Beata Pejska

Elżbieta Aleksandrowska

JÓZEF KOBLAŃSKI

1738- 1798

• „poeta serca” doby stanisławowskiej

• pochodził z województwa ruskiego

• urodził się 3 III 1738 w ziemi przemyskiej, w rodzinie drobnej szlachty herbu Sas

• kształcił się prawdopodobnie w kolegium jezuickim w Jarosławiu

• wstąpił w 1762r. do zgromadzenia Societatis Jesu

• według Adama Jerzego Czartoryskiego „natura nie była Koblanskiego stworzona do stanu duchownego, duszę miał namiętną, imaginację ognistą, serce zbyt tkliwe”

• pobyt w zakonie był dla niego okresem gruntownych studiów: po odbytym w Krakowie dwuletnim nowicjacie, przeszedł studia nauczycielskie: roczny kurs retoryki w jarosławskim seminarium dla kleryków, studium filozofii w Kaliszu, jednoroczne we Lwowie

• odbył studia matematyczno- fizyczne w Akademii Lwowskiej (tamże odbył też 4-letni kurs teologii)

• na studiach poznał Grzegorza Piramowicza i Karpińskiego, z którymi łączyła go przyjaźń

• w ostatnich latach studiów lwowskich był poetą ukształtowanym i znanym, skoro to jego Krasicki zwerbował do publikowania wierszy w Monitorze

• pierwszy, anonimowo ogłoszony utwór „Wiersz o cnocie” był kunsztowną filozoficzno- moralną odą klasycystyczną, w 80 wersach 13- zgłoskowych swobodnie operującą stylem retorycznym, pełnym inwokacji, pytajników i uczonych egzemplifikacji, zaczerpniętych z historii biblijnej lub starożytnej
  - utwór zrobił ówcześnie karierę
  - został przełożony przez S. Konarskiego na łacinę („De sermo virtute”)

• w latach 1767- 69 ukazało się anonimowo w „Monitorze” kilka dalszych wierszy Koblańskiego
  - przesyłał je kolejno z miejsc, w których przebywał: z Łaszczowa [był tam zatrudniony przy miejscowym kościele]; z Jarosławia [odbywał tam tzw. probację], z Ostroga [był za-cą dyrektora konwiktu szlacheckiego]
  - były to ody wysokie:
  a/ „Oda do milczenia” A. Pope'a, pierwszy opublikowany przekład tego autora i jedyny drukowany w Xviii.
  b/ „Czas” - przekład nieznanego dotąd źródła
  c/ „Wiersz do ludu” - translacja z L' Epitre au peuple A.L.Thomasa , tłumaczonego nieco wcześniej przez Udarlyka Radziwiłła, powtórzonego dla żywości i gładkości

• wiersz zatytułowany w autografie „Chęć nabycia sławy”, w Monitorze poprzedzony tylko cytatą z pieśni Horacego „Exegi monumentum”
  - poeta ukazuje tu kilka sylwetek ludzkich (architekta, poetę, rzeźbiarza, malarza, filozofa, uczonego i rycerza) zabiegających wszelkimi siłami o sławę
  - wyrażony jest sceptycyzm wobec ambitnych ludzkich dokonań
  - bogactwo różnych użytych form wersyfikacyjnych:
  a/ różnorodność strof, wśród których znalazła się też po raz pierwszy strofa stanisławowska
  b/ różnorodność rymów i heterosylabizm wersów (od 7-zgłoskowych do 14-zgłoskowych)

• dominantą światopoglądu autora jest sceptycyzm wobec ambitnych ludzkich dokonań

• Monitorowe publikacje Koblańskiego zamyka ogłoszony w 1769r. kunsztowny poetycki przekład jednej z pieśni Horacego opatrzony „nierytmowym” przekładem filologicznym, tekstem oryginalnym i uczonymi przypisami
  - inaugurowała ciąg świetnych horacjańskich przekładów autora
  - przekłady te zostały zebrane w antologii „Pieśni wszystkich Horacjusza przekładania różnych” 1773
  * 51 pieśni
  * przekłady księgi I i II liryków
  * chwalono bogactwo inwencji poety w zakresie formowania zwrotek, śmiałość rymów, dostosowywanie form wierszy do treści wypowiedzi

• Koblański został nazwany przez W. Ogrodzińskiego „odrodzicielem studiów horacjańskich w Polsce w znaczeniu poważniejszym niż dotąd”

• 1770- podjął współpracę z „Zabawami Przyjemnymi i Pożytecznymi”
  - jego utwory inaugurowały poezję warszawskiego periodyku
  a/ przekłady pieśni Horacego (razem 7)
  b/ przekłady kilku wierszy francuskich (5) m.in. ody „Do potomności” oraz idylli „Trzoda” Deshoulieres
  c/ „Do kominka” (błędnie przypisywany Naruszewiczowi) - odznaczał się połączeniem zewnętrznego kunsztu i wewnętrznej prostoty

• ogłosił w drugim roczniku „Zabaw” kilka przekładów prozaicznych tekstów łacińskich
  a/ przekład „Ab Urbe condita” Liwiusza
  b/ przekłady korespondencji Marka Antoniusza Mureta ze Stefanem Batorym i Janem Zamoyskim w sprawie ewentualnego przyjazdu do Akademii Krakowskiej

• poważnie studiował starożytną i renesansową literaturę łacińską

• w 1770r. udał się do Wiednia, jako guwerner starościna upickiego Puzony (pisał o tym w pamiętnikach towarzyszący mu Karpiński)

• 8 XII 1771 złożył ostateczne śluby zakonne

• kontynuował naukę w Wiedniu, potem w Rzymie

• w Polsce znalazł się w 1773r., gdzie w Krakowie pełnił funkcję sekretarza prowincjała prowincji małopolskiej, Jakuba Konarskiego

• Koblański nie mógł kontrolować wydawania tekstów „Pieśni wszystkich Horacjusza..”, gdyż druk przypadł na jego nieobecność w kraju

• Od lata 1773r. jego wiersze pojawiały się ponownie w „Zabawach”, ale ich charakter był odmienny
  - „Dąb i trzcina” (przekład bajki La Fontaine'a) opowiedziany stychicznym wierszem nieregularnym, wzmagającym dynamikę narracji oryginału, w którym można odnaleźć odniesienia do aktualnej sytuacji politycznej przypomina drukowane poprzednio

• Publikował związane z wydarzeniami politycznymi i towarzyskimi utwory okolicznościowe lub osobiste, wypełnione dygresjami do konkretnych wydarzeń, miejsc i osób

• „Moje żądania do przyjaciela” 1773
  - nacechowany subiektywnym humorem i ironią
  - wśród żartobliwych żądań (plebanii w Międzyrzeczu, Powązek Izabeli Czartoryskiej) były też żądania poważne- powrotu do Polski zabranych ziem

• „Wiersz żałobny na śmierć JMci Księdza Stanisława Konarskiego Scholarum Piarum” 1773
  - powtórzono druk z błędną atrybucją autorską, czytelnym kryptonimem Mateusza Czarnka

• „Oda na śmierć JMci Księdza Stanisława Konarskiego S.P., przez J.X.Koblańskiego”
  - znamienny jest hołd pośmiertny złożony na grobie zasłużonego pijara

• 1774- konwencjonalne powinszowanie z okazji urodzin syna złożone Ignacemu Potockiemu

• 1775- „Oda do JW. Seweryna Rzewuskiego, Starosty Dolińskiego, z okoliczności oddanej mu buławy polnej koronnej”
  - sławiła heroiczne męstwo więźnia z Kaługi

• przestał publikować, ale nie przestał pisać

• poza drukiem pozostała elegia patriotyczna „Jesień” 1773 („Dołamuje noc dnia siłę…”)
  - jeden z najwcześniejszych liryków wywołanych pierwszym rozbiorem
  - utwór ewokujący ponury jesienny pejzaż o sensach symbolicznych, współgrający z nastrojem człowieka poruszonego nieszczęściem ojczyzny, wywodzony z inspiracji poezji osjanistycznej

• „Oda na maski krakowskie w karnawał 1773 w bandzie J.W.Humieckiej, Miecznikowej Koronnej”
  - nawiązuje do wiersza „Jesień”
  - opis arystokratycznej fety zorganizowanej w formie folklorystycznego wesela krakowskiego w pałacu redutowym Sułkowskich na Nowym Świecie w styczniu 1774
  - Koblański sam uczestniczy w zabawie i opisuje ją jakby z aprobatą, wydobywając demokratyczne sensy karnawałowej przebieranki
  - maskarada jest jedyną możliwością przywrócenia normalnego porządku w świecie społecznym

• być może oba powyższe utwory nie ukazały się ze względu na:
  a) „Jesień”- cenzurę polityczną
  b) „Oda..” - na opinię patriotycznych skrupulantów

• nie ukazały się także wiersze neutralne, adresatami tych utworów byli m.in. Anna z Rzewuskich Humiecka, Kazimierz Rzewuski, Stanisław Szczęsny Potocki i jego żona
  - nie było to środowisko przyjazne St. Augustowi Poniatowskiemu, dlatego nazwiska przywołanych osób nie pojawiały się prawie wśród adresatów królewskich „Zabaw”

• w spuściźnie poety nie ma wierszy adresowanych do króla, z wyjątkiem dwóch, nie datowanych epigramatów, pisanych w imieniu osób drugich

• uprywatnieniu muzy Koblańskiego, piszącego dla wąskiego grona towarzyskiego lub dla siebie, sprzyjała zmiana w jego życiu wywołana kasatą zakonu

• poważnie traktował pracę w Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych
  - powołany na „akademika pensjonowanego w Warszawie”

• w 1778 otrzymał probostwo w Słonimiu Ogińskich

• z drugiej połowy 1781r. pochodzą dwa wiersze zabawowe wiążące poetę z warszawskim salonem Teresy z Czapliców i Franciszka Ksawerego Woynów
  - w ich domu odbywały się spotkania towarzyskie połączone z prezentowaniem wierszy gospodarza i zaprzyjaźnionych z nim poetów
  - „Bilet do J. Księdza Koblańskigo” F. Woyny , odpowiedź Koblańskiego dokumentowała nadto chwalone talenty autora

• zawarł ścisłe związki z rodziną księcia Adama Czartoryskiego

• został proboszczem w sąsiadującej z Puławami Górze Jaroszynie oraz równocześnie kapelanem dworskim i nauczycielem młodych książąt

• wpisał się w krajobraz poetycko- towarzyski puławskiego sentymentalizmu

• adresatami jego wierszy stali się Czartoryscy i ludzie z nimi związani, a głównym tematem wydarzenia Puław i Sieniawy

• rokokowo- sentymentalne puławskie poezje otwiera „Bukiet dla JO. Księżniczki Jejmci Marianny Czartoryskiej”
  - komplement złożony młodziutkiej księżniczce z okazji urodzin lub imienin z wplecionym w jego tekst patriotycznym przesłaniem, wyrażającym aktualne tendencje puławskie ożywienia w narodzie ducha rycerskiego
  - jedyny drukowany utwór z okresu uprywatnienia się jego muzy
  - odbitka zachowała się w zbiorach Izabeli Czartoryskiej
  - jedyny wiersz, który trafił do zbioru litterariów Stanisława Augusta

• „Oda do przyjaźni” 1785
  - powstała z okazji odwiedzin imiennika i krewnego Księstwa- Józefa Klemensa Czartoryskiego, stolnika litewskiego w jego wołyńskim Korcu
  - pochwała przyjaźni
  - komplement adresowany do właściciela Korca, jego żony i dzieci

• inne utwory opiewały wydarzenia Puław, Sieniawy, Siedlec

• komplementował kreowaną przez księżnę Izabelę rolę Jawnuty w wystawianych w Siedlcach „Cyganach” Kniaźnina („Do Jawnuty”

• „Do generała Kościuszki w dzień jego imienin w Sieniawie”
  - motyw dębów
  - styl patetyczny
  - utwór poświęcony w całości sprawom publicznym, ujętym w perspektywie historycznej, przywołującej zaszczytne karty z dziejów ziemi przemyskiej, ziemi Orzechowskich, Żółkiewskich, Sieniawskich, Sobieskich a także ziemi rodzinnej poety

• „Mój żal” adresowany do Czartoryskiej
  - napisany przez starego, schorowanego poetę w obliczu zbliżającej się śmierci
  - należy do najbardziej intymnych liryków autora
  - przepojony sternowskim sentymentalizmem, humorem i ironią
  - aluzyjne nawiązania do kwestii ogólniejszych, społecznych i politycznych, filozoficznych

• posiada on kilka utworów nie dających się zlokalizować w czasie
  - przekład renesansowego sonetu J.F. de Sarrasin Sur une belle cruelle
  - przekład „Modlitwy powszechnej” Pope'a pt.”Modlitwa Deo Optimo Maximo”

• pod koniec życia bardzo podupadł na zdrowiu

• zmarł w 1768 we Lwowie

• podobieństwo do Sterne'a

• porównanie z Grzegorzem Piramowiczem

• Koblański pozostał poetą niejako prywatnym

• Ujawniał swe talenty małemu kręgowi towarzyskiej elity czasów stanisławowskich

• Nie podążał za modą, nie szukał rozgłosu

• Za brak zainteresowania rozgłosem zapłacił długą nieobecnością na kartach literatury polskiego oświecenia

---