15. Zabytki staropolskie (świeckie).
Nurt świecki - najstarsze zabytki języka polskiego:
1. Liryka obyczajowa - Przecław Słota „O zachowaniu się przy stole”- XV w. Zawiera pochwałę biesiady, podczas której zapomina się o troskach. Autor podaje zbiór przepisów, jak należy zachować się przy stole, aby nie okazać się człowiekiem nieobytym towarzysko. Charakterystyczne są partie pochwalne na cześć kobiety. Słota wspomina o potrzebie służenia paniom i dawaniu im pierwszeństwa przy stole.
2. Liryka społeczna - „Satyra na leniwych chłopów” - XV w. Bezimienny autor wyraża opinię szlachcica na temat pracy chłopów pańszczyźnianych. Satyrycznie podchodzi do pozorowania przez chłopów pracy „na pańskiem”. Skutecznie próbują unikać swoich obowiązków symulując chorobę lub zaprzęgając chore zwierzęta. Autor skontrastował prostotę chłopa i jego skromny wygląd z obłudą i chytrością natury.
3. „Kronika” Galla Anonima - XII w., napisana po łacinie, opiewająca 3 władców: Chrobrego, Śmiałego, Krzywoustego. Gall przebywał na dworze Bolesława Krzywoustego, aby - jak sam wspomina - „nie jeść darmo polskiego chleba” spisał dzieje Polski od czasów najdawniejszych do jemu współczesnych, tj. do 1113 r. „Kronika” składa się z trzech części. W pierwszej zostały opisane dawne dzieje Polski, zaś druga i trzecia poświęcone zostały Bolesławowi Krzywoustemu.
4. „Kronika” Wincentego Kadłubka została spisana w ciągu ostatnich lat XII w., a zakończona w 1202 r. Zawiera 4 księgi. Księga I jest zupełną nowością, zawiera bowiem bajeczne dzieje Polski z legendami o Krakusie, Wandzie i Popielu. Księga II, do której czerpał materiały głównie z „Kroniki” Galla, obejmuje dzieje Polski do końca panowania Bolesława Krzywoustego, księgi III i IV - dalsze dzieje Polski do 1202 r.
5. „Kronika” Jana z Czarnkowa pochodzi z XIV w. i nie obejmuje całokształtu dziejów Polski, lecz tylko czasy współczesne autorowi. Podkanclerzy Kazimierza Wielkiego, wtajemniczony w sprawy państwowe, dokładnie je opisał.
6. „Historia Polski” Jana Długosza pochodzi z XV w. Pracował nad nią w latach 1455 - 1480. Spisał dzieje Polski w 12 księgach. Całość poprzedza geograficzny opis ziem polskich. Opisał rody Piastów i Jagiellonów. „Kroniki” Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, Janka z Czarnkowa i „Historię Polski” Jana Długosza zaliczymy do działu piśmiennictwa zwanego - historiografią (dziejopisarstwo).
7. Annał (annales) - Najbardziej pierwotna forma historiografii: spis wydarzeń zestawionych w porządku chronologicznym. Gatunek piśmiennictwa historycznego, uprawiany już w starożytnej Grecji. W średniowieczu annalesy występowały jako zwięzłe zapiski dotyczące bieżących wydarzeń, opracowywane często na marginesach tablic świąt ruchomych, prowadzone były zwłaszcza w klasztorach, czasami w formie uwzględniającej wymogi literackiej narracji, co zbliżało je do kronik.
8. „Rozmowa Mistrza Polikarpa za Śmiercią” - XIV w., oparta na motywie „danse macabre” - tańca śmierci. Autor w sposób alegoryczny ukazał wizerunek śmierci, dokonując jej personifikacji. Jest budzącym wstręt trupem kobiety, która trzyma kosę. Daje ona rady mistrzowi, jak ma żyć, aby uniknąć potępienia. Uważa, że wobec zjawiska, jakim jest śmierć, wszyscy są równi, niezależnie od stanu i posiadanego majątku. W „kręgu śmierci” wymienia: lekarzy, sędziów, proboszczów, karczmarzy.
9. „Skarga umierającego” - XV w., jeden z najpopularniejszych dydaktycznych wierszy średniowiecza, nieznanego autora, należący da grupy utworów poświęconych „sztuce umieranie' („ars moriendi”). Utwór ten przedstawia spowiedź i refleksje konającego człowieka, który kaja się za popełnione winy i żałuje zmarnowanego życia. Autor przekonuje o moralności świata i znikomości starań o dobra doczesne, ponieważ należy troszczyć się wyłącznie o duszę.