda ta zakłada bezpośrednią, bieżącą kontrolę prowadzącego kurs (instruktora) nad przebiegiem procesu uczenia się i rzeczywistą interakcję między nim a studentami. W trybie pogawędki (ang. chat) uczący mogą się też komunikować między sobą. Nauczyciel ma możliwość zmian w programie nauczania i dostosowania go do bieżących potrzeb. Uczenie tym sposobem odpowiada tradycyjnemu odbywającemu się w salach szkoleniowych i klasach szkolnych lub wykładowych.
Współpraca w małych grupach.
Metoda ta odpowiada stylowi spotykania się studentów w małych grupach w celu wspólnej nauki i przygotowania się do zbliżających się kolokwiów lub egzaminów. Odbywający się wtedy nieformalny przepływ wiedzy odpowiada założeniom współpracy w małych grupach. Zazwyczaj uczenie tym sposobem skoncentrowane jest wokół wyznaczonego wspólnie dla grupy celu, wykorzystaniu mechanizmów współpracy w grupie oraz wypracowywaniu sobie pozycji w grupie poszczególnych członków uczącej się społeczności. Uczenie tym sposobem może zawierać elementy zarówno formatu “studiów bezpośrednich” (komunikacja poprzez e-mail, grupy dyskusyne) jak i “uczenia kierowanego przez nauczyciela” (komunikacja poprzez tradycyjną linię telefoniczną, Voice over IP oraz tzw. chat). Doświadczenia wykazały, że metoda ta z jednej strony zwiększa zainteresowanie nauką uczących się z drugiej strony zmniejsza obciążenie prowadzącego kurs.
Często programy nauczania zawierają kombinację wszystkich trzech formatów nauczania.
Podział oprogramowania edukacyjnego ze względu na funkcję:
1. Systemy dostarczania platformy edukacyjnej
Produkt lub platforma www nie koniecznie dostarczająca narzędzi administracji służąca do organizacji centrów konferencyjnych lub audytoriów.
2. Systemy zarządzania programami nauczania - Course Management Systems (CMS)
System wspomagający dystrybucję materiałów szkoleniowych (kursów) oraz zawierający wbudowane mechanizmy kontroli postępów w nauce i raportowania o wynikach poszczególnych studentów. Przykładami tego typu oprogramowania są Courseinfo Blackboard's oraz WebCT.
3. Systemy zarządzania procesem uczenia - Learning Management Systems (LMS)
Droższa, bardziej uniwersalna i posiadająca większe możliwości klasa narzędzi. Używane są z powodzeniem przez uczelnie oraz przez duże korporacje. Przykładami tego typu narzędzi są Docent Enterprise, ISOPIA ILMS oraz Knowledgesoft Enterprise.
Słownik pojęć:
Tablica (whiteboard) - okno tekstowe (czasami także graficzne) pozwalające na współdzielenie tekstu widocznego dla wszystkich uczestników kursu lub rysunków podobnie jak to ma miejsce w przypadku tradycyjnej tablicy.
Przestrzeń wirtualna (Virtual space) - kawiarenki służące do wspólnych dyskusji studentów.
Przeglądarka grupowa (Group Browsing) pozwala na jednoczesne przeglądanie przez całą grupę zawartości stron. Praca ta jest kierowana przez prowadzącego kurs. Narzędzie umożliwia interakcje między prowadzącym a uczestnikami oraz w grupie uczestników.
Pogawędki (chat) - w uczeniu na odległość pozwala na rozmowę pomiędzy dwoma studentami lub studentem i nauczycielem. Najnowsze technologie pozwalają na prowadzenie pogawędki nie tylko w trybie tekstowym, lecz także głosem (Voice over IP).
Współdzielenie aplikacji - pozwala nauczycielowi na podejrzenie i ingerencję w ekran studenta a także pomiędzy studentami.
Tabela porównawcza na podstawie studium wykonanego przez Uniwersytet Stanowy Wichita
26 stycznia 2000
WebCT w wersji 1.2 i częściowo 2.0
Bb CourseInfo w wersji 4.0
TopClass w wersji 3.0 (UNIX, NT)
LearningSpace w wersji 3.0
Główne zalety
1. Silne narzędzia
2. Duża baza klientów
3. Program partnerski
1. Bardzo łatwy w użyciu
2. Wspiera SQL dla NT
3. Szybkie zdobywanie pozycji lidera
1. Ciekawe, unikalne cechy (np. quizzing)
2. Długi okres obecności na rynku
3. Program partnerski
1. Koncepcja pracy grupowej
2. Dobre narzędzia
3. Dobrze integruje się z narzędziami firm trzecich
Wady
1. Niezgrabny interfejs
2. Wymaga dłuższego treningu dla prowadzących kursy
3. Trudny w administracji
1. Niezbyt silne narzędzia
2. Dopiero niedawno wprowadzony program partnerski
3. Droższy niż WebCT
1. Za drogi
2. Porównywalne mniejsza liczba klientów.
3. Braki w narzędziach administracyjnych
1. Relatywnie drogi
2. Wymaga Lotus Notes (uwaga: dotyczy wersji 3.0!!!)
3. Należy poprawić szybkość działania.
Możliwość użycia wersji próbnej (trial)
Pobranie oprogramowania do prób - darmowe, płatne w momencie rozpoczęcia kursów
30-to dniowa wersja próbna
120 dniowa wersja dla 4 użytkowników
250 USD dla uczelni plus koszt serwera Domino (uwaga: dotyczy wersji 3.0)
Koszt roczny
3000 USD
4500 USD
37500 USD, do negocjacji
5 USD za jeden kurs jednego studenta (wersja 3.0)
Licensing
Licencja na jeden kurs jednego użytkownika
Licencja na użytkownika jednoczesnego (concurent)
Licencja na jeden kurs jednego użytkownika
Wsparcie techniczne
Zawarte w cenie
500 USD Basic
1500 USD Premium
5500 USD Elite
Zawarte w cenie
Możliwe, zależne od kontraktu
Liczba użytkowników
Nie limitowana
Nie limitowana
Nie limitowana
Nie limitowana
Rynek e-edukacji. Dane na podstawie International Data Corporation (IDC) za Docent Inc.
Stan w 1999 roku
Prognoza na rok 2003
Szacowana wartość amerykańskiego rynku e-edukacji
1,1 mld USD
11,4 mld USD
Szacowana wartość wydatków amerykańskich korporacji na e-edukację
735 mln USD
6,2 mld USD
Badania dotyczące “Distance Learning” przeprowadzone przez The Iinstitute For Higher Education Policy przy wsparciu National Education Assosiation i opublikowane w marcu tego roku.
W badaniu wzięło udział łącznie 147 respondentów z 6 Amerykańskich uczelni mających duże doświadczenia w uczeniu na odległość: University of Illinois at Urbana-Champaign, Brevard Community College, Regents College, University of Maryland University College, Utah State University, Weber State University. Badania prowadzone były między wrześniem 1999 a styczniem 2000 roku.
Opinie
Rafał Mielczarek
Dział Organizacji i Zarządzania ComputerLandu
Computerland jest partnerem Lotus Notes Polska. Niedawno wdrożony został tam program nauczania na odległość na bazie oprogramowania LearningSpace.
1. Co Państwo sądzicie na temat rynku w Polsce, jak się będzie rozwijało "uczenie na odległość" i jakie są jego perspektywy?
Systemy kształcenia na odległość adresowane są do dwóch głównych odbiorców: korporacji i sektora edukacyjnego. Korporacje chcą wykorzystać systemy nauczania rozproszonego do realizacji swoich programów szkoleniowych i tym samym obniżyć koszty szkoleń oraz zwiększyć ich dostępność. Dzięki tego typu systemom korporacje realizują ideę ciągłego kształcenia zapewniającą stały dostęp do wiedzy. Instytucje edukacyjne, jak na przykład szkolnictwo wyższe czy dostawcy usług szkoleniowych, upatrują w systemach nauczania rozproszonego możliwości poszerzenia rynku i obniżenia kosztów oferowanych programów edukacyjnych.
Rynek systemów szkolenia na odległość w Polsce dopiero się rozwija. Ostatnio obserwuje się zwiększone zainteresowanie tego typu systemami ze strony dużych i średnich firm, które dostrzegają korzyści płynące z nauczania rozproszonego. Wzrost zainteresowania systemami kształcenia rozproszonego ze strony polskich firm związany jest również z dużym i stale rosnącym stopniem ich informatyzacji. Obecnie wiele przedsiębiorstw posiada na tyle zaawansowaną infrastrukturę IT, że wdrożenie systemów e-learning może odbywać się z jej wykorzystaniem.
Większość instytucji edukacyjnych w Polsce nie dostrzega jeszcze potrzeby budowania systemów kształcenia na odległość. Jednakże obserwując światowe trendy można spodziewać się, że wśród usług edukacyjnych, które kierowane są do coraz bardziej wymagających odbiorców muszą pojawić się propozycje kursów w środowiskach e-learning.
2. W jakim kierunku zmierza rozwój narzędzi do nauki na odległość?
Idea kształcenia na odległość nie jest nowa. Już od dawna możemy uczestniczyć w kursach korespondencyjnych, które pozwalają na naukę we własnym tempie i eliminują niedogodności klasycznego szkolenia w sali lekcyjnej. W miarę rozwoju techniki jakość szkoleń polepszała się z uwagi na wykorzystywanie coraz bardziej nowoczesnych form przekazu, poczynając od kaset audio, poprzez płyty CD, kasety VHS a kończąc na komputerowych aplikacjach przeznaczonych do samokształcenia. Szkolenie we własnym tempie nie posiada jednak zalet nauczania klasycznego, prowadzonego przez nauczyciela (instruktora) w sali lekcyjnej. Badania wykazują bowiem, że najbardziej efektywną metodą kształcenia jest nauczanie w grupie pod kontrolą nauczyciela.
Obserwowany w ostatnich latach gwałtowny rozwój sieci Internet i technologii internetowych umożliwił stworzenie systemów kształcenia na odległość, które łączą w sobie zalety klasycznego kształcenia w sali lekcyjnej z dostępnością "w każdej chwili w każdym czasie". W tej dziedzinie pionierskim produktem był system LearningSpace firmy Lotus Development. Oferował on model grupowego kształcenia asynchronicznego, który daje studentom dużą swobodę, jeśli chodzi o czas poświęcony na uczestnictwo w kursie, zapewniając jednocześnie opiekę instruktora i świadomość przynależności do sieciowej społeczności studentów.
Rynek wykazuje również zainteresowanie narzędziami distance learning przeznaczonymi do tworzenia i prowadzenia szkoleń w trybie synchronicznym. Narzędzia tego typu wymagają od studentów większej dyscypliny, ponieważ kurs ograniczony jest pewnymi ramami czasowymi i interakcja pomiędzy studentami i instruktorem odbywa się w czasie rzeczywistym (podobnie jaki w klasycznym modelu kształcenia), oferując w zamian takie techniki prezentacyjne jak dzielenie aplikacji, panele graficzne, czy też IP audio i wideo.
Oczekiwania klientów w stosunku do systemów nauczania na odległość są dość zróżnicowane. Dla jednych najcenniejszą cechą takich systemów jest dostępność i elastyczność narzędzi oferujących asynchroniczny model kształcenia, dla innych ważniejsze jest prowadzenie szkoleń w czasie rzeczywistym z wykorzystaniem synchronicznych metod prezentacji i interakcji. Obserwując jednak rynek produktów distance learning zauważa się zwiększony nacisk na rozwój i promocję systemów kształcenia synchronicznego.
3. Jaka jest Państwa zdaniem skuteczność tej metody kształcenia i co można
zrobić by poprawić efektywność uczenia na odległość?
Najbardziej efektywną metodą kształcenia jest, jak wynika z badań, szkolenie w grupie pod kierunkiem instruktora. Fakt ten znany jest producentom narzędzi do tworzenia i prowadzenia kursów na odległość. Zarówno systemy kształcenia synchronicznego, jak również asynchronicznego, opierają się na pracy w grupach studentów. Pozwala to na stworzenie warunków kształcenia bardzo zbliżonych do panujących w klasycznych salach lekcyjnych, do których wszyscy jesteśmy przyzwyczajeni.
Skuteczność kształcenia na odległość wzrasta wraz z rozwojem metod prezentacji, które niejednokrotnie przewyższają możliwości tradycyjnych sal lekcyjnych. Poza tym sukces systemów nauczania na odległość leży również w sposobie dostępu do wiedzy, który stanowi dodatkowy bodziec do podjęcia odpowiedzialności za swoją naukę.
Systemy nauczania rozproszonego oferują obecnie bardzo duże możliwości w zakresie przygotowania i prowadzenia kursów on-line. Ich funkcjonalność jest na tyle rozbudowana, że w zasadzie zwiększenie efektywności uczenia na odległość może zostać zrealizowana poprzez umiejętne przygotowanie kursu przez dostawcę szkolenia.
Mariola Szymańska-Koszyc,
Wiceprezes Warszawskiego Instytutu Bankowości.
WIB od kilku lat jest zaangażowany w projekt bankowych szkoleń na odległość, realizowany w pierwszym etapie w ramach programu PHARE z partnerami holenderskimi, gdzie tego typu szkolenia mają długą tradycję. Od dwóch lat WIB prowadzi w tym systemie dwa programy kwalifikacyjne, przygotowujące do zdobycia dwóch pierwszych stopni zawodowych w systemie standardów kwalifikacyjnych w polskiej bankowości.
1. Co Państwo sądzicie na temat rynku w Polsce, jak się będzie rozwijało
"uczenie na odległość" i jakie są jego perspektywy?
Jeśli mówimy o nowoczesnych technologiach w nauczaniu na odległość - to pierwsze słowo, jakie przychodzi na myśl to internet. Dzisiejsze rozwiązania dają ogromne możliwości tworzenia interaktywnych struktur szkoleniowych, zarówno dla potrzeb otwartych programów certyfikujących, kierowanych do klientów indywidualnych, jak i dostosowane do wymogów wewnętrznych programów szkoleniowych w dużych instytucjach, szczególnie w wielotysięcznych przedsiębiorstwach sieciowych, czy oddziałowych. Multimedialność przekazu, dostęp on-line do nieograniczonych zasobów wspomagających materiałów szkoleniowych i źródłowych, kontakt on-line z prowadzącym szkolenie i/lub opiekunem programu, możliwość kontaktu on-line z innymi uczestnikami danego programu, bieżąca kontrola (w tym samokontrola) postępów w nauce, możliwość bieżącej weryfikacji treści szkoleniowych w praktyce zawodowej, ogromne możliwości indywidualizacji procesu szkolenia i dopasowania go do konkretnych potrzeb i możliwości uczestnika, zarówno pod względem zawartości merytorycznej, jak i samej organizacji szkolenia - to tylko kilka z ważnych cech charakterystycznych dla internetowych szkoleń na odległość, które trudno jest połączyć w tradycyjnym nauczaniu.
Jeśli mamy odnieść to do rynku polskiego musimy wziąć pod uwagę istniejące realia, w tym, poziom i jakość komputeryzacji w Polsce i jej perspektywy, a co się z tym wiąże dostępność internetu. Ograniczenia w tym zakresie nie ułatwiają oczywiście decyzji o szybkim biznesowym zaangażowaniu się w ten obszar. Uważam jednak, że Ci, którzy myślą o tym poważnie już przygotowują konkretne propozycje i za chwilę na rynku pojawi się kilka - być może konkurencyjnych - ofert. Warszawski Instytut Bankowości jeszcze w tym roku uruchomi pilotażowe wersje swoich programów certyfikujących z zakresu “ABC Bankowości” i “Studium Bankowości”. Kolejne projekty będą uruchomiane na podstawie badania oczekiwań i potrzeb klientów. Nowoczesne technologie na pewno nie wyrugują tradycyjnych metod nauczania, ale będą bardzo ważnym elementem rynku.
2. W jakim kierunku zmierza rozwój narzędzi do nauki na odległość?
Są i będą zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy nauczania na odległość - DL. Demagogią, w moim przekonaniu, byłoby stwierdzenie, że tylko kwestią czasu jest wyeliminowanie klas szkoleniowych, fizycznie obecnych nauczycieli i trenerów. Jednocześnie nowoczesne technologie i szkolenie na odległość są niepodważalnie ścieżką rozwoju edukacji. Ktoś mógłby powiedzieć, że nie ma od tego odwrotu, jednak wówczas sugerowałoby to, że jako społeczeństwo światowe jesteśmy ubezwłasnowolnieni przez wirtualnego wroga, a według mnie sami dokonujemy takiego wyboru - być może nie do końca świadomi konsekwencji. Gwarancją sukcesu dla DL wykorzystującego najnowocześniejsze technologie jest to, że trafnie dopasowuje się do zmieniającego się sposobu funkcjonowania człowieka dzisiaj i w dającej się przewidzieć przyszłości.
3. Jaka jest Państwa zdaniem skuteczność tej metody kształcenia i co można
zrobić by poprawić efektywność uczenia na odległość?
Naszymi klientami w WIB są - z jednej strony - klienci instytucjonalni, z drugiej - indywidualni. Ich potrzeby i priorytety wykazują cechy wspólne, występują także odmienności. Dla klienta instytucjonalnego ważne jest szybkie dotarcie z jednorodną informacją do dużej liczby pracowników, przy racjonalizacji kosztów takiego przedsięwzięcia. Dla klientów indywidualnych znaczenie ma możliwość uzyskania wartościowego dyplomu, podnoszącego jego atrakcyjność na rynku pracy, w takim systemie, który pozwoli mu na normalną pracę zawodową i życie prywatne, oraz po kosztach, które może finansować sam. W każdym z tych przypadków odpowiednio zaprojektowane szkolenie DL może skutecznie spełnić oczekiwania klientów.
Tadeusz Rudzik,
Marketing Menadżer w Lotus Development Polska
1. Co Państwo sądzicie na temat rynku w Polsce, jak się będzie rozwijało
"uczenie na odległość" i jakie są jego perspektywy?
Uczenie na odległość to przyszłość edukacji w dużych instytucjach. Z punktu widzenia organizacji daje to nie tylko możliwości stałego rozwoju i gospodarowania wiedzą lecz także tworzy nową jakość w zarządzaniu łańcuchem dostaw. Myślę, że jest kwestią czasu, kiedy organizacje spostrzegą możliwość wiązania partnerów i klientów z oferowaną technologią poprzez szkolenia uzupełniające wiedzę o produkcie i o technice sprzedaży.
Aby przyciągnąć uczestników zarówno forma kursów jak i ich zawartość będzie stawać się coraz bardziej atrakcyjna.
2. W jakim kierunku zmierza rozwój narzędzi do nauki na odległość?
Na pewno kierunek zmianom nadadzą nowe narzędzia pozwalające na przesyłanie głosu i obrazu w czasie rzeczywistym. Należy oczekiwać, że zupełnie nowe spojrzenie na problem przekazywania danych o obrazie i dźwięku pozwoli na uzyskanie większej wydajności i jakości obrazu bez konieczności zwiększania przepustowości łącza. Możliwości nauki na odległość ograniczone są tylko w tych obszarach, gdzie konieczna jest stała i bezpośrednia interakcja z człowiekiem (na przykład “kurs asertywności”). Poza tymi przypadkami w zasadzie nie ma powodu by nie korzystać z metod “Distance Learning”, które są porównywalnie wydajnie i w wielu przypadkach tańsze.
3. Jaka jest Państwa zdaniem skuteczność tej metody kształcenia i co można
zrobić by poprawić efektywność uczenia na odległość?
Nie mnie pytać o skuteczność, wyniki badań zapewne więcej powiedzą na ten temat. Uważam natomiast, że wśród firm obecnie zajmujących się szkoleniami nie wiele jest takich, które doceniają wagę i wartość szkolenia na odległość. Oni nie czytają PC Kuriera i innych czasopism z branży informatycznej, nie wiedzą o tym co dzieje się w świecie nowych technologii lub ignorują te informacje. Tymczasem świat idzie do przodu - wystarczy przyjrzeć się numerowi wersji LearningSpace - to już czwarta wersja. Za to lekceważenie firmy zajmujące się obecnie szkoleniami mogą wiele zapłacić w najbliższej już przyszłości.