1) Typy działalności oświatowo-wychowawczej w starożytności.
AZJA Cywilizacje wschodnie rodziły się na wielkich terytoriach Chin i Indii. Cywilizacje zachodnie wspierały się na tradycjach Grackich i Rzymskich. Dziedzina wychowania była bardzo zacofana. Brakowało praktycznych umiejętności potrzebnych w życiu codziennym. Kształtowała się kultura szkolna zwana kulturą księgi. Przykładem takiej sytuacji stały się Chiny, które od tej chwili znane są z dobrej organizacji szkolnictwa. Już 2 tys. lat p.n.e. istniały tam szkoły i odbywały się egzaminy. Oblicze szkolnictwa szkoły wychowania zostały skodyfikowane przez Konfucjusza. Żył on w latach 551-479 p.n.e. i nazywany był „królem nauczycieli”. Wypowiadał się bowiem na tematy wychowania. Do naczelnych idei wychowania zaliczał on: -kult zmarłych przodków, -olbrzymią rolę rodziny hierarchicznej (dominującą rolę pełni ojciec), -obrzędy, tradycje, zwyczaje, -podkreślał cechy władcy(powinien być on szlachetny i mądry), -rola biegłości w nauce(uczoność).
Konfucjonizm utrwalił się i uchodził za kanon wychowania chińskiego.Nurtem konkurującym z konfucjanizmem był TAOIZM( Taote-sing ). O takim tytule został też napisany traktat, stąd ten zwrot.Te dwa nurty wpłynęły na kształtowanie ideałów w Chinach. Ukształtowały się pod wpływem „ślepego kultu tradycji”. Miało ono służyć trwałości porządku społeczeństwa ucieleśniającym we współczesnym cesarzu i jego urzędnikach, którzy byli traktowani za najmądrzejszych ludzi w państwie chińskim. Można uznać, że ideałem w Chinach był człowiek uczony. Lecz nie była to mądrość życiowa i fachowa, która pomagałaby mu w rozwiązywaniu codziennych problemów. Kształceni byli tylko chłopcy, dziewczynom zaś wpajano pokorę i zamiłowanie do pracy.
Drugą cywilizacją były Indie. Były one podzielone na wiele mniejszych państw. Ustrój społeczny dzielił ludność na 2 grupy-znaczące i nieznaczące. Do niższych warstw zaliczamy warstwę „pariasów” i była ona wykluczona z kontaktów społecznych. Wyższa warstwa to „waiszija”- prowadziła życie gospodarcze, rzemieślnicze, kupieckie i mogła się edukować. Na szczycie była warstwa książąt i rycerzy, a na ich czele warstwa kapłanów(braminów). Nie rządzili oni, ale kształtowali kulturę duchową. Bramini mieli także wpływ na kształtowanie ksiąg Wedy. Obejmowały one wiedzę o hymnach, ofiarach, śpiewach, zaklęciach. Stały się ona podstawą do wychowania Braminów. Bramini uczyli warstwy niższe, dyktowali ludności wierzenia, ceremonie, obrzędy religijne. Często były one okrutne(słabe dzieci zostawiano samym sobie).
EUROPA Szczególne znaczenie odegrały Sparta i Ateny. Przekazały one 2 odmienne typy wychowania, do których w późniejszych czasach powracała cywilizacja.
Wychowanie spartańskie było surowsze i rygorystyczne zaś ateńskie podmiotowe. Sparta prowadziła ciągłe wojny i potrzebowała młodzieży z dobrą kondycją fizyczną, dlatego na to zwracano najistotniejszą rolę. W Sparcie noworodek, który miał wady fizyczne, nie rokuje szans na życie, pozostawiano samemu sobie. Zostawały jednostki zdrowe, do 7 lat dziecko pozostawało w domu rodzinnym, potem od 7 do 30 roku życia młody spartanin poddawany był surowemu reżimowi wychowawczemu. Do 18 roku życia był w koszarach, uczył się tam poddaństwa, posłuszeństwa. Od 18 do 20 przygotowywał się do służby wojskowej. Sprawował ją tam 10 lat, czyli do 30 roku życia. Dopiero wtedy stawał się pełnoprawnym obywatelem. Ideałem wychowania spartańskiego było wychowanie jednostek mocnych fizycznie, nieustraszonych, ofiarnych, zahartowanych na wszelkie trudy, zaprawiony do walki, przystosowany do życia bez dostatków i wygód. W czasie tego wychowania eliminowano litość, współczucie, nie rozwijano myślenia, nie dbano o wychowanie umysłowe, ograniczało się ono do czytania, pisania, śpiewania pieśni patriotycznych.
Wychowanie ateńskie było inne. Aten nie gnębiły wojny, stały się ośrodkiem handlu. Wychowanie kładło nacisk na wszechstronny i harmonijny rozwój indywidualności. Rozwijano także zainteresowania młodych dzieci. Rozwijały się q Atenach następujące typy wychowania: -wych. intelektu, -moralne, - estetyczne, -fizyczne. Bardzo istotne było wychowanie muzyczne. Małe dzieci otrzymywały je od lutnistów. Wychowanie fiz. prowadził pedotryba. Dorastający ateńczycy uczyli się w GIMNAZJONACH nadzorowanych przez sofronistów. Opiekę nad wychowaniem małego ateńczyka sprawowali więźniowie-pedagodzy.
2) Ideały wychowawcze starożytnych cywilizacji wschodnich i zachodnich.
Cywilizacja wschodnia:
Chiny: Ideałem Chin był człowiek uczony. Nie powinna to być wiedza nabyta.
Cywilizacja zachodnia:
Ateny: Ideał ateński: kalokagatia co oznaczało człowieka harmonijnie łączącego rozwój ciała i piękno ducha. Po raz pierwszy, w Atenach spotkać się można z ideą wychowania wszechstronnego, zarówno intelektualnego, moralnego, estetycznego jak i fizycznego.
Ideał spartański: osoba mocna fizycznie, zahartowana, zaprawiona do walki, ofiarna, zdyscyplinowana, osoba bez litości, współczucia
Rzym: Ideałem wychowawczym Rzymu przez bardzo długi okres czasu był surowy ideał obywatela, który charakteryzował się takimi cnotami jak: stałość, dzielność, pobożność, opanowanie, godność, roztropność, sprawiedliwość. Wychowaniem i kształceniem młodzieży zajmowało się rodzina. Młody rzymianin znajdował w niej wzory do naśladowania.
3) Charakterystyka szkolnictwa kościelnego w średniowiecznej Polsce(rola kościoła w rozwoju szkolnictwa, typy szkół).
W zakonach wyspecjalizowano się w wielu dziedzinach (Np. benedyktyni - przepisywali księgi, bonifratrzy - zajmowali się ziołolecznictwem). Każdy zakon potrzebował wykształconej młodzieży. Dlatego przy klasztorach ( począwszy od klasztoru Monte Cassino) założone zostały:
SZKOŁY PRZYKLASZTORNE (520r).Upowszechniły się one na dobre w XII w. Zaczęto do szkół przyklasztornych od tego okresu przyjmować również dzieci niechcące pozostać w zakonie (były to szkoły odpłatne).
Wyższą formą szkolnictwa kościelnego były:
SZKOŁY KOLEGIACKIE - Znajdowały się w mniejszych miastach, przy kolegiatach, gdzie urzędowali niżsi ranga mnisi kościelni.
SZKOŁY BISKUPIE (KATEDRALNE) - Były one tam gdzie znajdowały się siedziby biskupów - w dużych miastach.
W organizacji szkół kościelnych wyróżniamy:
7 sztuk wyzwolonych (ARTES LIBERATES)
1. TROJTROŻE - TRIWIUM ( trzy drogi kształcenia) - gramatyka, retoryka, dialektyka
2. CZTERODROŻE - QUADRIWIUM (cztery drogi kształcenia) - arytmetyka, astronomia, geometria, muzyka
*Triwium nauczano już w Rzymie w okresie antycznym.
Gramatyka - było to poznawanie słów
Retoryka - była to nauka sztuki wymowy
Dialektyka - logika
W średniowieczu nauka odbywała się w języku obcym ( łacina), brak było podręczników ( nauczyciel czytał).
W średniowieczu szkoły parafialne - organizowały naukę na poziomie
Triwium: gramatyka- nauka wymowy, retoryka- układanie pism, przygotowywanie kazań, dialektyka- z niej w średniowieczu zrezygnowano, przekształciła się w scholastykę- naukę o logicznym udowadnianiu, że tak jest.
Szkoły zakonne - organizowały naukę na poziomie triwium, ale dodawano tam też naukę śpiewu oraz przedmioty dotyczące tego, czym zajmował się zakon.
Szkoły kolegiackie - organizowały naukę na poziomie triwium oraz dodawano wybrane elementy Quadrivium.
Szkoły katedralne - organizowały naukę na poziomie wszystkich 7 sztuk wyzwolonych + medycyna i teologia.
4) Powstanie i rozwój uniwersytetów w Europie. Typy uniwersytetów(Bolonia, Paryż)
BOLONIA- Zasłynął z prawa rzymskiego, przez 2 słynnych wykładowców PEPO i IRNERIUSZ. Miasto chętnie przyjmowało studentów (liczyło bowiem na rozwój gospodarczy). Był to uniwersytet świecki - nie głoszono teorii. Studenci mieli wiele praw: nie podlegali władzy państwowej, ani kościelnej, nie liczyli się z profesorami, jedyną władzę miał nad nimi zarząd miasta. W 1158 F. Rudobrody uwolnił studentów spod władzy sądownictwa miejskiego, poddając studentów świeckich do ich bezpośredniego profesora, a duchowych pod Juryzdykę biskupa-był to ważny akt na drodze uniwersytetu do autonomii. Rola kadr nauczycieli została ograniczona do dydaktyki, egzaminowania i nadawania stopni naukowych. Studenci sami wybierali rektora. Młodzież świadoma wspólnoty swoich interesów zaczęła zrzeszać się w korporacje, które zajmowały się sprawami bytowymi studentów: ratowały ich z opresji w wypadku spotkania z prawem, organizowały wspólne uroczystości religijne. Na czele racji stawali prokuratorzy, konsyliarze. W Bolonii nastąpił podział studiujących na3 społeczności akademickie: 1.Uniwersytet sztuk wyzwolonych z medycyną od 1360 z teologią; 2.Uniwersytet prawniczy przedalpejski dla Włochów; 3.Uniwersytet prawniczy zaalpejski dla Europy zachodniej i środkowej.
PARYŻ- Powstał w XII wieku, wyrósł z paryskich szkół katedralnych i klasztornych. Wykładano teologię, prawo kanoniczne, sztuki wyzwolone. Pozycja rektora była słaba, wybierany bał tylko na 1 kwartał. Postacią główną był kanclerz z ramienia biskupa, który to czuwał nad „czystością” nauki. Formy nauczania to: wykłady, ćwiczenia, tok studiów III letnie i magistrat. Rektora i innych przedstawicieli wybierano spośród profesorów z wydziału sztuk wyzwolonych. W 1215 zarządzenie legata papieskiego regulujące przyjmowanie na studia teologiczne. Akt ten zabraniał czytania niektórych ksiąg Arystotelesa, jednak później kościół się z tego wycofał, ale zakazał wykładania prawa rzymskiego. W 1229 krwawe rozruchy, prawie doprowadziły do upadku uniwersytetu.
5) Powstanie Akademii Krakowskiej, Akt Fundacji Kazimierza Wielkiego z 12.05.1364r.
Król Kazimierz Wielki robił wszystko by utworzyć Uniwersytet. Dzięki temu chciał usprawnićpaństwo, zapotrzebowanie na prawników, medyków i lepszy dostęp do wiedzy. Uniwersytet byłby wizytówką dla miasta, własna wykształcona kadra i do tego rozwój miasta. Została utworzona w 1364r i została nazwana nauk przemożnych perła. Studenci mieli bardzo dużo przywileje: zniesienie cła dla studentów i rodzin, ochrona praw studentów, umożliwienie studiowania cudzoziemców, mieszkańcy mieli przyjmować studentów i to miało być powodem do dumy, właściciele mieli naprawiać szkody oraz studenci mieli pierwszeństwo do mieszkania. Nad studentami miał władze wybierany rektor (student). Studenci mogli pożyczać pieniądze od Żyda i mieli niskie oprocentowanie. Kierunkiem głównym na Uniwersytecie było prawo rzymskie. Po śmierci założyciela nastał zastój w rozbudowie. Po śmierci Kazimierza Wielkiego władze sprawował Jagiełła, dzięki Jadwidze powstał wydział teologiczny. Zostały też zmienione zasady: powstały bursy. Zaczęli buntować się studenci, uniwersytet stał się hierarchiczny. Łacina stała się językiem wykładowym.
6) Średniowieczne wychowanie stanowe.
-Wychowanie rycerskie - syna szlacheckiego 7 letniego dawano na dwór królewski, uczył się wyrobienia sprawności fizycznej, posługiwania się mieczem i kopią oraz podstawowych umiejętności szkolnych: czytania, pisania, podstawowych wiadomości z religii. Taki chłopiec to paź (do12-14r.ż). Poznawał on zwyczaje rycerskie. 12-14letni chłopiec stawał się giermkiem, towarzyszył swojemu mistrzowi, podróżował z nim, opiekował się jego zbroją. 21 letni stawał się rycerzem, czynił go nim władca, miał swoją „Damę serca”.
-wychowanie mieszczańskie - synowie mieszczan byli wysyłani do zakładu rzemieślniczego by nauczyć się rzemiosła. (4-6 lat)
1 etap - terminowanie (terminator) - przyglądanie się, sprzątanie
2 etap - czeladnictwo (czeladnik, towarzysz) - pomoc w wykonywaniu jakiś czynności
3 etap - mistrzostwo (mistrz) - po zdaniu majstersztyku(egzamin). Trzeba było mieć zgodę mistrza by przystąpić do egzaminu.
-wychowanie chłopskie - Synowie chłopscy mogli kształcić się w szkołach parafialnych czyli prowadzonych przez kościół. Mogli się także kształcić w warsztatach rzemieślniczych.
7) Rozwój myśli humanistycznej w Europie. Poglądy: Vives, Morus, Erazm, de Feltre, Montaigne
Jan Ludwik Vives - zwolennik „edukacji” kobiet. Uważał, że nauczyciele powinni mieć talent pedagogiczny oraz szeroką wiedzę, nienaganną i godną naśladowania moralność. Widział potrzebę indywidualizacji w nauczaniu. Zwracał uwagę na wychowanie fizyczne(boiska sportowe, parki),język narodowy, historię i nauki przyrodnicze. Metoda nauczania: indukcja i doświadczenie. Uważał, że powinno się naciskać na konieczność rozwijania szkół miejskich i że szkoły powinny być prowadzone przez państwo.
Tomasz Morus - ojciec socjalizmu utopijnego. Model ustroju opartego na sprawiedliwości zawarł w dziele „Utopia”. Głosił równość i powszechny obowiązek pracy, chciał by szkoła była dla wszystkich, bez względu na płeć. Uważał, że obok rodziców szkoła jest istotna w wychowaniu i że wykształcenie wyższe powinno być tylko dla najzdolniejszych. Podstawą edukacji było wg niego wpajanie zamiłowania do pracy, trivium i quadrivium i nauki matematyczno-przyrodnicze.
Erazm z Rotterdamu - w swoich dziełach np. „Dzieło o sposobie studiów” zawierał wskazówki dla rodziców i nauczycieli. Wg niego rodzice to najważniejsze postaci, które kształtują przyszłego człowieka i jego charakter. Od nauczycieli wymagał: uczoności, moralności i wyrozumiałości. Do pracy pedagogicznej powinna być osoba przygotowana do tego a nie przypadkowa. Nauczyciel powinien się cechować miłością dusz ludzkich. Głosił, że nauka powinna być czymś radosnym i budującym człowieka, a nie łamiącym go na starcie życia oraz potrzebę nauczania dziewcząt. Wiedza dla chłopców i dziewcząt powinna być zróżnicowana. Dziewczęta powinny uczyć się prac ręcznych potrzebnych do prowadzenia domu. Utwór „Pochwała głupoty” podkreśla ciemnotę szkolnictwa.
Victorino de Feltre - przez wiele lat uczył w Mantui, był jej kierownikiem. Szkoła ta miała charakter akademii rycerskiej. Wprowadził wf. Próbował poznać każdego ucznia (zainteresowania, zdolności, możliwości). Naukę łączył z zabawą. Podstawy: trivium, quadrivium, kultura starożytna, język grecki, język narodowy, matematyka, przyroda. Opracował plan zajęć. Ograniczył do minimum kary cielesne. Swoją szkołę nazwał domem rozrywki, zabawy.
Michał Montaigne - Był zwolennikiem wychowania domowego. Zwracał uwagę na indywidualizację, gdyż każda jednostka jest inna, niepowtarzalna. Wg niego pedagogika nie powinna dysponować jednakowymi regułami w stosunku do wszystkich. Postulował wiedzę pożyteczną. Głosił zasadę tolerancji religijnej.
8) Pedagogik humanizmu w Polsce i jej przedstawiciele: Marycjusz, Petrycy, Modrzewski, Gliczner, Rej
Szymon Marycjusz - „O szkołach, czyli Akademiach”. Wskazywał na konieczność zreformowania Akademii Krakowskiej. Kładł nacisk na nauki rzeczowe, proponował wprowadzenie etyki. Jego pomysł to przygotowanie uczniów do funkcjonowania w stanach, z jakich pochodzą. Krytykując pokazuje jak i co naprawiać:
- poprawa katedr
- poprawa organizacji szkół
- nauczyciel powinien być sumienny
Andrzej Frycz Modrzewski - Wg Modrzewskiego - szkoła jest chlubą Rzeczypospolitej. Są dwie drogi edukacji w Polsce: szkoły i dwory. Zawód nauczyciela powinien być doceniany i szanowany. Uważa, że wszystkie dzieci powinny móc się kształcić w szkołach i mieć dostęp do nauki w języku ojczystym ( polskim). Budżet szkolny: należy utrzymać szkoły z beneficjów kościelnych. Typ nauczania: triwium i quadrivium.
Erazm Gliczner - „Książka o wychowaniu dzieci” - Udziela w dziele rad rodzicom jak wychowywać dzieci. Mało rad dotyczy uczenia, oprócz uczenia początkowego. Szczególnie interesował się wychowaniem moralnym i utylitarnym ( praktycznym). Poglądy na wychowanie: mniej dydaktyki. Wg niego matka to najlepszy nauczyciel dla dziecka, w starszym wieku należy dodać wychowanie rzemieślnicze. Krytykuje wychowanie dworskie. Jeden nauczyciel powinien uczyć wszystkich przedmiotów.
Sebastian Petrycy - opracował dział dotyczący higieny w tym higieny wychowania ucznia. Twórca polskiej filozofii wychowania: omawia w niej kwestie wychowania dla państwa. Porusza sprawy higieny wychowania i dietetyki. Jest zwolennikiem wychowania stanowego.
Mikołaj Rej - kalwin, rozwijał poglądy na sprawy wychowania. Reprezentował kierunek fatalizmu. Wg niego wychowania szkolnego nie trzeba dużo, odrzucał łacinę
9) Szkolnictwo reformacyjne i kontrreformacyjne (Kolegia Jezuickie, Szkoły Innowiercze)
BRACIA CZESCY -Ich szkoły w Wielkopolsce i na Śląsku (głownie Leszno) - propagowali nauczanie początkowe jako nauczanie powszechne
PLACÓWKI KALWIŃSKIE -Głownie Małopolska, Sandomierskie i Litwa
BRACIA POLSCY ( ARIANIE) -Głownie Małopolska, Pińczów, Lenartów, Raków ( Ateny Sarmackie). Wiele ich placówek ma poziom porównywalny do placówek akademickich. Charakterystyczna cecha - język polski, jako język wykładowy. Program uwzględnia historie Polski i prawo polskie. Pierwszym Ariańskim Gimnazjum była placówka w Pińczowie ( powstałe w 1551r - przekształcone z placówki kalwińskiej). Drugi ośrodek Raków zwany Ateny Sarmackie - z dużą biblioteką i własną drukarnią.
Szczególna wagę przywiązywano w tych placówkach do etyki. Do programu włączono przedmiot ekonomia oraz historia ojczysta i nowożytne języki obce. Włączono też wiadomości przyrodnicze, geografię i to, co było dotychczas - łacinę gramatykę i inne.
Przyjmowano do tych szkół chłopców różnych wyznań bez ograniczeń i dyskryminacji. Szkolnictwo ariańskie niosło też nowe podręczniki.
Kościół w tym czasie, by przeciwdziałać wprowadził ZAKON JEZUITÓW.
Jego zadaniem było tworzenie szkolnictwa. Pierwszą placówką było Kolegium Jezuickie w Braniewie. Następne: Pułtusk, Wilno, Jarosław, Poznań. Kolegia były to zakłady naukowe. Połowa z uczniów były to dzieci szlachty. W Wilnie w 1578r kościół utworzył Akademię nadającą tytuły akademickie z dziedziny teologii i filozofii. Szkoły jezuickie nie były tolerancyjne, jednak trzeba przyznać, że udoskonaliły metody nauczania, wprowadziły porządek we wszystkich placówkach, dostosowały program do kultury humanistycznej szlachty. Ujemne było oparcie się na kierunku werbalnym i brak głębszej wiedzy obywatelskiej.
W tym okresie Uniwersytet Krakowski przeciwstawia się ekspansji jezuitów. Sposobem miały być kolonie akademickie. Za czasów Zygmunta III było tych kolonii 17 ( dla porównania w tym czasie jezuici mieli swoich kolegiów około 60).
11) System pedagogiczny Johna Locke'a
John Locke uważał, że wychowaniem należy objąć tylko synów klasy panującej, gdyż potrzebna była dobrze wychowana klasa rządząca by skutecznie kierowała i trzymała w posłuszeństwie warstwy niższe.
Pedagogikę podzielił na trzy działy: wychowanie moralne, fizyczne i umysłowe. Moralne miało opierać się na honorze, fizyczne na zasadzie hartowania a umysłowe na zasadzie użyteczności. Za cel wychowania uznał przygotowanie człowieka zdrowego, uczciwego, pożytecznego społeczeństwu i biegłego w swoim zawodzie.Na pierwszym miejscu stawiał wychowanie moralne, ponieważ uczyło ono samodzielności, szacunku dla starszych, panowania nad sobą, poszanowania cudzej własności, prawdy oraz uprzejmości. Miało ono służyć nie tylko zbawieniu duszy ale szczęściu człowieka. Uważał, że kształcenie duszy powinno odbywać się według wzoru jaki mieści się w etyce chrześcijańskiej i całego postępu cywilizacji.Według Locke'a skuteczność procesu wychowania zależała w dużym stopniu od stanu zdrowia dziecka. Swoje stanowisko oparł na rzymskiej sentencji ”w zdrowym ciele zdrowy duch”. Wychowanie fizyczne powinno rozpocząć się w chwili urodzenia. Dzieci od małego powinno się hartować, ubierać lekko, kąpać w lodowatej wodzie. Jak najwięcej czasu powinny spędzać na powietrzu, bez względu na pogodę, spać na twardym posłaniu i jeść proste potrawy.Wychowanie umysłowe traktowane było przez niego jako najmniej ważny składnik wychowania. Wiedza nie miała być celem, lecz środkiem służącym kształtowaniu moralności i zdobywania mądrości życiowej Uczeń miał posiąść ogólną wiedzę m.in. z takich przedmiotów jak: etyki, filozofii, psychologii, geografii, chronologii, Biblii, astronomii, anatomii człowieka, prawa cywilnego.
Locke żądał, by każdy uczeń nauczył się jakiegoś rzemiosła, ogrodnictwa i buchalterii. Łacinę przewidywał tylko dla przyszłych uczonych. Nauka wg niego powinna odbywać się tylko w języku ojczystym. Był przeciwnikiem nauczania zbiorowego. Swoje poglądy zawarł w traktacie z 1693r. „Myśl o wychowaniu.”
12) Poglądy pedagogiczne J.J. Rousseau
Główną tezą pedagogiki Rousseau było twierdzenie, że wszystko z natury jest dobre, a staje się złe przez ludzi. Z tezy tej wynika, że skłonności do czynienia zła nie leżą w człowieku, lecz pochodzą z zewnątrz. Wg niego dziecko rodzi się wolne, ulega demoralizującemu wpływowi społeczeństwa i aby uchronić je od złych wpływów społeczeństwa musi być wychowywane blisko natury, przyrody. Jest to więc zasada wychowania negatywnego, która polega na swobodnym, spontanicznym rozwoju, bez jakichkolwiek wpływów zewnętrznych. Rousseau uważał, że wychowanie niczego nie zdoła stworzyć, może tylko zapewnić dobre warunki rozwoju natury dziecka, aby nie napotkało na szkodliwe przeszkody. Wychowanie negatywne miało prowadzić do ukształtowania człowieka „w ogóle”, nie związanego z żadnym zajęciem, czy grupą społeczną.
Główne miejsce w działalności pedagogicznej zajmowało wychowanie fizyczne. Tylko ciało zdrowe i wykształcone mogło służyć duchowi. Ciało powinno być odpowiednio hartowane przez noszenie lekkich ubrać czy picie zimnej wody.
Rousseau chciał gruntownie zmienić wychowanie intelektualne. Świat i przyroda miały dostarczać dziecku wrażeń, doświadczeń, które miało badać i przez to ćwiczyć swoje zmysły. Dziecko wg niego nie powinno uczyć się na pamięć lecz tak by zrozumieć najważniejsze fakty.Uczeń samodzielni, wysiłkiem ducha powinien się wznosić do prawdziwej moralności, czynić to co uważa za dobre lub złe. Wychowawca miał uważać by na dziecko nie działały złe wpływy. Wychowanie moralne nie polegało na nauczeniu cnoty i prawdy, ale na zachowaniu rozumu przed błędami.J.J. Rousseau był zwolennikiem tzw. Religii naturalnej, czemu sprzeciwiał się Kościół. Wg niego wychowanek do 15 roku życia nie powinien nic wiedzieć o Bogu i duszy. Dopiero w wieku 18 lat powinien dojść do przekonania, że jakaś wszechpotężna siła rządzi światem.
Wychowawca powinien być wszędzie obecny, ale uczeń nie powinien tego odczuwać. Żądał on budzenia samodzielności w wychowanku. Ograniczał wychowanie tylko do sfer zamożnych, gdyż biedni nie potrzebowali wg niego żadnego wychowania, a nędza wychowywała ich odpowiednio do ich stanu.
13.Rola Jana Amosa Komeńskiego w rozwoju nowożytnej szkoły elementarnej
Wielki pedagog czeskiego pochodzenia należał do ruchu religijnego braci czeskich. Stworzył plan organizacji szkół siedem szkół ,, ustopniowanych według okresu wieku ludzkiego'':
*,, szkoła narodzin'' dziecka dla rodziców
*,, szkoła macierzyńska'' dla dziewcząt
*,, szkoła chłopięca'' 6-12 rok zycia
*,, szkoła wieku dojrzewania'' (gimnazjum)
*,, szkoła wieku młodzieńczego'' (akademia)
* ,, szkoła wieku męskiego''(szkoła praktyki życia)
*,, szkoła dobrej smierci''.
Obięcie nauczaniem wszystkich niezależnie od płci i stanu a także nauczanie w języku ojczystym kształcenie umysłowe również dla dziewcząt. Wychowywac należy zgodnie z naturą musi być zgodne z prawami rozwoju psychicznego i fizycznego. Krytyka rygoru i przymusu, szkoły werbalizmu i uczenia się na pamięć. Teoria nauczania poglądowego czyli wychowanie ma budzić i rozwijać naturalną dla człowieka ciekawość świata. Rozwijanie ideału wykształcenia, kształcenie ma przekazywać ,, obraz całości ludzkiego poznania''.
14). Koncepcja dydaktyki Jana Amosa Komeńskiego.
W 1616 roku Komeński został kapłanem w gminie Braci Czeskich i w tym charakterze powołano go w roku 1618 do małego, morawskiego miasteczka Fulonek, gdzie obejmując kierownictwo szkoły pełnił równocześnie obowiązki kapłańskie w gminie. Na tym stanowisku rozwinął działalność opiekuńczą i gospodarczą, ale także wychowawczą. Po wybuchu wojny trzydziestoletniej Fulonek został spalony , a Komeński stracił całą swoją bibliotekę i wszystkie rękopisy a także porzucił swoją pracę oraz studia. Z powodu rosnącej fali terroru i prześladowań protestantów w lutym 1628 roku Komeński wraz z liczną grupą współwyznawców przekroczył granicę ojczyzny, udając się na wygnanie do Polski znajdując schronienie u wojewody bełskiego, Rafała Leszczyńskiego. W tym okresie powstał pierwszy szkic jego Wielkiej dydaktyki. Osiedlenie się w Lesznie wpłynęło jeszcze żywiej na pracę pedagogiczną Komeńskiego. Objął w nim pracę nauczyciela, a stwierdziwszy, że słabe postępy młodzieży są następstwem wadliwego systemu, przeciążenia dyktowaniem i nauką pamięciową, przystąpił do opracowania potrzebnych dla młodzieży podręczników. Językiem szkoły była wówczas łacina, więc Komeński zaczął układać książki w celu ułatwienia jej nauki. W roku 1631 powstała Janua linguarum reserata, która przetłumaczona na wszystkie języki cywilizowanej Europy i na kilka azjatyckich, rozsławiła imię Komeńskiego na całym świecie. Janua to czytanka łacińska, której zadaniem było ułatwić opanowanie łaciny. Była ona udoskonaloną formą Janua'y irlandzkiego zakonnika Bath'a. Zawierała 100 ustępów, które w 1000 zdań łacińskich mówią o wszystkim, co może człowieka zainteresować z każdej dziedziny wiedzy. Przez tę swoją czytankę chciał osiągnąć dwa cele: łatwiej i naturalniejszą metodą nauczyć łaciny oraz równocześnie przy nauce języka wpoić wielką ilość wiadomości rzeczowych. Był to pierwszy podręcznik, który połączył obydwa cele. Pospieszne wyuczenie się łaciny było w wieku XVII ze względu na znaczenie łaciny, jako że była ona językiem międzynarodowym i mową świata uczonych. Tymczasem sposób szkolny z długim stadium gramatycznych reguł i obszerną lekturą autorów rzymskich, rozłożoną na lata, nie wydawał się zbytnio efektywny. Oczywiście komu chodziło o wniknięcie w ducha kultury starożytnej, albo o władanie klasyczną łaciną, temu metoda, zwana dziś naturalną, Komeńskiego pomóc nie mogła.Omijała ona bowiem wszelkie reguły gramatyczne i podając teksty nieklasyczne, ułożone przez Komeńskiego, z wieloma wyrażeniami przystosowanymi do potrzeb współczesnych, mogła nauczyć tylko języka i rozmowy łacińskiej tak jak innego języka nowożytnego. Komeński chciał ze swojej czytanki zrobić zwięzłą encyklopedię wiedzy przyrodniczej, mechanicznej, społecznej, moralnej. Gdy od czasów starożytnych, od pierwszych czytanek w epoce helleńskiej, czytankę wprowadzono tylko dla wprawy w języku, co najwyżej zabarwiając ją sensem moralnym, obecnie w czytance Komeńskiego w sposób systematycznie omówione jest stworzenie świata, żywioły, sklepienie niebieskie, kamienie, rośliny i zwierzęta, ciało i dusza człowieka itp. Słowem z formalizmem, czym z konieczności musi być nauka języka, jako nauka słów, złączono w sposób niezwykle forsowny ideę realizmu, naukę o rzeczach. Zespolenie nazw słownych z treścią rzeczową obliczone było na to, aby dziecko już przy pierwszej nauce zmuszone było zwracać uwagę na rzeczy zewnętrzne, które powinno poznać.Komeński jako pierwszy uzasadnia również metodę nauczania zbiorowego, w której to nauczyciel musi mieć całość uczniów na oku, zwracać się do wszystkich, a także rozmowę z poszczególnymi prowadzić tak, aby wszyscy w niej uwagą uczestniczyli i jednakowo korzystali. Doszedł on też do wniosku, że uczniowie w jednym i tym samym czasie powinni zajmować się tylko jednym przedmiotem. Uważał również, że zmienianie treści lektury i ćwiczeń z każdą godziną, może wywołać w głowach młodzieży chaos. Komeński domagał się, aby wszyscy uczniowie posiadali te same podręczniki i żeby nauczyciel w danym przedmiocie wykładał tylko jeden pogląd, unikając tym samym rozwijania spornych teorii.Do poprawy efektywności i szybkości nauczania Komeński radzi stosować szereg różnorodnych środków. Przede wszystkim zalecał, aby materiał przeznaczony do nauki był odpowiednio dobrany tzn. ograniczony tylko do rzeczy pożytecznych. Następnie wskazywał na należyte traktowanie tego materiału, który miał być podawany w sposób naturalny i bez niewłaściwego nacisku. Komeński ostro sprzeciwiał się wymuszaniu nauki biciem, uważając, że winę za brak chęci do niej ponosi tylko nauczyciel, który tego nie umie lub się o to nie stara. Według Komeńskiego dobry nauczyciel powinien zawsze postępować w sposób naturalny, wydobywać na jaw zaciekawienie, tkwiące w przedmiocie oraz podkreślać jego użyteczność i przyjemność. Do nauki zachęcać miały także publiczne uroczystości takie jak przedstawienia teatralne, egzaminy i promocje w obecności władz i rodziców, które spełniały swoje zadanie zwłaszcza wtedy jeśli miały być tam rozdzielane pochwały i nagrody. Komeński zauważył również, że wygląd budynku szkolnego nie pozostaje tu bez znaczenia.Uważał, że szkoła powinna być miejscem przyjemnym dla oka zarówno wewnątrz, jak i zewnątrz. Radził, aby pokój był jasny, schludny i wszędzie zapełniony obrazami przedstawiającymi sylwetki sławnych mężów, mapy, czy ryciny wydarzeń historycznych. Na zewnątrz zaś powinien znajdować się nie tylko wolny plac do przechadzki i zabaw , ale także ogród, do którego można czasem uczniów zaprowadzić. Według Komeńskiego taki wygląd szkoły sprawić miał, że uczniowie będą do niej chodzili z taką samą chęcią jak na jarmarki, gdzie zawsze spodziewają się zobaczyć i usłyszeć coś nowego. W kwestii zabaw, Komeński poleca przede wszystkim te, w których ruch jest podstawą, czyli obręcz, piłkę, kręgle, wyścigi i skoki. Chwali zwłaszcza takie, które ćwiczą zarazem umysł i są przygotowaniem do poważnych zajęć. Można wymienić tu zabawy w wojsko, czy w budowanie. Do zabaw zakazanych, obok gry w karty i kości, zalicza natomiast pływanie, wspinanie się po drzewach, zapasy i fechtunek oraz takie, przy których się siedzi. Komeński ostrzegał jednak, aby zabawy nie traktowano jako pracy i nie robiono z niej osobnego zajęcia. W jego zamyśle miała ona istotnie służyć do bawienia się, czyli do wytchnienia po pracy. Zadanie nauczyciela widział w dozorowaniu zabawy, aby w jej czasie nie dochodziło do wykroczeń.
Jan Amos Komeński zmarł 15 listopada 1670 roku. Był przede wszystkim dydaktykiem. Doskonale rozumiał istotę i cele pracy wychowawczej, którą wywodził głównie z nauczania. W dziełach swojego życia zawarł treści o metodzie nauczania, uważając, że nie jest ono celem samym w sobie, ale ma spełniać rolę wychowawczą. Mając ogromne zasługi na polu reform dydaktyki, zbytnio przeceniał skuteczność metody poglądowej, natomiast nie doceniał metod wychowania i znaczenia przygotowania pedagogicznego nauczycieli.
15) Podstawowe ideały wychowawcze epoki oświecenia.
Celem wychowawczym w Oświeceniu było uświadomienie ludzi o sile możliwościach poznawczych rozumu, o randze nauki, o niezbywalności ideałów wolności i równości.
Oświecenie w Polsce to okres rozbiorów, okres liberum veto, bezprawia. Wtedy powstają szkoły rycerskie, których celem wychowawczym było rzeczowe i ideowe przygotowanie do reform w Polsce tak bardzo potrzebnych tych czasach. Cele te nie zmierzały tylko do zapewnienia obszernej wiedzy, ale do harmonijnego rozwoju umysłowego oraz samodzielnego myślenia.
Innymi celami wychowania było napełnienie serc miłością cnoty i tymi wszystkimi przedmiotami, które stanowią istotę dobrego obywatela. Ideał tej epoki to dobrze wykształcony obywatel, moralny, rozumny, myślący, patriota.
Natomiast celem wychowania w stosunku do dziewcząt było uświadomić je, że ”Kobieta jest stworzona aby była nieczynną częścią narodu”.
Celem wychowania tej epoki było również zwalczanie ciemnoty na wsi, organizowanie czytelnictwa i upowszechnianie książek.
Umowną datą graniczną, otwierającą polskie oświecenie był rok 1740, kiedy Stanisław Konarski utworzył Collegium Nobilium, Ideałem wychowawczym Konarskiego był vir honestus (mąż honoru), człowiek o głębokim wewnętrznym poczuciu sprawiedliwości wykształconym na podstawach etyki chrześcijańskiej. Drugim filarem nowej epoki stało się powołanie Biblioteki Załuskich (1847), pierwszej w Polsce biblioteki publicznej fundacji braci Józefa Andrzeja i Andrzeja Stanisława. Przyspieszenie reform oświatowych nastąpiło wraz z objęciem tronu przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Powstał wówczas Teatr Narodowy (1765), który miał odegrać ważną rolę jako sojusznik zmian świadomości i reform ustrojowych.
16). Stan oświaty polskiej w XVIII wieku.
W drugiej połowie XVIII wieku następuje upadek nauki i kultury polskiej, a wraz z nim upadek szkolnictwa. Wynikiem tego był postępujący wzrost ciemnoty, zacofania i fanatyzmu religijnego. Nauki ścisłe i przyrodnicze zostały zupełnie zaniedbane. Nastąpił nawrót do scholastyki i teologii, zaniedbano nawet naukę religii. Ówczesnym szkolnictwem zajmowali się jezuici wychowujący młodzież często w duchu fanatyzmu i nienawiści wyznaniowej. Nauczanie opierało się jedynie na metodzie pamięciowej, a powszechnym środkiem wychowawczym stała się chłosta.
W 1638 r. zamknięto Akademię Rakowską, a potem wszystkie szkoły ariańskie. Byt szkolnictwa był poważnie zagrożony przez rosnący w kraju fanatyzm i nietolerancję. Dopiero w dobie oświecenia zachodzące w Polsce przemiany gospodarcze, społeczne i polityczne wpłynęły na podniesienie stanu kulturalnego. Nastąpił wzrost zainteresowań osiągnięciami europejskimi w dziedzinie filozofii i nauk przyrodniczych. W 1740 roku Stanisław Konarski założył w Warszawie Collegium Nobilium przeznaczone dla młodzieży magnackiej i zamożnej szlachty. W szkole tej wprowadził nowy program, nowy system nauki i wychowania. Członkowie Collegium Nobilium rozumieli, że w szkole postępowej łatwiej będzie wychować szlachtę w duchu patriotyzmu i poświęcenia dla ojczyzny.
W 1765 roku założono w Warszawie Szkołę Rycerską czyli Korpus Kadetów, który był pierwszą w Polsce szkoła państwową, całkowicie świecką. Komendantem został książę Adam Czartoryski. Wychowankiem tej szkoły byli wybitni wojskowi, politycy, pisarze: m.in. Tadeusz Kościuszko, Jakub Jasiński, Józef Sowiński i inni.
W drugiej połowie XVIII wieku kształtowały się w Polsce nowe warunki dla działalności oświatowej. Troska o nie wyrażała się przede wszystkim w walce o uniezależnienie oświaty od wpływów zakonnych i kościelnych. Polska samodzielnie wkraczała na drogę reform, zainicjowanych przez Konarskiego. W 1764 r. na sejmie konwokacyjnym poruszono sprawę szkolnictwa polskiego. Postępowy magnat, gorący patriota Andrzej Zamoyski uzasadnił konieczność przeprowadzenia reform. Jemu też powierzono opiekę nad oświatą.
21.VII.1773 r. decyzją papieża Klemensa XIV został rozwiązany zakon jezuitów. Nadzór nad nauczaniem przejęło państwo, co umożliwiało wprowadzenie jednolitej „edukacji krajowej”.
17) Reformy szkolnictwa w Polsce w XVIII w. Szkoła Rycerska i Korpus Kadetów(powstanie i działalność)
Szkoła Rycerska w Luneville: założona przez króla Stanisława Leszczyńskiego w 1737r., szkoła szlachecka, warunek przyjęcia: pochodzenie szlacheckie po ukończeniu 15 r. ż, przygotowanie do służby 3-letniej krajowi poprzez służbę wojskową lub udział w życiu politycznym, nauka języka francuskiego, niemieckiego, prawa, fizyki, matematyki, architektury wojskowej, historii nowożytnej, nauki sztuki walki, tańca, jazdy konnej, codzienne czytanie dzienników, wieczorami dyskusje. Szkoła ta uczyła patriotyzmu i polskości.
Akademia Szlachecka Korpusu Kadetów w Warszawie: Założył ją w 1765r. książę Adam Czartoryski. Fundował ją król. Była to szkoła świecka, uczniowie byli utrzymywanie przez państwo i musieli pochodzić z dobrej szlachty. W korpusie kadetów kształcenie było ogólne i specyficzne, mogli w niej uczyć się tylko chłopcy w wieki 16-21lat, którzy wcześniej zdobyli inne doświadczenie. Był tam 5 letni program ogólnokształcący, przekształcony później w kształcenie specjalistyczne, prawne lub wojskowe. Najważniejszym językiem był język ojczysty i historia. Uczono też języków nowożytnych, eliminowano łacinę.
18) Działalność reformatorska Stanisława Konarskiego. Collegium Nobilium.
Czasy, gdy Stanisław Konarski zdobywał wykształcenie i rozpoczynał swoją działalność reformatorską, to lata bardzo niekorzystne dla szkolnictwa zarówno w Polsce, jak i w całej Europie. Większość istniejących wówczas szkół nie przygotowywała do życia w nowoczesnym społeczeństwie i opierała się na przestarzałych wzorach.
Sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero pod wpływem nowej filozofii oświeceniowej. W różnych krajach Europy powstawały wówczas szkoły rycerskie, które stawiały sobie za cel wykształcenie tzw. „człowieka z towarzystwa”, który byłby równocześnie dobrze przygotowany do pełnienia odpowiedzialnych funkcji w społeczeństwie. Stanisław Konarski podczas swoich studiów w Rzymie i późniejszych podróży do Francji, Niemiec i Austrii miał okazję poznać tamtejsze szkoły rycerskie. Niektóre wzory wykorzystał, tworząc słynne Collegium Nobilium.
Reforma szkolna Konarskiego stanowiła punkt zwrotny w walce o modernizację nauczania w Polsce XVIII w.
Założone przez niego w 1740 roku Collegium Nobilium, było szkołą przeznaczoną dla synów ówczesnej arystokracji, którzy podobnie jak ich ojcowie, mieli w przyszłości objąć rządy w Rzeczypospolitej. Konarski chciał wychować ich na światłych ludzi i prawych obywateli, dla których dobro kraju jest najważniejsze.
Nauka trwała 7 lat. W programie nauczania Konarski ograniczył rolę języka łacińskiego i położył nacisk na wykształcenie potrzebne w życiu. W kursie Collegium Nobilium pojawiły się więc nowe przedmioty: geografia, historia powszechna i ojczysta, nauki matematyczne i przyrodnicze, prawo i ekonomia. Zupełną nowością było położenie dużego nacisku na naukę języków nowożytnych, przede wszystkim francuskiego oraz niemieckiego, a także języka ojczystego. Nie zaniedbywano oczywiście także religii, którą Konarski uważał za fundament moralności. Doszły również przedmioty kształcące sprawność fizyczną - ćwiczenia, musztra, szermierka, jazda konna i taniec. Nowością były nie tylko same przedmioty, ale także metody nauczania. Zwracano uwagę na łączenie teorii z praktyką. I tak na przykład języka francuskiego wychowankowie uczyli się przez konwersacje z nauczycielem, a nawet ze służbą, która miała obowiązek tylko w ten sposób porozumiewać się z paniczami. Oprócz tego czytano obcojęzyczne czasopisma i książki, wystawiano francuskie sztuki teatralne. Naukę geografii prowadzono z zastosowaniem, rzadkich wówczas i kosztownych, pomocy naukowych, takich jak globus i atlasy. W nauczaniu historii ważne były odpowiednio dobrane lektury. Głównym celem pracy w kolegiach pijarskich było wychowanie poprzez naukę. W szczególny sposób wychowaniu służyły religia, filozofia z etyką i polityka. Postaw obywatelskich młodzież uczyła się także na specjalnych szkolnych sejmikach oraz podczas wspólnych wyjść na obrady sejmowe i do Zamku Królewskiego. Collegium Nobilium zapewniało również wygodne warunki życia. Gmach urządzony był zgodnie z wymaganiami higieny. Posiadał, oprócz sal, w których prowadzono zajęcia, łazienki, gabinet lekarski, jadalnię, bawialnię, bibliotekę, salę ćwiczeń, ogród. Każdy wychowanek miał osobny pokój, a na czterech paniczów przypadał jeden lokaj. Proponując tak bogaty program nauczania i wychowania, Konarski wymagał jednocześnie pełnej dyscypliny. Wychowankowie musieli ściśle przestrzegać porządku dnia oraz zasad obowiązujących w zachowaniu i ubiorze. Opornych spotykały kary. Nie były to jednak zazwyczaj kary cielesne, które Konarski pragnął całkowicie usunąć jako środek hańbiący człowieka. Uważał, że skuteczniejsze od rózgi jest oddziaływanie osoby nauczyciela. Wzór szkoły, jaki zaproponował ks. Konarski, był dostosowany do wymogów ówczesnych czasów. Nie sposób jednak nie zauważyć, że wiele jego propozycji okazało się ponadczasowych i choć minęło ponad dwieście pięćdziesiąt lat, są aktualne do dzisiaj.
19) Geneza powstania KEN
Bezpośrednią przyczyną podjęcia reformy edukacji było zniesienie zakonu jezuitów wymuszone przez dwory burbońskie na papieżu Klemensie XIV 21 lipca 1773r. 63 posłów na sejmie delegacyjnym zatwierdzającym pierwszy rozbiór Polski, w warunkach terroru państw zaborczych, płatnych zdrajców, popleczników Rosji, zapadła w dniu 14.10.1773 na wniosek podkanclerza litewskiego Joachima Chreptowicza, uchwała powołująca do życia KEN, która wzięła pod swój dozór wszystkie szkoły, z wyjątkiem Korpusu Kadetów.
20.Działalność Komisji Edukacji Narodowej struktura, kompetencje, członkowie.
Centralny organ władzy oświatowej w Polsce powołany przez sejm rozbiorowy 14 X 1773r. na wniosek króla Stanisława Poniatowskiego. Została powołana głównie dlatego, że do 1773r.edukacja podstawowa i średnia były w RP organizowane i kontrolowane przez zakon jezuitów. System stworzony przez jezuitów funkcjonował całkiem sprawnie choć cechował go swoisty konserwatoryzm i nietolerancja religijna. W 1773 r. zakon został nagle rozwiązany przez papieża Klemensa XIV co w Polsce zagroziło całkowitym upadkiem edukacji ale też dało impuls do reform szkolnictwa. Głównym inicjatorem i architektem powstania komisji był ksiądz Hugo Kołłątaj. Pierwotny skład Komisji liczył 8 osób: senatorów i 4 posłów reprezentujących koronę i wielkie księstwo Litewskie. Pierwszym prezesem został biskup Wileński Ignacy Jakub Massalski który na tym stanowisku dokonał wielu nadużyć finansowych w szkołach litewskich i w 1706 r został usunięty z tego stanowiska. Najbardziej zasłużonymi członkami byli posłowie wywodzący się z magnackich rodzin i rodzin powiązanych z tzw. FAMILIĄ m.in. Adam Kazimierz Czartoryski, Joachim Chreptowicz, Ignacy Potocki, Andrzej Zamojski. Ponadto w pierwszym składzie Komisji był biskup płocki Michał Poniatowski oraz August Sułkowski i Antoni Powiński. Jednak od samego początku faktycznymi pracownikami Komisji była grupa uczonych i artystów skupiona wokół Hugona Kołłątaja który nadawał cały czas ogólny kierunek jej działaniom
21) Powstanie i działalność Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych
Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych (1775-1792) to instytucja utworzona przez Komisję Edukacji Narodowej w roku 1775 w Warszawie. Głównym zadaniem Towarzystwa było opracowywanie programów i podręczników szkolnych zgodnych z nowym programem edukacyjnym. W sumie przygotowano 27 pozycji, w tym 5 opracowanych przez zagranicznych uczonych.
Efektem jego prac było między innymi stworzenie takich podręczników jak: "Elementarz dla szkół parafialnych" oraz "Gramatyka dla szkół narodowych z przypisami". Przewodniczącym Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych był Ignacy Potocki, a głównym sekretarzem Grzegorz Piramowicz. Znaczne zasługi w działalności Towarzystwa położył Hugo Kołłątaj. Członkami byli też Onufry Kopczyński, Kazimierz Narbutt, Józef Wybicki oraz dyrektorzy naukowi w Szkole Rycerskiej - Ch. Pfleiderer (niemiecki profesor matematyki) i Michał Jan HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Micha%C5%82_Jan_Hube&action=edit&redlink=1"Hube. Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych zakończyło działalność w roku 1792. Głównym twórcą i pomysłodawcą "Elementarza dla szkół parafialnych" był Tomasz HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tomasz_Satkowski&action=edit&redlink=1"Satkowski. Do przerwanej w 1792 działalności nawiązywał nazwą organ oświatowy Księstwa Warszawskiego, a później Królestwa Polskiego w latach 1810-1826HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Towarzystwo_do_Ksi%C4%85g_Elementarnych"[1].
22) koncepcja reformy szkolnictwa parafialnego i jej realizacja przez KEN
Komisja interesowała się także szkolnictwem parafialnym. Zainteresowaniom tym, jak już wiemy, sprzyjały, rozpowszechnione w Europie idee merkantylizmu, a zwłaszcza fizjokratyzmu. W prowadzonych dyskusjach zwyciężyła koncepcja szkoły parafialnej dostosowanej do potrzeb stanu chłopskiego, co ostatecznie zostało sprecyzowane w Ustawach KEN z 1783 roku; tam też został określony program szkoły parafialnej sprowadzający się do nauki religii, pisania, czytania, elementów miernictwa (wag i miar), wiadomości z dziedziny rolnictwa, ogrodnictwa i hodowli zwierząt. Program ten, jak tez problem przygotowania nauczycieli oraz dydaktyka zostały szczegółowo opisane przez Grzegorza Piramowicza w bezprecedensowym w literaturze europejskiej dziele Pt. „Powinności nauczyciela”. Był to podręcznik przeznaczony dla nauczyciela szkół parafialnych, w których autor wyraźnie określił w duchu fizjokratyzmu role nauczyciela nie tylko jako nauczającego w szkole początkowej, lecz także jako krzewiciela kultury w swoim środowisku wiejskim lub małomiasteczkowym. Wiele zawartych w nim spostrzeżeń dydaktycznych zachowało aktualność do dnia dzisiejszego. Podstawowa jednak trudnością w rozwoju szkół parafialnych KEN był brak pieniędzy na ich rozbudowie. Jedynie w diecezji wileńskiej mogły się one rozszerzyć w latach 1774-1776, w czasach, gdy prezesem KEN był biskup tej diecezji Ignacy Jakub Massalski. Po jego odejściu, w wyniku nie całkiem słusznych oskarżeń o nadużycia finansowe, liczba tych szkół na Litwie bardzo się zmniejszyła. Większe zainteresowanie tym, szkolnictwem nastąpiło dopiero w okresie sejmu czteroletniego, gdy zajęły się nim powstałe w 1789 roku komisje cywilno-wojskowe.
23) Reformy szkolnictwa średniego przeprowadzone przez KEN
Na mocy ustaw z 1783r. cały obszar Rzeczypospolitej podzielono na 10 wydziałów: 6 w Koronie i 4 na Litwie. W każdym wydziale była jedna szkoła wydziałowa i kilka podwydziałowych. Na czele szkoły stał rektor.Poza nim pracował prefekt, 6 profesorów, 1 kaznodzieja i 1 lub 2 metrów(nauczycieli języków obcych). Podobnie przedstawiał się skład personalny w szkole podwydziałowej, z tym, że kierował nią prorektor i najczęściej pracowało w niej 3 profesorów. W szkołach wydziałowych było 6 klas, w których program nauczania realizowano w ciągu 7 lat nauki. Klasa piąta była 2-letnia. W szkołach podwydziałowych były 3 kalsy z 6-letnim okresem nauki. Zakres programu nauczania obydwu szkół był w zasadzie jednakowy i obejmował: arytmetykę, geometrię, algebrę, rysunek mierniczy, historię naturalną (rolnictwo, ogrodnictwo, botanikę, geologię), gramatykę, logikę, historię sztuk i rzemiosł oraz języków: francuskiego lub niemieckiego. Szczególny nacisk kładziono na naukę moralną. Cały program miał być realizowany w języku ojczystym. W szkołach pojawiły się pomoce naukowe jak mapy, globusy, modele. Poza tym zakładano gabinety przedmiotowe, ogrody doświadczalne itp. Wprowadzono uroczystości szkolne jak rozpoczęcie czy zakończenie roku szkolnego. Wprowadzono też zwyczaj nagradzania najlepszych uczniów złotym lub srebrnym medalem „Diligentiae”. Szkolnictwo to było przeznaczone wyłącznie dla chłopców. Edukacji dziewcząt nie udało się zorganizować według nowych zasad.
24) Reforma uniwersytetów w dobie KEN
Reformę Akademii Krakowskiej przeprowadził w 1783r. z polecenia KEN ks. dr Hugon Kołłątaj. Zaczął on od zapewnienia jej podstaw materialnych. Następnie przystąpił do wprowadzenia zmian w strukturze i programach nauczania, wprowadził wykłady w języku polskim i dokonał reorganizacji całej struktury szkoły.
W wyniku tych zmian uczelnia już pod nazwą Szkoły Głównej Koronnej dzieliła się na 2 wydziały: fizyczny: obejmujący szkoły: matematyczną, fizyczną i lekarską oraz wydział moralny: szkoły: teologii, prawa i literatury. Szkoły te dzieliły się na katedry. Reformie organizacyjnej towarzyszyła reforma programu studiów, polegająca na usunięciu niektórych dotychczasowych przedmiotów i wprowadzeniu nowych z zakresu nowoczesnej filozofii i nauk empirycznych. W związku z tym Kołłątaj utworzył obserwatorium astronomiczne, ogród botaniczny, klinikę i galerię malarstwa. Sprowadzał z zagranicy książki i aparaturę badawczą. Dzięki inicjatywie Kołłątaja i poparciu młodych profesorów, wśród których najwybitniejszy był Jan Śniadecki, Szkoła Główna obok kształcenia zawodowego rozpoczęła również badania naukowe i popularyzację wiedzy.
Akademia Wileńska została przekształcona w latach 1783 - 1785 w Szkołę Główną Litewską. Reformy dokonał astronom Marcin Poczobut Odlanicki. Organizacja uczelni była podobna jak w Krakowie. Sprowadził do niej z zagranicy kilku profesorów, wśród nich znakomitego przyrodnika Jerzego Forstera. Znaleźli się także utalentowani Polacy, jak fizyk J. Mickiewicz. Szczególnie podniósł się poziom nauk matematycznych, przyrodniczych oraz medycznych. Dzięki odnowionej Szkole Głównej Litewskiej poznawano nowe nauki i szerzył się duch oświecenia na ziemiach zachodnich. Pod jej nadzór przeszły wszystkie szkoły średnie na Litwie.
Reforma uniwersytetów miała dla KEN ogromne znaczenie. Uczelnie kształciły nauczycieli, prowadziły badania naukowe. Przejęcie obowiązków kontroli i nadzoru w zakresie administracyjnym, dydaktycznym i kadrowym, zapewniło jednolitość całego systemu szkolnego. Wybierani corocznie z pośród profesorów wizytatorzy docierali do powierzonych szkół i sporządzali raporty o ich stanie.
25) Znaczenie działalności KEN dla oświaty polskiej.
Do najważniejszych osiągnięć pedagogicznych należy zaliczyć:
-ponad 20 letnią działalność pierwszej w Europie świeckiej, państwowej i centralnej władzy oświatowej, obejmującej swym zasięgiem całość szkolnictwa
-stworzenie podstaw organizacyjnych nowoczesnego systemu szkolnego z jego administracyjnym i pedagogicznym nadzorem i kontrolą, określoną siecią i ustrojem szkolnym
-dostosowanie programu nauczania i wychowania do aktualnych potrzeb życia społecznego i ekonomicznego państwa i narodu
-wprowadzenie do szkolnictwa specjalnie przygotowanych do zawodu nauczycieli świeckich.
Do powyższych osiągnięć odwoływali się działacze oświatowi i pedagodzy czasów Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Reformy KEN były wzorem dla reform oświaty m.in. w Prusach i Rosji. Reformy KEN posłużyły jako wzór dla reformy szkolnej dokonanej w 1803r. Jej dzieło trwało praktycznie do 1830r. Dzięki wychowaniu patriotyczno - obywatelskiemu została ugruntowana świadomość narodowa Polaków podczas zaborów.
26) Poglądy pedagogiczne Jana Henryka Pestalozziego. Koncepcje programowe i metodyczne szkoły elementarnej
Pestalozzi wychodził z założenia, że celem wychowania powinno być przygotowanie dzieci warstw najniższych do życia. Chodziło mu o rozwijanie osobowości dziecka przez kształtowanie jego zdolności, rozbudzania umysłu i wyobraźni oraz poczucia własnej godności. Zgodnie z poglądami Rousseau Pestalozzi stał na stanowisku, że rozwojem człowieka rządzą podobne prawa co i rozwojem przyrody. Ponieważ prawa natury są niezmienne, wychowanie może być skuteczne tylko wtedy kiedy będzie się ściśle na nich opierać. O naturalnym rozwoju dziecka decydują wg niego 3 siły: intelektualna - głowa, fizyczna - ręka i moralna - serce.Nauczanie początkowe zarówno na szczeblu przedszkolnym jak i szkolnym powinno uwzględnić następujące zasady:1)wiedzę dostosować do możliwości poznawczych dziecka2) w nauczaniu wychodzić zawsze od rzeczy konkretnych, bliskich i łatwych do trudniejszych, dalszych i złożonych3) poznając elementy, dążyć do poznawania całości4) łączyć nauczanie z zabawą by uczynić je bliskim i przyjemnym Pestalozzi opracował program nauczania, który opierał się na nauce rachunków, geometrii i rysunków oraz języka. Nauka języka powinna być podstawą, gdyż dziecko nie znając języka ojczystego nie będzie w stanie przyswoić sobie ogólnych pojęć.Nauczanie rachunków opierał na liczmanach, następnie na sześcianach. Z nauczaniem arytmetyki łączyła się ściśle nauka geometrii i rysunków. Dzieci rozpoczynały od rysowania linii prostej. Dzielenie linii prostej i kwadratu było podbudową dla arytmetyki i nauki ułamków, zaś rysowanie figur geometrycznych wprawianiem do nauki pisania. Po opanowanie brzmienia samogłosek, a następnie spółgłosek łączono je w sylaby za pomocą ruchomego alfabetu. Sylaby łączono w wyrazy.
Pestalozzi uważał, że wiedza teoretyczna ma wartość tylko wtedy, kiedy dziecko potrafi ją stosować. Należało zatem ćwiczyć zręczność manipulowania i posługiwania się narzędziami. Pestalozzi wychodził z założenia, że szkoła powinna być przedłużeniem atmosfery wychowawczej rodziny.Koncepcja organizacji szkoły elementarnej a szczególnie metodyki działania początkowego Pestalozziego odegrała ogromną rolą w procesie upowszechniania oświaty ludowej.
27) System wychowania Fryderyka Froebla.
Fryderyk Froebel jest twórcą tzw. Ogródków dziecięcych i nowoczesnego wychowania przedszkolnego. Sam jako nauczyciel był bezpośrednim uczniem Pestalozziego. Do poświęcenia się wychowaniu przedszkolnemu skłoniło go przejęcie się metodą Pestalozziego i wspomnienie własnego dzieciństwa, pełnego udręki. Początkowo zakładał szkółki dla dzieci i nauczał w nich metodą Pestalozziego, pozostawiając dzieciom dużo swobody i akcentując naturalność w wychowaniu. Pierwszy „Ogródek dziecięcy” założył w 1837r. Nazwa ta miała wyraźnie głębszy sens: według jego teorii, szkoła to ogród, dzieci to rośliny, a nauczyciel to ogrodnik. Od tego czasu poświęcił się całkowicie wychowaniu i propagowaniu wychowania małych dzieci oraz kształceniu pań i panien na wychowawczynie dzieci. Główne swoje dzieło wydał w 1826r pt. „Menschenerziehung” i zaczął wydawać czasopismo które było poświecone pedagogice dziecięcej. Z artykułów po jego śmierci została utworzona książka pt. „Ogród dziecięcy”. Główny nacisk w swojej ;pracy kładł na wszechstronny rozwój fizyczny, umysłowy i moralny dziecka. Ogrody miały dawać to czego nie dawał dom rodzinny, miały rozwijać aktywność i samodzielność dziecka, przyzwyczajać do obcowania z rówieśnikami, do wzajemnego pomagania itp. Główną metodą pracy w ogródkach były szeroko stosowane zabawy ruchowe z towarzyszącym śpiewem, zabawy-rozwijające zmysły dziecka, ćwiczenia w rysowaniu, wycinaniu, wyszywaniu, wyplataniu z towarzyszącymi opowiadaniami i wierszami, pielęgnowanie roślin i zwierząt.
28) Koncepcje wychowania Diesterwega.
Fredrich Adolf Wilhelm Diesterweg (1790-1866) niemiecki pedagog i działacz oświatowy, walczył o utworzenie i uznanie jednolitych podstaw kształcenia dla całego społeczeństwa. Cel ten był, według niego, możliwy do osiągnięcia tylko poprzez nauczanie blisko związane z otaczającą rzeczywistością. Dzieła: “Monotonne wykłady, mechaniczny pedantyzm, bezduszne postępowanie”.
Poglądy pedagogiczne: · popularyzator idei J.H. Pestalozziego; · praca wychowawcza dostosowana do rozwoju człowieka; · kształcenie umysłowe ma rozwijać zdolności poznawcze; · szkoła - bliżej życia, · zabiegał o powszechną, państwową świecką szkołę elementarną.
Zasługi: · jako pierwszy do literatury wprowadził termin „pedagogika społeczna”; · organizował związki zawodowe nauczycieli i ich dokształcanie; · sformułował kanony nauczania poglądowego.
Diesterweg uważa następujące twierdzenia za prawdy nie do obalenia:1) Uczeń to tylko wie dobrze, co umie porządnie wypowiedzieć.2) Uczy się on dokładnie tylko tego, na temat czego ma się wypowiedzieć. 3) Tak jak najlepszymi wychowawcami- zwłaszcza tam, gdzie mowa o właściwym postępowaniu ucznia- są jednostki małomówne, tak samo najlepszymi nauczycielami są, jeżeli nie małomówni, to na pewno mniej gadatliwi i rozmowni. Ci , którzy cierpią na manię mówienia są najgorsi.
30) Charakterystyka szkolnictwa polskiego w zaborze rosyjskim.
Po rozbiorze Polski Katarzyna II przystąpiła do likwidacji szkół byłej KEN, bądź też rozpoczęła oddawać je pod opiekę zakonów. Nowy car Aleksander I mianował kuratorem okręgu wileńskiego Adama Czartoryskiego, zezwalając jednocześnie na tworzenie szkół polskich na całym terenie zabranym Polsce w wyniku rozbiorów. Całe szkolnictwo miało podlegać Uniwersytetowi Wileńskiemu. Bezpośredni nadzór w guberniach północnych objął Czartoryski a nad południowymi Tadeusz Czacki i Hugon Kołłątaj. W guberniach południowych zwrócono uwagę szczególnie na szkolnictwo elementarne. Czacki i Kołłątaj dążyli do tego, by działające w każdej parafii szkoły elementarne objęły wszystkie dzieci bez względu na płeć i wyznanie.
Zatwierdzona ustawa w 1808r. zalecała tworzenie szkół elementarnych w każdym mieście i każdej wsi. Ustawa ta wprowadzała obowiązek szkolny dla dzieci miejskich w wieku od 6 do 11-12 lat i wiejskich od 8 do11-12lat. Oprócz wiedzy elementarnej, higieny i religii, program nauczania przewidywał w zależności od środowiska wiedzę rolniczą, ogrodniczą, elementy miernictwa, handlu i rzemiosła. Dziewczęta zapoznawano z robotami domowymi i gospodarskimi. Zniesiono zasadę stanowioności i wprowadzono zasadę drożności. Po skończeniu tzw. klasy przygotowawczej przy szkole elementarnej uczeń miał prawo rozpocząć naukę w szkole średniej. Szkole elementarnej nadano program ogólnokształcący i dopiero na jego bazie przewidywano dokształcanie w zakresie rzemiosła, rolnictwa. Całe szkolnictwo miało mieć charakter narodowy
Założone przez Czackiego w 1805r. gimnazjum składało się z dwu stopni. W pierwszym - czteroletnim- program nauczania obejmował języki nowożytne, początki arytmetyki, geografii i nauki moralnej. Stopień drugi - sześcioletni - obejmował przedmioty humanistyczne i przyrodnicze. Szkoły podwydziałowe i wydziałowe były niepełnymi szkołami średnimi. Nie dawały prawa wstępu na studia wyższe. Ich program poza wiedzą elementarną, uwzględniał łacinę, języki nowożytne, wiedzę przyrodniczą, rysunki i kaligrafię. Zaczęto zakładać szkoły wyższe o charakterze zawodowym.
31. Germanizacja szkolnictwa polskiego w zaborze pruskim
W 1763r powstała ustawa której to podporządkowano szkolnictwo. Wprowadzono od 6 do 13 r. ż obowiązek szkolny. Trzy rodzaje szkół: elementarne, wydziałowe, gimnazja. Głównym orężem germanizacji było od najmłodszych lat trzeba wpajac ideały Pruskie.. dominował j. niemiecki, uczniowie Polscy siedzieli w ławkach z uczniami niemieckimi. Szkoły uczonych były dla osób które chciały zając urzędy, pracowac umysłowo. Zredukowano liczbę gimnazjów z 20 do 6. Represje wobec tych którzy przejawiali postawy polskości. J. niemiecki został wprowadzony do nauczania religii, dziec odmawiały takiego typu nauczania i były stosowane represje wobec całej rodziny. W 1805r dzieci zaczęły strajk we Wrześni.
32) Stan szkolnictwa polskiego w zaborze austriackim w okresie autonomii galicyjskiej (powstanie i działalność Rady Szkolnej Krajowej).
Bezpośrednio po pierwszym rozbiorze władze austriackie podporządkowały polskie szkoły parafialne zarządowi państwa i rozpoczęły ich germanizację. Zgodnie z reformą z 1805r. szkoły elementarne podzielono na dwa rodzaje, tzw. Trywialne i główne. Germanizacja nie przyniosła spodziewanego skutku, gdyż języka niemieckiego nie znali najczęściej sami nauczyciele. Szkoły trywialne zakładano na wsiach. Miały uczyć Widzy elementarnej i religii i wychowywać posłusznych poddanych dla cesarstwa austriackiego.
Znacznie wyższy poziom reprezentowały szkoły elementarne miejskie zwane głównymi. Miały one przygotowywać młodzież do dalszej nauki lub pracy w rzemiośle i handlu. Uczono się w języku niemieckim.
Sytuacja szkolnictwa ludowego poprawiła się dopiero po uzyskaniu w 1866r. przez Galicję autonomii. Wprowadzono wtedy do szkół język polski, odsunięto Kościół od nadzoru nad szkolnictwem i wprowadzono szkołę elementarną bezpłatną i obowiązkową. W 1906r. nastąpiło połączenie różnych organizacji nauczycielskich w Krajowy Związek Nauczycieli Ludowych, który skupił większość nauczycieli szkół elementarnych.
Jeśli chodzi o szkoły średnie i wyższe to za główne przedmioty nauczania uznano łacinę, religię i język niemiecki. W klasach młodszych językiem wykładowym był niemiecki, w starszych łacina. Z programu nauczania usunięto wszystko to, co mogłoby im przypomnieć ich polskie pochodzenie. Aby zwiększyć wpływy germanizacyjne na polską młodzież, władze austriackie powołały w 1744r. we Lwowie uniwersytet. Ponieważ miał on realizować przede wszystkim cele polityczne, jego poziom naukowy był bardzo niski.
Sytuacja szkolnictwa średniego tak jak i ludowego poprawiła się w okresie autonomii, gdy w 1866r. powołano Radę Szkolną Krajową. Pierwszym jej postanowieniem było wprowadzenie do szkół elementarnych i średnich języka polskiego. Następne postanowienia nie przyniosły istotnych zmian. Nie unowocześniono programu nauczania do 1918r. Oprócz gimnazjów ogólnokształcących działało kilka gimnazjów i szkół realnych. Pierwsze były szkołami średnimi, w których przeważały przedmioty matematyczno-przyrodnicze i języki nowożytne. Szkoły realne nie miały praw szkół średnich. Przygotowywały do pracy lub do dalszej nauki w szkołach technicznych.
Ze względu na brak przemysłu słabo rozwijały się szkoły zawodowe. Największym oświatowym osiągnięciem Galicji po uzyskaniu niepodległości było szkolnictwo wyższe. Na początku lat 70-tych dokonano repolonizacji UJ i Uniwersytetu Lwowskiego. Pod koniec XIXw. Uczelnie te posiadały już po kilkudziesięciu profesorów i docentów. W 1877r. powstała pierwsza we Lwowie politechnika. Galicyjskie szkolnictwo wyższe przyczyniło się nie tylko do rozwoju nauki i kultury polskiej, ale również ze względu na napływ młodzieży z zaboru pruskiego i rosyjskiego, stało się czynnikiem integrującym dążenia narodowe Polaków.
33) Formy walki społeczeństwa polskiego z germanizacją i rusyfikacją-
a)germanizacja- Wielkie Księstwo Poznańskie oraz dzielnice dawnej Polski-Pomorze, Śląsk oraz Warmia i Mazury znajdowały się pod panowaniem zaboru pruskiego. Rozwój na tych ziemiach poszedł w innym kierunku niż na ziemiach Królestwa Polskiego. Rząd pruski dbał o gospodarkę, a także o rozwój sieci komunikacyjnej. Władze pruskie w 1815r. obiecały Polakom swobody narodowe (np. język polski w szkołach i urzędach). Z czasem te swobody stopniowo ograniczano. Szczególnie po powstaniach władze pruskie bały się, że Polacy będą chcieli dążyć do polskiego państwa niepodległościowego, które może zagrozić państwu pruskiemu. Obronę polskości wspierały m.in. Towarzystwo Oświaty Polskiej i Towarzystwo Czytelni Ludowych. Polskie życie społeczne i kulturalne rozwijało się dzięki licznym organizacjom społecznym, kulturalnym i gospodarczym. W miastach, miasteczkach a nawet na wsiach powstawały polskie chóry, towarzystwa rzemieślnicze i organizacje rolnicze. Młodzież skupiała się w licznych kołach Towarzystwa Gimnastycznego. W ramach jego działalności młodzież uprawiała sport oraz rozwijała życie kulturalne. Na początku XX w. powstały pierwsze kluby sportowe oraz harcerstwo. Mimo trudności ze strony władz pruskich, organizowano obchody ważnych rocznic historycznych. W 1875 r. otwarto w Poznaniu Teatr Polski wzniesiony ze składek społeczeństwa. Centrum polskiej działalności był budynek Bazaru, wybudowany w latach 40 XIXw. W walce przeciwko germanizacji brali udział chłopi, rzemieślnicy, inteligencja oraz duchowieństwo katolickie. Starano się nie dopuścić, aby ziemia polska przeszła w ręce Niemców. Rząd pruski widząc opór społeczeństwa polskiego stosował coraz brutalniejsze metody germanizacji. Nakazał naukę religii w języku niemieckim. W odpowiedzi na ten akt dzieci w szkole we Wrześni rozpoczęły strajk szkolny(1901r.). Mimo bicia, przetrzymywania po lekcjach czy procesów wytaczanych dla rodziców przez kilka miesięcy odmawiały udzielania odpowiedzi w języku niemieckim. Szerokim echem podobnie jak sprawa wrzesińska odbiła się sprawa Michała Drzymały, który gdy nie otrzymał pozwolenia na zbudowanie domu na zakupionej działce zamieszkał w wozie cyrkowym. Chociaż dzieci wrzesińskie jak i Michał Drzymała przegrali swoje batalie to odnieśli moralne zwycięstwo umacniając opór społeczeństwa polskiego.
b)rusyfikacja- Po klęsce powstania styczniowego carat zlikwidował odrębność Królestwa Polskiego. Pod nowa nazwą Kraj Przywiślański stał się częścią Rosji. W ramach rusyfikacji ważniejsze urzędy obsadzono Rosjanami, a rosyjski stał się językiem urzędowym i wykładowym w szkołach średnich, a później tez w szkołach elementarnych(oprócz języka polskiego i religii). Represje dotknęły również Kościół katolicki za udzielenie pomocy powstańcom. Zlikwidowano część klasztorów, skonfiskowano niektóre majątki kościelne, opornych biskupów wywieziono w głąb Rosji. Szczególnie prześladowano Kościół Unicki. Unitów siłą zmuszano do przejścia do Kościoła prawosławnego, prawosławnego ich parafie i diecezje zlikwidowano. Represje spadły nie tylko na ludność w dawnym Królestwie Polskim, ale także na obszary należące do przedrozbiorowej RP. Klęska powstania styczniowego uświadomiła Polakom, że marzenia o budowie niepodległej Polski należy odłożyć na później. Wielu aktywnych Polaków uważała, że skoro budowa państwa polskiego jest nierealna to można inaczej pomóc narodowi. Swoje wysiłki kierowano na rozwój gospodarczy i kulturalny. Zakładano instytucje gospodarcze i naukowe, wydawano czasopisma ekonomiczne, podejmowano działania zmierzające do uprzemysłowienia kraju za pomocą polskiego kapitału. To wszystko określano mianem pracy organicznej. Jej zwolennicy uważali, że tak postawa da więcej niż krwawe powstania. Służy rozwojowi kraju i zapewnia pomyślność poszczególnym jednostkom. Potrzebę pracy dla rozwoju kraju głosili wówczas wybitni Polacy w tym znani pisarze: Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz i Maria Konopnicka. Uważali, że szczególni ważne jest podniesienie poziomu umysłowego prostego ludu, aby rozwinąć w nim świadomość narodową i obywatelską. W tym celu zalecali tak zwana prace u podstaw, czyli rozpowszechnianie oświaty wśród szerokich warstw narodu. Kazało się ze aktywność Polaków niemoce ograniczać się do spraw czysto gospodarczych. Rząd carski prowadził politykę wynaradawiania, czyli niszczenia świadomości narodowej. Cenzura kontrolowała gazety, czasopisma i książki. W szkołach tępiono najmniejsze oznaki polskości. Zakazano czytania i posiadania polskich książek. Wobec uczniów stosowano najróżniejsze kary włącznie z usunięciem ze szkoły. Represje nie odniosły zamierzonego skutku. Wpłynęły jednak na wzmocnienie ducha oporu. Uczniowie i studenci tworzyli tajne biblioteczki zakazanych dzieł polskich najczęściej w mieszkaniach prywatnych. Spotykali się aby samodzielnie poznawać to czego nie uczono w szkołach rosyjskich a więc literaturę i dziej ojczyste. Odbywały się nawet na poziomie uniwersyteckim,. Wygłaszano je zazwyczaj w mieszkaniach prywatnych. Ponieważ ze względu bezpieczeństwa zmieniano miejsce nadano tej formie nazwę „uniwersytet latający”. Polityka rusyfikacji wzmocniła ducha społeczeństwa polskiego. Rozwinęły się różne formy tajnego nauczania. Wielką role w budzeniu uczuć narodowych odegrała literatura.
34) Działalność oświatowa i poglądy pedagogiczne Śniadeckiego, Trentowskiego, Estkowskiego, Libelta, Cieszkowskiego, Staszica.
Kierunek oświeceniowy reprezentowali Staszic i Śniadecki
Stanisław Staszic „uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” „przestrogi dla Polski” wierzył w siłę wychowania która może uczynić wolnych od nierówności edukacja powinna mieć charakter narodowy jawny i dla wszystkich.
Jędrzej Śniadecki „o wychowaniu fizycznym dzieci” zwolennik naturalizmu pedagogicznego, konieczność kształcenia kondycji i siły fizycznej.
Drugi nurt romantyczny:( Libelt, Cieszkowski, Trentowski, Estkowski)
Karol Libelt „o miłości ojczyzny” szkoła ma uczyć dziejów narodów i religii te przedmioty kształtują patriotyzm. Nauczyciel jest b. ważny musi mieć powołanie (moralny patriota wzór)
August Cieszkowski koncepcja mesjanizmu. Narody uciskane zyskają wolność i przez to w całej Europie zapanuje spokój i zrealizują się słowa modlitwy o chleb powszedni Przywiązuje dużą wagę do wychowania przedszkolnego. ”o ochronkach wiejskich”
Bronisław Trentowski - dąży do rozwoju pedagogiki narodowej , kształcenie patriotyzmu tradycji.
Eweryst Estkowski domaga się polskości w szkole i powszechności nauczania
Wszyscy przedstawiciele widzą rolę wychowania rodzinnego. Praca organiczna i u podstaw podkreślają rolę domu rodzinnego w celu kształcenia charakteru i osobowości. Upowszechnienie wiedzy pedagogicznej wśród rodziców: uczono ich podstaw psychologii wychowawczej z zasadami wychowania.
35) System pedagogiczny Herbarta. Cechy i wpływ na szkolnictwo w XVIII i XIX w.
Głównym celem dociekań naukowych Herbarta było stworzenie z pedagogiki zwartego systemu uzasadnionych pojęć. Uważał on, że pedagogika nie może stanowić refleksji wynikających z doświadczenia i intuicji. Jej twierdzenia powinny być konstruowane za pomocą metod badawczych stosowanych w naukach ścisłych, szczególnie w matematyce i fizyce. Drobiazgowo opracowany system pedagogiczny Herbarta opierał się na etyce i psychologii. Etyka wyznacza cel wychowania, którym jest silny charakter moralny. Psychologia zaś wskazuje środki i sposoby realizacji owego celu. Zdaniem Herbarta na wiedzę ludzką składa się odpowiednia liczba wyobrażeń, które są po prostu śladami po doznanych wcześniej wrażeniach. O poziomie wiedzy człowieka, a tym samym jego jakości moralnej decyduje zatem odpowiednio duża liczba silnych i powiązanych ze sobą wyobrażeń. O wielkiej popularności dydaktyki Herbarta zadecydowało głównie to, że wskazał on na konieczność ścisłej synchronizacji procesu nauczania z procesem przyswajania nowych wiadomości przez ucznia. Wg Herbarta proces poznawania rzeczywistości przez uczniów przebiega przez następujące stałe etapy. Pierwszy wynika z naturalnego dążenia do poznawania nowych rzeczy i zjawisk. Uczeń koncentruje uwagę na tym co jest nowe, nieznane, określa to i wyróżnia z tła. Drugim etapem jest kojarzenie tego zjawiska ze zjawiskami poznanymi wcześniej. Etap trzeci jest pogłębieniem drugiego. Wyróżnia 4 etapy nauczania: jasność, kojarzenie, system i metoda. Są one ściśle związane z wymienionymi wyżej etapami.
36) Koncepcja nowego wychowania z przełomu XIX i XX w. Źródła, poglądy, systemy: Dewey, Key, Decroly, Freinet, Montessori, Parkhurst
Reformatorski ruch pedagogiczny rozwijający się pod hasłami dostosowania treści form i metod nauczania i wychowania do właściwości psychicznych potrzeb i zainteresowań wychowanków, upodmiotowienia ucznia w procesie nauczania i wychowania, zbliżenia szkoły do życia, był reakcją na rygoryzm i formalizm dydaktyczny szkoły tradycyjnej
Dewey - przedstawiciel pragmatyzmu twórca jego odmiany zwanej instrumentalizmem zainicjował ruch zwany progresywizmem, twórca koncepcji szkoły działania.
Key - działaczka ruchu kobiecego, propagatorka indywidualistycznego wychowania.
Decroly - przedstawiciel kierunku naturalistycznego i ruchu szkoły aktywnej w wychowaniu, twórca metody nauczania początkowego wg Ośrodków zainteresowań, założyciel instytutu nauczania specjalnego szkoły opartej na własnej koncepcji wychowawczej.
Freinet - twórca oryginalnej metody nauczania opartej na swobodnej ekspresji dziecka wyrażanej za pomocą tekstów i rysunków. Montessori - twórca systemu wychowania przedszkolnego odwołującego Siudo spontanicznej aktywności dziecka kładącego nacisk na kształcenie jego zmysłów.
Parkhurst - twórczyni systemu nauczania określanego mianem "daltoński plan laboratoryjny".
37) „Nowe wychowanie” w pedagogice opiekuńczo - wychowawczej. Poglądy i systemy: Radlińska, Korczak, Grzegorzewska, Markiewicz, Jeżewski, Babicki.
Charakterystyka systemu opiekuńczo-wychowawczego Janusza Korczaka
Podstawowymi założeniami pedagogiki Korczaka są :
- Szacunek do dziecka jako człowieka który ma się rozwijać poprzez swoją aktywność - Zasada partnerstwa dziecka w procesie wychowania - Prawo dziecka do opieki oraz odpowiedzialność społeczeństwa dorosłych za warunki życia dziecka - Poszukiwanie syntezy wiedzy o dziecku - Techniki działania pedagogicznego jako konsekwencja przyjętych ogólnych założeń systemu opiekuńczo- wychowawczego - Koncepcja wychowawcy, wynikająca z ogólnej postawy Korczaka wobec dziecka
Ze względu na treść pedagogiczną Nowego Wychowania podkreśla się w dziełach Korczaka jego trzy główne zasady:
- treści ogólno ludzkie które powinny być udostępnione całemu społeczeństwu adresowane do rodziców i dzieci. - treści ogólno pedagogiczne do wykorzystania w kształceniu i doskonaleniu kadry pedagogicznej. - treści szczegółowe do wykorzystania szczególnie przez wychowawców zatrudnionych w placówkach opiekuńczo- wychowawczych.
Kazimierz Jeżewski- (1877- 1948)- 1906 - za sprawą Jeżewskiego powołano Towarzystwo Opieki nad Dzieckiem w Warszawie. 1907 założył Towarzystwo Gniazd Sierocych. Sierocych gniazdo wg Koncepcji Jeżewskiego powstało w 1909 w Stanisławczyku. Cechy konstytutywne gniazd: 1. Organizacja wewnętrzna. Na wzorach rodziny i wychowania rodzinnego. 2. wychowanie w pracy i przez prace. 3. kształcenie zawodowe. 4. odpowiedzialność za wychowanka i dążenie do jego usamodzielnienia. 5. praca społeczna i przestrzeganie jej zasad. 6. podnoszenie poziomu kultury rolnej na wsi. Józef Czesław Babicki (1880- 1952) na podstawie swoich doświadczeń i obserwacji zainicjował i stworzył tzw. rodzinkowy system opieki wychowawczej, będący zalążkiem współczesnych rodzinnych domów dziecka. Zatrudniony od 1928 w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej, zreorganizował system opieki nad dziećmi. Był także współzałożycielem (1926) i działaczem związku zawodowego wychowawców. Działalność opiekuńczo-wychowawczą prowadził także w czasie II wojny światowej. Do podstawowych zagadnień w propagowanym systemie wychowawczo-opiekuńczym Babickiego należy zaliczyć:
- poznanie dziecka, - prawo dziecka do miłości, - szacunek oraz jego ogólne dobro.Szlachetna troska o dziecko, o uczynienie go szczęśliwym, bez kompleksów, stworzenie mu dobrych warunków rozwoju, ciągła walka o to, aby metody wychowania wychodziły z prawidłowości rozwoju psychiki dziecka, każą umieścić Józefa Czesława Babickiego w rzędzie najwybitniejszych wychowawców w naszej historii edukacji narodowej.
Istota wychowania polega na współistnieniu 3 elementów: 1. wychowawca jako podmiot. 2. wychowanek jako przedmiot, 3. nić porozumienia miedzy wychowawca a wychowankiem.
Ks. Bronisław Markiewicz (1842- 1912) System wychowania: oparty na miłości, powściągliwości i pracy( powściągliwość- cecha kardynalna- umiar w piciu, jedzeniu, mówieniu, zabawach., niepalenie, niepicie alkoholu.)
1.wych dzieci do warunków jakich przyjdzie im żyć. 2.Dwuzawodowość. Wprowadził karty VOT (wnikliwe analizowanie każdego dziecka), wyznaczały kierunek działania wychowawczego , sprawdzały te działania. Z pracy uczynił zasadę i metodę wychowawczą.
Wyróżnił 3 rodzaje pracy i lenistwa: fizyczna, umysłowa i duchowa. Wprowadził metodę uprzedzającą- uprzedzać złe zachowania dziecka, nie dopuszczać do nich. Bardzo ważne było wychowanie przez wzór, słówko wieczorne, muzyka, krajoznawstwo i religijność.
Maria Grzegorzewska jako pierwsza w Polsce podjęła systematyczne badania nad zagadnieniami pedagogiki niepełnosprawnych, stworzyła jej podstawy. Wychodząc z założenia, że człowiek jest psychofizyczną jednością, wysunęła tezę globalnego ujęcia odchyleń od normy; rozwijała zagadnienia kompensacji w rewalidacji niepełnosprawnych (teoria dynamicznych układów strukturalnych). Maria Grzegorzewska za najistotniejsze swoje osiągnięcia uważała prace związane z kształceniem nauczycieli. Niejednokrotnie podnosiła zagadnienia deontologii nauczycielskiej uznając, że powodzenie procesu dydaktyczno-wychowawczego jest uzależnione przede wszystkim od nauczyciela. Maria Grzegorzewska - założycielka pierwszego w Polsce Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (1922 r.)
Helena Radlińska - jest twórczynią polskiej szkoły pedagogiki społecznej, która odegrała znaczną rolę w myśli i praktyce pedagogicznej Drugiej Rzeczypospolitej. Pedagogika w ujęciu Radlińskiej jest zaangażowana w proces przebudowy społecznej i wykracza poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel- uczeń. Twierdząc, iż wychowanie odbywa się przez "społeczeństwo”, Radlińska zaznacza rolę, jaką w tym procesie odgrywają wpływy społeczne, których źródłem jest np. rodzina, grupa rówieśnicza, lokalna społeczność czy miejsce pracy. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z wielu instytucji wychowawczych.