CZESŁAW MIŁOSZ
BIOGRAFIA
Urodził się 30 czerwca 1911 r. w Szetejniach nad Niewiażą (w samym sercu Litwy) jako syn inżyniera Aleksandra Miłosza i Weroniki z Kunatów.
,,Patrząc na mapę Europy muszę zdobyć się na kilka elementarnych stwierdzeń. Nie urodziłem się w Polsce, nie wychowałem się w Polsce, nie mieszkam w Polsce, ale pisze po polsku. [...] Czy można być wiernym literaturze polskiej, ją lubić, jej służyć, a zarazem okazywać narodową jakby obojętność, która wyraża się choćby w tym, że każdy Lechita jest dla mnie odrobinę podejrzany? [...] Jeżeli powołuję się tutaj na Litwę, to dlatego, że jest ona metaforą przyjścia spoza, a więc jakiejś inności i dystansu, na który pozwala inność” (Czesław Miłosz Prywatne obowiązki - punktem centralnym, uprzywilejowanym w wyobraźni, jest jednak zawsze Litwa).
1913 - 1918 to lata wędrówek rodziny Miłoszów po Rosji (aż na Syberię i brzeg Wołgi), związane z pracą i służbą w wojsku rosyjskim ojca poety.
Młodość spędził w Wilnie.
W latach 1921 - 1929 uczęszczał do Gimnazjum im. Zygmunta Augusta w Wilnie.
W latach 1929 - 1934 studiował prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego.
Debiut poetycki w piśmie ,,Alma Mater Vilnensis”.
Był współzałożycielem lewicowej społecznie a awangardowej poetycko grupy literackiej ,,Żagary” i współredaktorem czasopisma ,,Żagary” (był najmłodszym z założycieli).
W 1933 ukazuje się pierwszy tom poezji Miłosza Poemat o czasie zastygłym wyrażający nastroje katastroficzne, wydając go ucierpiał z powodu społecznych przemądrzań.
Poeta otrzymuje za swą twórczość w 1934 nagrodę wileńskiego oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich.
Dwukrotnie wyjeżdża do Paryża: w 1934 i w latach 1934-35 na stypendia naukowe. Spotyka się wtedy z O. W. Miłoszem, z którym łączyło go dalekie pokrewieństwo.
W 1936 ukazuje się tom poezji Trzy zimy.
Kazimierz Wyka, literacki historyk i krytyk, uznaje go za najbardziej reprezentatywne dzieło >>katastrofizmu<<. Jego ciąg symboli, nieoczekiwanie ułożony w linie o klasycznym dźwięku, nawiązuje do klęsk na miarę komiczną. Krytycy skłonni byli sedno poezji Miłosza widzieć w micie ziemi, wiecznie odnawiającego się opiekuńczego bóstwa, lub nazywali go jedynie prawdziwym panteistą w polskiej poezji. Nie można być pewnym, czy to prawda, skoro elementy chrześcijaństwa są równie silne. Niewątpliwie natomiast poezja jego przeniknięta jest przyrodą jego rodzimej Litwy
W tym samym 1936 r. podjął pracę w Polskim Radio w Wilnie.
Zwolniony z wileńskiego radia za lewicowe poglądy w 1937, Miłosz przenosi się do Warszawy, gdzie również podejmuje pracę w Polskim Radio.
Lata 1939 - 1940 to wędrówki wojenne - przez Kijów wraca na Litwę
Lata 1940 - 1944: Miłosz przedostaje się przez ,,zieloną granicę” do Warszawy i rozpoczyna konspiracyjną działalność literacką.
W 1940 wydaje na powielaczu tom poetycki pt. Wiersze pod pseudonimem Jan Syruć, a w 1942 opracowuje i wydaje antologię poetycką prezentującą polską poezje okupacyjną Pieśń niepodległa.
Zajmował się też przekładami - tłumaczył:
Jak wam się podoba Szekspira
oraz esej J. Maritaina Drogi klęski, podejmujący temat kolaboracji z faszyzmem.
Po wojnie na krótko wyjechał do Krakowa.
W 1945 wchodzi w skład zespołu redakcyjnego miesięcznika ,,Twórczość”.
W 1945 wydaje również tom poetycki Ocalenie, na który składają się wiersze przedwojenne oraz utwory powstałe pod okupacją.
To dzieło, wydane jako jedna z pierwszych książek w powojennej Polsce, określiło nowe podejście do historycznej tragedii wraz z tomami Ważyka, Jastruna i Przybosia i naznaczyło rozwój polskiej poezji w ciągu następnych 20 lat.
,,Poeci uformowani przed wojną, którzy przeżyli hitlerowską okupację, przeszli przez próbę, która była wyzwaniem samej podstawy ich poetyckiego dzieła. Poezja osadzona jest siłą rzeczy w humanistycznej tradycji i staje się bezbronna wśród ogólnego zdziczenia.
[...] Gdy poeta ulega silnym wzruszeniom, jego forma staje się prostsza i bardziej bezpośrednia. Zdarzyło się to w czasie wojny wielu poetom, którzy poprzednio okrywali się złożoną syntaksą. Druga Awangarda była w znacznej mierze antyestetyczna, przyprawiała swe wiersze prozaizmami, dążąc do pewnej nagości. Ta skłonność do najprostszego wyrazu odżyła w wielu wierszach Przybosia, Miłosza, Jastruna i Ważyka [...]” (Czesław Miłosz Historia literatury polskiej).
Pod koniec 1945 wstąpił do służby dyplomatycznej i pracował jako radca kulturalny, zwany inaczej attache kulturalny (urzędnik w Ministerstwie Spraw Zagranicznych PRL) w ambasadach polskich w Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork, Waszyngton), a następnie w Paryżu, równocześnie zachowując więź z krajem i publikując swoje utwory w prasie polskiej.
W 1948 w ,,Twórczości” (nr 4/48) ogłasza Traktat moralny - wierszowaną rozprawę na temat odpowiedzialności człowieka wobec historii.
W 1951, po krótkim pobycie w kraju, odmawia powrotu do Polski i wybiera los emigranta politycznego. Rozpoczyna współpracę z paryskim miesięcznikiem ,,Kultura” i utrzymuje się z pracy literackiej.
Lata 1951 - 1960 to lata pobytu we Francji.
W 1953:
wydaje tom wierszy Światło dzienne - jest to zbiór wierszy emigracyjnych napisanych w USA i we Francji
publikuje w Bibliotece ,,Kultury” tom esejów Zniewolony umysł, poświęcony analizie kultury doby stalinizmu. Jest to paraboliczna opowieść o losach kilku pisarzy polskich, ukrytych pod czytelnymi kryptonimami,
wydaje również napisaną po francusku powieść ,,La prise du pouvoir” (Zdobycie władzy), której tematem jest walka o władzę w powojennej Polsce. Za tę książkę otrzymał Miłosz w 1953 r. Europejską Nagrodę Literacką (Prix Litteraire Europeen). W 1955 zostaje przetłumaczona na język polski i wydana, właśnie po polsku, w Instytucie Literackim W Paryżu.
W 1955 Instytut Literacki wydaje następujące książki Miłosza:
Zdobycie władzy (po polsku),
Dolinę Issy - powieść będącą powrotem do kraju lat dziecinnych poety, powieść bliską samego rdzenia poezji Miłosza. Nazwano ją pogańską z powodu jej dziecinnego zdziwienia światem, ale ta powieść o dzieciństwie na Litwie, ze swymi prostymi obrazami przyrody, może wprowadzić w błąd czytelnika, gdyż w jej sednie ukryta jest wizja manichejska,
oraz Traktat poetycki - wierszowany esej o polskiej poezji XX wieku.
W 1957 w Polsce, dzięki październikowej odnowie, prasa drukuje wiersze poety oraz artykuły omawiające jego twórczość.
W latach 1958 - 1959 ukazują się:
Kontynenty - zbiór szkiców o poetach różnych obszarów kulturowych wraz z przekładami ich wierszy
oraz autobiograficzne eseje Rodzinna Europa - które przedstawiają autobiografię wschodniego Europejczyka od jego rodzimej Litwy, poprzez Rosję, Polskę i Francję. Miłosz doprowadził swój autoportret do 1966 r.
W 1960 poeta zostaje zaproszony do Stanów Zjednoczonych na wykłady z literatury polskiej na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, na Wydziale Języków i Literatur Słowiańskich. W roku następnym, 1961, otrzymuje nominację na profesora w/w Uniwersytetu. Funkcja ta bardzo przypada mu do serca, osiada w USA na stałe.
Publikuje głównie w Paryżu i w USA, ze względów politycznych był natomiast objęty zakazem cenzury w kraju.
W latach 1962 - 1974 ukazują się następujące tomy poezji - wszystkie wydane przez paryski Instytut Literacki:
Król Popiel i inne wiersze /Paryż 1962/,
Gucio zaczarowany /Paryż 1964, 1965/,
Miasto bez imienia /Paryż 1969/,
Ukazuje się zbiór esejów Prywatne obowiązki /Paryż 1972/
Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada / Paryż 1974/,
a w 1976 - zebrane Utwory poetyckie /Paryż/.
W Ameryce ukazują się:
w 1969:
publikacja w języku angielskim Historii literatury polskiej
oraz zbiory esejów Widzenia nad Zatoką San Francisco.
w 1973:
Selected Poems - pierwszy zbiór poezji w tłumaczeniu anglojęzycznym wydane w Ameryce,
Tłumaczony na wiele języków, Czesław Miłosz, coraz bardziej jest znany na Zachodzie, początkowo jako eseista, stopniowo zyskiwał sobie coraz większą renomę jako poeta.
Za swą twórczość przekładową w 1974 otrzymał nagrodę PEN-Clubu. W 1976 za twórczość poetycką otrzymał stypendium Guggenheima, w 1978 - nagrodę The Neustadt International Prize for Literature, a w 1980 - literacką Nagrodę Nobla. Ta ostatnia, w powiązaniu z sytuacją polityczną w Polsce, stała się przyczyną odblokowania zakazu cenzorskiego dotyczącego jego twórczości.
Kiedy Instytut Literacki w Paryżu wydał (1980 - 1981) 10-tomowe Dzieła zbiorowe, stały się one podstawą dla wydań polskich. Stopniowo objęte zakazem publikacje paryskie oraz nielegalne, drugoobiegowe wydania zostały zastąpione przez oficjalne edycje krajowe, także zbiory esejów tworzonych w języku angielskim ukazały się przetłumaczone na język polski.
I tak w 1980 PIW wydaje Wiersze wybrane, w 1981 - Czytelnik Poezje, Znak - Dalsze okolice, a LSW - Poezje wybrane. Następnie w 1983 w Wydawnictwie Literackim ukazuje się tom Hymn o perle, stanowiący powtórzenie o rok wcześniejszego wydania paryskiego (kolejna edycja krajowa - 1989). To samo WL publikuje później jeszcze dwa tomy Wierszy (1984), Nieobjętą ziemię (1988, powtórzenie paryskiej edycji z 1984), a ,,Znak” - Kroniki (1988) i Dalsze okolice (1991). Aktualnie na polskim rynku księgarskim Miłosz obecny jest stale, współpracując z dwoma wydawnictwami krakowskimi - Wydawnictwem Literackim i ,,Znakiem”, chociaż prawo do niektórych tytułów otrzymują i inni edytorzy. Ostatnie publikacje to Na brzegu rzeki (1994), Abecadło Miłosza (1996) i Piesek przydrożny (1997), wszystkie w ,,Znaku”.
Ponieważ pierwodruk paryski poprzedza o kilka lat wydanie krajowe, a na naszym - nieuporządkowanym jeszcze - rynku wydawniczym pojawiło się też kilka nieautoryzowanych, ,,pirackich” wydań wierszy i antologii, niniejsze omówienie na pewno nie jest kompletne, uwzględnia jedynie najważniejsze pozycje w dorobku autora.
Poza twórczością poetycką oraz wymienionymi wcześniej powieściami, Miłosz opublikował w Polsce większą część swojego dorobku eseistycznego. Najbardziej znaczące tytułu to: Widzenie nad Zatoką San Francisco (Paryż 1969, Kraków 1989), Ziemia Urlo (Paryż 1977, Kraków 1994), Ogród nauk (Paryż 1979, Lublin 1991), Świadectwo poezji (Paryż 1983, Warszawa 1987), Zaczynając od moich ulic (Paryż 1985, Wrocław 1990), dziennik Rok myśliwego (Paryż 1990, Kraków 1991), Szukanie ojczyzny (Kraków 1991), Metafizyczna pauza (Kraków 1995), Legenda nowoczesności - zbiór esejów i listów do Jerzego Andrzejewskiego (Kraków 1996), Życie na wyspach (Kraków 1997).
Ponadto Miłosz publikuje polskie tłumaczenie wykładów o literaturze ojczystej Historia literatury polskiej do roku 1939 (Kraków 1993), a także - niejako na marginesie swojej pracy - wydaje antologie i zbiory poezji polskiej i obcej częściowo we własnych tłumaczeniach, jak np. Haiku (Kraków 1992), Mowa wiązana (Warszawa 1986) czy Wypisy z ksiąg użytecznych (Kraków 1994) oraz szkic monograficzny poświęcony Annie Świrszczyńskiej Jakiegoż to gościa mieliśmy (Kraków 1996).
Lata 1976 - 1977:
W 1977 ukazuje się publikacja Ziemia Urlo - esej metafizyczno-religijno-literacki, stanowiący duchową autobiografię poety.
University of Michigan w Ann Arbor nadaje Miłoszowi doktorat honoris causa oraz wydaje jego poezje zebrane: Utwory poetyckie. Poems.
W tym roku ukazują się też pierwsze przekłady z Biblii - m.in. w ,,Tygodniku Powszechnym” - nad której tłumaczeniem poeta nadal pracuje.
W 1978 ukazuje się w ,,Twórczości” (nr 12)publikacja Księgi psalmów. Wybór z tłumaczeń z Księgi psalmów.
W 1979 Miłosz zostaje laureatem Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Neustadta.
W 1979 ukazuje się utrzymany w gatunku silva rerum Ogród nauk.
W 1980 zostaje laureatem Literackiej Nagrody Nobla za całokształt twórczości.
W Polsce ta nagroda wywołała poruszenie albo zdziwienie - kim jest ten Miłosz? - pytali przeciętni obywatele w Polsce, albo niekłamaną radość, jaką najżywiej manifestowali znawcy jego poezji.
W czerwcu 1981 przyjeżdża do kraju na uroczystość nadania poecie doktoratu honoris causa przez Katolicki Uniwersytet Lubelski.
W latach 90-tych zamieszkał w Krakowie, gdzie spędza miesiące wolne od pracy uniwersyteckiej w Ameryce, został nawet honorowym obywatelem Krakowa i (wraz z Wisławą Szymborską) patronem Komitetu Dni Krakowa (Festiwal Kultury - Kraków 2000).
Często przebywa w Polsce, biorąc czynny udział w życiu literackim i kulturalnym kraju.
Otrzymał tytułu honoris causa wielu polskich uczelni, wywiera także znaczny wpływ na poetów różnych pokoleń i orientacji.
W pierwszym rzędzie, zawsze, uważa się za poetę, mimo że napisał kilka książek prozą, z których kilka przetłumaczonych zostało na wiele języków.
PODSUMOWANIE:
,,Cała biografia Miłosza jest świadectwem niezakorzenienia: poeta jest zawsze kimś ,,spoza”, nie chce być pisarzem ,,gromadnym”, pozostaje zawsze sobą, umie obronić się czy to przed ,,gębą” (stąd mimo różnic światopoglądowych jego przyjaźń z Gombrowiczem). czy to przed ,,koniecznością dziejową”. Jest niezawisły, wierny sobie, wierny prawdzie. Świadczy o tym każdy fakt z jego biografii. Musi opuścić Wilno, gdyż w redakcji literackiej Polskiego Radia nie liczył się z naciskiem prawicy: ,,Dziennik OO Franciszkanów ogłaszał na cały kraj, że w wileńskim radio działa komórka komunistyczna, że ona to Żydowi powierza pogadanki religijne i dopuszcza do mikrofonu chóry białoruskie” (Czesław Miłosz Rodzinna Europa) Oskarżenia te nie były bezpodstawne, komentuje Miłosz. W czasie okupacji nie podejmuje wspólnego wszystkim tonu ,,apokalipsy spełnionej”, opisuje okupacyjna zwykłość. ,,Bełkot emocjonalny, wówczas powszechny, zawstydzał mnie” - powie później ([w:] j.w.)
Nie podziela ogólnej aprobaty dla rządu emigracyjnego, powstanie warszawskie nazwie, karygodnie lekkomyślnym przedsięwzięciem”, z dystansu odnosi się do przywódców AK, których charakteryzuje ,,polityczna mgła sprzed wojny”. Decyzje opuszczenia kraju w 1951 wyjaśnia krótko: ,,człowiek nie powinien kłamać, naczelnym obowiązkiem poety jest mówić prawdę”.
Za swoje sobiepaństwo zapłacił Miłosz gorzką cenę samotności. Trzeba nadludzkich sił - nawet w szczęśliwej Kalifornii, aby zachować wierność własnej literaturze, kiedy każda książka wita lodowate milczenie. Bo Miłosz jest wierny polskiej literaturze, mimo ciągłego z nią sporu: ,,Mocą indywidualnych, geograficznych, historycznych zrządzeń cały mój demonizm ogniskuje się w sporze przeciwko polskiemu zacieśnieniu, w oporze, nie w ucieczce, a tym samym batalia może się toczyć w obrębie tylko jednej polskiej mowy. [...] Przyznaje, że na polskość jestem alergiczne” (CZ. Miłosz Prywatne obowiązki)
Poeta przemawiający językiem Mickiewicza, prawodawca i nauczyciel, walczy z ,,upiorem nacjonalistycznym” i usiłuje wyprowadzić literaturę polską z opłotków prowincjonalizmu. Tak w każdym razie ocenia wielu pisarzy polskich, np. Wyspiańskiego, mierząc ich twórczość najważniejszym kryterium: uniwersalności.
Indywidualne cechy osobowości Miłosza, jego niezawisłość i niechęć do nastrojów ,,gromadnych” były by już dostatecznym powodem utrudnienia mu życia. Na to jednak nałożyły się ,,konieczności dziejowe”, czyli ataki zniewolonych. Przypomnijmy niektóre. W latach stalinowskich starannie wyreżyserowano ,,sprawę Miłosza”, później zapadła mordercza cisza. Nawrót publicznej dyskusji o Miłoszu nastąpił w atmosferze polskiego Października, był to jednak dalszy ciąg ,,sądu nad Miłoszem”. Tylko 2 głosy - Jana Błońskiego i Ireny Sławińskiej - odezwały się przeciwko oszczercom. ,,Sprawę Miłosza” zapoczątkował artykuł Antoniego Słonimskiego Odprawa w ,,Trybunie Ludu”, napisany zgodnie z regułami ówczesnej prasy. W tym samym dniu 4 listopada 1951 Miłosz został zaatakowany po drugiej stronie żelaznej kurtyny w londyńskich ,,Wiadomościach” przez Sergiusza Piaseckiego jako ,,poputczyk” komunizmu. I tak już było atakowany był z obu stron. Oto określenia tytułowe z prasy emigracyjnej: ,,Szaleństwo i kariera”, ,,Mały dramat wielkiej pokusy”, ,,Zniewolony umysł czy sponiewierany charakter”, ,,Komunistyczna agitacja czystej wody”, ,,Agent dywersyjnego aparatu na Zachodzie”. Warto w tym miejscu przypomnieć, że Miłosz pracował od 1945 do 1 lutego 1951 w polskiej służbie dyplomatycznej w Nowym Jorku, Waszyngtonie, Paryżu. Jak dowodzą artykuły Miłosza z tego okresu, dramatycznie przeżywał nie te napaści, lecz świadomość, że emigracja jest zdradą wobec tych, którzy zostali w kraju, ,,którzy zagrożeni przez układy polityczne, nie mogli emigrować"” Po latach tak powie o swej pozycji dyplomaty: ,,Byłem bardzo uprzywilejowany, elegancko ubrany, ludzie się mnie bali, brałem udział w wytwornych parties elity w Warszawie... Kontrast pomiędzy tym i życiem przeciętnych obywateli w kraju bardzo mnie dotknął. Prawdziwie i głęboko. Były to dla mnie niektóre straszne i kluczowe przeżycia, do ostatecznie nie jest rolą poety żyć wśród uprzywilejowanych. Wtedy wpadłem w prawdziwy kryzys wewnętrzny po powrocie, okropny kryzys wewnętrzny” Mowa tu o wakacjach spędzonych w Polsce w 1949. Atmosfera Warszawy na przełomie roku 1950/51 nie pozostawiała już złudzeń: emigracja poety stała się faktem.
W kraju oceniono tę decyzje jednoznacznie. Słonimski nazwał Miłosza ,,wrogiem robotników i chłopów”, Iwaszkiewicz napisał: ,,pragnie zachować swoją wieżę z kości słoniowej - w neohitlerowskim piśmie” (1951), Gałczyński opublikował w ,,Nowej Kulturze” (1952 nr 3) Poemat dla zdrajcy w typowej poetyce socrealizmu i o jakże dalekiej od jasnowidzenia treści:
,,[...] ręką dezertera
chciałbyś myślą swym kształt nadać trwały -
ale oto litery powstały
i splunęły ci w pysk. Wierszyk umiera.”
Głos Kazimierza Brandysa w formir opowiadania Nim będzie zapomniany (,,Nowa Kultura” 1955 nr 38), w którym bohater ma cechy dwóch ,,zdrajców”: Panufnika i Miłosza, uruchomił nową falę ataków, tym razem często związanych Zniewolonym umysłem. ,,Filozofia tej książki to renegactwo” (Roman Bratny), ,,Makulatura wielkiego komunizmu” (Zygmunt Kałużyński), ,,Mętny odrodek słowiańskie dumy” (Jerzy Putrament) - to tylko niektóre formuły stosowane w tej kampanii. Istotnie - Miłosz był wówczas ,,człowiekiem wśród skorpionów”.
Rewanżował się znakomitymi ripostami. Opowiadanie Brandysa określił jako ,,dziełko odwilżowe w formie, stalinowskie w treści”, a zapytany przez Słonimskiego o program odpowiada: ,,Niech to, co powinno być powiedziane. To mi wystarcza za program”. Te słowa fundamentalne dla światopoglądu poety, wyrażają jednocześnie istotę konfliktu Miłosza ze środowiskiem literackim w Polsce: mówił prawdę, której nie umieli wypowiedzieć (i przyjąć) koledzy po piórze w kraju, dlatego musiał wybrać emigrację. Konflikt potęgowały cechy osobowe Miłosza: ,,pyszny był jak sam diabeł, przez wielu był nielubiany” - powiedział na sesji w Instytucie Badań Literackich (grudzień 1980) Jan Błoński. Opinie te potwierdził Ryszard Matuszewski. Do dziś, choć pisarz ma znacznie cieplejszy stosunek do ludzi, Miłosz wywołuje reakcje przeciwstawne: podziw lub gniew, aplauz lub niechęć.
Fakt emigracji nie oznacza przełomu w jego twórczości. Jak pisze Jacek Trznadel, jest to po prostu fakt biograficzny, nic więcej. Przez kilka jeszcze lat Miłosz kontynuuje ten sam sposób pisania, w jego życiu jest tak, jak gdyby to twórczość dyktowała biografię - nie na odwrót.
TWÓRCZOŚĆ
POEZJE
1. Poemat o czasie zastygłym - Koło Polonistów USB, Wilno 1933
2. Trzy zimy - Zw. Zaw. Literatów Polskich, Wilno - Warszawa 1936.
4. Ocałenie, Czytelnik, Warszawa 1945.
Traktat moralny, "Twórczość" 1948 nr 4
Światło dzienne, Instytut Literacki, Paryż 1953.
Traktat poetycki. IL, Paryż 1957.
Król Popiel i inne wiersze, IL, Paryż 1962.
Gucio zaczarowany, IL, Paryż 1964.
Wiersze. Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1967
Miasto bez imienia. Poezje. IL, Paryż 1969.
Selected Poems. Translated by several hands. Introduction by Kenneth Rexroth. Seabury Press, Nowy Jork 1973
Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada, IL, Paryż 1974
Utwory poetyckie. Poems. Michigan Stavic Publications, Ann Arbor 1976
"Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada" i inne wiersze. Znak"; Kraków 1980
Wiersze wybrane, PIW, Warszawa 1980
Jan Surć (pseud.), Wiersze Warszawa 1940 [wyd. konspiracyjne].
PROZA
Zdobycie władzy, IL, Paryż 1958.
Dolina Issy, Paryż 1955; WL, Karków 1981.
ESEJE
Zniewlony umysł, IL, Paryż 1953.
Kontynenty, IL, Paryż 1958.
Rodzinna Europa, IL, Paryż 1959.
Człowiek wśród skorpionów. Studium o Stanisławie Brzozowskim, IL, Paryż 1962.
Widzenia nad zatoką San Francisco. IL, Paryż 1969.
The History of Polish Literature. Macmillan, New York 1969.
Prywatne obowiązki, IL Paryż 1972.
Ziemia Urlo, IL, Paryż 1977, Przedmowa ks. J. Sadzika.
Ogród nauk, IL, Paryż 1979.
PRZEKŁADY I PRACE EDYTORSKIE
Antologia poezji społecznej 1924 - 1933, Red. Cz. Miłosz i Z. Folejewski, Wilno 1933.
[Cz. Miłosz, J. Andrzejewski, J. Zagórski] Pieśń niepodległa, Książkę tę ułożył ks. J. Robar [pseud.] Warszawa 1942 [wyd. konsp.]
Jacques Maritain, Drogami klęski, Warszawa 1942 [wyd. konsp.] tłum.
Jeanne Hersch, Polityka i rzeczywistość, Paryż 1955, tłum.
Daniel Bell, Prace i jej gorycze, Paryż 1957, tłum.
Simone Weil, Wybór pism, Paryż 1958, wyb. i tłum.
Kultura masowa (Dokumenty). Paryż 1959, wyb. i tłum.
Postwar Polish Poetry. An Anthology. Harmondworth 1965, Nowy Jork 1965, wyb. i tłum.
Zbigniew Herbert, Selected Poems. Translated by C. Miłosz and P. D. Scott, Harmonoworth 1968.
Aleksander Wat, Mediterrenean Poems. Edited and translated by C. Miłosz, Ardis, Ann Arbor 1977
Aleksander Wat, Mój wiek (Pamiętnik mówiony), Przedmowa i prowadzenie wywiadu Czesław Miłosz. Do druku przygot. L. Ciołkowa, T. 1/2. Londyn 1977
Księga psalmów. Tłumaczył z hebrajskiego Czesław Miłosz. Przedmowa tłumacza.
O psalmach - ks. J. Sadzik. Edition du I)ialogue, Paryż 1979
Księga Hioba. Tłumaczył z hebrajskiego Czesław Miłosz. Słowo wstępne tłumacza. Przesłanie Hioba - ks. J. Sadzik. Edition du Dialogue, Paryż 1980; wyd. KUL, Lublin 1981.