WSPÓŁCZESNE NURTY I PROBLEMY ETYCZNE
prof. Ciążela
8.01 ostatnie zajęcia
Egzamin pisemny 5.12: dwa pytania - jedno z wykładu, drugie z lektury
Dyżury wtorki 11:00-12:00 i czwartki13:00-14:00 p.3236 wejście przez 3239
Etyka - wewnętrzna część filozofii, nie stanowi nauki oddzielnej, jest definiowana „filozoficzna nauka o moralności”; działy:
Etyka opisowa - nauka ścisła, szczegółowa, bada fakty i je opisuje, fakty - zjawiska moralne - ludzkie postawy, opinie, decyzje, stosunek do innych ludzi, a od XX w. również stosunek do świata przyrodniczego
Etyka normatywna - róże koncepcje życia etycznego, kodeksy moralne, systemy etyczne, kodeksy zawodowe,
Etyki cnót - cnota: wartość, zaleta, dyspozycja, umiejętność duchowego doskonalenia się i czynienia dobra dla innych w sytuacji, gdy człowiek nie jest do tego zobligowany obowiązkami zawodowymi lub więzami rodzinnymi. Jest to z reguły koncepcja godnego życia, wychowania do cnót, wartości, na tyle trwałego by człowiek, znajdując się w rożnych okolicznościach życiowych potrafi bronić tych wartości oraz kierować się nimi. Były one proponowane (w historii kultury europejskiej) w dwóch epokach: starożytności oraz średniowieczu - tylko wspólnota starożytnych Aten, jak też następnie wspólnoty chrześcijańskie były nakierowane na te same wartości; gdy wraz ze schyłkiem średniowiecza, ze wspólnoty (społeczeństwa) zaczęły wyłaniać się jednostki, będące „kowalem własnego losu”, nakierowane na różne wartości, zaczęto w etyce proponować, i tak jest do dzisiaj, etyki zasad.
Etyki zasad - normy moralne: podstawowe elementy, ładunki, systemów etycznych i moralności, najczęściej były i są formułowane, jako zakazy lub nakazy typu „nie zabijaj”, „chroń życie”, „nie kradnij”, bądź jako zdania opisowe, zalecenia: „wskazane jest”, „powinno się”, „dobrze byłoby, aby”. Są to z reguły zbiory norm moralnych, proponowane ze względu na przyjęte wyjściowe założenia, przyjęte z względu na wyjściowe założenie filozoficzne. Od przełomu XVI i XVII w. w wieku XVII, a nawet XVIII popularnym w filozofii założeniem były różne koncepcje natury ludzkiej. W oparciu o przyjmowane założenie że człowiek, jest z natury dobry bądź zły, proponowano określone normy moralne, jako wskazania, wskazówki do życia godziwego, prawego.
Metaetyka (czasami zaliczana do etyki opisowej)
Etyka opisowa jest nauką w sensie ścisłym, bada to, co było lub jest, bada moralność jaka była lub jaka jest. Etyka normatywna nie posługuje się faktami ale postulatami, każda etyka normatywne (czy cnót czy zasad) postuluje pożądaną moralność.
Moralność - etyka niezależnie od rodzaju, jest zawsze jakąś teorią. Moralność była, jest i będzie zawsze ludzką praktyką. Etyka jest mniej lub bardziej zobiektywizowana, moralność jest zawsze subiektywna. Jest wyrazem tego jak, my jako ludzie postępujemy wobec innych (lub od XX w środowiska), jakie podejmujemy decyzje, jaki mamy stosunek wobec innych. Jest związana z naszym światopoglądem, a więc z naszym rozumieniem świata, praw rządzących światem, tego co w świecie uznajemy za najważniejsze. Jest nie tylko subiektywna, ale tez związana z tym jak się czujemy, w jakiej jesteśmy kondycji psychicznej, fizycznej. Moralność każdy z ludzi, to jakim ktoś jest człowiekiem, jest obrazem jego moralności.
Filozofia - pytania: o sens egzystencji ludzkiej, kim jest człowiek, dokąd zmierza, poszukiwanie arche; narodziła się w starożytnej Grecji na przełomie XVI i XVII w p.n.e. w wyniku kryzysu tradycji, czyli greckiej religii i mitologii. Grecy przybyli z północy Europy jako tzw. wielkie i małe plemiona osiedlając się w basenie Morza Egejskiego. Największe greckie plemiona to Jonowie, Ahajowie, Dorowie. Wędrówka rozpoczęła się ok. XXw p.n.e., jako pierwsi przybyli Ahajowie, ostatni Dorowie. Grecy to prymitywne plemiona rolnicze, które zastawszy na tym terenie kulturę przedgrecką, wzgardzili nią, a Dorowie nawet niszczyli to, co zastali. Zajmują ziemię starszyzna dostawała lepszą, współplemieńcy - pozostałą. Grecy stanowili wspólnotę ludzi równych, wolnych, żyjących zgodnie z tradycją, ich politeistyczną religią i przypowieściami o bogach i herosach. Tradycja akceptowała ich osiadły, rolniczy tryb życia. Wobec ubogiej i ograniczonej terytorialnie ziemi, Grecy, szczególnie ci mający ziemię gorsza, stawali przed problemem głodu. Dostawszy pomoc od starszyzny rodowej, nie mając z czego oddać popadali w niewolę za długi, a generalnie dzielili się na lepszych (arystokrację) i resztę, czyli lud. Problem głodu rozwiązywali również decydując się na kolonizację, założyli dwa wielkie skupiska kolonii - zachodnie wybrzeże Azji mniejszej (Tales, Anaksymenes, Anaksymander, Heraklit z Efezu) i południowa Italia (Pitagoras, Parmenides, Xenofanes z Kolofonu, Zenon z Elei). To w tych koloniach narodzi się filozofia. To konieczność innych zajęć, innego trybu życia, podróże, ale również fakt że nigdy nie stworzyli jednolitego państwa z silną klasa kapłańską, byli zbiorem małych państewek (polis) konkurujących ze sobą, jak również fakt, ze w Grecji się dyskutowało, podejmowało pytania a nie słuchało rozkazów, a przede wszystkim dlatego że nowe życie, dynamiczne, niosące wiele nowości, ale i pytań, na które przypowieści o bogach, herosach, nie stanowiły odpowiedzi, to wszystko decydowało o tym, że Grecja okazała się terenem poszukiwania innych sposobów odpowiedzi na nurtujące Greków pytania, niż mitologia i miejscowi kapłani. Zanim narodziła się filozofia odnotowano w Grecji etap tzw. „Siedmiu mędrców Greckich” (Solon z Aten, Tales z Miletu, itp…). Tales odwołał się do naturalnych czynników istniejących w świecie, a następnie na bazie tych obserwacji dokonał obserwacji myślowych stwierdzając że, tym co stanowi arche (zasadę, prawo świata) jest woda. Myślenie filozoficzne - myślenie na własny rachunek w oparciu o zobiektyzowaną wiedzę (argumenty).
Filozofia - nauka zwana czasami dziedziną ogólnych rozważań, na temat: istoty i struktury świata przyrodniczego, społecznego oraz człowieka, jego miejsca w świecie i stosunku poznawczego wobec świata. Nauka formułująca najbardziej ogólne prawa dot. rzeczywistości przyrodniczej, społecznej człowieku i jego stosunku poznawczego wobec świata. Pytania filozoficzne: jaki jest świat, czy ma swój początek, an jakich prawach opiera się funkcjonowanie świata, kim jest człowiek, w jaki sposób poznaje świat, czy rodzi się z wiedzą, czy jego drogą jest droga zmysłowa, na czym polega życie wartościowe sensowne, na czym polega ludzkie szczęście. Filozofia od nauk szczegółowych różni się tym, ze : formułuje prawa na najwyższym poziomie abstrakcji, jej rozważań nie można zweryfikować, zobiektywizować, tak jak jest to możliwe na gruncie nauk szczegółowych.
Etyka jest filozoficzna nauką moralności: wszelkie propozycje normatywne wynikają z założeń filozoficznych, czyli założeń ontologiczno - poznawczych, leżących u podstaw danej koncepcji filozoficznej, opis świata przyrodniczego, społecznego oraz możliwości jego poznania i opisu.
17.10
Ojcem Etyki jest Sokrates , mattja Sofiści. Sofiści byli pierwszymi płatnymi nauczyciela w Europie. Nauczali robienia kariery w życiu społecznym. Twierdzili, że różne Prawa rządza światem przyrodniczym i społecznym. Natura jest stała i rządza nią stałe prawa. (Gorgiasz i Protagoras)
Demokracja - dawała szansę spełnienia marzeń, zamierzeń najbardziej por zadanego stylu życia: czyli kariery politycznej itp. Grek w V wpne to człowiek wolny itd.
Prawda wg nich była wzgledna, relatywna podobnie traktowali wartości, którymi należało się w życiu kierować, cnoty sa względne. Kradzież czy kłamstwo jest złem ale nie zawsze. Jeśli służy wyższemu dobru jest uzasadnione. Nauczanie sofistów budziło jednak wątpliwości czy istotnie człowiek może realizować swoją egoistyczną naturę do granic społecznej natury. Swoją działalnością sofiści zaczęli dyskusję na temat zasad postępowania jednostki, do której dołączył się Sokrates, który stwierdził, ze wartości są stałe, zło jest złem, a dobro jest dobrem, że człowiek rozpoznając dobro i zło nie wybierze zla. Problemem jest jedynie sprecyzowanie pojęć i wartości, którymi powiienien się posługiwac i kierować. Nie określił on jednak w szczegółach dobra i zła. Uświadomił o Ateńczykom konieczność jasnego doprecyzowania pojęć etycznych. Sam Sokrates nie stworzył żadnej etyki, jako koncepcji etycznej. Pierwsze etyki stworzyli jefo następcy (uczniowie)
Etyka:
Społeczna
Indywidualna
Autonomiczna
Heteronomiczna
Współczesna
Tradycyjna
Etyka: społeczna i indywidualna
Każda etyka normatywna zakłada, że: zakorzenienie proponowanych wartości i zasad postępowania w określonym porządku świata i przyrody, społeczeństwa i człowieka. W określonym rozumieniu praw rządzących tymi prawami.
Uczniowie Sokratesa: Arystoteles, Platon: proponując etyki normatywne przyjmowali założenie, że wszelkie wybory jednostki są zakorzenione w porzadku świara: przyrodniczego i społecznego. Najbardziej popularna jest etyka Platona - (w życiu społ.) związana jest z nauką o idealnym państwie zaproponowaną koncepcją duszy ludzkiej
Świat w którym żyje człowiek, to świat materialny, zmienny zbudowany przez demiurga (budowniczego świata) zgodnie z ideami (wzorcami). Świat materialny jest jedynie odbiciem świata doskonałego (świata idei) istniejących obiektywnie i niezależnie od kogokolwiek i czogokolwiiek. Świat idei zosta wydedukowany z analizy jezyka i próby odpowiedzi na pytanie, jak opisywane przez pojęcia jęyka, którym się posługujemy, ludzie, rzeczy itp., odpowiadają tym pojęciom. Jak np. ludzie opisywani przez pojecie „człwoeika” mu odpowiadają (czy istnieje człowiek, który w poełnbi temu określeniu odpowiada). Czy istnieje człowiek, który jednocześnie jest kobietą, mężczyzną, dzieckiem, starcem itp.? Jeśli w tej rzeczywistości nie ma człowieka,, ani rzeczy , która w pełni odpowiada pojęciom to oznacza, to że język którym się posługujemy odnosi się do innj rzeczywistości , w której znajduje się wzorzec człowieka, stołu -> świat wzorców, idei-> doskonały - jesteśmy jego cieniem.
Świat idei, to świat wzorców, który odpowiada pojęciom, których używamy w języku.
Państwo z regulacjami -> policja itp.
Eugenika - pojęcie wprowadzone w wieku IX przez brytyjskiego naukowca Galtona. - koncepcja doskonalenia człowieka.Platon proponował eugenikę w idealnym państwie poprzez wskazywanie na to, że kobiety, które dadzą zdrowe potomstwo powinny rodzić.
Koncepcja idealnego państw
Koncepcja wędrówki dusz - przywiezionej przez Pitagorasa ze wschodu do Grecji. W myśl której, dusza żyje niezależnie od ciała mnusi wędrować póki nie zrehabilituje popełnione winy (reinkarnacja). W Grecji panowało przekonanie, że dusza jest materialna umiera z ciałem. Platon dobudował do tego woyo brażenie duszy niematerialnej: trójdzielna dusza: pośrednia, materialna i idealana. Plation mówił, że są to dusze pożądliwa, impulsywna, rozumna. Każda z nich ma inną cnotę etyki, zdolna jest do czego innego. Każdy z ludzi rodzi się z przewagą jakiejś duszy, tzn, że każdy z ludzi rodzi się do czego innego. Ludzie rodzacy się z przewagą duszy pożądliwej zdolni są do pracy nad sobą, impulsywnej - do męstwa, rozumnej - mądrości.
Człowiek ma kontakt z wzorcami poprzez duszę rozumną, nieśmiertelną, zanim zamieszka w ciele przebywa w świecie idei, gtraci przy zderzeniu ze światem naszym (ale nie za wiele) ludzie, którzy ją otrzymają znają wzorce.
Koncepcja poznania (anamnezis - przypominanie) Platon (był 1 apriorystą) zakładał wiedzę przed doświadczeniem „rzeczy widzimy, o pojęciach myślimy”. Wiemy, ze coś jest np. domem bo przypominamu sobie wzorce, ale w różnej mierze sobie przypominamy i dlatego jesteśmy różni.
Platon stworzył koncepcje społeczeństwa stanowego, złożonego z 3 stanów: rzemieślników, wojowników, mędrców (filozofów-władców)
Etyka społeczna wg Platona:
Wedle propozycji Platona liczy się przede wszystkim dobro społeczne.
By społeczeństwo nie degenerowało się, ponosiło klęski wszyscy powinni nakierować się na wzorce, idee. A ponieważ najpełniejszą wiedze o tym mają Ci, którzy rodzą się z przewagą duszy rozumnje to całe społeczeńwteo powinno słuchac się władzy.
Etyka Platona to etyka podporządkowania dobra jednostki dobru ogólnemu
Etyka indywidualistyczna.
Podstawowe założenie, że wszelkie wybory moralne jednostki nie wynikają z życia społecznego.
Do nich należy stoicyzm i epikureizm
Stoicyzm - nawiązywał do szkoły cynicznej (Diogenes z Synopy - beczka, Arystoteles z Aten) życie społeczne jest nieważne, ważne jest jednostkowe (należy je wiązać z naturą , bo tylko ona jest stała.
Zenon z Kiton, szkołe założy l w Atenach:
Wybory moralne jednostki wiążą się jedynie z naturą, kosmosem rozumianą po heraklitejsku niezależnie od społeczeństwa
Świat jest materialny zmienny, doskonale uporadkowany zgodnie z neumą (ogniste tchnienie)
Świat podlega cykliczności. Życie na świecie pojawia się po pojawiających się pożarach świata, po których odradza się życie, pojawią się ludzie, tacy sami, z takimi samymi problemami.
Kosmosem rządzi przeznaczenie, człowiuek nie ma wpływu na świat, w którym żyje, jest tylko elementem doskonałego porządku.
Jedyną właściwą postawą, jest postawa dystansu, apatii, życie ludzkie w sytuacji, gdy zdarza się klęska należy traktować również z dystansem (stoicki spokój), mając świadomość, że ludzie nie mają na to wpływu.
Natomiast mamy jednak działać i podejmować nowe zadania, bo nie wiemy co nam los przygotował. Losowi można pomóc.
Stoicyzm to szkoła zakłądająca optymistyczne podejście do życia. Przetrwała 6 w do III w ne w Rzymie. Należeli do niej Marek Aurelisz, Seneka, Epiktet
Wg stoików - Podstawa mędrca (potrafi pogodzić się z losem) i szaleńca
Epikureizm (fizyka świata)
Demokryt
Świat jest materialny, wszystko jest połączone związkami przyczynowo-skutkowymi
Materialny jest człowiek, ludzka dusza zbudowana z atomu
Człowiek ma 1 życie, krótkie, nie ma życia po życiu
Zakorzeniał się też w (Augustyn z Cyrei) w Cyreneizm, stanowisko tej szkoły to hedonizm - takie rozumienie życia, w którym liczą się przyjemności.
Epikureizm określany jest jako szkoła hedonistyczna, istotnie jednym z głównych postulatów, red tej filozofii jest teza, że skoro życie jest 1, krótkie to naeży z niego korzystać. Przeżyć je przyjemnie unikając trosk i kłopotów - ale przeżyć również rozsądnie. Człowiek nie musi bać się fajnego życia, bo jest mądry i nie jest tak jak sądził Demokryt - że są przyczyny i skutki.
Etyka heteronomiczna i autonomiczna - podział wynika, z tego jak rozumie się człowieka i jego wybory, mając na uwadze to, czy to sam człowiek decyduje o wyborach czy jakaś siła inna (Bóg, państwo, władza)
Etyka heteronomiczna - człowiek sam z siebie nie jest w stanie wejść na grunt moralny - etyka religijna np. Augustyna - twórca pierwszej etyki chrześcijańskiej osadzonej w takich założeniach ontologicznych jak objawienie, stworzenie świata ex nihilo, nadanie temu świata prawu naturalnego, nadanie człowiekowi obciążonego grzechem pierwotnym prawa naturalnego ale mającego wolną wolę. Jako sceptyk zakładał niemożność zdobycia pewnej wiedzy o świecie zewnętrznym W nawiązaniu do sceptycyzmu twierdził, ze prawda jest w samym człowieku. „Wyniósł” od Platona koncepcję świata idei, nieśmiertelnej duszy, którą można po śmierci ocenić oraz koncepcję dobra, którą zastąpił Bogiem. Maniheizm, a więc stanowisko wprowadzone przez proroka perskiego w III w ne, jakim był Mani, że światem rządzą dwaj bogowie - dobra i zła, dlatego realnie w świecie istnieje i dobro i zło, Augustyn zastąpił koncepcją teodycei, czyli doskonałego stworzenia - Bóg jest jeden - dobry, i jedynie dobro stwarza; zło jest jedynie chwilowym brakiem dobra i dziełem wolnego stworzenia - czyli człowieka. Prawo naturalne: Bóg stwarzając świat i ludzi nadał tym ludziom prawo, którym mieli się kierować, a skoro przed Jezusem ludzie (Żydzi) kierowali się 10 przykazań, a nawet przed Mojżeszem (Bóg przez niego przypomniał to prawo), a to oznacza, że jest ono stałe, wieczne, naturalne. Człowiek powinien działać w myśl zasady: kochaj i czyń co chcesz. Jeśli człowiek żarliwie kocha Boga, to powinien potrafić wejść na drogę ku Bogu, czynić dobro, by zmierzać ku dobru najwyższemu. Jednak człowiek sam z siebie czynić dobra nie potrafi, a to dlatego, że obciążony jest grzechem pierworodnym. Wczuwać się w Boga, poznawać Boga, zmierzać ku Bogu, mogą jedynie Ci, którzy zostaną obdarzeni laską boską, tylko ci doznają aktu iluminacji, olśnienia - wiedzą, jak czynić dobro. Depozytariuszem łaski boskiej na ziemi jest Kościół, nie ma zbawienia poza kościołem, dlatego człowiek może czynić dobro, zmierzać ku Bogu, ku Wieczności, ku wiecznemu szczęściu, prowadzony przez kościół. Normy moralne, którymi kieruje się człowiek wynikają z woli Boga, a więc siły zewnętrznej wobec człowieka.
Etyka autonomiczna - na gruncie europejskim np. etyka Kanta - reprezentuje epokę oświecenia, na gruncie filozofii została ukonstytuowana podmiotowość oraz wolność ludzka (do tej pory ograniczona przez determinacje historyczne, przyrodnicze, religijne); obraz świata nie jest taki jakim go widzimy (jaki jest), tylko takim jakim go tworzymy; nasze zmysły wyposażone są w aprioryczne formy oglądu świata - czas i przestrzeń; dane zmysłowe opracowywane sa przez kategorie naszego zmysłu (intelektu) - rozum teoretyczny tworzy naukę, a praktyczny odnosi się do ludzkiej działalności (również do etyki); Etyka zaproponowana przez Kanta wiąże się z jego definicją oświecenia - wyjście człowieka z okresu niepełnoletniości, a więc takiego gdy kierował się obcym kierownictwem, autorytetami, a nie własnym rozumem, dlatego pisał: „człowieku miej odwagę korzystać z własnego rozumu”. Jakakolwiek dyskusja na temat moralności jest możliwa, jeśli spełnione są 3 warunki: człowiek jest wolny, rozumny, ma dobrą wolę. Kant zakładał, ze człowiek jest wolny wewnętrznie, jest istotą rozumną oraz jest w stanie wypracować dobrą wolę. Czyli chęć wypełniania obowiązków czynem moralnym w świetle tej etyki jest taki czyn, który wynika z rozumnego namysłu, pokonania własnych emocji i staje się czynem moralnym (nie dającym się odrzucić obowiązkiem, ale wtedy, gdy wypełnienie go jest trudne). Wypełnianie obowiązku dokonuje się w myśl imperatywu, którym człowiek może się posługiwać. Imperatywów hipotetycznych oraz imperatywu kategorycznego. Imperatywy hipotetyczne, to klasyczne zdania warunkowe, np.: jeśli chcesz zdań egzamin, to przychodź na wykłady, byś miał ugruntowaną wiedzę. Imperatyw kategoryczny - jeden kategoryczny, bezwzględny nakaz (u Kanta ma wiele sformułowań) np.: postępuj tak, byś chciał by zasady twojego postępowania stały się prawem powszechnym / postępuj tak, byś zawsze innego człowieka traktował jako cel, a nie środek do celu. Etyka Kanta, to etyka rygoryzmu moralnego, obowiązku, u źródeł wypełniania którego leżą dobre intencje jednostki. W jej myśl człowiek jest sam prawodawcą, swoich wartości i zasad, jest autonomiczny w swoich moralnych wyborach, a ta autonomia jest możliwa, przede wszystkim dlatego, ze człowiek ma swój rozum i tylko od niego zależy, czy z niego skorzysta..
Etyka autonomiczna: Hume, Nietze, utylitaryzm,
Hume - jego etyka należy do etyk oświeceniowych, u podstaw których leżało poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jaki jest człowiek z natury. Reprezentował stanowisko , że człowiek jest z natury dobry. Etyka uczuć. Moralne wybory jednostki nie wiążą się z jej racjonalnością, tylko z jej uczuciowością, jej sferą emocjonalna. Uczucia sympatii u innych ludzi decydują o naszych wyborach moralnych. Człowiek żyje w myśl zasady „miej serce i patrzaj w serce”
Nietze - ludzie są wolni, ale nie tacy sami, różnią się między sobą, nie równi sobie. Rodzą się z różną wewnętrzną twórczą siłą zwaną przez Nietzego wolą mocy. Jeśli człowiek rodzi się z wysoką wolą mocy, to jest w stanie stać się nadczłowiekiem - indywidualistą zdolnym do stworzenia sobie systemu wartości i norm, którymi może się w życiu kierować. Te wartości i normy w żadnym razie nie muszą być naruszeniem dobra innego człowieka. Człowiek sam sobie może być prawodawcą moralnym, jeśli jest silny i twórczy. Natomiast są ludzie, którzy rodzą się z niską wola mocy, są słabi, marni, nijacy, potrzebują oni zasad, które rekompensują tę nijakość i marność, które ich chronią. Dlatego narodziła się moralność chrześcijańska. W ten sposób Nietze mówił o moralności Panów z jednej strony i niewolników z drugiej. Stanowisko Nietzego określane jest jako amoralizm - wykluczenie etyki z życia społecznego. Etyka ludziom właściwym (silnym) jest niepotrzebna, jest tylko dla słabych. W spuściźnie Nietzego mamy dwie wskazówki: „ci którzy tworzą zasady moralne, sami się nimi nie kierują”, „indywidualistów, ludzi wybitnych, normy życia społecznego ograniczają”