Zagadnienia - Egzamin HMS
1. Socjologia Karola Marksa i F. Engelsa
- kapitalizm - wyzysk kapitalistyczny,
- kryzysy nadprodukcji,
- uprawiali oni naukę o społeczeństwie a nie socjologię,
- Marks nie wierzył w reformowalność systemu politycznego, nie wierzył, że może być on lepszy.
- klasy społeczne to zbiorowości ludzkie posiadające lub nieposiadające środków produkcji: ziemie, kapitał, umiejętności ludzkie.
- podkreśla rolę czynników ekonomicznych - interes,
- "byt określa świadomość",
- są przekonani, że rozwój społeczny jest wymuszony i prowadzi do rozwinięcia społeczeństwa komunistycznego,
- teoria Marksa jest postacią optymizmu antropologicznego,
- radykalne odrzucenie grzechu pierwotnego - pierwiastek zła tkwiący w człowieku,
- teoria alienacji - wytwory zdominowały człowieka, blokują jego umiejętności rozwojowe,
- teoria panowania klasowego - wymiar ekonomiczny (posiadanie poprzez wyzysk), polityczny (opanowanie instytucji politycznych), ideologiczny (powszechnie akceptowane wizje - rolę odgrywa religia i nauka).
W teorii Marksa znajdziemy zalążki globalizacji. Kapitalizm wykazał zdolność do reform.
- powstało państwo dobrobytu,
- interwencjonizm państwowy,
- demokracja polityczna spowodowała, że mogły istnieć partie polityczne.
Pojęcie klasy u Karola Marksa.
Karol Marks rozróżniał zasadniczo dwie najważniejsze klasy: proletariat oraz burżuazję. Relacje między nimi decydowały o położeniu innych klas takich jak chłopstwo i mieszczaństwo. Jego zdaniem, proces rozwoju społeczeństwa prowadzi nieuchronnie do ujednolicenia struktury klasowej poprzez zniknięcie ze sceny dziejowej klasy chłopskiej i mieszczańskiej. Zostaną tylko dwie dominujące klasy, miedzy którymi jest nieuchronny konflikt.
Chociaż Marks nie zdefiniował wprost, czym jest klasa społeczna, to na podstawie jego rozważań możemy stwierdzić, ze jest to grupa osób, która zajmuje określoną pozycję w strukturze społecznej, mająca podobny stosunek do środków produkcji (są ich posiadaczami jak burżuazja lub ich nie mają jak robotnicy). Klasa dominująca z racji posiadania środków produkcji, których druga klasa nie posiada wyzyskuje robotników.
Konflikt między klasami stanowił najważniejszy element teorii Marksa. Klasa społeczne bowiem to grupa osób, która chociaż na samym początku nie posiada świadomości wspólnoty interesów, to potem ją nabywa zaczynając walczyć o swoje prawa. Konflikt między klasami, będący wynikiem uświadomienia sobie wspólnych interesów stanowi główny motor rozwoju społeczeństwa
Marks i cała socjologia postrzega klasę społeczną jako kategorię społeczną czyli nie to, co realnie istnieje, ale raczej wytwór świadomości osób wchodzących w jej skład.
Ewolucja świadomości członków klas społecznych polega na przechodzeniu od klasy dla siebie do klasy w sobie. Klasa dla siebie to zbiorowość ludzi w podobnym położeniu społeczno - ekonomicznym, która jednak jeszcze nie uświadamia sobie, ze łączą ich wspólne interesy. Tą świadomość nabywają dopiero w drodze procesu przemiany w klasę dla siebie, która powoduje organizację jednostek w łonie samej klasy. Ten proces dotyczy głównie klasy robotniczej, która poprzez uświadomienie sobie wspólnego położenia i dyskryminacji przez burżuazję chce się wyzwolić spod ich władzy ekonomicznej.
Materializm historyczny był naczelną ideą przyświecającą Marksowi. Głosił on bowiem, że zmiana społeczna może być spowodowana jedynie nierównościami ekonomicznymi. Ostatecznym celem rozwoju cywilizacji jest społeczeństwo komunistyczne, gdzie wszelkie nierówności znikają.
Marks wyróżnił na podstawie powszechnie obowiązującego w danym etapie historycznym cztery okresy rozwoju społeczeństw, w którym dominowała określona forma produkcji:
- wspólnota pierwotna
- niewolnictwo
- feudalizm
- kapitalizm
- komunizm,
2. Koncepcje H. Spencera ich znaczenie we współczesnej socjologii.
Założenia socjologii Spencera:
- cały świat jest zmienny - zmiany mają charakter kierunkowy,
- trzy typy/ fazy ewolucji społecznej:
* nieorganiczna
* organiczna
* ponadorganiczna - dotyczy życia ludzkiego,
- instytucje to wszelkie formy działania, dzięki którym jednostka ludzka przystosowuje się do społeczeństwa np. rodzina, przemysł, kościół.
- społeczeństwo traktuje jako organizm - źródło analogii dla badacza,
- w życiu społecznym wyróżniamy formy pośrednie społeczeństw,
- przeniesienie analizy świadomości na przemiany struktur społecznych, instytucji.
Herbert Spencer w „Statyce Społecznej” wykorzystał pojęcie ewolucji w tłumaczeniu zachodzących wokół zjawisk socjobiologicznych. Wkrótce postanowił stworzyć filozofię opartą na systemie ewolucjonistycznym i w 1860 ogłosił „Program systemu filozofii syntetycznej”.
Głównym założeniem jego filozofii było pojęcie ewolucji czyli rozwoju, któremu podlega cały wszechświat. Rzeczy podlegające ewolucji ulegają zmianie stopniowo, przemiany dokonują się w jednym kierunku, zgodnie z określonym prawem. Rozwój jest prawem powszechnym, funkcjonującym w całej przyrodzie i prowadzi do różnicowania się poszczególnych części, które nawzajem się coraz bardziej dopełniają, wiążą się ze sobą w ściśle określonym porządku. Prawo to nie tylko dotyczy świata organicznego, w którym jest najbardziej widoczne, ale również steruje tworzeniem się społeczeństw czy kultur. Ewolucja prowadzi w końcowym etapie do osiągnięcia stanu równowagi i przystosowania możliwie najbardziej optymalnego w danym środowisku. Wówczas jedyną możliwa drogą jest cofanie się dokonanych zmian, co prowadzi do rozkładu i unicestwienia lub ewolucji w inną jakość.
3. Szkoła chicagowska i jej znaczenie dla rozwoju socjologii interpretatywnej.
Szkoła chicagowska - nurt w socjologii empirycznej związany z Uniwersytetem w Chicago rozwijający się od lat 20-tych XX wieku.
Początki szkoły związane są z nazwiskami twórcy ekologii społecznej Roberta E. Parka, twórcy modelu koncentrycznego miasta Ernesta Burgessa oraz Roberta McKenzie, który szeroko opisał procesy ekologiczne zachodzące na obszarze miast.
Przedstawiciele szkoły chicagowskiej koncentrowali się na badaniach empirycznych, w szczególności na badaniach terenowych, rezygnując z budowania systemów teoretycznych. Badania te dotyczyły w szczególności miasta jako obszaru działania społecznego i jego problemów społecznych oraz przyczyniły się do rozwoju socjologii miasta a przede wszystkim socjologii dewiacji. Chicago potraktowane zostało przez badaczy jako naturalne laboratorium, w którym obserwowali oni różne przejawy miejskiego życia społecznego. Duży wpływ na podejście badawcze w tej szkole miał ewolucjonizm, a także metody badawcze opracowane w ekologii, w szczególności w ekologii roślin.
Przedstawiciele tej szkoły nie tylko tworzyli modele miast, ale przede wszystkim angażowali się w diagnozowanie i rozwiązywanie zachodzących na obszarze miast problemów społecznych, przede wszystkim związanych z różnymi przejawami patologii społecznej. M.in. zaczęto tworzyć tzw. mapy przestępczości i mapy problemów społecznych dla różnych instytucji zwalczających problemy patologii społecznej: policji, ośrodków pomocy społecznej.
Działalność szkoły miała znaczny wpływ na rozwój socjologii empirycznej i rozwój metod jakościowych w socjologii. Związani z nią byli m.in. William Thomas, Florian Znaniecki, Jane Adams.
4. Socjologia humanistyczna, ważniejsze koncepcje i reprezentanci.
Pod koniec XIX wieku. Przedstawiciele: W. Dilthey, M. Weber, G. Simmel - byli przekonani, że trzeba podchodzić do socjologii inaczej niż pozytywizm.
Założenia:
- socjologia musi być filozoficzna - nie może zrywać więzi z filozofią,
- musi szukać metod odrębnych niż jest to przyjęte w naukach przyrodniczych.
- ma pełnić funkcje światopoglądowe, dostarczać mapy sytuacji.
Socjologia humanistyczna - nurt w socjologii na początku XX wieku, ukształtowany w opozycji do pozytywizmu, głoszący, że nauki o człowieku są zasadniczo inne od przyrodniczych i że wymagają odmiennych metod badania. Jego przedstawicielami są Max Weber, Ferdinand Tönnies, Georg Simmel, Florian Znaniecki, Stanisław Ossowski. Poza Polską określana jako socjologia rozumiejąca.
Cechy:
antynaturalizm (antyobiektywizm) - nadaje podmiotowość badaczowi i uczestnikom procesów społecznych;
interakcjonizm - socjologia jest nauką o interakcji społecznej (społeczeństwo nie jest ani zewnętrzną w stosunku do jednostek całością, ani też sumą jednostek);
podmiotowy charakter interakcji społecznych - badane są tylko takie interakcje, gdzie występuje przynajmniej zalążkowa świadomość; ważne więc są nie zachowania lecz działania;
postulat „rozumienia” - należy dotrzeć do przyczyn działania i umieć je interpretować;
wiedza społeczna ma umożliwić orientację w świecie.
5. Socjologia naturalistyczna, założenia, metody i reprezentanci.
Reprezentanci: Jean Jacques Rousseau, Herbert Spencer, Emil Durkheim, Florian Znaniecki.
Socjologia naturalistyczna jako całość stanowiła koncepcję społeczeństwa z której bardzo łatwo można było czerpać argumenty przeciw ruchom rewolucyjnym i socjalizmowi, uzawała bowiem istniejący porządek społeczny za niezmienny i konieczny.
Organicyzm - pogląd filozoficzny zakładający, iż społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się jak żywy organizm, a instytucje społeczne są ze sobą powiązane tak, jak części organizmu (od ich wzajemnej współpracy zależy sprawne funkcjonowanie społeczeństwa).
Kierunek rasowo-antropologiczny - podział ludzi na nierówne co do wartości rasy. Walka pomiędzy rasami wypełnia całość ludzkich dziejów. Podział na rasy jest pierwszorzędny.
Darwinizm społeczny - uznano, że walka o byt obowiązuje w dziedzinie społecznej. Gumplowicz dostrzegał zjawisko jakim jest konflikt społeczny, łączenie się mniejszych grup w większe. Pogląd w socjologii i myśli społecznej wedle którego życie społeczne opiera się na walce między jednostkami, rasami czy narodami w podobny sposób jak ujmuje to teoria ewolucji Darwina.
Determinizm geograficzny - dostęp do morza, wielkość przestrzeni. Pogląd uznający czynniki środowiskowe (ukształtowanie terenu, klimat, rodzaj gleby, fauna i flora terenu) za decydujące w rozwoju społeczeństwa, kultury i gospodarki; pogląd, że środowisko geograficzne uzależnia człowieka od siebie. Przeciwieństwem determizmu geograficznego jest nihilizm geograficzny.
Determinizm demograficzny - zwiększenie lun zmniejszenie populacji traktuje się jako wiodące w rozwoju techniki. Jednostronność twierdzeń: mamy do czynienia z jedną przyczyną, która działa w życiu społecznym. Determinizm demograficzny, pogląd, że czynniki ludnościowe (np. liczba ludności, gęstość zaludnienia) są decydujące w rozwoju społeczeństw i kultur. Socjologia naturalistyczna jako całość stanowiła koncepcję społeczeństwa z której bardzo łatwo można było czerpać argumenty przeciw ruchom rewolucyjnym i socjalizmowi, uzawała bowiem istniejący porządek społeczny za niezmienny i konieczny. Można wyróżnić kilka zasadniczych kierunków:
- Kierunek organicystyczny Opierał się on na analogii między społeczeństwem, a organizmem i starał się wyjaśnić procesy życia społecznego przez porównanie ich z procesami życia biologicznego.
6. Pragmatyzm w socjologii. (Dewey, Cooley, Mead)
- wykorzystuje wpływy socjologii naturalistycznej i humanistycznej,
- człowiek traktowany jako podmiot działający (jest w znacznym stopniu wolny),
- filozofia możliwości - przebieg działań obiera różne kierunki,
- łączenie człowieka ze środowiskiem,
- wskazywanie, że człowiek kształtuje się przede wszystkim w interakcjach z innymi jednostkami,
- odejście od myślenia, że społeczeństwo traktowane jest jako całość, eksponowanie znaczenia jednostki,
- uwzględnienie istnienia roli instytutów,
- społeczeństwo wytwarza się ponad instynktami,
- antydualizm - próba znalezienia kompromisów pomiędzy organizmem a środowiskiem,
* znoszenie opozycji pomiędzy racjonalizmem a działaniem.
J. Dewey:
- funkcjonalizm psychologiczny - zaznacza się w koncepcjach, gdzie społeczeństwo traktowane jest jako całość. Wskazanie na to, że poszczególne części organizmu spełniają jakieś funkcje.
- traktuje działalność organizmu tak, żeby działania jednostki spełniały określone funkcje.
- zagadnienie życia psychicznego - w życiu psychicznym jednostki rozwijają się działania, które mają pomóc przystosować się do środowiska.
- nie zgadza się na redukowanie życia jednostki tylko do korzystania z instynktów,
- impulsy - działania z których kształtują się nawyki, treści, informacje ze środowiska - jednostka je odbiera.
- nawyki są, występują ale nie zawsze działamy tylko w oparciu o nawyki,
- zagadnienie spoiwa społecznego - komunikacja, ułatwia przystosowywanie się do środowiska.
Ch. Cooley:
- koncepcja jaźni odzwierciedlonej,
- bardzo specyficzny sposób uprawiania nauki,
- idea organiczności - społeczeństwo jako całość, wszystko co dzieje się w życiu społecznym jest jakąś fazą,
- interakcjonizm - podstawą jest interakcja,
- komunikacja - podstawowe źródło informacji o świecie,
- pojęcie osobowości - podkreśla znaczenie jaźni odzwierciedlonej, jednostka wyobraża co sobie myślą o niej inne jednostki - podstawowe motywowanie naszych działań.
- podział na klasy - ze względu na pracę, budulcowy element kultury społecznej, są to trwałe grupy społeczne, klasy są otwarte w przeciwieństwie do kast.
- koncepcja grup pierwotnych - najmocniej wpływają na procesy socjalizacji.
H. Mead:
- analizował interakcje społeczne dotyczące symboli,
- behawioryzm społeczny - introspekcja, dopytywanie się jednostki, próba analizy jednostki i społeczeństw przez pryzmat ich zachowań, świadomość jest funkcją organizmu, którą jest ciężko badać.
- pojęcie gestu - sposób oddziaływania jednego organizmu na drugi (jest ograniczony),
- pojęcie symbolu znaczącego - ujęte w formie języka, ludzie komunikują się za pomocą symboli; kształtowanie instytucji społecznych.
- pojęcie jaźni - rozwija się w komunikacji, która zasadza się na symbolach, jest przedmiotem i podmiotem poznania.
Dwa etapy: zabawa i gra ( znajomość określonych reguł )
Elementy jaźni:
- „ja”
- „mnie” - aspekt kolektywistyczny.
7. Pozytywizm w socjologii.
Pozytywizm - kierunek w filozofii i literaturze zainicjowany przez Auguste'a Comte'a w połowie XIX wieku (Kurs filozofii pozytywnej) i kontynuowany do czasów współczesnych (zob. empiriokrytycyzm, pozytywizm logiczny). Podstawowa teza pozytywizmu głosi, że jedynie prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa, która może być zdobyta tylko dzięki pozytywnej afirmacji teorii za pomocą empirycznej metody naukowej.
Mimo że z czasem metoda naukowa odeszła od pozytywistycznej afirmacji teorii na rzecz jej falsyfikacji, to jednak pozytywizm we współczesnej postaci nadal jest kojarzony ze światopoglądem naukowym - wręcz czasem nazywany ideologią naukową - i jako taki bywa często podzielany przez technokratów, wierzących w konieczność rozwoju przez postęp nauki.
W Polsce oddziaływanie tego nurtu myśli przejawiało się początkowo głównie w literaturze, która w kraju pod rozbiorami nie tylko przeciwstawiała się literackiemu romantyzmowi, głosząc wiarę w postęp i zdobycze nauki, ale także postulowała kulturalną i gospodarczą odbudowę przez pracę u podstaw.
Pozytywizm podkreśla znaczenie wiedzy empirycznej, naukowości, odrzuca metafizykę, nieuprawnioną spekulację, wiedzę mistyczną. Pozytywizm naukowy Comte'a zakładał zaprzestanie pytań o pierwszą przyczynę ("dlaczego?"), ograniczając wszelką wiedzę do (pozytywnego) opisu praw natury ("jak?") wyrażonych językiem matematycznym. Odkrywanie tych praw sprowadzać się miało do ustalania stałych relacji, które jednolicie opisują zjawiska fizyczne obserwowane w wielokrotnie powtarzanych doświadczeniach. Uważano, że w ten sposób teoria naukowa jest pozytywnie zweryfikowana.
8. Psychologizm w socjologii.
Psychologizm - sprowadzanie nauk społecznych do psychologii, nauki zajmujące się ludzką psychiką. Zbiór teorii socjologicznych, które dążą do wyjaśniania całokształtu zjawisk społecznych poprzez odwołanie się do filozofii. Psychologizm zajmuje się statyką społeczną - dlaczego istnieje społeczeństwo i jak się odtwarza.
Psychologizm jako grupa teorii i odniesienia do socjologii:
- bada się statykę społeczną,
- socjologiczny nominalizm - przekonanie, że społeczeństwo jest zbiorem jednostek, nie stanowi całości,
- istnieje natura ludzka - zbiór cech, które posiada jednostka zanim wejdzie w relacje z innymi ludźmi,
- antyinterakcjonizm - istnieje stała natura ludzka, dziedziczna.
- antyintelektualizm.
Psychologia tłumu - Tłum - w socjologii zbiorowość ludzka przyjmująca formę czasową i niezorganizowaną. Jednostki w tłumie zawsze przebywają w bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt zainteresowania. Tłum może też przejawiać wspólnie ukierunkowane spontaniczne działania. W takiej sytuacji w tłumie dochodzi często do naśladownictwa i (chwilowego) wyzbywania się indywidualizmu. Często też uczestnicy tłumu czują się silniejsi i tracą zdolność obiektywnej oceny sytuacji.
Freud - W nawiązaniu do teorii popędów oraz koncepcji aparatu psychicznego Freud zajął się również - w pracy pt. Kultura jako źródło cierpień (1930) - kwestią kultury, postrzegając ją z jednej strony jako "źródło cierpień" (wynikających z przymusów kulturowych narzucanych indywiduum), z drugiej jako formę wyrazu procesu sublimacji życia popędowego. Freud był zasadniczo pesymistyczny, jeśli chodzi o ocenę dotychczasowych dokonań kultury oraz jej perspektyw na przyszłość: z jednej strony wskazywał na to, że kultura domaga się od indywiduum za dużo, obarczając je coraz większymi obowiązkami (chociażby w dziedzinie moralności i etyki seksualnej), a w rezultacie jego "ideały" w żaden sposób nie odpowiadają jego realnym możliwościom; z drugiej strony - pod wpływem Psychologii tłumu Gustava Le Bona - postrzegał współczesną sobie kulturę jako zjawisko przechodzące proces coraz dalej postępującego umasowienia, w którym jest coraz mniej miejsca dla indywiduum oraz jego uzasadnionych roszczeń. Freud uważał, że owo "źródło cierpień" tkwi w samym człowieku, postrzeganym jako istota targana konfliktem popędu agresji i samozagłady (Tanatos) z jednej oraz koniecznością samozachowania z drugiej strony (Eros). To właśnie - jak pisał, cytując Goethego - owe "niebiańskie potęgi", walcząc ze sobą, sprawiają, iż człowiek jest istotą już z samej swej natury rozdartą wewnętrznie, obciążoną "świadomością winy", ta zaś jest zarzewiem nerwicy, której objawem jest represyjny system kultury.
Zdaniem Freuda kultura (który to termin w zasadzie utożsamiał z pojęciem cywilizacji; dzisiaj już się tego raczej nie robi) pełni dwiepodstawowe funkcje:
(1) chroni przed naturą (i umożliwia panowania nad nią),
(2) reguluje stosunki międzyludzkie.
9. System socjologiczny A. Comte'a.
Comte nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm). Filozofia jego jest pozytywna gdyż:
zajmuje się ona wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi - bada rzeczy dostępne umysłowi;
rozważa tylko tematy pożyteczne - gdyż chce służyć polepszeniu życia;
ogranicza się do przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną;
zajmuje się kwestiami ścisłymi;
pracuje pozytywnie, nie ogranicza się do krytyki.
W ujęciu Comte'a filozofem pozytywnym jest ten, kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny unika tworów abstrakcyjnych oraz "bezbłędnych" i zastępuje je przez konkretne oraz względne. Comte inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych-przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza Davida Hume'a. Pewne idee zawdzięczał także filozofowi francuskiego Oświecenia, d'Alembertowi. Plany reformy społecznej były w tym czasie szeroko rozpowszechnione; Comte przyjaźnił się przez pewien czas z przedstawicielem tzw. socjalizmu utopijnego - Claude-Henrim de Saint-Simonem, który być może przywłaszczył sobie wiele pomysłów młodego uczonego i filozofa.
Comte określił zakres filozofii pozytywnej, ograniczając ją do realnie istniejących przedmiotów, o których można uzyskać wiedzę pewną i ścisłą - czyli do faktów zewnętrznych dotyczących przedmiotów fizycznych. Dlatego metafizyka nie może być przedmiotem rzetelnej wiedzy. Filozofia miała być podstawą teoretyczną tak pomyślanej nauki, zestawiając i uogólniając gromadzoną przez badaczy wiedzę. Pozytywizm odrzucał dociekania co do istnienia materii albo Boga jako niepewne, znajdujące się poza rzetelnym doświadczeniem. Comte zajmował się zagadnieniem ewolucji wiedzy i twierdził, że faza naukowa ("pozytywna") stanowi najwyższe stadium tej ewolucji przebiegającej według schematu:
faza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych, istot boskich lub bóstwa;
faza metafizyczna - gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową spekulację (najczęściej oderwaną od rzeczywistości);
faza pozytywna - gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Faza ta jest tożsama z fazą naukową.
Comte stworzył jedną z pierwszych teorii nauki. Rozróżnił nauki abstrakcyjne (zajmujące się prawami łączącymi fakty przyrody) oraz nauki konkretne (opisujące fakty, np. mineralogia). Za nauki abstrakcyjne uważał matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię. Comte ukuł (1838) nazwę socjologia dla odróżnienia od używanego przez jego rywali intelektualnych terminu "fizyka społeczna". Nakreślił również jej program: badanie metodą przyrodniczą, empiryczną i historyczną ludzkich społeczeństw, panującego w nich porządku i warunków postępu. Wymienione dziedziny uporządkowane są według malejącego zakresu badań, od astronomii do socjologii (patrz. rycina), któremu towarzyszy wzrost złożoności badanych zjawisk. Kolejne mniej ogólne nauki, pojawiały się historycznie później, i później osiągały stadium empiryczne, przechodząc najpierw przez fazę teologiczną i metafizyczną.
10. System socjologiczny E. Durkheima.
- nawiązuje do konserwatyzmu demokratycznego,
- socjologizm - socjologia powinna być królową nauk, ona ma stworzyć podstawy całej humanistyki,
- realizm socjologiczny:
* społeczeństwo jest bytem ponadjednostkowym,
* socjologizm był pozytywizmem w pewnym sensie,
* zasadniczą problematyką jest działanie poszczególnych grup i zbiorowości.
Poglądy Durkheima:
- przyjmuje antropologię, człowiek jest bytem rozdwojonym, lepszą część tworzy społeczeństwo,
- definicja faktu społecznego - sposób działania człowieka, który wywiera na jednostkę zewnętrzny przymus,
*działanie sankcji społecznych,
* fakty społeczne stanowią swoistą rzeczywistość - sui generis - realizują się poprzez poszczególne jednostki,
- religia jest spójnym powiązaniem wierzeń i praktyk, które łączą ludzi we wspólnotę moralną zwaną Kościołem.
11. Socjologia rozumiejąca M. Webera.
Socjologia rozumiejąca (socjologia humanistyczna) to orientacja teoretyczno-metodologiczna zapoczątkowana przez Maxa Webera. W ujęciu tym podkreśla się, że zasadnicza cecha wyjaśniania zjawisk społecznych (a zwłaszcza działań) jest rozumienie (verstehen). Oznacza ono próbę poznania motywów, celów, dążeń, postaw i wartości, którymi kieruje się działający podmiot (aktor). Tylko w ten sposób badacz może zrozumieć w pełni czyjeś działania. Rozumienie jest jedną z osobliwości nauk społecznych.
Niekiedy podkreśla się, że typem rozumienia działań społecznych jest empatia. Rozumienie nie jest jednak tożsame z empatią, ani nie jest przez nią warunkowane.
Z uwagi na specyfikę zjawisk społecznych, która nie występuje w obszarze nauk przyrodniczych, przeciwstawia się niekiedy "wyjaśnianie" i "rozumienie". W gruncie rzeczy jednak rozumienie jest pewnym rodzajem wyjaśniania.
Orientację tę zalicza się do humanistycznego, a zarazem antynaturalistycznego, nurtu w socjologii (wyjątkiem jest stanowisko teoretyczne Floriana Znanieckiego).
14. Socjologia K. Marksa i M. Webera.
15. Funkcjonalizm Bronisława Malinowskiego.
Bronisław Malinowski - bez wątpienia najwybitniejszy antropolog, jakiego wydała polska ziemia i zarazem jedna z czołowych postaci antropologii światowej - przyszedł na świat dnia 7 kwietnia 1884 roku w Krakowie. Niebagatelny wpływ na postawę naukową Malinowskiego, a tym samym i powstanie funkcjonalizmu miała socjologia Emile'a Durkheima .
Zarówno Durkheim, jak i Radcliffe, Brown kładli nacisk na jedną podstawową potrzebę społeczną -integrację, a potem analizowali części systemu , by określić, jak zaspokajają tę potrzebę.
Dla socjologów interesujących się społeczeństwami zróżnicowanymi czynność taka jest przypuszczalnie dość mechaniczna. Co więcej, nie pozwala ona na badanie tych aspektów części systemu, które nie wiążą się z zaspokojeniem potrzeby integracji .
Funkcjonalizm Bronisława Malinowskiego obchodzi te ograniczenia. Powracając w nowy sposób do podejścia Spencera, Malinowski stworzył współczesnym socjologom możliwość wykorzystania analizy funkcjonalnej.
Schemat Malinowskiego przeformułowuje dwie istotne idee Spencera:
1) pojęcie poziomów systemu oraz 2)pojęcie wielości i różnorodności potrzeb systemu na każdym poziomie. Dzięki tym dwóm uzupełnieniom Malinowski uczynił analizę funkcjonalną bardziej atrakcyjną dla dwudziestowiecznej teorii socjologicznej.
Schemat Malinowskiego przedstawia trzy poziomy systemu: biologiczny, struktury społecznej i symboliczny. Na każdym poziomie można wyróżnić podstawowe potrzeby czy wymogi przeżycia, których wypełnienie jest warunkiem zdrowia fizycznego, istnienia spójności strukturalnej i jedności kulturowej. Ponadto poziomy systemu tworzą hierarchię, u podstaw której znajdują się systemy biologiczne, po nich urządzenia struktury społecznej, a na najwyższym poziomie systemy symboliczne. Malinowski kładł nacisk na to, że sposób zaspokajania potrzeb na jednym poziomie systemu wyznacza sposoby wypełniania wymogów na następnych poziomach w hierarchii. W gruncie rzeczy uważał, że każdy poziom systemu cechuje się własnymi, odrębnymi wymogami i procesami zaspokajającymi te potrzeby. Ponadto był zdania, że dla analizy socjologicznej i antropologicznej istotne są poziomy struktury społecznej i symboliczny, a w swoich własnych pracach najwięcej uwagi poświęcił poziomowi struktury społecznej .
Wymogi (potrzeby) poziomów systemu:
Poziom kulturowy (symboliczny) systemu: 1) wymogi systemu symboli dostarczających informacji niezbędnej do przystosowania się do środowiska, 2) wymogi systemu symboli dostarczających poczucia kontroli nad ludzkim losem i zdarzeniami przypadkowymi, 3) wymogi systemu symboli dostarczających członkom społeczeństwa poczucia wspólnego rytmu w życiu i codziennych czynnościach.
Poziom struktury (instrumentalny) systemu: 1) wymóg produkcji i dystrybucji dóbr konsumpcyjnych, 2) wymóg społecznej kontroli i regulacji zachowań,
3) wymóg kształcenia ludzi w kwestiach tradycji i umiejętności, 4) wymogi organizacji i egzekwowania stosunków władzy .