„Kłopoty z panią Walewską” M. Brandys
STRESZCZENIE:
I
Maria z Łączyńskich Walewska nazywana jest przez fran. historyków „polską małżonką Napoleona”. Przed małżeństwem z Walewskim mieszkała w Kiernozi pod Łowiczem, w trakcie małżeństwa w rezydencji w Walewicach. W Kamieńcu Suskim, w 1807r., w zamku pruskich grafów, spędziła 2 miodowe miesiące ze swoim cesarskim kochankiem.
II
Miejsce akcji: Kiernozia-półwieś, półmiasteczko
Rodzice Walewskiej: Maciej Łączyński i Ewa z Zaborowskich Łączyńska
Rodzeństwo: Benedykt Józef, Hieronim, Teodor, Maria, Honorata, Katarzyna, Urszula Teresa
Benedykt Józef często łączony biograficznie z Teodorem, wymazany z pamiętników Walewskiej. Jego zasługi przypisywane Teodorowi.
Maria Walewska ur. 7 XII 1786r. nosiła w sercu 2 namiętności: religię i ojczyznę (!). Kiedy miała 14 lat rozpoczęto starania o jej rękę, wygrał 4 x starszy od niej Anastazy Colona-Walewski.
III
List z 1804r. do Elżuni, w którym Maria opisuje swoją tragiczną sytuację związaną z Walewskim. Brandys zastanawia się dlaczego matka i brat Józef przymusili ją do poślubienia 67-letniego mężczyzny. Być może przez wyjątkowo ciężką sytuację materialną Łączyńskich i bogactwo Walewskiego. Albo odwrotnie: młoda, posażna dziewczyna, szukająca męża i stary rozrzutnik wiecznie potrzebujący pieniędzy. 13 VI 1805 - na świat przychodzi pierworodny syn Antoni Bazyl Rudolf Walewski.
IV
List Elżuni do Marii, w którym przyjaciółka zniechęca Marię do poślubienia Walewskiego i proponuje ucieczkę. Ta jednak osaczona przez matkę i brata decyduje się na poślubienie starca (styczeń/luty 1805 lub 1804r.). Wyjeżdżają w podróż poślubną do Włoch. Pani de Vauban pisze do męża Marii, by traktował ją jak ojciec, a nie jak mąż.
V
Walewscy wracają do Walewic, Maria nie czuję się tam dobrze. W jej życiu pozostał tylko jeden cel - wyzwolenie Polski. Razem z innymi pannami Walewskimi zorganizowała zakonspirowany ośrodek propagandy patriotycznej. Poznajemy pierwsze możliwe okoliczności poznania Napoleona: syn Talleyranda ratuje Marię z błotnych opresji, zwraca uwagę na jej piękno - dociera to do Napoleona ; spotykają się w Błoniu gdzie Napoleon zatrzymał się po bitwach pod Pułtuskiem i Gołyniem.
VI
I 1807 - historyczny karnawał warszawski z udziałem Napoleona. Na jednym balu Napoleon zwrócił uwagę na Marię. Pisał do niej, nie dostając żadnej odpowiedzi, w końcu jednak uległa. Odwiedziła go wieczorem cała zapłakana. 3 dni później przybyła weselsza. Powtarzała swe odwiedziny do wyjazdu cesarza.
VII
Analiza listów cesarza do Walewskiej. Maria odpowiada dopiero na trzeci, szalę przeważyły słowa o ojczyźnie. Napoleon podczas pierwszej schadzki „nic od niej uzyskał”. W następnym liście cesarz dołącza broszę z diamentów na znak miłości, Walewska jej nie przyjmuje, godzi się jednak drugi raz pojechać na zamek i odtąd bywa już co wieczór.
VIII
Teza Walewskiej: władze warszawskie z Poniatowskim i Kołłątajem na czele postawiły ją wobec alternatywy: albo prześpi się z Napoleonem, a on zapewni wolność Polsce, albo zemści się na jej ojczyźnie. Wspomnienia Walewskiej budzą jednak poważne wątpliwości. Ostatecznie traci się do nich zaufanie.
IX
Opis 2 pierwszych spotkań Napoleona z Marią wg relacji Orano i Massona.
Spotkanie I: Zmęczona naleganiami Maria ogłasza kapitulację. Pani Vauban dla pewności zamyka ją na klucz. Wieczorem szybko zabierają ją z mieszkania i zapłakaną przywożą do Napoleona. Cesarz nie wie o przymusie moralnym, pociesza Marię. Noc upływa na rozmowach.
Następnego dnia Maria udaję się na obiad z Napoleonem, ale bez broszy z diamentów. Napoleon jest oburzony.
Spotkanie II: Cesarz wita Marię niegrzecznie i żąda usprawiedliwień. Oskarża ją, że jak wszyscy Polacy jest namiętna i lekkomyślna. Chce ją zmusić by go kochała. Ta omdlała upada na podłogę, a cesarz dokonuje na niej gwałtu.
X
Maria co wieczór poddawała się z bierną rezygnacją pieszczotom Napoleona, za które wciąż oczekiwała zapłaty (wyzwolenia Polski). Walewska potrafiła zmuszać cesarza do ciągłych rozmów o Polsce. Była ona aktywna politycznie (rozmawia z Poniatowskim, próbuje pozyskać życzliwą neutralność Austrii, wstawia się u cesarza za gen. Zajączkiem).
XI
Napoleon przeniósł swoją gł. kwaterę do Fickensteinu z początkiem IV 1807r. Maria pojawiła się tam 2-3 tyg. później. To tam decydowały się najważniejsze sprawy odrodzonej Polski. Być może Walewska przyczyniła się do tego, że Napoleon 29 IV 1807r. nakazał ministerstwo wojny oddać Dąbrowskiemu, a Poniatowskiego powołać do armii (jak chciał Zajączek i jej brat).
XII
Burzliwy romans w Fickensteinie nabiera cech małżeńskiej solidności. Napoleon był zachwycony Marią, to jedyna kobieta, która nie żądała od niego materialnych korzyści. Maria opuszcza zamek rozczarowana, że cesarz nie przywrócił dotąd Polsce niepodległości.
Co dziwne, kilka dni póżniej, Napoleon uspakaja swoją żonę Józefiną, że tylko ją kocha.
XIII
2 lata później, po zwycięstwie nad Wagram, Napoleon przebywa w Schonbrunn. Przyzywa do siebie Marię, która zachodzi w ciążę. Dla cesarza jest to sprawa wagi państwowej - dziecko staje się ważniejsze niż matka. Wyprawia Marię do Paryża.
XIV
4 V 1810 ur. się Aleksander Walewski (syn Marii i Napoleona) w Walewicach - Maria została zaproszona przez Walewskiego, który najprawdopodobniej był pod naciskiem cesarza. Dopiero jesienią Maria przenosi się na stałe do Paryża. Przeżywa ona gorycz przegranej, wie, że nie zbawi ojczyzny, a z rolą oficjalnej faworyty cesarza ciężko jest jej się pogodzić. Tym bardziej, że Napoleon powtórnie się ożenił (z Marią Ludwika), więc ich romans się właściwie skończył.
XV
Wspominkarze polscy i francuscy wynoszą pod niebiosa zalety charakteru Walewskiej, podkreślając popularność i szacunek jakimi się cieszyła. Mogą o tym świadczyć względy okazywane jej przez małżonków Krasińskich - została matką chrzestną ich syna Zygmunta.
XVI
Napoleon sporządził bardzo korzystny akt dotacyjny na rzecz 2-letniego Aleksandra, a także podpisał list patentowy, nadający mu godność hrabiego Cesarstwa. W sierpniu Maria przyjechała do Polski by rozwieść się z mężem, nastąpiło to 24 VIII 1812r. Na początku 1813 r. Walewska w ślad za Napoleonem, razem z synami, pospieszyła do Paryża.
XVII
Maria często bywa u esk-cesarzowej Józefiny. Rozwiedziona żona zapałała sympatią do dawnej rywalki. Wśród najbliższych przyjaciół Walewskiej znaleźli się również: pisarka Żermena de Stael baronowa Holstein, księzna de Moutebello oraz gen. Fran. Philippe-Antoine hrabia d'Ornano - jej adorator, nazywała go Augustem.
Napoleon 20 IV 1814 zostaje zesłany na Elbę (wcześniej próbuje popełnić samobójstwo). Walewska odwiedza go na wyspie. Przebywają w najodleglejszym zakątku, by nikt się nie zorientował. Rozgłos jest jednak nie unikniony. Napoleon ze strachu przed tym, że wieści dotrą do Marii Ludwiki, nakazuje wyjechać Marii. Walewska oburzona opuszcza wyspę. Tymczasem Maria Ludwika zostaje kochanką gen. Neipperga.
18 I 1815 umiera Walewski. W lutym Napoleon ucieka z Elby i osiada we Francji.
XVIII
28 VI 1815r Maria z synem ostatni raz spotyka się z cesarzem. Od tej chwili znika on z biografii Walewskiej, a jego miejsce zajmuje August d'Ornano. 7 IX 1816 biorą ślub w Brukseli i na stałe zamieszkują w Belgii. Maria zachodzi w ciąże. Lekarz stwierdza u niej krańcowe wyczerpanie organizmu oraz zastaną chorobę nerek. 9 VI 1817 przychodzi na świat Rudolf August. 11 XII 1817 Maria umiera w Paryżu (przewieziona na życzenie).
XIX
Rozdział poświęcony miłosnym listom Napoleona do Marii.
XX
Rozdział dotyczący 3 synów Walewskiej:
-Antoniego Bazylego Rudolfa Colona - Walewskiego
-Aleksandra Floriana Józefa hrabiego Colona - Walewskiego
-Rudolfa Augusta d'Ornano
NIEOCZEKIWANY EPILOG
Proces o Walewską
Brandys dostaje w swoje ręce pracę znanego historyka - biografistyk Jeana Savanta pt. „L'affaire Marie Walewska”, wydaną w Paryżu 1963r. Samant zawarł umowę z paryskim wydawnictwem na książkę biograficzną o Marii Walewskiej. Wydawnictwo skierowało książę do produkcji, ale wkrótce potem prace zawieszono. Wynikło to z drugiej umowy Savanta z magazynem kobiecym, w którym publikował cykl materiałów o Walewskiej (nie zawierały odsyłaczy źródłowych - nie było to konieczne). Skierowano do sądu pozew o naruszenie praw autorskich. Savanta uznano winnym plagiatu i zasądzono od niego odszkodowanie. Skazany wniósł apelację w formie książki „L'affaire Marie Walewska”. Argumenty zawarte w tej książce odniosły ostatecznie zwycięstwo. Sąd uchylił wyrok uwalniając Savanta od winy i kary. Proces trwał prawie 5 lat.
Mówi Maria
Jean Savant dotarł do papierów pozostawionych przez Fredericka Massona- jest to własnoręczny odpis massona z nie wydanych pamiętników Marii. Tak więc rozdział ten zawiera fragmenty listów Marii do Napoleona i na odwrót, lecz nie wnoszą one nic nowego do samej treści, wskazują natomiast, że uczucie łączące ową parę było bardzo romantyczne i pełne miłosnych uniesień.
Posłowie
Spór na temat tego, gdzie znajduje się grób Walewskiej. Brandys jest przekonany, że znajduję się on w Kiernozi. Dla potwierdzenia tego faktu przytacza kilka dowodów.
PODSUMOWANIE:
ŹRÓDŁA, z których korzysta autor:
-pamiętniki fran., 3-tomowe „Memories” Louisa Konstanta Vairy, zaufanego kamerdynera Napoleona
-osobiste papiery Walewskiej; jej obfita korespondencja, 2 wersje odręcznego pamiętnika
-opowieść biograficzna hrabiego d'Ornano (rodzony prawnuk Walewskiej) „Życie i miłość Marii Walewskiej”
-historyk polski Marian Kukiel „Żywot bajeczny Marii Walewskiej”, „Prawda i bajki o pani Walewskiej”
-praca Adama Mauersbergera „Maria Walewska”
-odkrycie historyka Stefana Kozakiewicza
-listy Napoleona i Marii
-własne (nieudane) próby rozwikłania tajemnic Walewskiej
M. Brandys w swojej książce często zamieszcza fragmenty listów, dokumentów oraz przytacza sparafrazowane fragmenty w/w książek. Bada fakty i stara się dojść do prawdy na wzór detektywa, naukowca. Dokładność dat i nazwisk sprawia , że książka jest weryfikowalna, a dołączone liczne fotografie i cytowane dokumenty nadają jej asertoryczności.