III 2
Zaprezentuj na podstawie „Kartoteki `' T. Różewicza lub „ Tanga `' S. Mrożka współczesny dramat polski.
Tadeusz Różewicz jest reprezentantem pokolenia Kolumbów (obok Baczyńskiego, Borowskiego, Gajcego), którego młodość przypadła na wojnę i okupację. Ci młodzi mężczyźni (prawie chłopcy) walczyli w czasie wojny, zaś po niej - jeśli przeżyli - wnieśli do literatury swoje straszliwe doświadczenie i „zarażenie śmiercią”.
Akcja, przestrzeń i czas w „Kartotece” nie odpowiadają tradycyjnemu dramatowi. Jedynym dzianiem się jest przechodzenie przez pokój Bohatera różnych ludzi, z którymi rozmawia. Brak w dramacie przyczynowo - skutkowego ciągu wydarzeń. Czasem akcji jest teraźniejszość Bohatera, w której obecne są w formie wspomnień i doświadczeń jego przeżycia reprezentatywne dla pokolenia.
Miejsce akcji, czyli przestrzeń to jednocześnie: pokój, ulica, kawiarnia. Nie można więc mówić o zachowaniu tradycyjnej jedności miejsca, gdyż jest ono syntezą najbliższego świata.
Na uwagę zasługuje też język dramatu. Osoby posługują się często wytartymi frazesami, co ma ośmieszyć stereotypy myślenia i mówienia. W „Kartotece” mało jest dialogów tradycyjnych, zawierających jasne sformułowania myśli. Częstsze są dialogi pozorne, czyli mówienie obok siebie (dialog Rodziców). Postaci nie szukają prawdziwego porozumienia, każda z nich mówi o czym innym. Ten typ mówienia jest częsty w sztukach E. Jonesco, np. w „Lekcji”. Wyraźne są też w „Kartotece” aluzje do znanych utworów literackich (parafrazy cytatów z „Wesela” Wyspiańskiego i „Fraszek” Kochanowskiego). Chór starców najczęściej wypowiada przysłowia, porzekadła, wiersze, wyliczanki. W sumie język dramatu dowodzi, że zwęża się możliwość porozumienia za pomocą języka. Rozbitemu światu wtóruje rozbicie języka jako narzędzia porozumienia. „Kartoteka” Różewicza staje w opozycji do tradycyjnego dramatu. Sam Różewicz określa swe utwory jako realistyczne i poetyckie. Realistyczne dlatego, że przedstawiają głębszą, ukrytą istotę rzeczywistości, odbijającej się w zwierciadle. Rzecz jednak w tym , że zwierciadło to jest stłuczone, odbijany w nim świat nie jest solidny, zorganizowany i pewny, jak było dawniej. Ten świat wyszedł z formy, brak mu jedności, stałości i pewności - taka jest rzeczywistość i taką ją pokazał Różewicz. W tym sensie „Kartoteka” jest więc dramatem realistycznym, ale nie tylko. Jest również dramatem poetyckim, gdyż kompozycja jego ma cechy snu o metaforycznej wymowie, zaś czas i przestrzeń nakładają się na siebie. W sztuce nie ma akcji w tradycyjnym rozumieniu, bo głównym jej celem jest oddanie stanu psychiki Bohatera. Dramaturg sam podkreślił, że jego teatr jest „wewnętrzny”, bo w poetyckim skrócie przedstawia najdramatyczniejsze momenty w dziejach Bohatera, uwypukla je, ukazuje w ostrym świetle. Ułożenie kartoteki dziejów w porządku chronologicznym jest możliwe, lecz taki zabieg pozbawiłby je dramatyzmu i poetyckości.
„Kartoteka” stanowi dramat opozycyjny wobec tradycyjnej formy teatralnej i dramaturgicznej. Pokazuje świat zdeformowany i realistyczny zarazem. Bohater błądzi w tym świecie poszukując wartości, bez których nie potrafi żyć. Jego sytuacja nie jest jednoznacznie tragiczna, raczej groteskowo - absurdalna. Cały dramat określany jest także mianem dramatu absurdu.
a)BUDOWA UTWORU
utwór nie dzieli się na akty i sceny jak dramat tradycyjny, lecz składa się z luźnych scen, obrazów, sentencji, które nie są ze sobą wzajemnie powiązane ; budowa utworu luźna, fragmentaryczna, występuje w nim również chór starców.
brak określonych ram kompozycyjnych, kompozycja otwarta.
do utworu dołączony jest Dodatek stanowiący rodzaj uzupełnienia, dalszego ciągu dramatu, również złożony ze scen luźnych, nie powiązanych ze sobą; nie ma w nim tylko chóru starców.
rolę łącznika poszczególnych elementów dramatu pełni postać bohatera.
b)AKCJA DRAMATU
brak w utworze, ciągłej, zwartej, płynnej i zrozumiałej akcji oraz chronologii wydarzeń , nie ma tu jak w dramacie tradycyjnym zawiązania akcji, rozwoju, punktu kulminacyjnego i wyraźnego jej zakończenia .
zamiast akcji występują dialogi składające się z fragmentów wypowiedzi i zestawienia różnych, nie związanych ze sobą logicznie sytuacji.
żaden konflikt nie zawiązuje się na początku utworu i nic się nie rozwiązuje na końcu dramatu; ostatnia rozmowa nie jest podsumowaniem i wyciągnięciem wniosków; wydarzenia nie są więc spięte związkami przyczynowo skutkowymi, nie występują kolejno po sobie; łączą się ze sobą luźno wokół głównego bohatera jako jego wspomnienia na zasadzie marzeń sennych.
wszystko co dzieje się wokół bohatera dzieję się w jego świadomości, pamięci.
wydarzenia nie wynikają z siebie bezpośrednio lecz pojawiają się ciągle jak w majaczeniu sennym, co sprawia wrażenie jakby miały one miejsce w czasie snu.
akcja jest rozbita, występuje chaos fabuła się.
są również w dramacie sceny przypadkowe, których sens jest niejasny, jak np.: obrazek z żywą kobietą, czy z gośćmi w cyklistówce i kapeluszu mierzącymi pokój samego bohatera.
brak w utworze określonego miejsca i czasu akcji, akcja dzieję się w pokoju, który jest także ulicą, placem miejskim, biurem, kawiarnią czy innym lokalem; obecność w nim anonimowych, przypadkowych przechodniów sprawia że miejsce akcji staje się nieokreślone i pokój przeistacza się na chwilę w ulicę czy w kawiarnię .
każdy bohater w utworze ma własną akcję .
brak skomponowania akcji dramatu sprawia wrażenie nieładu ukazanego w nim świata.
czas akcji, nie określony w utworze, przypada przypuszczalnie na 1958 rok-bohater urodził się w roku 1920 i ma 38 lat.
c) "KARTOTEKA" JAKO DRAMAT OTWARTY
tak zbudowany dramat o luźnej kompozycji odbiegającej od sztuk podzielonych na akty i sceny, bez określonych ram kompozycyjnych nazywamy dramatem otwartym.
sztuka nie zaczyna się i nie kończy, można dopisywać do niej dalsze zdarzenia i przeżycia bohaterów.
najmniejszą cząstką dramatu staje się "sytuacja" , można te cząstki wymieniać, przeciw stawiać.