Zasada prawa ziemi (ius soli), to znaczy, przez urodzenie na terytorium danego państwa, niezależnie od istnienia więzów krwi z osobami posiadającymi już obywatelstwo danego państwa.
Artykuł 5 polskiej ustawy o obywatelstwie.
Obywatelstwo może być nadane w wyniku naturalizacji, na wniosek osoby zainteresowanej, która spełnia warunki, określone w prawie krajowym.
Artykuły 8, 9 i 10 ustawy o obywatelstwie.
Obecnie utrata obywatelstwa polskiego następuje wyłącznie w jednym przypadku: obywatel Polski traci obywatelstwo na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa.
Zwyczajowe prawo międzynarodowe ogranicza swobodę państw co do określania przez nie zasad, dotyczących obywatelstwa, w taki sposób, że zakazuje państwom nadawania obywatelstwa osobom po ich urodzeniu i wbrew ich woli, o ile nie istnieje dostateczny związek pomiędzy tym państwem a daną jednostką (wystarczającym łącznikiem jest zamieszkiwanie w tym państwie albo posiadanie w nim centrum interesów życiowych).
Przykład: sprawa Schwarzkopf vs Uhl.
Trudno jest jednoznacznie ocenić czy zgodna z prawem międzynarodowym jest przymusowa naturalizacja, oparta jednak na rzeczywistym związku między osobą naturalizowaną a państwem. Ta kwestia regulowana jest jednak w pewnych umowach międzynarodowych.
Konwencja nowojorska o obywatelstwie kobiet zamężnych.
Obywatelstwo Unii Europejskiej.
Obywatelstwo Unii Europejskiej można uzyskać wyłącznie w drodze nabycia obywatelstwa państwa członkowskiego Unii. Nie może być zatem obywatelem UE osoba, która nie ma obywatelstwa państwa członkowskiego, nawet jeżeli na terytorium UE urodziła się i tam zamieszkuje.
Obywatelstwo UE ma charakter uzupełniający obywatelstwa państwa członkowskiego, nie ma znaczenia, że dana osoba posiada jednocześnie obywatelstwo państwa nieczłonkowskiego.
Przykład: sprawa Micheletti.
Utrata obywatelstwa UE związana jest wyłącznie z utratą obywatelstwa państwa członkowskiego.
Każdy obywatel UE ma pewne prawa wynikające z tego tytułu:
Prawo swobodnego poruszania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (może być przez państwa członkowskie ograniczane w szczególnych przypadkach).
Prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego i prawo głosowania w wyborach lokalnych na terytorium państwa członkowskiego.
Prawo skargi do wspólnotowego Rzecznika Praw Obywatelskich, na nieprawidłowości w działaniu organów i instytucji wspólnotowych.
Zgodnie z artykułem 20 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej każdy obywatel UE przebywający na terytorium państwa trzeciego, w którym państwo, którego jest obywatelem, nie ma własnego przedstawicielstwa, może korzystać z ochrony władz dyplomatycznych i konsularnych innego państwa członkowskiego UE.
W tym miejscu wskazać należy, że zgodnie z art. 36 Konwencji Wiedeńskiej o Stosunkach Konsularnych, osoba pozbawiona wolności w obcym państwie ma prawo żądać, by powiadomiono o zatrzymaniu urząd konsularny państwa, którego ta osoba jest obywatelem. Organy państwa terytorium powinny o tym uprawnieniu powiadomić zatrzymaną osobę.
Wydaje się, że w braku placówki konsularnej państwa osoby zatrzymanej, będącej obywatelem UE, państwo trzecie nie ma obowiązku umożliwiania tej osobie kontaktu z przedstawicielem innego państwa członkowskiego UE.
c) zasada jurysdykcji ochronnej (dot. ust.)
Każde państwo jest władne (może) rozciągnąć swoje prawo karne w stosunku do cudzoziemców, którzy za granicą popełnili czyn godzący w bezpieczeństwo lub ważny interes tego państwa. Ta zaś stosuje się do następujących czynów:
szpiegostwo
fałszowanie pieniędzy
fałszowanie dokumentów urzędowych
składanie fałszywych zeznań przed urzędnikiem konsularnym
Powyższe wyliczenie nie ma charakteru wyczerpującego.
Przykład: sprawa Liangsiriprasert vs USA.
Przykład: Loving vs Virginia.
Dodać należy, że istnieje także czwarta zasada określające zakres jurysdykcji ustawodawczej, która pozwala państwu na rozciąganie swego prawa wobec osób i zdarzeń, pomimo braku opisanych wyżej trzech łączników jurysdykcyjnych.
d) zasada jurysdykcji uniwersalnej (lub represji wszechświatowej)
Na jej podstawie państwo władne jest do rozciągnięcia swojego prawa karnego w stosunku do osób oskarżonych o popełnienie przestępstwa, niezależnie od obywatelstwa sprawcy, niezależnie od obywatelstwa ofiary oraz niezależnie od miejsca popełnienia przestępstwa.
Występuje w dwóch wariantach:
(legalność tego wariantu jest bardzo kontrowersyjna i niewiele państw go stosuje)
Jego istotą jest, że sprawcy szczególnie ciężkich zbrodni uznawani są za hostes humani generis (wrogów rodzaju ludzkiego) i dlatego każde państwo uprawnione jest do sądzenia ich na podstawie własnego prawa. Ta zasada rzekomo dotyczy sprawców: piractwa, ludobójstwa, poważnych zbrodni wojennych i poważnych zbrodni przeciwko ludzkości. Ten wariant zasady stosowany jest m.in. przez sądy Belgii:
sprawa czwórki z Butare
i przez sądy Hiszpanii:
sprawa Adolfo Scilingo.
(legalność nie budzi wątpliwości)
Państwa zawierają umowy międzynarodowe, zobowiązujące je do współpracy w zakresie ścigania sprawców czynów uznanych za godzące w interes całej społeczności międzynarodowej, np.: handel dziećmi, terroryzm, handel narkotykami, przestępstwa stadionowe.
Postanowienia niektórych traktatów stanowią, że pod pewnymi warunkami sprawców określonych czynów mogą osądzić na podstawie swego prawa państwa strony umowy, także wówczas, gdy pomiędzy tym państwem a sprawcą nie istnieje żaden łącznik jurysdykcyjny.
Przykład: Konwencja o Zwalczaniu Nielegalnego Obrotu Środkami Odurzającymi.
Nakładanie się zakresów jurysdykcji legislacyjnej różnych państw.
Nie można wykluczyć, iż różne państwa mogą dokonywać kwalifikacji prawnej tego samego zdarzenia na podstawie własnych przepisów, w oparciu o różne łączniki jurysdykcyjne.
Przykład: sprawa Lockerby (konspekt sprzed tygodnia).
Prawo międzynarodowe nie reguluje wyraźnie problematyki konkurencyjnych jurysdykcji, możemy jednak wskazać, na pewne rozwiązania występujące w praktyce.
W przypadku konkurowania jurysdykcji państwa mogą w toku negocjacji ustalić, które z nich na podstawie własnego prawa dokona kwalifikacji prawnej tego zdarzenia (sprawa Lockerby again).
W braku porozumienia każde z państw z osobna może dokonać kwalifikacji prawnej zdarzenia na gruncie własnego prawa.
Artykuł 114 Kodeksu Karnego.
Zasada podwójnego zagrożenia karnego pozwala na uniknięcie niekorzystnych dla jednostki skutków podlegania jednocześnie prawu terytorialnemu i prawu obywatelskiemu (???) (zobacz przykład dotyczący bigamii).
Prawo międzynarodowe publiczne - wykład 9, 21.04.2008.
22
EP - all rights reserved ;)