C Miłosz fazy twórczości Miłosza


Twórczość poetycka Czesława Miłosza

Poezja Czesława Miłosza niełatwo poddaje się interpretacjom. Mi¬łosz uważany jest za poetę trudnego, chociaż równocześnie jest nie¬zwykle popularny i to nie tylko - jak można by się spodziewać ¬w kręgach akademickich. Istnieje wręcz utrwalona moda na poezję Miłosza, czemu sprzyja zresztą bogata i wielowątkowa działalność pozaliteracka poety (Miłosz ostatnio udziela wielu wywiadów, wystę¬puje w mediach, patronuje rozmaitym akcjom i działaniom kultural¬nym).
Twórczość poetycka Czesława Miłosza jest niezwykle zróżnicowa¬na; omawiając ją można zatem dokonywać rozmaitych prób systema¬tyzacji. Sam fakt, że biografia i dzieło pisarza obejmuje trzy epoki li¬terackie - międzywojnie (okres „Żagarów”), lata okupacji spędzone w Warszawie oraz (najdłuższy i jakże skomplikowany) okres powo¬jenny - zmusza czytelnika do wnikliwego badania ewolucji postawy poetyckiej i poszukiwania właściwych kontekstów biograficznych i historycznych, odnoszących się do poszczególnych utworów.
Wczesna twórczość Czesława Miłosza określana jest mianem kata¬stroficznej, następny okres jego twórczości to czas skupienia na pro¬blematyce politycznej i historycznej, twórczość dojrzała - to poszuki¬wania odpowiedzi na pytania dotyczące sensu egzystencji ludzkiej, zagłębianie się w metafizyce, zwrot ku religii, przy jednoczesnym dą¬żeniu do coraz oszczędniejszych, ascetycznych form wypowiedzi. Bożena Chrząstowska w swoim szkicu poświęconym poecie propo¬nuje wyodrębnienie czterech etapów artystycznej drogi pisarza:
W istocie nie ma jednego Miłosza. [...] ...spróbujmy jednak dla uła¬twienia wyodrębnić czterech różnych „Miłoszów”, czyli cztery fazy ewolucyjne w tej niezwykłej, bo wysoce zróżnicowanej, ale przecież zawsze „Miłoszowej” poezji:
1. Miłosz społecznik, wizjoner i prorok (początki twórczości, poe¬zja okupacyjna, wybrane utwory późniejsze):
2. Miłosz historyczny, poeta epoki (głównie lata pięćdziesiąte - po¬ezja traktatowa, tomik Światło dzienne, eseje);
3. Miłosz metafizyczny, poeta eschatologii (prawie cała twórczość, początek „rekolekcji” od Króla Popiela);
4. Miłosz religijny i biblijny (od Ocalenia, nasilenie od Ziemi Ulro, przekłady biblijne - lata osiemdziesiąte).1
Sam poeta niechętnie odnosi się do wszelkich prób klasyfikacji, przy każdej okazji głosząc swoją niezależność wobec konwencji, sno¬bizmów i schematów. Ironia i autoironia obecna w wielu wierszach pozwala poecie dystansować się wobec wszelkich gotowych formuł myślowych i odpowiedzi. Czytając Miłosza mamy czasem wrażenie, że w miarę upływu lat postawa ironisty staje się podstawowym wy¬znacznikiem poglądów pisarza na świat i na samego siebie. Coraz tru¬dniej przychodzi pisarzowi zajęcie postawy autorytetu, częściej uświadamia sobie - i swoim czytelnikom - relatywizm wszechrzeczy. Rzadko i jedynie w bardzo szczególnych sytuacjach decyduje się Mi¬łosz przyjmować rolę sędziego, a nawet i wtedy - jak w wierszu Sa¬rajewo2, który rozpoczyna się swoistą parentezą: Niech to nie będzie wiersz, ale przynajmniej mówię, co czuję - ma pełną świadomość ob¬ciążenia własną niedoskonałością. Zwątpienie i pokora, stale obecne w twórczości Miłosza, nie wykluczają przy tym spokoju, łagodnego, powolnego smakowania życia, delektowania się chwilą.
Poeta budził i budzi do dzisiaj wielkie emocje - są czytelnicy, którzy go uwielbiają, i są tacy, co go nienawidzą. Sam Miłosz często chyba świadomie prowokował swoich czytelników3, równie często przy tym padał ofiarą rozmaitych manipulacji. Należy bowiem pamię¬tać, że chociaż dzisiaj nie mamy najmniejszych wątpliwości, iż uro¬dzony w samym sercu Litwy... poeta ...przynależy do gospodarstwa polskiej literatury, jego droga do polskiego czytelnika nie była prosta ani łatwa. Nie bez znaczenia jest fakt, że poeta prawie pół wieku spę¬dził na emigracji, z czego większość czasu poza Europą, a już samo 
to „oddalenie”, nawet gdyby nie było obciążone politycznymi konsekwencjami, nie pozostawało bez wpływu ani na postawę pisarza, ani na sposób odbierania jego dzieł przez czytelników w Polsce.
Bywał najczęściej Miłosz odczytywany jako kontynuator roman¬tycznej tradycji tyrtejskiej - i to zarówno przez cenzurę, jak i przez swoich politycznych współwyznawców. Kilka jego wierszy znalazło się na Solidarnościowych pomnikach (np. cytat z wiersza Który skrzywdziłeś został umieszczony na pomniku stoczniowców zamor¬dowanych w 1970 roku w Gdańsku), a sam poeta w 1982 roku nało¬żył „płaszcz Konrada”, publikując kilka wierszy wyraźnie odnoszą¬cych się do aktualnej sytuacji politycznej, jak chociażby Do Lecha Wałęsy:
Po dwustu latach, Lechu Wałęso,
Po dwustu latach odzyskiwanej i esów traconej nadziei
Zostałeś naczelnikiem polskiego ludu
I tak jak tamten, masz przeciw sobie mocarstwa.
Jak pisze Boiena Chrząstowska - ...byłoby jednak wielką krzywdą dla twórcy poematu Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, gdyby ist¬nienie Miłosza w polskiej rzeczywistości kulturalnej związać z wi¬chrem historii. Nikt nie był dalszy od poddawania się jej przemożnym wpływom, jak sam Miłosz. Całe życie walczył o wyrwanie się z miaż¬dżących trybów historii w obronie niepowtarzalności ludzkiego losu, w obronie godności indywidualnego „ja”.4
Zresztą Miłosz sam po paru latach dystansował się swoich ówcze¬snych tekstów i starał się o odzyskanie prawa do indywidualnego gło¬su (nazywając to żartobliwie „reprywatyzacją swojej osoby”), co zno¬wu odbierane było często jako rodzaj zdrady:
Panie Boże, lubiłem dżem truskawkowy
I ciemną słodycz kobiecego ciała.
Jak też wódkę mrożoną, śledzie w oliwie,
Zapachy: cynamonu i goździków.
Jakiż więc ze mnie prorok? Skądby duch
Miał nawiedzić takiego?5
Z całą pewnością zatem jednym z zasadniczych rysów poezji Cze¬sława Miłosza jest samoświadomość, autokrytycyzm postawy. Za¬równo poezja, jak i eseistyka charakteryzują się różnorodnością sty¬listyk i strategii poetyckich. Inną cechą wyróżniającą - rodzajem poetyckiego „piętna” jest swoista strategia wypowiedzi, przewrotna i pełna pułapek gra, jaką poeta prowadzi z czytelnikiem:
Mój umysł był, jak mi się zdaje, umysłem artysty, ze wszystkimi je¬go zaletami i wadami. Postępował od przeczenia do przeczenia, a nawet, próbując przezwyciężyć sprzeczności, właściwie w nich się lubo¬wał. Jedną z moich literackich rozrywek było prowadzić czytelnika w jakimś kierunku i następnie poplątać mu ścieżki, tak żeby stracił pewność, co zresztą powodowało wiele nieporozumień.6
Spośród wielu cech charakteryzujących postawę poetycką Czesła¬wa Miłosza warto wymienić perfekcjonizm, szlachetność stylu i języ¬ka (chociaż pozorna „prostota” okazuje się często złudna), skłonność do ironicznego dystansu i autoironii, wielogłosowość i dyskursywność, upodobanie do filozoficznych, historycznych i metafizycznych refleksji. Klasyczność formy i klarowność kompozycji oraz głębokie zanurzenie w tradycji kulturowej poeta łączy z żarliwością tonu i ża¬rem emocjonalnego zaangażowania. Często pesymistyczny i gorzki, nie waha się nigdy stanąć w obronie pokrzywdzonych - w tym sensie jest poetą „przegranych”.
Ostatnie lata twórczości to zarazem lata poszukiwań. Tłumaczenia Biblii i haiku, fascynacja poezją chińską i japońską, opracowywanie antologii, eseistyka i działalność popularyzatorska - wykłady i odczy¬ty, nagrania radiowe. Wszystko to zmierza w kierunku znalezienia no¬wych form wypowiedzi - poza formą tradycyjnego wiersza.
Właściwie niezmienny pozostaje zestaw tematów i problemów in¬teresujących artystę: katastrofizm, zwątpienie, zagłada - ocalenie, wiara - zwątpienie, metafizyka i filozofia, wydziedziczenie i tradycja, sytuacja współczesnego artysty-poety, emigracja, polskość.
Widoczna jest natomiast - przy wszystkich cechach decydujących o rozpoznawalności wyrazistego i niepowtarzalnego stylu - ewolucja warsztatu poetyckiego - od bogactwa w stronę ascezy. W jednym ze swoich późnych wierszy Miłosz uznał „milczenie” za najdoskonalszą formę wypowiedzi poetyckiej.
Twórczość Miłosza obejmuje poezję i prozę, eseje i powierci, poematy, traktaty i drobne utwory liryczne. Na szczególną uwagę zasłu¬guje eseistyka, która w miarę upływu lat zajmuje coraz bardziej zna¬czące miejsce w dorobku pisarza. Olbrzymie zasługi poniósł Miłosz jako nauczyciel, wykładowca, a zarazem tłumacz - popularyzując wiedzę o polskiej literaturze dawnej i współczesnej w środowisku amerykańskim. Jego Historia literatury polskiej stała się zresztą wy¬darzeniem i na polskim rynku czytelniczym - pisarz nie waha się przed wypowiadaniem własnych, niezależnych sądów, ujawniając często bardzo kontrowersyjne opinie. Miłosz bywa ironiczny, złośli¬wy, niesprawiedliwy - ale nigdy nudny.
Wypowiedzi nas temat literatury współczesnej, historii i polityki często bywają źle rozumiane, poeta bywa posądzany o wywyższanie się, pychę, pogardę - a jego wyjątkowa pozycja w połączeniu z osten¬tacyjnie akcentowanym poczuciem „niezakorzenienia” prowokuje wrogów. Swoistym skandalem był na przykład wiersz Z. Herberta pt. Chodasiewicz (Z. Herbert Rovigo, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wro¬cław 1992, s. 45).

Język poetycki Miłosza

Trudno jest opisać język poetycki Miłosza - poeta w ciągu 70 lat aktywności twórczej przeszedł szereg przemian. Można jednak wyodrębnić pewne niezmienne cechy charakterystycznej tej poezji

1.
Mimesis. Miłosz dąży do wiernego odwzorowania rzeczywistości. Słowo nie jest dla poety celem samym w sobie, ma służyć jako materiał do opisu świata. 

2.
Głębokie zanurzenie w tradycji. U Miłosza bardzo ważny jest kontekst historyczny, kulturowy. W swojej poezji artysta chce odnieść się do doświadczeń ludzkich, do doświadczeń ludzkiej cywilizacji. Nie uważa on, że słowo powinno być (jak u Przybosia) czymś niezależnym, celem samym w sobie, bez otoczki tradycji. Dlatego w poezji Miłosza często odnajdujemy głęboko zakorzenione w kulturze słowa-klucze. 

3.
Wielogłosowość (polifonia) i dialog. Podmiot liryczny wierszy Miłosza nie jest moralistą, obwieszczającym światu prawdy objawione - raczej słucha różnych głosów i stara się je przekazywać. Miłosz jest na wskroś dialogiczny. Owa dialogowość przejawia się w różny sposób: np. poprzez zastosowanie scen dramatycznych, bezpośrednie zwroty do adresata (uznanie go za pełnoprawnego uczestnika dialogu), przyjmowanie przez podmiot liryczny masek, różnych wcieleń. 

4.
Ironia. Miłosz nie lubi mowy wprost, często korzysta z ironii. Tak pisze o tym środku artystycznym w „Liście półprywatnym o poezji”: [c]„Ironia artystyczna tak, jak ją rozumiem, polega przede wszystkim na zdolności autora do przybierania skóry różnych ludzi i kiedy pisze w pierwszej osobie, to przemawia tak, jakby przemawiał nie on sam, ale osoba przez niego stworzona. Istotny sens utworu zawiera się wtedy w sferze stosunku autora do postaci”.[/c]

5.
Klasyczne środki wyrazu. W poezji Miłosza dominuje intelektualizm, precyzja języka, jasność, dokładność opisu. Są to wszystko cechy charakterystyczne dla klasycyzmu. Określenie jednak Miłosza klasycystą byłoby na wyrost - wielu badaczy widzi w jego poezji także związki z romantyzmem. 

6.
Obrazowa konkretność. Poezja Miłosza skupia się na szczególe, detalu, jakimś elemencie rzeczywistości. Artysta jest zafascynowany światem, który widzi. Odnosi się z pogardą do zbytniego szafowania metaforami. Dlatego jego poezja jest niesłychanie plastyczna.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Charakterystyka twórczości Miłosza z okresu międzywojennego, FILOLOGIA POLSKA UWM, Dwudziestolecie
powojenna twórczość miłosza
3.tworczosc polskich noblistow literackich, Miłosz Czesław, ur
Milosz biografia i tworczosc
Krystyna Dąbrowska Czesław Miłosz Sylwetka twórcza poezja
M Biernacki Wilno, Wileńszczyzna i Kowieńszczyzna w późnej twórczości Czesława Miłosza
22 Późna twórczość wielkich artystów Cz Miłosz, T Różewicz, W Szymborska, Z Herbert(1)
33 Tworczosc Milosza
PÓŹNA TWÓRCZOŚĆ WIELKICH ARTYSTÓW CZESŁĄW MIŁOSZ, TADEUSZ RÓŻEWICZ, WISŁAWA SZYMBORSKA, ZBIEGNIEW HE
Poezje Czesława Miłosza biografia i oprac twórczości
Miłosz Gromada Zakopane i powiat zakopiański Centrum polskiej turystyki
Miłosza - Campo di Fiori (oprac), język polski
19jbkw miloszierdzia
Natura w poezji Cz Miłosza
Pytania egzaminacyjne Milosz ekonomia teoria ryzyka
PROZA NA EMIGRACJI - Dolina Issy Miłosza i Matuga Idzie Pan~1, Filologia polska, III rok

więcej podobnych podstron