Oświecenie - światopogląd, filozofia.

Epoka oświecenia nie była jednorodna pod względem filozoficznym czy światopoglądowym. Mogło to wynikać z faktu, iż twórcami tej epoki byli zarówno arystokraci, szlachta i emancypujący (rozwijający) się mieszczanie. Mimo to można wyodrębnić zasadnicze postawy i idee znamienne dla oświecenia:

• K r y t y c y z m:

• Postawa odnosząca się głównie do tradycyjnych instytucji politycznych i społecznych, do Kościoła i form życia religijnego, do ustaleń nauki;

• R a c j o n a l i z m:

• Kierunek filozoficzny przyznający rozumowi ludzkiemu główną rolę w procesie poznania, negujący rolę w procesie doświadczenia, intuicji, poznania mistycznego, objawienia.

• Jego prekursorem był Kartezjusz autor słynnego stwierdzenia: Cogito ergo sum. Stał się on głównym nurtem myślowym w XVIII w.

• D e i z m:

• Pogląd filozoficzno-teologiczny zakładający, iż Bóg stworzywszy wszechświat nie ingeruje odtąd w losy świata i rozwój przyrody i życie ludzkie.

• Jest to kierunek racjonalistyczny, odwołujący się do rozumu i odrzucający w Opatrzność Boską, cuda i objawienie.

• Prowadzi do negowania roli Kościoła jako pośrednika między Bogiem i ludźmi. Głosi prymat moralności nad religią i uniezależnieniem nauki od dogmatów wiary.

• A t e i z m:

• Pogląd filozoficzny odrzucający wiarę w istnienie Boga i wszelkich sił nadprzyrodzonych, niematerialnych - przeciwieństwo Teizmu.

• E m p i r y z m:

• Pogląd filozoficzny gdzie znalazł uzasadnienie oświeceniowy krytycyzm.

• Jego prekursorem był angielski filozof Francis Bacon.

• Kładł nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata, odrzucając to wszystko, czego się nie da potwierdzić w praktyce.

• Owocem dwóch sprzecznych kierunków filoz.: racjonalizmu i empiryzmu, był optymizm poznawczy, wiara w możliwości odkrywania praw rządzących światem i społeczeństwem. W związku z tym powszechnie akcentowano potrzebę oświecenia ludzi, nakładając na literaturę funkcje u t y l i t a r n e (użytkowe) i przypisywano ogromną rolę edukacji i wychowaniu (encyklopedia).

• S e n s u a l i z m:

• Pogląd filozoficzny według którego źródłem wiedzy są wyrażenia zmysłowe będące odbiciem rzeczywistości.

• Jeden z jego twórców, angielski filozof John Lock wprowadził pojęcie tabula rasa (czysta karta), określając w ten sposób umysł dziecka, pozbawiony jakichkolwiek wrodzonych idei i zasad, kształtowany dopiero przez doświadczenie i edukację.

• N a t u r a:

• Pojęcie natury sprowadzało się do przekonania o istnieniu stałych, niezmiennych, “naturalnych” cech człowieka i świata.

• Wg. Rousseau cechy te bywają zniekształcone w rozwoju cywilzacyjnym, należy więc przywrócić to, co zgodne z naturą, czyli podstawowe prawa człowieka i jego dążenie do szczęścia. Szczęście jednostki jest harmonijnie powiązane ze szczęściem ogółu, a osiągane przez pracę, która prowadzi do postępu.

---