KSIĘGI PROROCKIE

WPROWADZENIE

I OKRES ASYRYJSKI

Opr. S. dr Jolanta Judyta Pudełko PDDM

WPROWADZENIE W PROBLEMATYKĘ PROFETYZMU

1. BIBLIJNA TERMINOLOGIA PROROCKA

Tożsamość proroka według ST można przedstawić i opisać za pomocą charakterystycznych terminów, które określały tę specyficzną grupę ludzi. Terminy można podzielić na trzy grupy:

• Wyrażenia odnoszące się do proroka w sposób absolutny:

aybin' (NAVI) - około 300 razy w ST. Odnosi się do bardzo różnych osób (Abraham, Aaron, Eliasz, prorocy fałszywi; prymitywne formy profetyzmu i bardzo wyszukane; istnieje też forma żeńska!=Debora). Słowo hebrajskie pochodzi prawdopodobnie od rdzenia akadyjskiego, w którym słowo nabu oznacza: ” wołać, oznajmiać, głosić”, co wskazuje na wołającego, lub tego, który został wezwany (=natura prorokowania); może pochodzić też od innego rdzenia hebrajskiego, który oznacza „biegać, tańczyć, kipieć”, jako zobrazowanie zewnętrznego zachowania proroka (=forma prorokowania).

ha,ro (ROE)- widzący ludzi, rzeczy i sprawy głębiej niż inni. Występuje 10 razy, najczęściej do Samuela.

hz,xo (CHOZE)- widzący, ale w znaczeniu oglądający, odnosi się często do proroków na dworze królewskim, doradców (9 razy na 16 w ST). Można powiedzieć, że są to prorocy urzędowi, których odróżnia się od proroków charyzmatycznych (termin 1).

• Wyrażenia przedstawiające więź proroka z Bogiem:

~yhilooa/hi' vyai (ISZ HAELOHIM)- mąż, człowiek Boży. Ukazanie zażyłości z Bogiem.

x;Wrhi' vyai (ISZ HARUAH)- mąż, człowiek ducha. Ukazanie aspektu natchnienia, wewnętrznego uzdolnienia do funkcji proroka. Natchnienie znajduje wyraz w entuzjazmie i wiarygodności proroka.

hwhy %ai'l.m; (MELECH ADONAI)- posłaniec Pana (YHWH). Prorok jest posłany przez Boga, nie mówi w swoim imieniu.

• Wyrażenia przedstawiające stosunek proroka do innych ludzi:

rm,vo (SZOMER)- stróż, opiekun. Misja prorocka zakłada postawę troski i opieki ludzi, do których prorok jest posłany i odpowiedzialność za powierzonych mu ludzi. Wynika stąd konieczność czuwania i ostrzegania w obliczu różnych zagrożeń.

hp,co (COFE)- ten, który pilnuje, czuwa. Słowo pochodzi z kontekstu pasterskiego: duchowa troska o powierzonych ludzi.

h[,ro (ROE)- ten, który pasie, dogląda - PASTERZ. Odniesione do proroka w znaczeniu przenośnym.

LXX: Język grecki używa dwóch słów na określenie proroka:

o` profh,thj - prorok prawdziwy (ten, który głosi, zapowiada, przepowiada: „mówić wpierw”);

o` ma,ntij - prorok fałszywy, wróżbiarz;

2. PROFETYZM POZAIZRAELSKI

Profetyzm biblijny posiada liczne odpowiedniki i odniesienia do podobnych nurtów w innych narodach. Prorocy byli postrzegani jako mężowie obdarzeni wyjątkowym poznaniem, przemawiający w imieniu bogów, znaleźć ich można było na dworach królewskich oraz w ośrodkach kultu.

Egipska literatura prorocka składa się z tekstów o treści wróżbiarskiej, czasem występuję tam wątki społeczne, historyczne, czy eschatologiczne. Sięga ona ok. 2000 r. przed Chr. Prorok imieniem Nefer-Rohu zapowiadał epokę klęski, nieszczęścia, po której miał nadejść wyzwalający król, co miało zaowocować czasem pomyślności. Inny prorok o imieniu Ipuwer odznaczał się odwagą i bezwzględnością w upomnieniach pod adresem faraona.

W Fenicji istniało proroctwo ekstatyczne od IX w przed Chr. Prorocy bogini Asztarte dokonywali nawet aktów samookaleczenia się, aby wśród zgiełkliwego zawodzenia osiągnąć stan religijnego uniesienia, które miało doprowadzić do wygłoszenia proroctwa, które mogło nawet zmienić rozporządzenie króla. Podobnie rzecz się miała w Palestynie , na podstawie świadectw z Ugarit z XV w. przed Chr.), wiadomo, że istnieli również tam prorocy bogini Asztarte. Opowiadanie o Eliaszu z 1Krl przybliża nam postaci i zachowanie proroków Baala, którego kult był bardzo rozpowszechniony w Kanaanie i często przenikał do wiary i obrzędów Izraela. Jednak najstarsze wzmianki o prorokach pochodzą z odkrytego imperium Ebla (XXIV w. przed Chr.), w północnym Kanaanie (północna Syria). Były to grupy kapłanów, niezwiązanych z żadnym konkretnym bóstwem, którzy jednak przemierzali kraj i głosili boże słowo, a nazywano ich „nabiutum” (głosiciele).

Z samej Biblii znany jest również mezopotamski prorok Baalam syn Beora, który wygłaszał swe proroctwa w kontekście izraelskich podbojów Kanaanu (Lb 22-24). Mezopotamia również zasłynęła rozwojem profetyzmu, a prorocy nazywani byli „baru” - widzący. Poszukiwania w Mari (rozkwit ok. 1700 przed Chr.) nad Eufratem (1933 r.) zaowocowały odnalezieniem 25 tysięcy tabliczek pokrytych pismem klinowym. Wśród nich było 35 wyroczni prorockich, w których dominowała formuła posłania proroka przez bóstwo, co wskazuje na styczne punkty z Biblią. Różnią się one od proroctw biblijnych brakiem akcentów mesjańskich, eschatologicznych, nie posiadają również bezpośredniego odniesienia do ludu, lecz skupiają się na sprawach dworskich i kultycznych.

Profetyzm pozabiblijny skupiał się zatem na określonych formach zewnętrznych (wróżbiarstwo, magia, ekstatyczne obrzędy, tłumaczenie snów, analiza i tłumaczenie zjawisk przyrody, hepatoskopia - wróżenie z wątroby zwierzęcia, belomancja - wróżenie ze strzał por. Ez 21,26n; obserwacja gwiazd i księżyca), odnosił się do rozstrzygania spraw ważnych (np. wojny, wpływ na rządy) i miał zapewnić przychylność bóstwa. Nie odnosił się wcale do życia moralnego.

3. DZIEJE PROFETYZMU BIBLIJNEGO

Późniejsze interpretacje (Rdz 20,7) już w osobie Abrahama widziały proroka - prawdziwego męża Bożego, przyjaciela Boga, którego życie stało się proroctwem dla całego Izraela i Kościoła. Natomiast o Mojżeszu mówi już Pwt 34,10 (nie powstał więcej w Izraelu prorok podobny do Mojżesza) jako o proroku, a Aaron ma być prorokiem Mojżesza (jego ustami), również Miriam zyskała miano prorokini. Wylanie się ducha na 70 starszych (Lb 11,25), którzy zostali obdarzeni duchem Mojżesza wskazuje na eksplozję zjawiska prorockiego. Wśród sędziów tytuł proroka przysługiwał jedynie Samuelowi. Mowa jest zatem o wybitnych jednostkach, o ludziach, którzy pełnili role przywódcze. Uczeni mówią również o pojawieniu się w XI w przed Chr. w Palestynie i Syrii ekstatycznego ruchu wróżbiarskiego, który następnie poprzez religię kananejską przenikał do Izraela. Byli to ludzie obdarzeni nadzwyczajnymi darami, odwagą, co objawiało się w dziwnym, nieco ekscentrycznym zachowaniu: wygląd pieniącego się szaleńca, człowieka pochwyconego przez Boga, który chciał całym sobą przekazać to, co mówi mu Bóg. W związku z tym szkoła skandynawska łączy zjawisko profetyzmu z kultem. Obrzędy wraz z ich różnymi tajemniczymi czynnościami miałyby wzbudzać prorockie ekstazy. Choć można było zauważyć cechy prorockie, zjawisko profetyzmu jeszcze wtedy nie istnieje. Jednak inni łącza profetyzm biblijny raczej z głoszeniem Słowa Boga. Prorok był postrzegany jako pośrednik, który wstawiał się za ludem, co może tłumaczyć układane przez nich pieśni- modlitwy, które dzięki darowi Boga zawierały w sobie również odpowiedź samego Boga. W Księgach prorockich widzimy to na przykładzie formuł wprowadzających (tak mówi Pan; wyrocznia Pana...).

Zjawisko profetyzmu objawia się natomiast w okresie monarchii. Z osobą Dawida i jego panowaniem (ok. 1010-970) związani są prorocy Gad i Natan. W czasach Salomona mówiło się o Achiaszu z Szilo, który stanął później po stronie odstępcy Jeroboama. Achasz sprzeciwiał się kultom pogańskim wprowadzonym przez Salomona na prośbę jego żon oraz wysokim podatkom, które nasiliły się za rządów Roboama - syna Salomona. Potrafił on również skrytykować również Jeroboama za utworzenie bałwochwalczych sanktuariów w Betel i Dan. Inny prorok Szemajasz skutecznie powstrzymał Roboama od wojny z północnymi pokoleniami. W IX w powstawały grupy prorockie (synowie proroccy), których członkowie prowadzili życie wspólne (Betel, Jerycho). Grupy te zaczęły przechodzić pewną ewolucję: zewnętrzne zachowania ekstatyczne ustępowały miejsca troską o dobro narodu, o życie codzienne. Najwybitniejsi prorocy tego czasu to Eliasz i Elizeusz. Eliasz (=Jahwe jest Bogiem) wsławił się szczególną troską o czystość wiary Izraela, walcząc ze wszelkimi przejawami baalizmu. Elizeusz (=Jahwe zbawił) będąc jego uczniem podjął się kontynuacji jego misji. Obaj prorocy potwierdzali swe posłannictwo licznymi cudami. Wśród innych proroków Biblia wymienia między innymi: Jehu (1 Krl 16,1-4.7.12n); Azariasza (2Krn 15,1-7); Chananiego (2Krn 16,7-14); Micheasza, syna Jimli (2Krl 26,6-28); prorokinię Chuldę (2Krn 34,22nn). Wszyscy Ci prorocy, choć czytamy o nich w Biblii, są to wyłącznie narracje, które nie posiadają uporządkowanego orędzia prorockiego. Są to tak zwani prorocy etapu przedliterackiego. Sytuacja zmienia się w VIII w przed Chr., kiedy pojawiają się prorocy, których nauczanie zaczęto przekazywać i spisywać (począwszy do Amosa). I tak rozpoczął się długi proces powstawania zbioru nazwanego NEBIIM - Księgi Prorockie.

Cechy charakterystyczne biblijnego proroka:

• Szczególna więź z Bogiem; pośrednik;

• Charyzmat, powołanie; prorockie słowo;

• Misja, orędzie i wolność;

• Doświadczenia życiowe, czynności symboliczne, wpływ na historię;

Orędzie kieruje się ku:

• Odniesieniu do Boga (Prawo, Kult);

• Odniesieniu do ludzi (władcy, kapłani; fałszywi prorocy; relacje społeczne)

4. MIEJSCE ZBIORU KSIĄG PROROCKICH W KANONIE ST

Mamy do czynienia z dwoma zbiorami Ksiąg Prorockich. Pierwszy z nich wynika ze spojrzenia jakie proponuje Biblia Hebrajska. Drugi zbiór BH (po Torah, a przed Ketuvim) nosi nazwę Neviim - Prorocy. Zbiór ten dzieli się na dwie części:

• Neviim Riszonim - Prorocy Wcześniejsi (Joz, Sdz, 1-2 Sm; 1-2 Krl). Z naszej perspektywy księgi te przedstawiają historię. Natomiast z perspektywy BH jest to religijna prezentacja, ocena dziejów. Sednem tej prezentacji jest przedstawienie skutecznej obecności Boga w historii. Prorok w koncepcji hebrajskiej, to nie ten, kto zapowiada przyszłość, ile ktoś, kto reflektując nad przeszłością i teraźniejszością może kształtować przyszłość. Religijna synteza dziejów pozwala wpływać na przyszłość.

• Neviim Acharonim - Prorocy Późniejsi (Iz, Jr, Ez, oraz Dwunastu proroków mniejszych: Oz, Jl, Am, Abd, Jo, Mi, Na, Ha, So, Ag, Za, Ml). Księga Daniela należy do trzeciego zbioru - Ketubim (Pisma).

Septuaginta, na której opiera się Kanon chrześcijański proponuje inną koncepcję: Po Księgach Historycznych i Mądrościowych mamy Księgi Prorockie, w skład których wchodzą tzw. Prorocy Więksi (Iz, Jr, Ez, Dn; Dwunastu Proroków Mniejszych oraz deuterokanoniczna Księga Barucha). Koncepcja proroka w LXX wiąże się zasadniczo ze znaczeniem tego terminu po grecku: „mówić wpierw, zapowiadać”. Kładzie więc nacisk na kształtowanie przyszłości.

5. PROROCY A HISTORIA - SYSTEMATYZACJA KSIĄG PROROCKICH

Szczególną rolę i wpływ na działalność proroków posiadają wydarzenia historyczne. One są przestrzenią objawiania się Boga, co prorok ma następnie interpretować. Tak więc prorocy zakorzeniają się w swych realiach, ale nie tylko. Bazują oni na wszystkich najważniejszych motywach Tradycji biblijnego Izraela. Przywołują ważne wydarzenia (przymierze, wyjście, ziemia obiecana, Dawid, Miasto Święte), aby ukierunkować naród na nowe działanie Boga. Niektórzy uczeni zauważają w tym powstanie i rozwój eschatologii biblijnej.

1. Prorocy Okresu Asyryjskiego (722-612): Amos, Ozeasz, Izajasz, Micheasz, Sofoniasz, Nahum;

2. Prorocy Okresy Babilońskiego (612-539): Habakuk, Jeremiasz, Ezechiel, DeuteroIzajasz (40-55);

3. Prorocy Okresu Perskiego (539-333): TritoIzajasz (56-66), Aggeusz, Zachariasz; Jonasz(?), Malachiasz, Abdiasz, Joel;

4. Prorocy Okresu Greckiego (po 333): Daniel, Baruch;

Artykuły pomocnicze

HOMERSKI J., „Słowo Boże a słowo proroka w tekstach starotestamentalnych”, SVT 17 (1979) 1, 43-55;

ŁACH J., „Początki profetyzmu izraelskiego w świetle Ksiąg Samuela”, RTK 9 (1962) 2, 113-128;

STYŚ S., „Nadprzyrodzony charakter profetyzmu izraelskiego w świetle pism prorockich”, RBL 12 (1959) 1, 1-23;

WPROWADZENIE DO KSIĘGI AMOSA

1. Osoba i okoliczności nauczanie proroka Amosa

Am 1,1: Słowa Amosa, który był jednym spośród pasterzy z Tekoa: co widział w sprawie Izraela, za dni Ozjasza, króla Judy, i za dni Jeroboama, syna Joasza, króla Izraela, na dwa lata przed trzęsieniem ziemi.

• Amos jest prorokiem, a jego nauczanie odbywa się przez słowa. To nauczanie jest najpierw głoszone. Czyli najpierw istniej tradycja, przekaz, zapamiętanie, a później spisanie;

• Amos jest pasterzem z Tekoa. Charakterystyczne zajęcie Izraelitów, którzy byli wcześniej koczownikami. Pochodził z Tekoa, miejscowości na południe od Jerozolimy (18km) i Betlejem (8 km), miejsce dość urodzajne wiosną, choć na skraju pustyni, co powodowało usychanie roślinności latem. Dlatego mieszkańcy trudnili się pasterstwem. Amos nie jest jednak ubogim najemnikiem, ale właścicielem stada i uprawy sykomor (7,14-15), które musiał posiadać w innym, bardziej wilgotnym miejscu. Nacinając podobne do fig owoce sykomory miał poprawić ich smak i przyśpieszyć dojrzewanie; z pni sykomory wydobywano też leczniczą żywicę.

• Amos jest „widzącym”. Jego orędzie dotyczy głębszego oglądu spraw dotyczących Izraela. Można jednak zapytać, czy dotyczy to samego Izraela (Królestwo Północne), czy również Judy (Królestwo Południowe)? Punktem odniesienia są tu dwaj wymienieni królowie, władcy obu podzielonych królestw i dotyczy realiów VIII wieku BC - i co do tego nie ma wątpliwości. Informacja zawarta w tytule wskazuje na okres rządów króla Jeroboama II, króla Izraela (~760-745 BC) oraz króla Judzkiego Ozjasza .

Królowie Izraela	datacja	Królowie Judy	datacja
Jehu (założyciel dynastii)	843-815 BC	Joram Ochozjasz Judzki-zabity (Atalia, żona Jorama)	849-843 BC 843-842 BC 842-837 BC
Joachaz (jego syn)	815-802 BC	Joasz Judzki, syn Ochozjasza	837-800 BC
Joasz (jego syn)	802-786 BC	Amazjasz	800-783 BC
Jeroboam II (jego syn; symbol dynastii Jehu - nie mylić z tym Jeroboamem od schizmy po śmierci Salomona)	786-746 BC	Ozjasz	783-742 BC

Czasy Amosa, połowa VIII w BC stanowiły pomyślny okres dla obu królestw, a szczególnie dla Izraelskiego. Wiadomo, że za rządów Jeroboama II wybudowano w Samarii wspaniały pałac z wieżą z kości słoniowej, co miało być symbolem przepychu, dostojeństwa, piękna. Jeroboam zapewnił sobie spokój z sąsiadami, zażegnał niebezpieczeństwo ze strony Damaszku, a granice królestwa były tak rozległe jak za Salomona. Mimo to wzrastało nieuchronnie zagrożenie ze strony Asyrii, która rosła w potęgę, a Asyryjczycy dzicy ludzie z gór słynęli ze szczególnego okrucieństwa. Gdy asyryjski król Tiglat Pileser III wyruszył w 745 r. BC na zachód stało się to poważnym zagrożeniem dla całej Syropalestyny. Problem spotęgował się w latach 735-734 BC, by w końcu doprowadzić do upadku Państwa Północnego w 722 r. BC. Wzmianka o trzęsieniu ziemi odwołuje się do nieznanych okoliczności prorokowania Amosa. Był to człowiek świecki, który zajmował się zwykłymi ludzkimi sprawami. Co znaczyło więc dla niego stać się prorokiem samego Boga?

2. Powołanie prorockie Amosa

Am 7,10-17: ¹⁰ Posłał Amazjasz, kapłan z Betel, do Jeroboama, króla izraelskiego, aby mu powiedzieć: «Spiskuje przeciw tobie Amos pośród domu Izraela. Nie może ziemia znieść wszystkich mów jego, ¹¹ gdyż tak rzekł Amos: "Od miecza umrze Jeroboam i Izrael będzie uprowadzony ze swojej ziemi"». ¹² I rzekł Amazjasz do Amosa: «"Widzący", idź, uciekaj sobie do ziemi Judy! I tam jedz chleb, i tam prorokuj! ¹³ A w Betel więcej nie prorokuj, bo jest ono królewską świątynią i królewską budowlą». ¹⁴ I odpowiedział Amos Amazjaszowi: «Nie jestem ja prorokiem ani nie jestem uczniem proroków, gdyż jestem pasterzem i tym, który nacina sykomory. ¹⁵ Od trzody bowiem wziął mnie Pan i rzekł do mnie Pan: "Idź, prorokuj do narodu mego, izraelskiego!" ¹⁶ I teraz słuchaj słowa Pańskiego! Tyś mówił: "Nie prorokuj przeciwko Izraelowi ani nie przepowiadaj przeciwko domowi Izaaka!" ¹⁷ Dlatego tak rzekł Pan: "Żona twoja w mieście będzie nierządnicą. Synowie zaś i córki twoje od miecza poginą. Ziemię twoją sznurem podzielą. Ty umrzesz na ziemi nieczystej, a Izrael zostanie ze swej ziemi uprowadzony"».

Fragment ten jest jedynym punktem biografii Amosa. Kapłan z Betel, z odstępczego sanktuarium robi donos na proroka, który przybył z Królestwa Judzkiego. Orędzie proroka zostaje sprowadzone na płaszczyznę polityczną: zapowiedzi śmierci króla i upadku Królestwa. Amazjasz zwraca się do Amosa w sposób pogardliwy, co uwidacznia konflikt religijny na linii kapłan-prorok. Amazjasz próbuje sugerować, że Amos prorokuje nieszczęścia, gdyż nie otrzymuje zapłaty (jedzenie chleba; pieniądze późniejsze - VII-VI w BC, Nidyjczycy, Fenicjanie) . Zwraca się dosadnie, aby zarabiał prorokowaniem w Judzie, skąd pochodzi. Argumentacja Amazjasza staje się więc podwójna: wobec króla polityczna, wobec Amosa ekonomiczna! Odpowiedź Amosa ukazuje sedno tożsamości proroka. Amos nie należy do żadnej szkoły prorockiej, ani nie posiada w swej rodzinie proroków. To powołanie nie jest dziedziczne, ale charyzmatyczne! Nie prorokuje też z chęci zarobku, gdyż posiada źródło dochodu (stada, sykomory), czyli ma z czego żyć! Amos prorokuje, ponieważ został posłany przez Boga, nie ulega więc groźbie Amazjasza, lecz znacznie poszerza swą zapowiedź i przenosi ją na Amazjasza. W takiej sytuacji, gdy widzimy mocne napięcie osobiste pomiędzy Amazjaszem i Amosem, możemy spytać: czego więc tak naprawdę uczył Amos?

3. Budowa literacka Księgi

Fragmenty 1,1 oraz 7,10-17 stanowią prozę, reszta księgi natomiast jest poetycka. Nośnikiem treści stała się poezja i jest to cecha typowa dla nauczania ustnego w biblijnym Izraelu. Poezja bardziej poucza i lepiej ja można zapamiętać. Jej charakterystyką jest rytm i bardzo żywe, sugestywne obrazy. Obrazy są zaczerpnięte z życia pasterskiego, domowego, a następnie odniesione do Boga. Wypowiedzi są niekiedy mocne, dosadne, wydaje się, że niekiedy Amos musiał aż obrazić, aby pouczyć. Takie nauczanie musiało najpierw odbywać się ustnie, a następnie później spisane, prawdopodobnie przez jego uczniów. Nie wiadomo kiedy i gdzie, ale na pewno upadek Samarii w 722 r. BC potwierdziła prorockie wypowiedzi i wizje. Niektórzy uczeni uważają, że całość pochodzi od Amosa (np.: W. Rudolph) a inni (np.:H. W. Wolff), że tylko część wypowiedzi pochodzi od Amosa, liczne są dodatki redakcji deuteronomicznej, przeprowadzonej z perspektywy judzkiej.

Księgę Amosa można podzielić na 3 części:

• 1,1-2,16 - Wypowiedzi przeciwko ludom sąsiednim oraz Izraelowi i Judzie (charakter oskarżający)

• Damaszek

• Gaza i Filistyni

• Tyr i Fenicja

• Edomici

• Ammonici

• Moabici

Układ wypowiedzi - krzyżowy. Dobre rozeznanie proroka w zakresie geografii i topografii Palestyny. Na początku przywołani są wrogowie dalsi, a później bliżsi, a prorok wytyka ich występki.

• 3 - 6 - Przestrogi dla Izraela (5)

Dotyczą Królestwa Północnego. Punktem wyjścia przestróg jest wzgląd na wyprowadzenie z Ziemi Egipskiej i wybranie Izraela (teologia przymierza- Am 3,1-2). Przymierze postrzegane było przez Izraelitów jako przywilej, ale Amos widzi je jako zobowiązanie wypływające z faktu zażyłości z Bogiem. Izraelici oskarżani są tu za łamanie przymierza. Te oskarżenia dotyczą różnych aspektów niewierności: mieszkańców Samarii, sanktuariów i zwyczajnych ludzi. Szczególnie napiętnowana została niesprawiedliwość społeczna. Bóg mówi: Ja wyprowadziłem was z Egiptu jako równych, dlaczego teraz więc tyle niesprawiedliwości?!

• 7 - 9 - Wizje proroka (5)

Równolegle z nauczaniem pojawia się sposób wyrażenia rzeczywistości bardzo tajemniczy i wieloznaczny:

1. wizja szarańczy;

2. wizja suszy;

3. wizja pionu ołowianego;

4. wizja koszu owoców;

5. wizja upadku świątyni;

Sens wizji jest następujący: sąd Boży jest nieuchronny i nastąpi wkrótce. Am 9,7-10 znów nawiązuje do przymierza, tutaj jednak następuje odwrócenie perspektywy. Izraelici zostają porównani do Kuszytów (Etiopia). Na skutek łamania Prawa pozycja Izraela spada do rangi innych narodów. Amos z wielkim kunsztem porównał wyjście z Egiptu z innymi ruchami ludów (ludami morza - Filistyni i Aramejczykami; miało to miejsce ok. 1200 BC). Na skutek niewierności Izraelici poniosą karę, jednak pozostanie reszta, jako nadzieja odnowy...

Am 9,11-15 - Księga kończy się zapowiedzią odnowy. Kara nie jest ostatnim słowem Boga, posiada wartość oczyszczającą, jest podporządkowana odnowie - budowie nowego porządku. Niektórzy uczeni uważają, że jest to późniejszy i „nieamosowy” dodatek.

Drugą i trzecią część spina inkluzja - temat PRZYMIERZA podjęty w 3,1-2 i 9,7. Prorok przypomina przez to fundament tożsamości biblijnego Izraela: PRZYMIERZE. Ale zręby te zostały nadszarpnięte, nadwątlone... Izraelici nie są tym, kim być powinni.

4. Teologia Orędzia

Amos nie zostawił nam podręcznika teologii, ale analizując jego wypowiedzi możemy dojść do syntezy jego orędzia:

• U podstaw wszystkiego znajduje się rzeczywistość PRZYMIERZA i pamięć o nim. To przesądza o specyficznych więzach Izraelitów z Bogiem. To nie tylko przywilej, wyróżnienie, ale i zobowiązanie. Amos uczy, że różnorodne nadużycia to skutek niewierności przymierzu. Wyjście z Egiptu, to nie powód do pychy, lecz odpowiedzialności. Naród, który należy do Boga musi poznawać Boga i Jego przymioty. Etyka Amosa posiada więc zasadniczo teocentryczny charakter (mamy dobrze postępować, ponieważ jesteśmy ludem Boga!).

• Wyzwolenie z Egiptu uczyniło wszystkich RÓWNYMI. Każda niesprawiedliwość to pogwałcenie tego pierwotnego punktu wyjścia. Szczególnie dotyczy to niesprawiedliwości społecznej.

• Wyprostowanie pojęcia Boga i Jego stosunku wobec Izraelitów. W związku z wybraniem spodziewano się pomyślnych Bożych interwencji, że Bóg będzie nieustannie ochraniał swój lud. Takie pojęcie DNIA PAŃSKIEGO posiadali Izraelici. Ale Amos zapowiada go jako dzień sądu! (Am 5,14-20).

WPROWADZENIE DO KSIĘGI OZEASZA

1. Charakterystyka Księgi

Księga Ozeasza (Oz) jest pierwszą księgą w kanonie tzw. Księgi Dwunastu. Zasadą układu ksiąg Biblii Hebrajskiej (BH) jest chronologia. Tradycja rabiniczna z Talmudu Babilońskiego uznaje Oz za najstarszą księgę (uwaga!: nie proroka Ozeasza czy Amosa, a księgę). Dlatego między innymi przypisuje się jej wielka rolę: Oz stanowi w pewnym sensie księgę programową, bowiem możemy odnaleźć w niej jakby syntezę całego zbioru Neviim i Pisma Świętego Starego Testementu (ST) w ogóle. Treścią i tematem przewodnim Księgi Ozeasza jest w i ę ź I z r a e l a z B o g i e m  na w z ó r r e l a c j i m a ł ż e ń s k i e j. W Nowym Testemencie (NT) przypominać to będzie więź Chrystusa i Kościoła: Oblubieniec i Oblubienica (por. zwłaszcza w liście do Efezjan). Ozeasz dostarczył niejako paradygmatu teologicznego do tego typu rozumienia więzi z Bogiem. Jest tu obecna silna i odważna antropomorfizacja Boga i Jego relacji z Izraelem. Ozeasz dokonał jej w kontekście ówczesnych religii politeistycznych (np. kananejskich), gdzie relacje bóstwo-ludzie były przedstawiane właśnie na sposób małżeństwa, gdzie np. bóstwo było małżonkiem. Ozeasz polemizuje z takim podejściem, używając tej samej retoryki, niejako „ochrzcił” („albo raczej „obrzezał”) kananejskie podejście.

Więź Boga z Izraelem, to trzon nauczania proroków (por. Jr, Ez i in.), a zarazem podstawa do tego, by w języku symbolicznym i metaforycznym związanym z małżeństwem opisać dzieje Izraela i Judy. Są w nim obecne o d n i e s i e n i a  d o 3  w y d a r z e ń:

• Więź przymierza między Bogiem a Izraelem;

• Niewierność Izraela i kara ze strony Boga;

• Nawrócenie i odnowienie przymierza.

Symbolika małżeństwa to nowy język i sposób myślenia, zapożyczony potem przez Nowy Testament i chrześcijaństwo.

2. Czas powstania

Księga Ozeasza dotyczy realiów VIII wieku BC - i co do tego nie ma wątpliwości. Ale w szczegółowym umiejscowieniu chronologicznym księgi są wśród egzegetów przedstawiane 2 t e n d e n c j e:

• Pierwsza umieszcza powstanie tej księgi w kontekście najazdów asyryjskich na Królestwo Izraela; były dwie główne fale tych najazdów: 735-732 BC (Tiglat Pileser III; najazd w kontekście wojny syro-efraimskiej); 724-722 BC (Salmanassar V i dokończył Sargon II) - wg tej teorii Ozeasz miałby działać w latach ~740-720 BC, czyli w kontekście bezpośrednio poprzedzającym zburzenie Samarii (722 BC). Argumenty popierające tę hipotezę:

• W księdze są obecne aluzje do zepsucia i złą popełnianego przez władców Izraela (por. 7,7; 13,10-11)

• Księga wspomina o walkach, bitwach w Izraelu (5,8-6,6)

• Mowa jest o nieprawowitym kulcie w Samarii (6,6)

• Druga tendencja jest za wcześniejszym datowaniem księgi - umieszczając jej powstanie w okresie rządów króla Jeroboama II, króla Izraela (~760-745 BC). Argumenty popierające tę hipotezę:

Fakt, że krytyka Oz skupia się przede wszystkim na dynastii Jehu i na następstwach zła popełnionego przez tę dynastię. Panowanie dynastii Jehu przyjmuje różną datację: Ozeasz miałby więc działać albo w latach 760-745 BC, albo w latach 745-720 BC.

Królowie Izraela	datacja	Królowie Judy	datacja
Jehu (założyciel dynastii)	843-815 BC	Joram Ochozjasz Judzki-zabity (Atalia, żona Jorama)	849-843 BC 843-842 BC 842-837 BC
Joachaz (jego syn)	815-802 BC	Joasz Judzki, syn Ochozjasza	837-800 BC
Joasz (jego syn)	802-786 BC	Amazjasz	800-783 BC
Jeroboam II (jego syn; symbol dynastii Jehu - nie mylić z tym Jeroboamem od schizmy po śmierci Salomona)	786-746 BC	Ozjasz	783-742 BC
Zachariasz Szallum	746-745 BC 745 BC	Jotam	742-735 BC
Menachem Pekachiasz	745-737 BC 737-736 BC	Achaz	735-715 BC
Pekach Ozeasz	736-732 BC 732-724 BC	Ezechiasz	715-687/6 BC

3. Historyczne i społeczne tło działalności Ozeasza

Królestwo Izraelskie połowy VIII w BC coraz mocniej zaczęło doświadczać groźby narastającej potęgi Asyrii. Kolejne wyprawy asyryjskich królów na zachód najpierw owocowały płaceniem haraczu (roczniki Tiglat Pilesera III wymieniają jako płatników Resina z Damaszku, Hirama z Tyru i Menachema z Izraela). Potęgowało to chęć zawierania paktów - wiadomo o koalicji syroefraimskiej (734), króla Syrii Resina z królem Izraelskim Pekachem przeciw Królestwu Judy. Wezwana na pomoc Asyria zajęła Damaszek i przystąpiła do ataku na Królestwo Izraelskie, które po objęciu tronu Asyrii przez Salmanassara V zaczęło poszukiwać pomocy w Egipcie (Król izraelski Ozeasz). Miały miejsce kolejno trzy deportacje (734, 732, 722 BC), w których uprowadzono do Asyrii około 50 tysięcy ludzi. Wielu zbiegło wówczas do Jerozolimy, która znacznie się wtedy powiększyła i rozbudowała. Niektórzy sądzą, że działający na północy Ozeasz mógł znaleźć się w grupie uciekinierów do Jerozolimy i tam jego księga otrzymała ostateczny kształt i judzką redakcję.

4. Kompozycja i struktura Księgi

Księga składa się z trzech części:

• Oz 1-3 - Elementy autobiografii proroka. Jego małżeństwo zostaje potraktowane symbolicznie, jako ilustracja stosunków Izraela z Bogiem. Obraz ten, pomimo wartości pouczającej pozostaje dla uczonych CRUX INTERPRETUM. Niektórzy uważają, że jest to obraz wizji prorockiej, owoc wewnętrznych przeżyć proroka. Ale skąd te dzieci? Inni widzą tu alegorię: małżeństwo Ozeasza jest dobre, ale stanowi alegorię złego. Albo wszystko to wydarzyło się w rzeczywistości, właśnie tego Bóg zażądał od proroka, ale posiada to wartość symboliczną. Ozeasz przeżył taki związek i rozpoznał w nim relacje między Bogiem i Izraelem. Punktem wyjścia do refleksji teologicznej były jego własne przeżycia. Jego dramat zobrazował DRAMAT BOGA! Takie ANTROPOPATYCZNE ujęcie Boga stanowi tu wyraźną nowość. Symboliczna część składa się z trzech mniejszych fragmentów:

• relacja biograficzna któregoś z uczniów o małżeństwie z Gomer (jak rozumieć nazwanie jej kobietą uprawiającą nierząd?) i dzieciach proroka: Izreel (Bóg sieje, nawiązanie do miasta, którym Jehu zabił rodzinę swego poprzednika Jorama); Lo Ruchama (dla której nie masz miłosierdzia - zapowiedź kary); Lo Ammi (nie mój lud - odstępstwo doszło do szczytu) (w 3 osobie) - Oz 1;

• seria wyroczni o oblubieńczej miłości Boga do Izraela, która jest zawiedziona i zdradzona - Oz 2;

• relacja autobiograficzna (w pierwszej osobie) o nowym małżeństwie Ozeasza z jakąś upadłą kobietą i o poddaniu jej próbie przed rozpoczęciem życia małżeńskiego - Oz 3;

• Oz 4- 13 - Zepsucie wszystkich warstw społecznych.

Ozeasz pomimo podziału traktuje lud Boży jako całość, posiada silne poczucie jedności, której podstawą jest PRZYMIERZE: wszyscy wyszli z Egiptu, wszyscy zawarli przymierze, wszyscy je złamali! Zauważa się mocne napięcie pomiędzy sprawiedliwością a miłosierdziem, które objawia się w przebaczeniu. Mocno wiąże się to z obrazem małżeństwa. Wypowiedzi kierują się do wszystkich grup, rządzących, kapłanów, zwykłej ludności. Prorok potępia przede wszystkim: bałwochwalstwo (kulty natury z rytami seksualnymi), błędy polityczne (pakty z sąsiadami), zamachy stanu, niewierność przykazaniom, przewrotność.

• Oz 14 - Zakończenie. Nadzieja odnowy. Odrodzenie Izraela ma się dokonać poprzez szczere nawrócenie i powrót do Boga, który odnowi swój lud, przywróci dawną miłość. Wspaniałość Izraela została przyrównana do pięknej roślinności tej ziemi: lilii, topoli, latorośli, oliwki, którym życie daje sam Bóg - „rosa dla Izraela”.

5. Przesłanie teologiczne

Teologia Księgi posiada dwa wymiary:

• Małżeństwa i życia rodzinnego;

• Dziejów Izraela

Głębia przesłania polega na tym, że prorok opowiada jedno, a myśli o drugim. Wyraża to słowo tyriB., (Brit), które oznacza zarówno przymierze jak i małżeństwo. Księga posiada przez to niesamowicie mocny ładunek emocjonalny. Niewierność rodzi krzywdę, ból, cierpienie, opuszczenie, odrzucenie, ale i myśl o przywróceniu więzi, przebaczeniu. Niewierność Izraela wyrażała się w bałwochwalstwie i zgubnych sojuszach politycznych. I tak jak prorok, Bóg jako Oblubieniec został zdradzony (antropopatyzm)!

• Księga podaje dwa lekarstwa na kryzys relacji z Bogiem:

ds.,x, (hesed)- WIERNOŚĆ MIŁOŚCI, STAŁOŚĆ. Miłość opiera się na zasadzie wzajemności, dlatego potrzebna jest obustronna wierność. Miłość Boga pozostaje zawsze wierna!

~yhiloa/ t[;D;;- (daat Elohim) POZNANIE BOGA. Aby naśladować Boga, potrzeba poznać Jego miłość.

Oz 6,6: MIŁOŚCI PRAGNĘ, NIE KRWAWEJ OFIARY,

POZNANIA BOGA BARDZIEJ NIŻ CAŁOPALEŃ

Prorok stawia miłość i poznanie Boga, które uczą prawdziwej moralności, ponad kult. Spojrzenie na dzieje Izraela zostaje przedstawione w sposób antropomorficzny. Okres niemowlęcy - czas zawarcia przymierza synajskiego, wraz z młodością przychodzą pierwsze napięcia, zawieruchy, niewierności. Czas dorosłego Izraela postrzega prorok krytycznie. Jednak Bóg pozostaje zawsze wierny, bo jest wierny sobie, nawet gdy człowiek niewierny. Sposób przedstawienia Boga zaproponowany przez Ozeasza wprowadza w relację między Bogiem i człowiekiem sferę UCZUĆ. Walka pomiędzy gniewem a miłością toczy się w sercu samego Boga, przedstawionego za pomocą ludzkich wyobrażeń. Izrael jest nieustannie przez Boga wychowywanym, do czego potrzebna jest pustynia.

WPROWADZENIE DO KSIĘGI MICHEASZA

1. Chronologia życia proroka

Mi 1,1: Słowo Pańskie skierowane do Micheasza z Moreszet

Początek Księgi znów wskazuje na orędzie ustne, które prorok otrzymuje od Boga. Prorok posiada imię teoforyczne, które znaczy „kto jak Bóg”, co odnosi się do końcowych wyrażeń Księgi: „Kto jest jak Ty Boże?” (7,18). Nie znamy szczegółów z jego życia, kim był, ani czym się zajmował - (może uprawa roli, drzew, pasterstwo?). Pochodził z Moreszet - jest to mała miejscowość, która mogła przynależeć do księstwa filistyńskiego Gat (35 km na pd-zach. od Jerozolimy) W swych wyroczniach Micheasz odnosi się do innych miast judzkich, leżących na płaskowyżu Szefeli słynnej z winnic i gajów oliwnych (wysokość ok. 350m), pomiędzy Górami Judzkimi a Doliną Szaronu, na granicy z Filisteą: Lakisz, Gat, Maresza, Saanan, Adullam. Pomimo, że Moreszet było małą miejscowością leżało w znakomitym punkcie strategicznym. Tędy przebiegała słynna Via Maris - Droga Morska, która łączyła Egipt z Mezopotamią. Był to bardzo ważny szlak komunikacyjny, ale również źródło przepływu informacji (poselstwa, handel, pielgrzymi). W związku z tym możemy przypuszczać, że Micheasz stykał się różnymi przedstawicielami ówczesnego świata. Jaki był to świat?

za czasów Jotama, Achaza i Ezechiasza, królów judzkich -

Micheasz pochodził z Judy. Dla niego zasadniczym odniesieniem są władcy rządzący w Jerozolimie. Czas wygłaszania orędzia to druga połowa VIII w i początek VII wieku przed Chr. Jest to czas potęgi Asyryjskiej (Tiglat Pileser III 734-732; Salmanassar V, Sargon II - 722; Sennacheryb - 701). Nie wiadomo dokładnie w których latach przypadło wygłaszanie orędzia Micheasza. Wzmianka w Jr 26,18a wiąże go jednak ściśle z czasem działalności króla Ezechiasza ( Micheasz z Moreszet był prorokiem w czasach Ezechiasza króla Judzkiego...).

Państwo Izraelskie Państwo Judzkie

Zachariasz Szallum	746-745 BC 745 BC	Jotam	742-735 BC
Menachem Pekachiasz	745-737 BC 737-736 BC	Achaz	735-715 BC
Pekach Ozeasz	736-732 BC 732-724 BC	Ezechiasz	715-687/6 BC

to, co widział o Samarii i Jeruzalem.

Prorok widzi więcej i głębiej sprawy swojego ludu. Wymienia się tu Samarię i Jerozolimę. Możemy przypuszczać, że albo w tym czasie Samaria jeszcze istnieje i chyli się ku upadkowi (722 r.), albo jest już po nim, ale pamięć jest jeszcze świeża. Po tym fakcie do Jerozolimy (która liczyła wówczas ok. 30-35 tys. Mieszkańców) przybyło iż. 20 tys, uciekinierów z Państwa Północnego. Po upadku Samarii Juda przeżyła kilka najazdów asyryjskich, z których najcięższy miał miejsce w 701 r. za panowania Ezechiasza - kiedy to wojska Sennacheryba stanęły u bram Jerozolimy, zamykając Ezechiasza jak w klatce - według przekazu roczników asyryjskich, ale Anioł Pański pobił wojska asyryjskie jak czytamy w Księdze Izajasza (Iz 26-39).

Można jednak przypuszczać, że Micheasz widząc upadek Samarii, jednocześnie sytuację religijną i polityczną Państwa Południowego, podobny los przewiduje dla Jerozolimy.

2. Kompozycja i treść Księgi

• Mi 1 - 5 - Wypowiedzi sądu

• 1,2- 3,12 - zapowiedzi sądu nad Izraelitami, zwłaszcza nad stolicami - Samarią i Jerozolimą. Tekst zawiera mnóstwo aluzji do geografii i topografii, co wskazuje na konkretność przesłania, osadzenie go w realiach Palestyny VIII wieku przed Chr. Zauważa się ostrą krytykę niesprawiedliwości społecznej. Dominuje tu perspektywa sprzed 722 r., kiedy istniały dwa państwa;

• 4- 5 - zaczyna dominować temat Jerozolimy; eksponuje się Górę Syjon, symbol Jerozolimy i odnowionego królestwa pokoju. Na Jerozolimę spada odpowiedzialność za byt narodu;

• Mi 6 - 7 - Wypowiedzi ocalenia

• 6,1 - 7,6 - początkowe zapowiedzi sądu, które mają na celu doprowadzić do zbawienia;

• 7,7 - 20 - zapowiedzi ocalenia i odnowy;

Zauważa się przemieszanie zapowiedzi sądu i ocalenia. Pokazuje to złożony proces powstawania ostatecznej wersji orędzia w formie pisemnej. Możemy pytać, co i jakim stopniu pochodzi od samego proroka, a co jest późniejszą interpretacją, czy redakcją. Jednak również te końcowe procesy wchodzą w skład powstawania tekstu świętego. Uczeni uważają, że na pewno Mi 1-3 przynależą do autorstwa proroka, w rozdziałach 4-5 zauważa się elementy powygnaniowe, choć samo proroctwo o Mesjaszu z Betlejem przypisuje się Micheaszowi, podobnie też wypowiedzi w tonie liturgii pokutnej z 7,8-20. Obraz zburzonej Jerozolimy utrzymuje styl okresu powygnaniowego. A zatem całość księgi mogła być zredagowana nieco później przez anonimowego redaktora.

3. Teologia orędzia Micheasza

• Znaczenie klęski Samarii. Silna krytyka Samarii wynika z jej fałszywego kultu i niesprawiedliwości społecznej. Klęska Samarii posiada wartość parenetyczną - pouczającą. Staje się przestrogą dla Jerozolimy:

Mi 3,9 - 12 - najbardziej surowa przestroga i zapowiedź zagłady Jerozolimy. Wskazuje, że po klęsce Samarii mieszkańcy Jerozolimy uważali swoje miasto za nietykalne: „Bo Pan jest wśród nas”. Są pewni opieki Boga, ale prorok, przeciwnie, zapowiada upadek. Było to najbardziej dosadną wypowiedzią, kiedy uznana za najświętszą Góra Syjon została porównana do zalesionego wzgórza (określenie używane na miejsca kultu Baala!), co było zapowiedzią doszczętnego zniszczenia świątyni. Musiało to tak mocno przetrwać w pamięci, że sto lat później mówiono o tej wypowiedzi Micheasza podczas procesu wytoczonego Jeremiaszowi za podobną wypowiedź (Jr 26,18n).

• Micheasz podkreśla winę i odpowiedzialność przywódców (3,1-4). Porównuje ich przemoc do pasterskiego obrazu przyrządzania owiec. Ostrzeżenie pada też pod adresem proroków (3,5-7). Kontrastem do zadufanych w sobie przywódców jest osoba proroka, który polega nie na sobie lecz na Bogu. Niesprawiedliwość społeczna będzie ukarana.

• Istota prawdziwej religii. W Mi 6,1-8 dochodzi do obrazowej sceny żalenia się Boga na swój lud, co posiada też elementy rozprawy sądowej. Za cuda łaski i opieki Izraelici okazali niewdzięczność. Aby odkupić swe winy, stanąć godnie przed Bogiem, Izraelici składali liczne ofiary. Jednak to nie one stanowią istoty prawdziwej religijności! Chodzi raczej o wewnętrzną postawę serca:

Powiedziano ci, człowiecze, co jest dobre.

I czegoż żąda Pan od ciebie, jeśli nie pełnienia sprawiedliwości,

umiłowania życzliwości i pokornego obcowania z Bogiem twoim? (Mi 6,8)

Micheasz streszcza tu nauczanie swych poprzedników (Amosa i Ozeasza). O sprawiedliwośc wołał Amos, o życzliwość (wierna miłość - hesed) - Ozeasz. Takie postawy miały ostatecznie objawić się w pełnej pokorze serca, czyli w uznaniu Boga za kogoś jedynego i innego, co będzie stanowiło treść współczesnego Micheaszowi Izajasza.

• Wątek mesjański. Micheasz nawiązuje do Betlejem, miejsca urodzenia króla Dawida. Słowo Mesjasz (maszijach) - x;yvim'( pochodzi od xv;m'( (maszach) - namaścić pomazać i początkowo odnosiła się do królów, kapłanów, proroków. Oczekiwaną postacią przyszłości miał być NOWY DAWID - Mesjasz związany z domem dawidowym, który wyzwoli Izraela.

Mi 5,1-4 - nawiązanie do Betlejem; dysproporcja między chwałą, z rzeczywistością miasteczka. Zorientowanie ku przyszłości i tajemnicze pochodzenie zapowiadanej postaci;

Mi 5,2 - aluzja do Matki Mesjasza;

Mi 5,3 - Mesjasz posiada cechy pasterza (nowy Dawid), zgromadzi rozproszony naród;

Mi 5,4 - główny owoc posługi Mesjasza to pokój ~wOlvi'(- który oznacza pełną harmonię, pomyślność, zgodę.

WPROWADZENIE DO KSIĘGI PROTOIZAJASZA

(Iz 1 - 39)

1. Historia podziału Księgi Izajasza

Już w XII w. Żyd Ibn Ezdra zauważył różnice w Księdze Izajasza i stwierdził, że cała księga rozpada się widocznie na dwie części, które posiadają odmienny kontekst historyczny. Pierwsza część wzmiankuje o Asyryjczykach, a druga o Babilończykach. Ale wtedy nikt tego nie podjął.

W 1783 r. podejmuje ten problem J. G. EICHORN, a w 1787 r. J.C. DÖDERLEIN. W 1892 r. B. DUHM przeprowadził rozróżnienie Księgi: ProtoIzajasz (1-39) oraz DeuteroIzajasz (40-66). Następnie wyróżnił w Iz 40-66 dwie części: 40-55 (DeuteroIzajasz; wyróżniając Pieśni o Słudze Jahwe) oraz 56-66 (TritoIzajasz).

PROTOIZAJASZ - dotyczy czasów asyryjskich (VIII w. BC);

DEUTEROIZAJASZ - dotyczy wygnania babilońskiego (586 - 538 BC, dokładniej ok. 550 BC);

TRITOIZAJASZ - dotyczy czasu bezpośrednio po wygnaniu (po 538 BC);

2. Osoba proroka i czas jego działalności

Iz 1,1: Widzenie Izajasza, syna Amosa,

które miał w sprawie Judy i Jerozolimy,

w czasach królów judzkich: Ozjasza, Jotama, Achaza i Ezechiasza.

Izajasz syn Amosa (ale nie proroka) pochodził prawdopodobnie z arystokratycznej rodziny Jerozolimskiej połowy VIII w. BC. Na urząd proroka został powołany w roku śmierci króla Ozjasza. Był żonaty (8,3 Nevia - prorokini), miał dwóch synów o symbolicznych imionach: Szear-Jaszub (reszta się nawróci/powróci) oraz Maher-Szalal-Chasz-Baz (szybka zdobycz, prędki łup). Izajasz żyje w czasach mocnego napięcia. Najpierw interweniuje w sprawie koalicji syroefraimskiej (734-33) - Iz 7,1-9: król Resin z Damaszku wraz z Pekachem królem Izraelskim, najechali Jerozolimę, ale za sprawą Asyryjczyków zostali pokonani. Jednak pokonawszy Damaszek i Samarię, Asyryjczycy deportowali ok. 30 tys. ludzi do Mezopotamii, następnie doprowadzili do upadku Samarii (722). Potem cały punkt ciężkości przeniósł się do Jerozolimy, która stała się przedmiotem kolejnych ataków. Część Królestwa Judy został zajęta, a król judzki musiał płacić haracz Asyrii. Król Ezechiasz nie chciał jednak tej zależności, chciał umocnić Królestwo i przeprowadzić reformę religijną. Jednak jego antyasyryjska postawa przyczynia się do tego, że w 701 BC. Aramia asyryjska oblega Jerozolimę. Tu też mamy do czynienia z interwencją Izajasza (Iz 36-39), Izajasz spotyka się z Ezechiaszem, któremu zapowiada również uzdrowienie i przedłużenie życia. Sam Izajasz poświęcił później się formacji swoich uczniów. Według tradycji żydowskiej dożył panowania odstępczego króla Manassesa (693-643), który skazał go na śmierć przez przepiłowanie drewnianą piłą. Motyw ten przejęły apokryfy i tka powstało dzieło: „Męczeństwo Izajasza”.

Księga ProtoIzajasza stanowi echo ówczesnych konfliktów i obraz hegemonii Asyrii na Bliskim Wschodzie. Pojawiają się liczne obrazy wojen, konfliktów, przemocy, najazdów. Ujęte w formę poetycką, nie stanowią systematycznego wykładu treści, ale mocne porównania, obrazy, myślenie aluzyjne, co czyni lekturę trudniejszą.

Ozjasz	783-742 BC
Jotam	742-735 BC
Achaz	735-715 BC
Ezechiasz	715-687/6 BC

3. Kompozycja Iz 1 - 39

• Iz 1 - 12 - Wypowiedzi sądu przeciw własnemu narodowi: Judzie i Jerozolimie;

Najstarsza część księgi. Wypowiedzi te o charakterze upomnienia wskazują, że zło pociąga za sobą skutki. Nie chodzi o to, że celem jest kara, ale o wewnętrzną odnowę narodu - to ma spowodować upomnienie. Zauważa się również koncepcję RESZTY. Kara nigdy nie jest bezwzględna, lecz staje się punktem wyjścia do odnowy. Od reszty rozpoczną się ponownie losy narodu. W Iz 7; 9; 11 pojawiają się wątki mesjańskie. Ukierunkowują orędzie ku przyszłości, która będzie przeniknięta ożywiającym działaniem Boga. Szczególnie istotny jest Tu motyw EMMANUELA, który wskazuje na tajemniczą postać wyrażającą prawdę, że BÓG JEST Z NAMI. Całość rozdziałów 6-12 określa się jako KSIĘGĘ EMMANUELA. Bóg jest z nami, osądza nas, by nas przemienić.

• Iz 13 - 27 - Wypowiedzi sądu przeciw obcym narodom;

Schemat podobny - motyw winy pociąga karę, co z kolei przyzywa do nawrócenia. Bóg, którego głosi Izajasz to nie tylko Bóg Izraela, ale Bóg wszystkich narodów (wcześniej koncepcje, że każdy naród miał swoje bóstwo, ale służy się jednemu= MONOLATRIA). Tu coś nowego - nie ma innych bóstw, jest tylko JEDEN BÓG= czysty MONOTEIZM. Bóg Izraela jest Panem wszystkich ludów. Bóg panuje nad całą historią, również tą, która dotyczy innych narodów. Inne narody są w ręku Boga i często stają się Jego narzędziami, posiadają funkcję wychowawczą dla Izraela. W Iz 24 - 27 motywy apokaliptyczne - wymieszanie wypowiedzi eschatologicznych z hymnami, lamentacjami, modlitwami charakterze madrościowym. Motywy sądu posiadają wymiar kosmiczny. Bóg jawi się jako Pan natury.

• Iz 28 - 35 - Obietnice odnowy dla Izraela;

obecne są tu też wyrocznie wypowiedziane podczas kryzysu w 701 r. i przemieszane obrazy klęsk i zabawienia. W rozdziałach 34 i 35 znów pojawiają się wątki apokaliptyczne. Na końcu Izrael jednak zatryumfuje osiedlając się na odnowionej ziemi na Syjonie.

• Iz 36-38 - Dodatek napisany prozą.

Motyw główny: skarcenie pychy Asyrii (Inwazja Sennacheryba, choroba Ezechiasza, poselstwo króla babilońskiego Merodaka - Baladana).

4. Teologia orędzia ProtoIzajasza

• Suwerenność Boga

Bożki pogańskie są nazwane przez Izajasza „elilim” - nicość. Są wytworem człowieka, aby istnieć potrzebują wyznawców. Natomiast Bóg istnieje, rządzi, bez względu czy ma wyznawców, czy nie ( Iz 2,8; 2,18; 2,21). Izajasz jako pierwszy bardzo mocno porusza jedyność Boga, od którego zależy wszystko. Dotychczasową MONOLATRIĘ zastępuje MONOTEIZM. Bóg jawi się jako Pan historii, Pan dziejów, który panuje nad wszystkim i kieruje wszystkim. Obce narody, kiedy pobijają Izraela są tzw. „mieczem Pańskim”.

• Świętość Boga

Izajasz używa 12 razy na określenie Boga słowa vwOdqi'(- - (Kadosz) Święty. Nie posiada ono wydźwięku moralnego, lecz oznacza, że Bóg jest INNY, transcendentny, przekracza wszelkie ludzkie kategorie. Bóg nie dlatego jest święty, ponieważ jest dobry (tak jak to się klasyfikuje u ludzi), ale dlatego, że jest ŚWIĘTY jest dobry. Iz 6,3- Święty, święty, święty - potrójne wyrażenie świętości wskazuje na doskonałość tego, co się mówi. Izajasz nazywa Boga ŚWIĘTYM IZRAELA. Nie oznacza to, że Bóg jest tylko ich Bogiem, ale jest to raczej docenienie ludu Bożego. Ale jest to również zadanie. Ludzie mają naśladować Boga - też stawać się inni, tacy jak Bóg. Wtedy ludzie będą dobrzy i sprawiedliwi.

• Grzech ludzki

Izajasz mówi o grzechu w dwóch znaczeniach. Jest to albo skalanie złym postępowaniem (nieczystość), albo rebelia przeciw Bogu. Jest mowa konkretnie o wystąpieniu przeciwko Bogu, o znieważeniu Go. Wtedy Izraelici chcieli przebłagać Boga ofiarami. Ale takie postawy obrzydły Bogu, mówi prorok - nie można sobie kupić odpuszczenia grzechów (1,4-6). Grzech wypływa z wnętrza człowieka i ofiara tego nie zmienia! Dlatego Bóg przez proroka wzywa do wewnętrznej przemiany człowieka (1,16).

• Dzień Pański

Izajasz (2,6-22) rozszerza wcześniejszą koncepcję Amosa. Dzień Pański dotyczy teraz wszystkich narodów, jest uniwersalny. Człowieka może ocalić wiara rozumiana jako osobowy kontakt z Bogiem („jeżeli nie uwierzycie, nie ostoicie się”). Wiara łączy się i objawia stałość człowieka wobec Boga.

• Mesjasz

Nie jest to centralny punkt nauczania Izajasza. Ale wiemy, że jego najczęściej cytują ewangeliści, kiedy mówią o Mesjaszu (Izajasz= ewangelista ST). Izajasz mówi jednak bardziej o tzw. Sytuacji mesjańskiej, czyli o oczekiwaniu na mesjasza. Zapowiedzi w sensie dosłownym odnoszą się do króla Achaza i jego syna Ezechiasza. Izajasz pomimo zagrożenia (7,2) potwierdza wybranie dynastii dawidowej. Bóg rządzi przez króla, co ostatecznie dopełni się w zapowiadanym pomazańcu. Iz 7,14 - najbardziej znany tekst o mesjaszu, początkowo odnoszony do potomka Achaza, zinterpretowany przyszłościowo przez LXX. Postawa Achaza była pełna zwątpienia - to nie był znak jego pokory, ale wobec zagrożenia zwątpił w Bożą wszechmoc.

• Tradycje o Dawidzie i Syjonie

Nikt, tak jak Izajasz nie był przekonany o trwałości dynastii Dawida i Syjonu. Ale był jeden warunek: sprawiedliwość społeczna, która jest owocem relacji wiary wobec Boga. Syjon nie oznacza tu tylko miejsca, (południowo-wschodnie wzgórze Jerozolimy, twierdza Jebuzytów zdobyta przez Dawida, utożsamiana później z miastem Świętym). Ale Syjon to przede wszystkim wierna Bogu wspólnota religijna. Pomimo zapowiedzianej kary, zagłady Syjon przetrwa.

WPROWADZENIE DO KSIĘGI SOFONIASZA

1. Czas działalności Sofoniasza

Sofoniasz - hebr. Ṣefanjah - Jahwe ochroni - a więc Sofoniasz to człowiek, którego Bóg ochroni.

So 1,1 odnosi się do panowania króla Jozjasza (640-609). Jednak na pewno był to czas odzwierciedlający upadek Judy, kiedy rządy sprawował odstępczy król Manasses (687-643). Manasses panował długo, ale też niszczył wszelkie reformatorskie zabiegi swego ojca Ezechiasza. Propagował kulty bałwochwalcze i astralne (1,8), spalił swego syna dla Molocha, dopuszczał się licznych mordów. Podobnie postępował jego syn Amon (643-641), który został stracony przez spiskowców. Następnie posadzono na tronie młodocianego Jozjasza, który okazał się później wielkim reformatorem:

Jozjasz był synem judzkiego króla Amona i Jedidy. Gdy miał osiem lat lud obwołał go królem Judy po zamordowaniu jego ojca. Panowanie Jozjasza (640 p.n.e. - 609 p.n.e.) było czasem narodowego odrodzenia Judy po okresie hegemonii Asyrii i zanieczyszczania religii Żydów przez m.in. synkretyzm. Jozjasz stopniowo lecz skutecznie przeprowadzał gruntowne reformy religijne. W 626 p.n.e. usunął kulty pogańskie z Judy i Jerozolimy oraz nakazał zburzyć wszystkie lokalne sanktuaria, co przesądziło o centralizacji kultu w Jerozolimie. Cztery lata później przy odnawianiu Świątyni Jerozolimskiej odnaleziono zwój Księgi Prawa, prawdopodobnie Księgi Powtórzonego Prawa. Do 622 p.n.e. objawienie Boże żyło przede wszystkim w zbiorowej i indywidualnej pamięci (tradycja ustna). Reforma Jozjasza wysunęła na pierwszy plan Torę, wyeksponowała jej inność i wyższość nad innymi przekazami o historii objawienia się Boga patriarchom i narodowi izraelskiemu. Reforma przyczyniła się do umocnienia roli Dekalogu jako obowiązującego kodeksu moralnego. Jozjasz jest dla autorów biblijnych przykładem wiernego króla, miłego Jahwe i stawiają go za wzór postępowania. Zginął pod Megiddo w 609 r. p.n.e. w czasie starcia z wojskami Neko II.

Zanim to się stało rządzili urzędnicy, którzy zasłużyli na liczne groźby, które padły pod ich adresem z ust Sofoniasza. Wskazuje to na czas drugiej połowy VII w. BC., ale choć Księga nie wspomina o reformie Jozjasza (622), to wzmiankuje przejściową klęskę Judy z powodu inwazji Scytów zza Kaukazu, którzy szli w kierunku Egiptu (630 - 625); albo może to być odniesienie do innych niepokojów wewnętrznych. Sofoniasz wspomina też wyrosłą w połowie VII w. potęgę Moabu i Ammonu, które kpiły sobie z Judejczyków (2,8). Pierwsza połowa VII w BC to szczyt świetności Asyrii, która po wielu wysiłkach kolejnych władców opanowuje Egipt (Assurbanipal w 663 r. podbija Teby - por. Na 3,8). Była to jednak świetność końcowa, gdyż takimi zabiegami Asyria osłabiła ostatecznie swą pozycję na wschodzie - wobec Babilonii. Pojawia się więc zapowiedź zniszczenia Asyrii - czyli Niniwa jeszcze istnieje (do 612 r. BC), ale potęga Asyrii słabnie (2,13-15).

2. Struktura i treść Księgi

So 1,2-2,5 Sąd Boży

• 1,1 - 18 - Opis najeźdźców, którzy w imieniu Boga wykonują sąd wobec Judei i całej ziemi;

Podobnie jak u Iz najeźdźcy są mieczem Pańskim. Kara dotknie bałwochwalców i sprawujących obce kulty. Nawet najbardziej bezpieczni bogaci mieszkańcy Bramy Rybnej nie ostoją się. Sąd nabiera konkretnych wymiarów w odniesieniu do Dnia Pańskiego, kiedy gniew Boga jak ogień ukarze złych i zadufanych w sobie.

• 2,1 - 3a - Wersety nadziei;

Wezwanie do poprawy. Zanim stanie się nieszczęście Prorok wzywa do opamiętania, uczynienia wysiłku, aby wrócić do Boga.

• 2,3b - 15 - Nadejście dnia Pańskiego;

W tym miejscu idea Dnia Pańskiego rozciąga się również na inne narody. Sąd dosięga każdego (miasta filistyńskie; Kreta; Kanaan; Moab; Ammon)

So 3,1-20 napomnienia i obietnice

• 3,1-5 - Lament nad Jerozolimą;

Miasto Boże nie słucha napomnień, nie chce się nawrócić, szuka oparcia w bożkach, a nie w Bogu. A odpowiedzialni (król, kapłani, prorocy urzędowi) utwierdzają w nieprawym kulcie.

• 3,6-8 - Idea sądu nad narodami;

Bóg jest sprawiedliwy, a ludzie odrzucają możliwość poprawy. Dlatego każdego spotka sprawiedliwy sąd.

• 3,9-13 - Zapowiedź ocalenia reszty;

Reszta zostanie ocalona. Obok grzeszących są też dobrzy. Bóg odbuduje naród, Jerozolimę ze względu na nich. Bóg wychodzi poza karę, ponieważ jest sprawiedliwy, a nie mściwy.

• 3,14- 17 - Pieśń radości Syjonu;

Nadzieja jest ratunkiem nawrócenia za złej drogi. Zapowiedziany sąd będzie miał charakter oczyszczający. Narodzi się nowy lud, który będzie wierny Panu. Pomyślne zapowiedzi zbawcze są źródłem wielkiej radości. W tekście So 3,14 są różne słowa hebrajskie na określenie szczęścia i wesela w czasach mesjańskich.

• 3,18-20 - Epilog, zapowiedź zgromadzenia wygnanych.

Dwie pieśni radości odnowionej Jerozolimie i powrocie wygnańców. Bóg sam dokona ocalenia swoich wybranych, ale to wierna reszta przyczyni się do odnowy Jerozolimy. Epilog (tak jak i wstęp 1,1 oraz formuły wprowadzające) prawdopodobnie pochodzenia redakcyjnego.

3. Teologia orędzia

• Wpływy Izajasza

Orędzie Sofoniasza kontynuuje Izajasza szczególnie w krytyce niesprawiedliwych stosunków społecznych oraz w idei dnia Pańskiego.

• Idea dnia Pańskiego

Prorok posługuje się tu symboliką wojny. W tym kontekście ma nastąpić teofania Boga. Bóg objawi swą moc przez zjawiska kosmiczne - tu jest to również aluzją do bałwochwalczych kultów astralnych. Ale Bóg panuje nad nimi. Ciała niebieskie to nie bóstwa, ale znak obecności Boga. Bóg jawi się jako Pan wszechświata.

• Koncepcja piekła

Złych i ich czyny zniszczy ogień. Na suchych terenach ogień obrazuje doszczętne zniszczenie, taka wizja wiecznej kary przeniknęła do teologii współczesnej jako obraz zniszczenia nieodwracalnego.

• Idea sądu ostatecznego

Prorok zapowiada karzący sąd Pański. Sąd Boży spowoduje zagładę, zniszczenie mieszkańców ziemi, także Judy z Jerozolimą. Straszny kataklizm o charakterze kosmicznym będzie karą za grzechy Izraela: bałwochwalstwa, kłamstwa, niesprawiedliwe sądy, łamanie Prawa, brak bojaźni Bożej. Sąd nawet jeśli przesuwa się w czasie, opóźnia - nastąpi.

• Surowa krytyka warunków społecznych

Podobnie jak Am i Oz na Północy, tak Sofoniasz na Południu wytyka niesprawiedliwe postępowanie wobec ludzi ubogich. Pojawiają się te same schematy postaw ludzkich: kłamstwa, niesprawiedliwe sądy (wygłodniałe wilki - obraz sędziów w Jerozolimie), okrucieństwa popełniane przez rządzących (książęta jak lwy); kapłani profanujący świętość.

• Ocalenie wiernej reszty - Córy Syjońskiej

Sofoniasz skupia się na pytaniu, które zadaje kilku proroków. Jak proroctwa o sądzie i zniszczeniu Izraela pasują do przesłania nadziei na dalszą przyszłość? Otóż sąd oczyści naród, niszcząc jego dumę i samozadowolenie. Ci, którzy przetrwają, to "lud pokorny i biedny", który "szuka schronienia w Panu". (3,12)

Wprowadzenie do Ksiąg

NAHUMA I HABAKUKA

I. Dlaczego te księgi omawiamy razem?

Elementy łączące obie księgi:

1. Dotyczą tej samej problematyki, tych samych zagadnień (upadek Asyrii, a zwłaszcza jej stolicy Niniwy);

2. Zbliżony lub mniej więcej jeden czas powstania (ok. 612 r. przed Chr. - upadek Niniwy).

3. Łączenie tych ksiąg w tradycji żydowskiej, chrześcijańskiej, a także w samej Biblii (jedna występuje po drugiej); również w Qumran były łączone razem;

4. Objętościowo obie są krótkie, mają po trzy rozdziały.

• Ostatnia faza imperium asyryjskiego rozpoczyna się po roku 744. Po 735 r. Asyryjczycy dokonali licznych deportacji ludności izraelskiej (polityka deportacyjna była charakterystyczna dla Asyryjczyków. W 722 r. nastąpiło oblężenie Samarii i jej zburzenie. Na północy Palestyny (Izrael) mieszkało 225 tys. ludzi, z tego zostało deportowanych do Asyrii około 50 tys., 20tys. zbiegło do Jerozolimy i tam znaleźli schronienie, część ludności zginęła w wojnie, a reszta przeżyła i przemieszała się z ludnością sprowadzoną z Asyrii, dając początek Samarytanom. Czas działalności Nahuma przypada po 663 r. BC (zdobycie Teb przez Assurbanipala - Na 3,8). Ale przed upadkiem Niniwy (612 r.). Nieco później natomiast powstaje Księga Habakuka, ale nie możemy stwierdzić z całą pewnością, czy prorok zapowiada upadek imperium, czy opisuje i interpretuje teologicznie zaistniałą już sytuację.

II. Księga Nahuma

1. Prorok i

Niewiele wiemy o tym proroku. Imię jego znaczy „pocieszenie, pocieszać”- być może jest to symboliczne imię. Pochodził z Elkosz - miejscowości w Pd-zach. części Izraela (Strefa Gazy dziś). W tytule brak odniesienia do historycznych władców, ani odniesienia do „Słowo Pana”. Stwierdzenie „wyrok na Niniwę” wskazuje rychły koniec Imperium, które po 663 r. BC, po zajęciu Teb w Egipcie (No-Amon), zaczęło słabnąć. Zapowiedź wyroku na agresora to proroctwo pomyślności dla Izraela - nie ma tu mów grożących narodowi wybranemu. Przypuszcza się więc, że prorok działał po reformie Jozjasza (622), ale przed upadkiem Niniwy (612). W tym czasie wzmacnia się państwo Babilońskie, leżące również w Mezopotamii, ale bardziej na południowy wschód, w pobliżu Morza Czarnego. Ponieważ Elkosz znajduje się również w pobliżu Via Maris, Nahum mógł mieć wiadomości na temat odległej Niniwy. Po orędziu Izajasza na jakiś czas zamilkło proroctwo. Izajasz był tak wybitny, że po nim szybko nikt nie wygłaszał proroctw o takim znaczeniu i oddziaływaniu (jego czasie pojawili się wcześniej Micheasz, a później Sofoniasz, który w dużej mierze nawiązał do Izajasza). Może też dlatego, że odstępstwo Manassesa (który stracił też Izajasza!) było tak wielkie, że demoralizacja ogarnęła całą Judę. Nahum występuje więc po przerwie i wygłasza orędzie nie przeciwko Judzie, ale Niniwie. Sąd staje się coraz bardziej uniwersalny. Okrutne wojsko asyryjskie, do tej pory identyfikowane z ich bożkami zbliża się do zagłady.

2. Układ literacki Księgi

1,1 - 11 - Poemat akrostychiczny. Przedstawia gniew Boga na Niniwę i zapowiada jej spustoszenie. Obraz teofanii Boga, który objawia się straszliwie w swej mocy i chwale i bierze odwet na wrogach Izraela. Bóg jest tu Panem natury i historii. Większy nacisk kładzie się tu jednak na formę poematu - układ, w którym ważniejszy jest układ alfabetyczny niż chronologia. Podane wydarzenia są prawdziwe, ale podane tak, by pasowały do formy akrostychu. Niektórzy uczeni uważają, że jest to późniejszy liturgiczny hymn sławiący upadek Niniwy.

1,12 - 2,1 - Obietnice dla Judei. Zapowiedź upadku agresora już stanowi tu pociechę, ale wplecione też są zapowiedzi, braku ukarania („nie upokorzę cię więcej”) a nawet radości wyzwolenia („Święć Judo twe uroczystości”).

2,2 - 3,19 - Opis zagłady Niniwy. Bóg jest tym, kto dokonuje zagłady, nawet jeśli posługuje się ludźmi. Opisy i groźby zniszczenia posiadają charakter ironiczny. Prorok nie ma żalu nad miastem wręcz kpi sobie z niego. Jeżeli Asyryjczycy niszczyli innych (np. Samaria), to spotka ich to samo! Prorok używa tu najpierw sugestywnego obrazu powodzi, zatopienia potęgi asyryjskiej. Można to rozumieć również symbolicznie: zalanie wojskami przeciwnika, Babilonii. Następnie posługuje się obrazem lwich łowów, aby ukazać przemijającą potęgę Asyrii. Dalsze opisy przedstawiają okrutną i haniebną zagładę miasta, wybitego, a następnie strawionego przez ogień i splądrowanego przez szarańczę. Opis kończy się ironicznym przedstawieniem władców asyryjskich, którzy drzemią - co podkreśla ich niemoc.

3. Literackie i teologiczne walory Księgi Nahuma

Księga charakteryzuje się pięknym literackim językiem poetyckim. Prorok jest bardzo dobrym obserwatorem rzeczywistości. Występuje wiele środków dźwiękonaśladowczych, malowniczość. Dzięki temu treść mocno porusza, zapada w pamięć.

Nahum nie zajmuje się, jak inni prorocy zepsuciem własnego narodu, ale Niniwą. Nawet jeśli krytykuje rządzących, którzy :”drzemią”, to mówi o władcach obcych, którzy nie zauważają wzrastającej potęgi Babilonii. Są przez to odpowiedzialni za rozproszenie swego narodu i jego upadek.

Każdy, kto występuje przeciwko Bogu sam na siebie sprowadza karę. W ten sposób interpretuje Nahum sytuację Niniwy. Otrzymuje zło, bo sama czyniła zło innym. Każdy, kto się nawróci, zostanie ocalony.

III. Księga Habakuka

1. Prorok i jego czas

Imię pozbawione racjonalnej etymologii, rodowód akadyjski (dialekty: asyryjski i babiloński, wcześniej sumeryjski). „Hambakuku” rodzaj niskiej rośliny, lub niski człowiek (karzeł?).

Na i Ha powstały w kontekście upadku Niniwy ok.612r. Nie wiemy dokładnie czy przed czy po tym wydarzeniu. Mogło zaistnieć tzw. vaticinium ex evento, proroctwo z wydarzenia - prorocka interpretacja tego, co się stało.

Księga potwierdza istnienie asyryjskiej diaspory, obecności w Mezopotamii 3 - 4 pokoleń deportowanych, które widzą, że Asyria chyli się ku upadkowi. Są po stronie nowych zdobywców.

Jedność literacka Ha.

Ha 1 - 2 tworzą jedność, są spójne, wskazują na kontekst kultowy, liturgiczny. Świadczy to o:

• Więzi Ha ze świątynią Jerozolimską, pochodzenie z rodu kapłańskiego;

• Albo odzwierciedla rodzaj liturgii ułożonej w związku z upadkiem Niniwy ( liturgiczna celebracja zagłady).

Wydarzenia świeckie, polityczne były interpretowane w języku teologicznym, religijnym( Ha 1 - 2 mogły być wykonywane przy akompaniamencie muzyki).

2. Struktura i treść Księgi Habakuka

Ha 1 - 2 = Lamentacja i Liturgia modlitewna:

1, 1 - 3 - rozpoczyna się od pytania wobec milczenia Boga. Wierzący w Boga oczekuje pomocy od Niego, nie otrzymuje jej i to rodzi bunt. Nieprawość i nieobecność Boga. Ten kontekst może być uwarunkowany wydarzeniami społeczno - politycznymi: anarchia po 612r., sytuacja po 609r. kiedy doszło do sojuszu Asyrii z Egiptem, który w roku 609 p.n.e. wysłał swoje wojska przeciwko Babilończykom w kierunku Karkemisz. Armia egipska pod wodzą faraona Neko II w trakcie marszu natknęła się pod Megiddo na wojska króla Judy Jozjasza. W bitwie Jozjasz poniósł śmierć a armia Judy została rozbita. Gdy Egipcjanie podeszli w końcu pod Karkemisz, gdzie połączyli się z wojskami Asyrii doszło do bitwy, w której wojska sprzymierzeńców zostały pokonane ostatecznie przez Babilończyków pod wodzą Nabuchodonozora II.

1, 4 - za przemocą polityczną podążają krzywdy społeczne i odejście od wiary religijnej. Modlący się czuje się bezsilny w tym bałaganie i kieruje prośbę do Boga.

1, 5 - 11a - opis Babilończyków( okrutni). Bóg mówiący w tym fragmencie jawi się jako Pan Historii, dziejów. Nic nie dzieje się bez wiedzy Boga. Barwny, lecz realny opis Babilończyków, są oni narzędziami Bożej kary, przywracania sprawiedliwości. Ale prorok przestrzega, że nie będą oni lepsi niż ich poprzednicy.

11b - Przestępcą jest ten, kto ubóstwia swą siłę. Opis potęgi zakańcza potępienie tej potęgi. Babilończycy polegają na tej sile i to jest złe! Występny naród stanie się narzędziem kary Bożej.

1, 12 - 17 - słowa proroka wyrażające bunt przeciwko Bogu, protest, że Babilończycy stają się narzędziem kary Bożej. Jak Bóg może tolerować fakt, że sprawiedliwość w świecie jest wymierzana rękami złych??? Jak poganie mogą zatriumfować nad Narodem Bożego wybrania?

1, 14 - 17 - ponowny, symboliczny opis postępowania Babilończyków por. do wędkarza, rybaka - łowi inne narody.

2, 1 - 5 - odpowiedź proroka w imieniu Boga. Prorok jest strażnikiem i w momencie kryzysów Bóg odpowiada przez Niego, odpowiedzi w świetle Bożym. Są to odpowiedzi wieczne, do każdego typu takich sytuacji, trzeba je wyryć na tablicach...

2, 4 APOGEUM: zginie ten, kto jest ducha nieprawego, a sprawiedliwy żyć będzie dzięki swej wierności (por. Rz 1,17): hn"Wma/ . Nacisk przeniesiony z wiary w Boga na wiarę Bogu. Uwierzyć Bogu we wszystkich okolicznościach życia = istota wiary religijnej.

2, 6 - 19 - PIĘĆ GROŹB

6b - 8 - pragnienie ściągania danin;

9 - 11 - potępienie żądzy zysku i polegania na bogactwach;

12 - 13 - `' okrucieństwa najeźdźców;

15 - 18 - `' kultu obcych bogów i pijaństwa;

19 - 20 - `' kultu bożków;

Ha 3 - ma odmienny charakter psalmu, doczepiony. W Qumran w 1948 - 56r. Znaleziono komentarz do Ha 1 i 2, bez 3. Sporna przynależność. Jest formą modlitwy błagalnej. Opis teofanii, objawienia się Boga. Motywy mityczne - autor wykorzystał wcześniejszy utwór pogański, aby dokonać demitologizacji. Nawiązuje do pogańskiej kosmogonii. Przez przejęcie mitu, utwór stracił pogański charakter, został zaadaptowany do wiary w jedynego Boga.

3. Teologia orędzia Księgi Habakuka

• Podstawą Ha jest przekonanie, że dzieje świata i ludzkości mają sens teologiczny. Człowiek religijny odkrywa w nich określony kierunek i sens zamierzony przez Boga.

• W historii swoją rolę spełniają ludy i narody złe, aczkolwiek Bóg nie pochwala zła, ani nie jest wobec niego obojętny. Bóg wpisuje zło w plan zbawienia( skoro należy do porządku świata).

• Prawdziwym źródłem zaufania człowieka religijnego jest zaufanie Bogu, bo ono prowadzi do życia z Bogiem. To zaufanie to hn"Wma.

• Ha jest łączona z Na. Posiadają wspólny czas powstania, w obydwu księgach nie ma napomnień Izraela - punktem odniesienia są wrogowie Izraela. W obliczu wielkich zagrożeń naród musi pozostać sobą, trwając przy Bogu. Wierność Bogu fundamentem tożsamości.

2

---