1 wykład
Historia i ustrój samorządu terytorialnego
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Czym jest demokracja?
Oddawanie przez władzę własnych kompetencji terytorialnych.
Demokracja - jest ustrojem, który wspiera aktywność obywateli nie tylko wtedy, gdy … głosować, musi poszerzać pole wolności, mobilizować zasoby tkwiące we wszystkich ludziach a nie tylko w wyobraźniach losu.
NIE PYTAJ CO PAŃSTWO MOŻE DAĆ TOBIE TYLKO CO TY MOŻESZ DAĆ PAŃSTWU.
W demokracji możliwe jest zaufanie społ. Które rodzi się, gdy ludzie mogą spontanicznie działać, tworzyć stowarzyszenie, organizacje, własne przedsiębiorstwa, gdy mogą załatwiać lokalne sprawy.
Obywatele we wspólnotach lokalnych lubią mieć poczucie suwerennego tworzenia.
Prof. J. Kłoczowski
Śledził tworzenie się społeczeństw. Zauważył że obywatel poczuł się związany z miejscem zamieszkania i że wspólnotą w której mieszkał wtedy gdy otrzymał prawa i wolności właściwe dla danej grupy.
Obywatelstwo dawało, prawo do bezpieczeństwa, status społ., protekcję wspólnoty, nakładało obywatelstwo naszego obowiązku.
Prof. Jerzy Pawełko w 1934 „Geneza i podstawy samorządu europejskiego.”
„Samorząd jako pojęcie prawa powstał wówczas, gdy stosunek panującego w państwie absolutnym do podobnych do stosunku władzy zamieniać się zaczął w stosunek prawny. Gdy jednostka obok praw prywatnych nabyły również prawa publiczne.”
W XIX w. Józef Oczatowski powiedział:
Społeczeństwo w Polsce mylnie posługuje się pojęciem „samorząd”. Uważał, że trafniejsze będzie określenie …… od rosyjskiego „uprawnienie”.
Dlatego, że rządzenie kojarzy się z anarchią a rządzimy sami.
Fritz Klajner w 1992r.
Samorząd to granice wszechwładztwa państwowego.
Aleksander Kroński
„Teorie samorządu terytorialnego” - 1932r.
Wszechwładztwo państwa powinno być ograniczone przez swobodę życia indywidualnego, czyli prawa obywatelskie i przez swobodę życia w zbiorowości lokalnej.
Państwo jako ….. musi godzić się na istnienie samorządu, a samorząd istnieje w interesie siedlisk ludzkich, w interesie wspólnot ludzkich.
Samorząd pozwala odciążyć administracje państwową od spraw, które są ważne dla wspólnot lokalnych.
Prof. Michał Kulesza
Samorząd terytorialny to forma decentralizacji administracji publicznej. Samorząd to zjawisko prawno-ustrojowe, jest on powiązany z zasadą podziału władzy wykonawczej. A zatem powinien być traktowany jako IV władza.
I Gmina to odrębny podmiot praw i obowiązków o charakterze majątkowym i publiczno-prawnym.
II Gmina to związek mieszkańców danego obszaru.
III Gmina to obszar o wymiarze socjologicznym.
IV Gmina podlega ochronie prawnej.
Władze samorządowe mogą być narzędziem realizacji nadania celów ogólno społ., ogólno-państwowych (na danym terenie)
Mogą być traktowane podmiotowo, czyli rząd musi uznać odrębność i swoistość celów do których dążą wspólnoty lokalne.
Prof. Janusz Chryniewicz
„Samorząd terytorialny jest powołany po to aby zaspokajać potrzeby człowieka”
W 2 aspektach:
- polityczny
- pragmatyczny
Polityczny
Samorząd musi dążyć do realizacji idei wolności obywatelskiej i powinien przeciwdziałać alienizacji władzy.
Pragmatyczny
Ma przede wszystkim organizować dystrybucję dóbr i usług, które zaspokoją potrzeby obywatela. Ma, wypełniać rolę tzw. administracji świadczącej.
Samorząd terytorialny spełnia 2 podstawowe funkcje:
Upodmiotowienie społ. Lokalnej i regionalnej,
Kreator życia społ.
Teorie powstaje ST
3 teorie:
Mutacje teorii:
I Teoria naturalistyczne samorządu
Otton von Gierke(zwolennik)
Gmina jest wytworem naturalnego biegu rzeczy, a nie wytworem prawa państwowego. Mówi, że najpierw powstały wspólnoty lokalne gminy, a państwo powstało później, jako element który był.
Gmina jest pierwotna, a skoro tak, to również w sposób naturalny posiadły one prawa które są niezmienne, mogą być rozbudowywane i nie mogą być przez państwo naruszane.
Szczególnie popularne jest w USA.
Mówią tam ze samorządy powstały same z siebie na drodze umów. Te umowy iż ucieleśnione były w postaci kart miejskich. Traktowane są one współcześnie jako formę lokalnej konstytucji.
Gmina jest jedynym związkiem, który posiada tak bardzo naturalny charakter, powstaje samorzutnie wszędzie tam gdzie gromadzą się ludzie. Społeczeństwo gminne pojawia się u wszystkich ludów, niezależnie od ich zwyczajów i praw. Człowiek stworzył anarchię, ustanowił republiki. Gmina zdaje się zaś pochodzić wprost od Boga.
II Teoria państwowa samorządu (Niemcy)
Poza państwem nie ma miejsca na samorząd bo poza państwem nie ma zadań publicznych. Samorząd jest to zdecentralizowana forma administracji państwowej. Ta decentralizacja następuje z woli nadrzędnych, z woli państwa.
- Samorząd nigdy nie może zastąpić administracji rządowej, musza istnieć równolegle,
- Samorząd musi być kontrolowany przez państwo, by stwierdzić legalność jego działań. Władze państwowe decyduje się na - decentralizację, ponieważ samorząd zbliża obywatela do państwa; gdyż:
a) skraca się proces decyzyjny…
b) zadanie realizowane są szybciej i taniej
c) zadania samorząd wykonuje z większym zaangażowaniem emocjonalnym i większą kompetencją,
d) samorząd działa zgodnie z oczekiwaniami społ. Lokalnej
e) im więcej samorządu, tym mniej biurokracji,
Samorząd jest formą, demokracji obywatelskiej i uczy odpowiedzialności. Zwiększa motywację pracowników i daje efekt bliskiej demokracji. (mają większy wpływ na decyzje władzy lokalnej). Decentralizacje powoduje racjonalne gospodarowanie majątkiem, powoduje większe oszczędności.
III Teorie polityczne
Stworzone na gruncie angielskim. Spisał Rudolf von Greist. Teoria ta stwierdza że gmina jest najbliższym organem administracji rządowej. Czynnikiem , który nadaje gminie charakter samorządowy jest udział w osobnym składzie organów lokalnych, urzędników honorowych.
Urzędnik jest niezawisły, nie jest na usługach rządu i stronnictw politycznych, bo pracuje bez wynagrodzenia. Nie pobiera pieniędzy od rządu/ od stronnictw politycznych.
Dekoncentracje władzy
Na gruncie polskim prof. Jerzy Panejko powiedział: „Państwo nadaje samorządom stosownie do ustroju indywidualną formę prawną. Są różne ustroje polityczne na świecie i dlatego spotykamy nietypowe formy samorządu.”
Aleksander Kroński był zwolennikiem teorii własnej którą nazwał naturalistyczno-prawną.
„Samorząd pojawi się i będzie się rozwijał wówczas, gdy na określonym obszarze pojawi się indywidualizm w sferze gospodarczej a także duchowej.”
Prof. Jaroszyński zwolennik teorii państwowej, który mówił:
„Samorząd jest instytucją państwową, a o jego powstaniu decyduje tzw. czynnik obywatelski. Pojęcie to należy również jako zasada odkrycia przez obywatela specyficznych potrzeb wspólnoty lokalnej.”
Prof. Tadeusz Bigo….
„Samorząd powstaje wtedy, gdy zostaną spełnione 4 warunki:
Gdy nastąpi decentralizacja
Gdy zaobserwujemy samodzielność
Gdy pojawi się władztwo administracyjne
Gdy pojawi się przymus członkowski
Historyczny rozwój zasad samoobrony.
Ok. XII w. w Europie powstały kastowe samorządowe związki. Miały własne prawa, które były odrębne od praw innych wspólnot. Akcentowano odrębności które były mianowane przez inne wspólnoty. Stan duchowny, rycerski, szlachecki, ziemiański i chłopski.
W miastach stan mieszczański wywalczył sobie niezależność od zwierzchności feudalnej i miasta które miały odrębność i niezależność nazwano komunalnymi. Gdy powstają ko…. Pojawia się również pewne ważne stwierdzenie „ powietrze miejskie czyni wolnym”. W miastach org. sobie władzę komunalną, czyli samorządową. Tworzą własny majątek komunalny. Komuny obie bezpieczeństwa obywateli tworzą własne wzorce miar i wag. Stan rycerski lub szlachecki umacniał swoją pozycje poprzez Kartę swobód 1215r., poprzez immunitety, przywilej koszycki.
Nowożytny samorząd pojawił się w Europie dopiero w epoce oświecenia, jest spadkobiercą:
- idei oświecenia,
- deklaracji niepodległości USA 1776r.
- rewolucji francuskiej 1789r.
- przemian społecznych i gospodarczych,
Francja
Deklaracja praw człowieka i obywatela, która mówi o wolności, równości, bezpieczeństwu przeciwko uciskowi i o tym że źródłem wszelkiej władzy jest naród.
Rewolucje pozwoliła stworzyć:
- pierwowzór społeczeństwa obywatelskiego,
- uruchomiono inicjatywę społeczną,
- stwierdzono, ze obywatele mają prawo tworzyć gminy, wspólnoty terytorialne, które SA władza w państwie,
Po stworzeniu gminy nadano jej ………. Które podzielono na:
Własne - przywodzone każdej wspólnocie lokalnej naturalne prawa dające obywatelom poczucie bezpieczeństwa i poszanowanie jego osoby.
Zalicza się:
- zarząd nad majątkiem gminy, budżetem, wprowadzanie lokalnych opłat, podatków, organizowanie robót publicznych, dbanie o drogę, spokój publiczny na ulicach placach i budynkach, edukacja, kształcenie.
b) Zlecane (delegowane przez władzę centralną) - obowiązywało ściąganie podatków, opieka nad rządowymi budynkami, nad strategicznymi odcinkami dróg.
Określono istotę gminy:
- wykonywanie zarządu przez bezpośrednio zainteresowanych, społeczność lokalną,
- niezawisłość i niepodległość hierarchiczna innym organom państwa,
- określono gminę jako miejsce w którym obserwujemy udział społeczeństwa administracji lokalnej,
Nowy typ samorządu po Wiośnie Ludów II poł. XIX w. to celowy uzupełnienia samorząd administracji rządowej. Samorząd stanowy, uzupełnienie administracji rządowej, zostaje pozbawiony funkcji sądowniczej.
Powstaje z inicjatywy państwa, pozbawiony funkcji sądowniczej, przejmuje wszelkie funkcje organizacji życia gospodarczego.
Efekt?!
Zadania państwa podzielono na 2 grupy:
Zadania o charakterze ogólnokrajowym, przyznane wyłącznie adm. Rządowej,
Zadania o charakterze lokalnym, zostały przyznane adm. Samorządowej,
Ocenę w jaki sposób adm. Lokalna wykonała zadania, kontrolowała adm. Rządowa.
Administracja rządowa zachowała dla siebie prawo do decydowania o tym, które z zadań za brak samorządowych.
We Francji w XIX w. i w XX w. Nie pojawiło się pojęcie samorządu natomiast adm. Zdecentralizowana. W Niemczech był samodzielny zarząd, samodzielna administracja.
Karol von Stain 1807r. powiedział: „Należy przyzwyczaić naród do tego aby nauczył się rządzić swoimi własnościami i aby wyszedł nareszcie ze stanu niemowlęcia.” Chodziło mu aby zbudować Samorząd Terytorialny w Niemczech na bazie, niemieckiego rozumienia małej ojczyzny.
Życie społeczne i gospodarcze kraju należy zdynamizować przez rozwój gmin. Temu celowi była podporządkowana reforma miast, ordynacja miast miała tworzyć wrażenie że miasta rozwijają się samodzielnie społecznie.
Rada miejska wybierana przez obywateli miała wybierać, również magistrat. Reformowanie wsi przez reformy uwłaszczeniowe ma jeden cel. Ma stworzyć poczucie odpowiedzialności. Ma zachęcić do zakładania nowych wsi.
Ich samorząd rozwijał się ewolucyjnie w drodze dekoncentracji władzy, jak stwierdzili, gmina jak najniższa wspólnota jest zawsze integralną częścią adm. Rządowej, a tą symboliczną niezależność zapewnia tylko i wyłącznie honorowym urzędnikom.
Wiek zamętu samorządu terytorialnego:
- silne stronnictwo tzw. Regionalistów apelowali oni do rządów poszczególnych państw aby tworzyć regiony duże, które będą wyróżnione na podstawie 2 czynników, kulturalnego o językowego.
- tendencja do centralizacji państw w 30 latach ograniczano role i zadania przyznawane samorządom i te zadania dotrzymywała adm. Państwowa.
Po 2 wojnie światowej, wszystkie miasta na wsch. Od Ławy były pozbawione samorządów teryt.
Natomiast na Zach. Od Ławy były tendencje:
- powiększania obszaru gmin,
- szczególnie silnie zaznaczyła się w państwach skandynawskich, Niderlandach, Zach. Niemcy,
- południe europy, Włochy i Hiszpania, gminy tam były coraz mniejsze,
- tworzenie aglomeracji i włączanie peryferii do wielkich miast,
- tendencja do tworzenia euroregionu,
- tendencja do bezpośrednich organów stanowiących i wykonawczych w gminach,
W tych krajach ( byłych komunistycznych ) obserwowaliśmy 2 tendencje, kształtowanie się samorządu terytorialnego, większość obszarów gmin nie ulegały zmianie. W 2 tendencji jest to rozdzielanie się gmin.
Tendencja globalizacji, która zaznacza się we wspólnotach lokalnych, coraz mniej rządu, coraz mniej społeczeństwa.
Marginalizowany Maksymalizacja
Rząd Region
Wielki eksperyment historyczny
Globalizacja
Kapitał
Dotyczy to wszystkich samorządów w Europie.
Więzi lokalne i lokalne układy społeczne.
Ojczyzna lokalna, pierwowzór wywodzi się ze słowa staro islandzkiego.
Zbiorowość zamieszkująca na danym obszarze, która się ze sobą styka, rozwija się aktywność społ-gosp. Aby zaspokoić lokalne potrzeby, jest to zbiorowość, której kształtują się lokalne więzi społeczne, jest to zbiorowość której obserwujemy podobne formy życia które są oparte na podobieństwie sytuacji której żyjemy. Występuje specyficzna struktura ról zależna od prestiżu, lokalności stara się wyodrębnić wobec innych społeczności lokalnej.
Dlaczego gmina jako specyficzna społ. Lokalna?
Ponieważ:
Mieszkańców łączy więź ukształtowana na podłożu zamieszkiwania określonego teryt. Którego granice często powstały w sposób naturalny.
Występuje wzajemna styczność ludzi która ma charakter mechaniczny, w gminie.
Znajduje się większość instytucji które regulują nasze zachowanie. (szkoły, parki itd.)
Gmina odzwierciedla społeczeństwo w mikroskali, są podzialy.
Jest realizowana poprzez stykanie się interesami innych ludzi na terenie gminy.
Każda społeczność lokalna wyznaje pewien system wartości, wartości te odgrywają trojaką rolę:
- integracyjną
- inspiracyjną
- zabezpieczającą
Aktywność mieszkańców będzie rozwijać się wtedy gdy jest aktywność społeczna jednostek.
- grup pomocy,
- stowarzyszeń,
- inicjatywy obywatelskie,
NEGATYWNY:
Symbol NIMBY - nic na moim podwórku
Mogą pojawiać się spontaniczne inicjatywy które często działają wbrew władzą.
Mogą elity uosabiać:
Wartości cenne,
Herbowe
Władzy
Sukcesu
Opiniotwórcze
Miasto jako szansa sukcesu!
Żanet Jacobs i Richart Florida
Zwrócili oni uwagę na to że współczesne duże miasto to kulturowy kalejdoskop. Zauważyli że jak w starożytności rozwój dział się przy lub od targowisk, kolei itp. A Ci państwo stwierdzili ze tego nie potrzeba tylko miasto musi mieć do zaoferowania prace wolnym zawodom, podsycając pracę.
Kiedy spotykają się podobieństwa nie iskrzy, eksplozję wywołuje różnorodność, a miasto musi nauczyć się tolerować ekscentryzm buntowników i odmieńców.
Zorganizować sukces czyli umiejętnie rozplanować miasto wobec zasad:
Dzielnica musi spełniać wiele funkcji,
Dzielnice i kompleksy powinny być małe i pocięte ulicami,
Dzielnice muszą się składać z małych i dużych budynków i nowych/starych budynków, mieszanina instytucji.
2 wykład
Historia i ustrój samorządu terytorialnego
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Epoka średniowiecza
- stan duchowny
- stan mieszczański
- stan szlachecki
- stan chłopski
Samorząd zawodowy to:
- cechy
- gildie
Samorząd zawodowy zapewniał:
- kwalifikacje zawodowe
- dbał o jakość
- otaczał opieką nad członkami
Enklawą samorządu jest RP szlachecka. Zanika nam samorząd. Mamy do czynienia z samorządem szlacheckim. Epoka oświecenia wprowadza przełom.
- władza to 4 władza i w sposób naturalny powstaje gmina,
XIX w. samorząd państwowy istnieje z woli państwa, jest celowym uzupełnieniem administracji państwowej. Zawiera sam uprawnienia do sądownictwa, wprowadza pojęcie nadzoru państwowego nad samorządem.
XX w. samorząd istnieje z woli państwa, dorzuca zasadę efektywności władz samorządowych działa dlatego że jest najbliżej obywateli.
Efektywność wyraża się tym że:
- scala małe gminy,
- budowa regionów,
- tworzenie aglomeracji,
Na południu Europy zostały zachowane małe gminy. Zanik samorządów w państwach demokracji ludowej w miejsce pojęcia samorząd wprowadzono dziwne konstrukcje pojęciowe, np. lokalne środki państwowe, demokracja lokalna, lokalna władza ludu itp.
XXI w. -> końcówka XIX w.
Wielki eksperyment historyczny, obserwujemy:
- osłabienie się władzy centralnej rządu,
- powrót do małych ojczyzn,
- powrót do pewnych tradycji kulturowych,
Samorząd terytorialny na ziemiach polskich od X do XV w.
Czasy pierwszych Piastów - kraj był państwem jednolitym i niepodzielnym.
Najważniejszą władze sprawował monarcha, wynikało to z monarchii patrymonialnej. Obszar ten dzielił się na dzielnice, który dzielił się i gdzie był dany przedstawiciel.
Okręgi grodowe, na czele jego stał komes grodowy, na koniec wieku XII zastępowany jest kasztelanem i powstają Kasztelanie - spełniała głównie funkcje obronne. Najniższą jej jednostką były Opola - nazywane inaczej wspólnotą sąsiedzką. Zaspokajała potrzeby bytowe ludzkości. Podporządkowane było administracji centralnej i z niego czerpano daniny na utrzymanie kasztelani i systemu obrony.
W XIV w. pojawia się urząd starosty i wojewody.
Urząd starosty to była administracja królewska która miała pomóc w centralizacji władzy. Obserwujemy coraz większe rozejście się urzędów ziemskich i ……….. .
Urzędy ziemskie maja organizować życie wspólnot lokalnych i do tych urzędów zaczęto zaliczać wojewodę i kasztelana. Natomiast do urzędów centralnych zaliczano starostę. W tym XIV w. znaczenia zaczyna nabierać powiat.
Pierwotnie powiat to sąd odbywany na feudalnym wiecu i słowo powiat prawdopodobnie wywodzi się może od „wiatać” czyli wiecować.
Powiat stawiał się okręgiem sądu ziemskiego czyli miał uczyć przestrzegania i szanowania zasad lokalnych.
Polska piastowska to kraj w którym wyodrębniły się stany.
4 stany:
- duchowny,
- mieszczański,
- szlachecki,
- chłopski,
Zachowały się do rozbiorów, zmiany tylko ekonomiczne i gospodarcze uwarunkowania miały wpływ na to.
Polacy przyjmując prawo niemieckie, dostosowali je do lokalnych potrzeb, naliczano 42 minuty prawa miejskiego, ustrój nie jest jednolity. System ten próbowano ujednolicać w XVI w. ze słabym skutkiem.
W miastach na prawie Chełmińskim, Średzkim, Magdeburskim powstały następujące instytucje samorządu mieszczaństwa:
Rada - wybierana rada przez bogatszych mieszczan lub przez przedstawicieli cechów lub rade wybierało zgromadzenie wszystkich mieszczan.
- burmistrz - przez radę wybrany, przez właściciela miasta gdy było prywatne,
Ława
- Ława miejska - tzw. 2 ordynek miejski - zajmowała się głównie sprawami sądownictwa, jak wybierano to niewiadomo? Wiadomo że w kilkunastu miastach rada wybierana była przez całą wspólnotę. Mogła pochodzić także z nominacji, osoby które mógł wskazywać właściciel miast lub starosta.
Ława wybierała przewodniczącego którym był wójt, główne zadania:
- pilnowanie porządku publicznego,
- sprawowanie dzisiejszego notariatu,
- wyznaczała wielkość daniny lokalnej,
W XVI w. pojawia się w miastach tzw. 3 ordynek miejski - urząd panów gminnych. Z założenia miał reprezentować mieszkańców państwa, to reprezentowanie wyrażało się w formie 3 ordynkowi do wypowiadania się w sprawach dotyczących praw miasta, zwalczania niewolnictwa, uznawano go w wielu miastach za ciało doradcze rady, ten 3 ordynek w drodze ewolucji uzyskał prawo do wysnuwania problemów pod obrady rady miejskiej.
Wykupywanie urzędów wójtowskich, urzędu wójta mogli wykupić mieszczanie, król, mógł pozostać w rękach właściciela miasta. Jeżeli rząd był przejęty przez monarchę, to było to miasto królewskie i wójta mógł zastąpić starostę.
W miastach gdzie mieszczanie sami wykupili urząd to znikał i była tylko Ława.
Stan chłopski
Samorząd wiejski, kształtował się na prawie niemieckim, władze samorządową na prawie niemieckim reprezentował:
- sołtys - był to urząd dziedziczny,
- Ława miejska - zajmowała się sądownictwem,
Sołtys z urzędu kierował władzami, zbierał opłaty lokalne, nadzorował wykonanie kary, posiadał większe gosp. niż pozostali osadnicy.
Na wsi powstaje organizacja gromadzka, gromada obejmowała wszystkich mieszkańców wsi czyli:
- gospodarce,
- zagrodnicy,
- komornicy,
Gromada z woli właściciela wsi, mogła mieć własny majątek w formie lasu. Gromada mogła mieć własny budżet w postaci skrzyni gromadzkiej. Organami władzy w gromadzie były po pierwsze, ogólne zebranie gromadzkie, po drugie, organem władzy w gromadzie mógł być urząd wiejski aby prowadzić księgę sądową.
Ponieważ wychodzono z założenia ze jest to wspólnota to w momencie nie wykrycia sprawcy przestępstwa, odpowiadała cała gromada.
Samorząd Szlachecki
Stan szlachecki wykształcił się ze stanu szlacheckiego, dzięki przywilejom szlacheckim, podstawową formą samorządu szlacheckiego był sejmik szlachecki.
Wyłonił się on z dawnego wiecu dzielnicowego. Nazwany sejmikiem ziemskim, gromadzi się szlachta danej ziemi, spełniał też 2 ważne funkcje:
Był instytucją samorządu lokalnego,
Był głównym sposobem uczestnictwa szlachty w życiu politycznym państwa,
Sejmiki które zbierały się zasadniczo w Wielkopolsce -> starosta a Małopolsce -> wojewoda.
- Sejmik przedsejmowy
- Sejmik relacyjny
- Sejmik elekcyjny
- Sejmik deputacji
- Sejmik kapturowy
- Sejmik gospodarczy
Gdy zbierał się sejmik, zajmował on się wieloma sprawami, w zakresie wielu spraw należało:
Nadzorowanie spraw skarbowych,
Nadzorowanie spraw gospodarczych województwa,
Ustalano wysokość zasiłków ofiarom klęsk żywiołowych,
Ustalono wysokość sum przeznaczonych na wykup z niewoli,
Kwota na kościół,
Dbano o stan techniczny mostów, dróg, nadzorowano kwestie sanitarne (zwalczanie żebractwa, epidemii)
Ustalono lokalne miary i wagi
Decydowano o kursie lokalnej waluty
Dystrybucja Sali
Zapewnie bezpieczeństwa lokalnego
Zwoływały pospolite ruszenie,
Dla usprawnienia lok. Adm. i powoływanych płatnych urzędników zwanych komisarzami
3 maja 1791r. została przyjęta konstytucja majowa. W skład tej konstytucji weszły dwie ważne ustawy, była to ustawa o sejmikach i druga ustawa o miastach i trzecia czyli konstytucja.
Za organy sam. Można uznać:
- komisje porządkowe cywilno-wojskowe (1789) znalazły się w zapisach z marca i kwietnia,
Składały się z 15 komisarzy, którzy wybierani byli przez sejmiki szlacheckie, do komisji tych dopuszczono też mieszczan.
Zadania:
Wypełnianie zadań powierzonych przez władze centralne,
Ogłaszanie poboru do wojska, przygotowanie kwaterunku dla wojska gdyby była taka potrzeba,
Urządzanie magazynów gdzie gromadzono zapasy, na wypadek klęski czy wojny,
Kontrola ruchu ludności,
Zadania z dziedziny oświaty, mamy:
- szkolenia rzemieślników i kupców,
- szkolenia rolników,
- organizowanie oświaty na poziomie elementarnym,
6) organizowanie opieki nad chorymi i biednymi,
W ustawach o miastach wolnych naszych królewskich w państwach polskiej Rzeczpospolitej.
- Wszystkie są wolne,
- Ujednolicenie ustroju,
- Prawo miejskie obejmuje, mieszczan jak i szlachtę,
- Prawo wyborcze tylko dla właścicieli mieszkań,
- Organami miasta były zgromadzenia uchwalone,
- Urzędy wykonawcze-magistraty,
Zgromadzenia uchwalające
Organizowano małe zgromadzenia gdzie przyjeżdżali posesjonaci. Duże miasta podzielone na cyrkowy. Kraj podzielony na wydziały, kilka/kilkanaście miast. W wydziałach były zgromadzenia wydziałowe. Przyjeżdżali deputaci, którzy byli wybierani na zgromadzeniach uchwalających, co 2 lata zbierały się, zadania główne to:
- wybieranie plenipotentów na sejm walny
Władza wykonawcza w mieście to magistrat. Na czele wójt jak małe miasto, jak duże to prezydent (z cyrkułów miasto). Magistrat z wyborów zazwyczaj, praca jego poddana została kontroli administracyjnej państw.
Na wsiach zaszły najmniejsze zmiany bowiem zachowano nastrój gromadzki.
1795r. to okres istnienia państwa polskiego, podzielone państwo na Prusy, Austrie, Rosje, a w 1807r. na mocy traktatu z Tylży powołano księstwo Warszawskie w lipcu otrzymało konstytucje od Napoleona, była ona oktrojowana (nadanie z woli monarchy).
Wprowadzała centralizację państwa i hierarchiczne podporządkowanie jednoosobowych organów panującego. Ograniczono w konstytucji liczbę organów władzy która pochodziła z wyborów.
Obszar podzielono na departamenty, powiaty, gminy miejskie, gminy wiejskie.
Departament
Pracami w departamencie kierował prefekt i mianował go monarcha. Rada prefekturalna składała się z 3/5 osób i wybierana była przez monarchę. W sprawach lokalnych w powiecie kierował nadprefekt. Jego główne zadanie to kontrola wykonania zadań zleconych przez prefekta lub monarchę. Zadania te miały wykonywać lokalne społeczności. Gmina miejska kierowana przez burmistrza zależna od prefekta, w gminie wiejskiej kierował wójt, który powoływany był przez dziedziców, podporządkowany prefektowi.
Burmistrze zajmowali się przede wszystkim:
- nadzorowaniem miejscowej ludności,
- prowadzili statystyki w miastach i na wsiach,
- powołano rady miejskie i wiejskie, pochodziły z nominacji prefekta,
W małych miastach rady były wybierane:
Ustosunkowanie się do stawek podatkowych,
Sprawiedliwy rozdział ciężarów publicznych,
Zgłaszanie lokalnych potrzeb w sprawach dróg mostów, zabezpieczenia sanitarnego,
W powiatach powoływano Rady powiatowe, składała się z radców których mianował król. Kandydatów zgłaszał sejmik szlachecki.
Zadania Rad powiatowych.
- organizacja robót publicznych, służących podniesienia jakości życia w powiecie, czyli kontrola dróg, prace nawigacyjne, wskazywały miejsca niebezpieczne i wskazywały działalność w celu zabezpieczenia mieszkańców.
Sejmik szlachecki wyłaniał:
- posłów,
- sędziów pokoju,
- wyrażał opinię o potrzebach lokalnych,
Napoleon sprowadził/utworzył prawdziwa kadrę urzędników. 1815r. ponowny podział ziem Polski przez tych samych zaborców.
Zabór Rosyjski - 1815r.
Konstytucja Królestwa Polskiego po klęsce powstania styczniowego, nazwano królestwem przywiślańskim.
Konstytucja ta wprowadziła podział na:
- województwa
- powiaty
- obwody
- gminy wiejskie i miejskie
Po klęsce powstania listopadowego województwa stały się guberniami a powiaty zmieniły się rolami z obwodami.
W zaborze rosyjskim władze samorządowe praktycznie istniały na szczeblu gminy wiejskiej i miejskiej.
1867r. wykształciły się te zmiany!
Gmina wiejska tworzyła zbiorową gminę, zbiorowa gmina obejmowała kilka wsi w tzw. Gromad, obejmowała obszar dworski, osadę w jej skład mogły wchodzić też małe miasta. Władze w zbiorowej gminie miejskiej miało zebranie gminne oraz wójt i ławnicy którzy wybierani byli przez zebranie gminne.
Wójt zajmować się miał wszystkimi sprawami dotyczącymi gminy. Do pomocy miał wójt, pisarza gminnego, radą służył sołtys. Sołtys rządził gromadą, sołtys przewodził obradą zgromadzenia gromadzkiego, wybierany był przez zgromadzenie.
Przekazywało ono postulatami i zażaleniami, ustami sołtysa do wójta.
Zebrania gminne poza rozpoznawaniem spraw lokalnych zajmowały się wymierzaniem sprawiedliwości. Obok zebrań gminnych wyrażały również sądy gminne. Wójt oraz sołtys podlegali kontroli ze strony naczelnika państwa. W danych miastach władze carską dzielono na pozostałych na stworzenie jakiegokolwiek samorządu.
Zabór Austriacki
Był samorząd 3 stopniowy:
Szczebel kraju koronnego,
Szczebel powiatu
Szczebel gminy
Samorząd szczebla kraju koronnego mieliśmy:
- Sejm krajowy galicyjski - był wybierany w tzw. 4 kuriach,
Te kurie to:
Właścicieli ziemskich,
Przedstawiciele izb przemysłowo handlowych,
Przedstawicieli miast,
Przedstawiciele małych miast i wsi,
Przy wyborach prowadzony był cenzus majątkowy, zadania:
- sprawowanie opieki nad rolnictwem i myślistwem,
- podnoszenie kultury rolnej,
- budowa gmachów publicznych,
- wytyczanie i budowa dróg,
- tworzenie i opieka nad zakładami dobroczynnymi,
- nadzór nad sprawami kościelnymi,
- organizacja sieci szkolnej,
- kontrola działalności samorządu niższego szczebla,
Rozwiązania które proponował ten sejm musiał wykonać wydział krajowy, czyli był on organem wykonawczym.
- obowiązek nadzoru
- przygotowanie obrad,
Samorząd powiatowy
Organami były Rady powiatowe miały za zadanie po pierwsze, wykonanie wszystkich spraw odnoszących się do wspólnoty interesów z powiatu.
Rady organizowały i nadzorowały powiatowe kasy oszczędności, powoływały lekarzy powiatowych. Dbały o grogi publiczne, zabezpieczały powiat przed epidemiami.
Rady wybierały wydział powiatowy, kierował marszałek powiatu.
Gmina
To podstawowa jednostka samorządu, która roztacza opiekę nad każdym mieszkańcem i nadzoruje każdą nieruchomość.
Każda nieruchomość musiała znajdować się w ewidencji gminy i po drugie nie było osób które mogły powiedzieć że nie należały do żadnej gminy, prawo swojszczyzny.
Prawo swojszczyzny było dziedziczone i zwolnić z tego prawa mogła tylko rada gminy ale tylko gdy inna rada gminy nadała swoje obywatelstwo.
Każda gmina miała zadania:
Własne:
- wynikają z natury gminy i dot. życia codziennego wspólnoty,
- niesienie pomocy potrzebującym,
- kształcenie mieszkańców,
- dbanie o stan gospodarki lokalnej,
Poruczonych:
- dostarczenie rekruta,
- ściąganie podatku na rzecz państwa,
Organami gminy były:
- Rada gminy wiejskiej - mieszkańcy wybierali (cenzus majątkowy)
- Wójt i przysiężny - to organ przysiężny,
Od wójta:
- wprowadzenie statystyk ludności,
- rejestracja zawieranych ślubów,
Rada zajmowała się natomiast sprawami obywatelstwa.
Gmina to zazwyczaj jedna wieś. Kraków i Lwów kierowane przez prezydentów, obok prezydenta istniał magistrat (-> z 20 radców) i burmistrza.
Rada szkolna powiatowa i gminna - nadzorowało jako czynnik obywatelski kształcenie obywateli zamieszkujących w Galicji. Te rady miały dostosowywać również wymagania do potrzeb lokalnych.
Zabór Pruski -> wzorcowa administracja szczebla państwowego i samorządowego. Wielkie księstwo Poznańskie a po klęsce w styczniu Prowincja Poznania.
Kraj Prusy podzielony na:
- prowincje
- obwody
- rejencje
- powiaty
- miasto - wieś
Adm. państwowa
Prowincja, na czele stał nad prezydent kierował pracami naczelnego prezydium, do kompetencji tych organów należy:
- nadzór nad skarbowością i wyznaniami,
- adm. prowincji
Obwody i rejencje zostały powołane w celach adm-policyjnych z naciskiem na władze policyjną, na czele stał prezydent kierował on pracami tzw. Rządu obwodu albo rządu rejencji.
Nadzorował wydział obwodowy albo rejencyjny którego głównym zadaniem było sądownictwo administracyjne.
Powiaty mieliśmy:
- grodzkie - tworzyły duże miasta,
- ziemskie - obejmowały miasta lub kilka miast i okoliczne wsie,
Powiat jest główną jednostką podziału terytorialnego przy czym jest administracją rządową i samorządową.
Na czele powiatu stał landrat mianował go król lub administracja królewska spośród kandydatów przez sejmiki powiatowe.
Landrat:
- reprezentował majestat państwa,
- kierował organami samorządu powiatowego czyli sejmiku i wydziału,
Miasta funkcjonowały wg ustawy prawo o miastach, opracowały statut o miastach. Zatwierdzane przez administracje państwową, władze zatwierdzały również burmistrza.
Nadzór nad władzą sprawował również powiat. Wójt na wsi był zobowiązany do współpracy z landratem.
Drugi pion to pion samorządowy.
Samorząd obywatelski
Na szczeblu prowincji mieliśmy sejm prowincjonalny, na czele marszałek, kadencja trwała 6 lat, zbierał się raz na 3 lata w Poznaniu. Radnych do sejmu wybierali przedstawiciele z sejmików powiatowych, sejm ten miał prawo do wydawania uchwał dotyczących prowincji, czyli odpowiadał za organizację opieki psychiatrycznej.
Sejm miał nadzorować stan głównych traktów prowincjonalnych. Miał organizować pocztę. Wydział prowincjonalny kierowany był przez starostę krajowego.
Powiat
W powiecie był sejmik powiatowy, radnych do sejmiku powiatowego wybierano w 3 kuriach:
Właścicieli ziemskich i przemysłowców,
Mieszczan,
Mieszkańców wsi,
Sejmik obradował pod przewodnictwem landrata.
Zadania:
- sprzyjanie i popieranie rozwoju gosp. powiatu w tym głównie przemysłu, wspieranie wydajności produkcji w rolnictwie,
- tworzenie banków i kas oszczędności powiatowych,
- opieka nad drogami i mostami,
- ewidencja ludności i nadzór ich,
- zabezpieczanie mieszkańców przed epidemiami
- sprawiedliwość …….
Organem wykonawczym był wydział powiatowy który składał się z 6 członków wybieranych przez sejm powiatowy a jego pracami kierował landrat. Organem uchwałodawczym samorządu miejskiego była rada miejska (tez na 6 lat), co 2 lata wymieniano 1/3 składu, radę mogli wybierać Ci co mieli odpowiedni majątek (cenzus majątkowy).
Organem wykonawczym miasta jest magistrat - zarząd miasta:
- urzędnicy zawodowi (12 lat kadencji)
- urzędnicy honorowi (6 lat kadencji)
Burmistrz miał być wybierany na podstawie publicznego konkursu i miał dwa szczeble, każdy mieszkaniec mógł się zgłosić i przedstawić ofertę radzie miasta.
Rada miejska otwierała oferty tylko 5 (taki warunek) i tego 1 wybierano. Burmistrz musiał być zatwierdzony przez władze rejencyjne bądź prowincjonalne.
Zadania własne:
Rozwój infrastruktury miast, budowa gazowni, rzeźni, elektrowni, szpitali miejskich, miejskie instytucje kultury, zapewnienie pracy,
Samorząd miejski był tak ustawiony że władza władcza miała więcej do powiedzenia niż władza wykonawcza.
1840 - zlikwidowano wyprawienia dziedziców w sprawach społecznych mieszkańców wsi uzyskiwali …..
Przynależnym do gminy była osoba stałym bywalcem, płaciła podatki, miała czynne i bierne prawo wyborcze, uzyskiwała prawo do współrządzenia gminą.
Mała gmina jako organ uchwałodawczy, miała zgromadzenie mieszkańców, gminy większe wybierały rady gminne, kadencja tych rad gminnych trwała 6 lat, miały prawo wyboru sołtysa, zatwierdzał zawsze landrat.
Istotne to, ze mała gmina wiejska mogła zawiązać porozumienie z miejska w celach publicznych które przerastały ich możliwości.
II RP 1918-39r.
Z chwilą odzyskania niepodległych ziem, trzeba było przeprowadzić integracje ziem z 3 zaborów.
Prawo samorządowe w II RP istniały pewne odrębności i nie udało się zintegrować tego.
Wielkopolska - prawo pruskie - zmiany:
- wprowadzono 4 letnie kadencje dla magistratu,
- wprowadzono że burmistrz na 12 lat,
- burmistrz zatwierdzany przez wojewodę,
- zachowało samorząd wojewódzki woj. Poznańskim i woj. Pomorskim!
Samorząd woj. funkcjonował na mocy rozporządzenia Naczelnej Rady Ludowej z 1919r.:
- organem stanowiącym sam. Woj. będzie sejmik wojewódzki (wcześniej prowincjonalny)
- starosta krajowy, organ wykonawczy
- oficjalna nazwa woj. Poznańskiego brzmiała, Poznański Związek Komunalny i Pomorski Związek Komunalny,
- członkami są wszystkie powiaty należące do województw Poz. I Pom.
- powiaty tworzące ten związek komunalny mają prawo do korzystania z majątku komunalnego,
- radnych do sejmików woj. będą delegować sejmiki powiatowe i rady miejskie powiatów grodzkich,
- kadencja trwa 4 lata, obrady zwołuje i otwiera sesje zawsze wojewoda,
Zabór Rosyjski - samorząd miał funkcjonować na podstawie dekretów wykonanych przez naczelników państwa.
Były to dekrety:
- o radach gmin,
- o ordynacjach do rady gminy,
- o samorządzie miejskim,
1920 lub 1919 ich kadencja trwała do 39` odroczono przeprowadzenie wyborów do rad miejskich pod byle pretekstem.
Galicja
Wprowadzono tylko zmiany ordynacji wyborczej, że zniesiono cenzus majątkowy.
3 wykład
Historia i ustrój samorządu terytorialnego
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Konstytucja marcowa 1918-1933
- zaborcy - pracowali nad powstaniem osobnych praw zaborców, w tej konstytucji było poświęcone 5 art. odnośnie samorządu.
1) ustrój RP opiera się na zasadzie szerokiego … który ma uprawnienia w dziedzinie administracji lokalnej, kultury i gospodarki lokalnej,
2) samorząd jest trójstopniowy,
3) mogą łączyć się w związki,
4) dochody państwa i samorządu są rozdzielone,
5) nadzór nad samorządem terytorialnym sprawują organy wyższego rzędu i sądownictwo administracyjne,
-----------
6) prawo do swobodnego rozwoju autonomicznych mniejszości narodowych w obrębie jednostek samorządowych,
26 września 1929 - wojewódzka ustawa samorządowa,
Był to dokument ramowy, który zapowiadał, wprowadzenie powszechnego samorządu wojewódzkiego w całym kraju, zapowiadał w województwach tzw. Sejmików wojewódzkich.
Zwlekano z tą ustawą, dlatego że w woj. wschodnich RP dochodziło często do wybuchów stanów wyjątkowych.
1922-1933 pojawiało się wiele projektów reform samorządowych, jednak nie wchodziły w życie bo zbyt często zmieniały się w Polsce, rządy, tak na prawdę drugą ustawą była z 23 marca 1933 ustawa scaleniowa która regulowała organizacje ustroju samorządu terytorialnego, jest określana jako najważniejszą zdobycz legislacyjna w tym okresie.
Zasada jedności adm. publicznej czyli uznano że samorząd jest częścią aparatu państwowego, oznaczało to wyraźne ograniczenie samorządności,
Wprowadzono wyraźnie podział na własne i poruczone, zadania poruczone określono jako działanie władz samorządowych w charakterze organów wykonawczych, władz rządowych, stwierdzono że samorząd wykonując zadania poruczone znajduje się w stosunku służbowej zależności od zwierzchnich organów adm. rządowej. Gdy samorząd wykonuje błędnie bądź też źle zadania poruczone, adm. ma prawo dyscyplinowania samorządu i nakładania kar porządkowych. Zadania własne określono jako zadania samorządowe które nie SA zastrzeżone dla innych struktur samorządowych.
Powołano związek rewizyjny samorządu lokalnego, znajdował się on pod nadzorem ministra spraw wewnętrznych i przede wszystkim kontrolował finansową gospodarkę samorządu.
Organy adm. państwowej mają prawo do rozwiązania organów samorządowych w skutek:
- naruszenia ustawodawstwa
- szkalowania dobrego imienia władz RP
- można było rozwiązać na skutek defraudacji majątkowych
Ustawa scaleniowa ujednoliciła nazewnictwo samorządowe:
Wprowadzono pojęcie, organy stanowiące i kontrolne,
Organy zarządzające i wykonawcze,
Wszystkie organy mają mieć w Polsce kadencje 5 letnią a zawodowi kadencja 10 letnia
Rada gminy, rada miejska, rada powiatowa, zaprzestano używać pojęcia sejmu, rada wiejska i rada gminy ma kompetencje tj.:
- powołanie organu wykonawczego,
- kontrolowanie jego działalności,
- stanowienie prawa lokalnego,
- prawo tworzenia i likwidacji przedsiębiorstw komunalnych,
- wydzierżawiania nieruchomości,
- prawo decydowania o wysokości opłat komunalnych,
- wykonanie budżetu i prawo do wykonywania premilinaża budżetowego,
- prawo do podejmowania zadań publicznych, które będą służyć dobru lokalnemu,
Rada miasta składała się z radnych których liczba zależna była od liczby mieszkańców, w skład wchodzili:
- burmistrz lub prezydent w zależności od wielkości miasta czy wsi,
- wójt na wsi
Czynne prawo wyborcze miały osoby mające 24 lata i przynajmniej 1 rok mieszkały w danej wspólnocie.
Bierne prawo miały osoby które ukończyły 30 lat, musiały władać biegle w mowie i piśmie z j. polskiego.
Organy wykonawcze to:
- burmistrz
- wójt
- zarząd miejski
Burmistrz nim zajął stanowisko musiał spełnić pewne warunki (tzw. Cenzus):
- zdany egzamin z j. polskiego,
- miał wykształcenie w zakresie gimnazjum (mała matura),
--------
- jeżeli było to duże miasto to wykształcenie w zakresie liceum (duża matura) i 3 lata praktyki urzędniczej,
--------
- od wójta tylko egzamin z j. polskiego,
Zarząd miejski, jego pracami kierował burmistrz, zastępca burmistrza i tzw. Ławnicy, (10% stanu rady). Zarząd nazywano potocznie magistratem, decydował kolegialnie, gdy dotyczyło spraw wspólnoty lokalnej.
- sprawy poruczone - decyduje burmistrz, w nagłych wypadkach burmistrz decyduje sam.
Zawodowy burmistrz, prezydent, wójt mieli pozostawać na urzędzie 10 lat i przyjęto niepisane prawo że jeżeli na wsi mamy zawodowego wójta to nie ma potrzeby powołania jego następcy lub sekretarza.
Drugie niepisane prawo mówiło że zawodowym burmistrzem może zostać osoba popierająca politykę marszałka.
Gromada
W gminach wiejskich spotykamy gromadę. Jest to wspólnota wiejska, której celem jest dbanie o dobro gromadzkie i gospodarowanie funduszami uzyskiwanymi z tego dobra. Zbierano się na zebraniach gromadzkich.
Istnieje niepisane prawo ze mogły powstawać rady gromadzkie, organem wykonawczym był sołtys, kadencja trwała 3 lata, a wybierany był przez zgromadzenie gromadzkie. Musiał być zatwierdzany przez organ wyższego szczebla, informowano o tym wójta bądź starostę.
Sołtys
Nazywany był również pomocnikiem wójta. Ustawa z 1937r. o gromadach, uznała że w Polsce taką prawdziwą władze samorządową mamy w gromadach.
Powiat definiowano jako:
Pierwszą instancję władzy administracyjnej
Jednostkę samorządu terytorialnego
Dlatego że starosta i urząd powiatowy w 2 RP byli pionem administracji państwowej, starosta był przedstawicielem rządu i zajmował się:
Organizował pracę starostwa,
Zajmował się sprawami dyslokacji państwowej,
Wydawał opinie o projektach ustaw które przesyłał mu wojewoda,
Zajmował się nadzorem nad prasą / kolportaż
Starosta - powołany jest do ogłaszania mobilizacji, poboru do wojska, upoważniony był do rozwiązywania sporów powstałych między urzędnikami i w jednostkowych przypadkach między urzędnikiem a obywatelem.
Był podział na:
- ogólne - bezpieczeństwa i porządku
- administracyjne - ruchem społeczności i wyznań
- referat wojskowy
- referat opieki zdrowotnej - sanitarny i weterynaryjny
Mógł ustanawiać opłaty lokalne na rzecz tzw. Działania samorządowego, te opłaty lokalne obejmowały:
Opłaty przeniesienia tytułu własności
Darowizn i spadków
Psy myśliwskie
Przedmiotów zbytków
Od prawa do polowań
Podatek od nadmiernego zużycia dróg
Samorząd wojewódzki
Utrzymany był w woj. Pomorskim i Poznańskim, organami samorządowymi byli:
- rada wojewódzka (sejm),
- wydział krajowy jako organ wykonawczy kierował starosta krajowy,
Sejmik krajowy
Kadencja na 4 lata wybierany przez rady powiatowe, pracami jego kierował marszałek, wydział krajowy organ wykonawczy wybierany przez sejmik.
Starosta krajowy od 6 do 12 lat ruchoma funkcja, zatwierdzony przez MSW kierował sprawami bieżącymi.
Samorząd wojewódzki:
- organizowanie pracy,
- ustalanie opłat lokalnych,
Konstytucja kwietniowa 1935r.
Samorząd terytorialny jest powoływany przez państwo do udziału w wykonywaniu zadań w życiu zbiorowym.
Samorząd terytorialny to cześć adm. państwowej
Ma 3 szczeble:
- województwo
- powiat
- gmina
A celem działania sam. Jest realizowanie zadań adm. Państwowej w terenie i w zakresie potrzeb miejscowych.
Każdy akt miejscowy musi być zaakceptowany przez organy rządowe w ten sposób od 35` samorząd terytorialny przestał istnieć w to miejsce pojawił się interes państwa.
Związki samorządu terytorialnego w II RP.
Samorząd terytorialny mógł się wyżeszać, mógł tworzyć związki terytorialne. Była regulowana ustawa o związkach samorządu terytorialnego z 1928r.
Po tej ustawie związki tworzono w oparciu o prawo pruskie od 1911r.
- pomoc prawna dla powiatu
- czasopismo samorząd
- organy szkoleń
- pomoc własnej bibliotece
W 20-leciu Polska podzielona była na 16+1 województw. Reformę przeprowadzono 1 kwietnia 1938r.
Dotknęła woj. Pomorskie i Wielkopolskie, odłączono powiaty.
1 września 1939r. II wojna światowa, w tym okresie na terytorium okupowanym istniało tzw. Państwo podziemne.
To państwo podziemne kierowane było na delegaturę rządu na kraj, zachowała podział na delegatury wojewódzkie, powiatowe i gminne, w ten sposób starano się akceptować podział.
W czasie okupacji partie przedstawiały programy okupacyjne. Komuniści spod znaku polskiej partii robotniczej przygotowali deklaracje o nazwie „o co walczymy”.
Samorządy miejskie i wiejskie zostaną wyłonione zgodnie z wolą większości narodu,
Likwiduje się delegatury wojewódzkie, powiatowe i gminne,
Nic więcej nie powiedział bo był zależny od ZSRR.
Rada jedności narodowej ogłosiła własny program o co walczy naród polski, w tym programie stwierdzono że:
Będzie krajem zdecentralizowanym w ten sposób aby maksymalnie dużo funkcji aparatu państwowego przekazać szeroko rozbudowanym organom samorządu, zapowiadano tworzenie samorządu zawodowego,
Komuniści w PKW ogłosili manifest w którym stwierdzono w kwestii samorządu że:
Województwo, powiat, gmina powstaną rady narodowe które reprezentują lud pracujący miast i wsi,
Zabrakło komunistom i rządowi londyńskiemu wyraźnej koncepcji samorządowej, władze przejęli komuniści.
W latach 44`-45` można określić jako lata szukania, pełna sowietyzacja samorządu.
Chcieli skleić i połączyć koncepcje II RP z modelem radzieckim:
Próbowano na wzór radziecki wprowadzono rady narodowe które oparte były na strukturze hierarchicznej,
Władza adm. w terenie czyli starosta i wojewoda, na zasadach unii personalnej czyli reprezentantem adm. państwowej i samorządowej miał być starosta, tak samo wojewoda
Powołano zarządy gmin miejskich i wiejskich których kierowali wójtowie, burmistrzowie i prezydenci.
Kompetencje rad narodowych zostały określone w 46` i w ustawie z tego roku, że rady narodowe to organy planowania działalności publicznej, oraz organy kontroli rządowych i samorządowych organów wykonawczych. Do zadań szczegółowych należało planowanie rozwoju jednostki terytorialnej. Kontrola działania zgodnie z linią obrony krajowej w samorządzie.
Wybieranie i odwoływanie prezydiów rad narodowych.
Powoływanie wójtów burmistrzów miast. Udzielanie głosu doradczego w sprawie wyborów wojewody i starosty.
Bardzo często określano te organy jako organy uchwałodawcze tych samorządów.
Wydział miejski i wojewódzki.
- są to organy wykonawcze rad i jest to reprezentacja samorządu terytorialnego,
- były powoływane rady przez delegowanie do pracy,
- przyjęto że prezydent, wójt, burmistrz wybierani przez radę, musieli być zatwierdzani przez organ nadrzędny,
Lata 44`-50`
Krajowa RN
|
WRN -> Wydział W -> wojewoda -\ organ państwa
| | -> mianowani -> lub
PRN -> Wydział P -> starosta -/ organ samorządowy
| | | | zatwierdzani
GRN -> Zarząd G -> wójt, burmistrz, prezydent
|___________________________________________|
Wybierani
1946r. w Polsce było 14 województw i to 14 woj. przetrwało do 1950r. ustalono podział na 17 woj. i 5 miast wydzielonych. To 17 woj. przetrwało do 1975r. w tym roku na mocy ustawy o 2 stopniowym podziale adm. państwa zastępiono17 woj. liczbą 49 woj. przetrwało do 1999r. i obserwujemy to do dziś.
Woj. Pomorskie, Bydgoskie lata 1950r.
Zlikwidowano pojęcie gmina i powołano pojęcie gromada.
Około 3000 gmin i stworzono ponad 8000 gromad. Powołano ją po to aby przygotować do budownictwa socjalistycznego.
Gromady okazywały się tworami nieefektywnymi, władze łączyły 2-3 wsie i były większe.
Wprowadzono reformę, na mocy tej reformy zlikwidowano gromady, a przywrócono gminę w 1972r. tak jest po dzień dzisiejszy.
Powiaty przetrwały do 1975r. likwidując duże województwa zlikwidowały powiat.
Gierek obawiał się o władze i postanowił osłabić władze baronów woj. dzieląc je na 49 woj.
Chciano ukryć niedorozwój ekonomiczny części obszarów kraju,
Powiaty przywrócimy 1 stycznia 1999r.
20 marzec 1950r. symboliczna data likwidacji samorządu terytorialnego.
Terenowe organy władzy państwowej ustawa wprowadza centralizm demokratyczny, czyli hierarchiczne podporządkowanie organom niższym rządom organów wyższym rzędom.
Prezydia rad narodowych, zlikwidowano zarządy gminne, wydziały powiatowe i wojewódzkie. Zlikwidowano pojęcie związków samorządu terytorialnego, zlikwidowano samodzielność budżetów jednostek samorządowych. Wprowadzono zasadę planowania rozwoju społ., gosp. krajowego.
Plan gromadzki musiał być zgodny z planem powiatowym i wojewódzkim.
Rady narodowe przejmują działalność nad aparatem spółdzielczym. Wprowadza kontrolę społeczną nad wszystkimi instytucjami gospodarczymi w danej jednostce terytorialnej.
Rady narodowe obradowały na sesjach, teoretycznie obrady były jawne, decyzje zapadały większością głosów, prezydia rad narodowych były wybierane przez radę, nazywano je organem wykonawczym - zarządzającym. Wybierane były spośród radnych i z poza.
Prezydium to:
- zastępca
- ….?
- członkowie społeczni
Rada Ministrów miała prawo do rozwiązania każdego prezydium, mogła wyrzucić pojedynczą osobę z prezydium, działało ono kolektywnie, wykonywało uchwały, tworzyło projekty planów gospodarczych, kontrolowało przemysł terenowy, wydawało zarządzenia, na czele stał przewodniczący który zawsze zatwierdzany był przez organ nadrzędny.
Powoływano wydziały branżowe, poszczególnych prezydiów rad.
RP - rada państwa RM - rada ministrów
| |
WRN ->prezydium WRN -> przewodniczący WRN -> wydziały branżowe
| | (ilu ministrów tyle wydziałów)
PRN -> prezydium PRN -> przewodniczący PRN -> wydziały branżowe
| |
GromadzkaRN -> prezydium GrRN -> przewodniczący GrRN -> biura branżowe
| |
GminnaRN -> prezydium GmRN-> przewodniczący GmRN -> biura branżowe
|
| podobieństwo co do RP
|
KC polskiej partii robotniczej (pion ideologiczny)
-> komitety woj. -> wydziały
-> komitety pow. -> wydziały
-> komitety gromadzkie i gminne -> POP to podstawowa organizacja partyjna, działał w zakładach pracy, miał za zadanie związać obywatela z miejscem pracy.
Po okresie PRLu nie było samorządu terytorialnego. Władze lokalne nie miały osobowości prawnej, władze lokalne nie miały własnego majątku, jedyne prawo to zarządzanie majątkiem państwowym, nie miały własnego budżetu, ich budżet był częścią budżetu państwa, nie mogły podejmować żadnych inicjatyw, realizowały plan gospodarcze, były podporządkowane w pionie i poziomie, w obiegu istniało pojęcie „terenowe organy administracji państwowej”
Województwa
- wojewoda
W dużym mieście po 72`
- prezydent miasta
W mniejszym mieście
- naczelnik miasta
W gminie
- naczelnik gminy
Wojewodów powoływał premier po uzgodnieniu z aparatem partyjnym, powoływał wojewoda.
Wojewoda był określany jako organ, wykonawczy i zarządzający, organ adm. państwowej, przedstawiciel rządu na wsiach w okresie PRL, funkcjonowało pojęcie sołtysa, później zlikwidowano to pojęcie i wprowadzono nowy pełnomocnik wiejski w 94`98` i cicho go potem zlikwidowano i wrócono do sołtysa.
Sołtys na 3 lata, reprezentował mieszkańców wobec GRN, zarządzał majątkiem gromadzkim, zbierał podatki opłaty lokalne, przewodniczył zebraniom miejskim, organizował czyny społeczne w miastach natomiast bardzo modne było powołanie komitetów blokowych.
1980-81r. władze komunistyczne, podjęły dyskusje na temat kształtu i funkcjonowania władz trenu. W 83` wydano ustawę o systemie rad narodowych, to organy rad państwowych i przedstawicielstwo samorządu społecznego.
1988r. reforma ustawy wcześniejszej, mówiła że rady narodowe w szczególnych przypadkach, mogą przejmować kontrolę nad zakładami, i przedsiębiorstwami dotychczas zależnymi od państwa. Dotychczas wskazywano na potrzebę odrodzenia w Polsce majątku komunalnego, aby efektywniej zarządzać.
J. Regulski zorganizował konwersatorium „Doświadczenie i przyszłość” celem było poznanie zasad, na jakich funkcjonuje samorząd terytorialny.
Dorobek został przedstawiony na forum komisji prawa i praworządności, doświadczeń i przeszłości.
Badania te pochwycił również M. Kulesza w latach 82-86r. przygotował ze współpracownikami „Model władzy lokalnej w systemie reformy gospodarczej”.
Uzgodniono że:
Zostanie podjęta dyskusja o kształcie reform lokalnych w Polsce,
Debaty o utworzeniu samorządu robotniczego w celu kontroli zakładu pracy,
Rolnicy, mieszkańcy wsi w Rzeszowie, upomnieli się aby odbudowano na wsiach, samorząd wiejski który:
Przeprowadził korekty granic gminy, w celu uporządkowania gruntów rolnych,
….?
Przyjęły do rozważenia, propozycję aby mieszkańcy wsi poprzez przedstawicieli w radach narodowych, sami wybierali sobie naczelnika,
Władze obiecały że w krótkim terminie zostanie zniesiony przepis o zatwierdzaniu sołtysa przez RN i prezydia. W grudniu 1981r. w trakcie spotkania przewodniczących regionu NSZZ solidarność wskazano na potrzebę wolnych wyborów do rad narodowych, równocześnie wskazano że rady narodowe w ówczesnym kształcie są próbą propagandową władzy.
W czasie obrad okrągłego stołu, opozycja opowiedziała się za całkowitym odrzuceniem radzieckiego modelu władz lokalnych i domagali się stworzenia samorządu lokalnego, który byłby oparty na tradycji okresu międzywojennego.
24 sierpnia 1989r. powstał rząd T. Mazowieckiego, przystąpił do budowy podstaw samorządu terytorialnego w Polsce. T. Mazowiecki w expose, w następujący sposób odniósł się że:
Państwo komunistyczne zawładnęło nad czynami i umysłami obywateli,
Aby przezwyciężyć ten stan przeprowadzona zostanie w Polsce przebudowa ustroju państwa w kierunku decentralizacji,
T. Mazowiecki wskazywał na potrzebę odbudowania organizacji społecznych które tworzą podstawy społeczeństwa polskiego,
Zapowiedział stworzenie autentycznego samorządu terytorialnego ale nie nazwał jednostek które chce stworzyć, wskazał że samorząd terytorialny otrzyma prawne warunki do funkcjonowania, prawo do własnego majątku, prawo do zaspokajania potrzeb własności lokalnej, komunalizacji stanu państwowego.
Powołano urząd pełnomocnika rządu do spraw reformy samorządu terytorialnego kierował tym urzędem J. Regulski.
Powołano również senacką komisję samorządu terytorialnego, przewodniczył jej J. Stępień która miała zgłaszać projekty reform samorządowych, nie powstała w sejmie bo był wtedy sejm kontraktowy.
Efektem prac tychże komisji była ustawa o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990r. ustawa o samorządzie terytorialnym wprowadzała samorząd tylko na szczeblu gminnym, zrezygnowano z reformowania urzędów rejonowych i reformowania województw.
Następowała dalsza decentralizacja władzy ponieważ po likwidacji rad narodowych….?
Decentralizacja ożywiła różne sfery polskie:
- polityczne,
- sfera funkcji publicznej,
- własności,
- finanse publiczne
- administracyjną
Trzeba było złamać 5 monopoli aby ożywić te 5 sfer. Decentralizacja którą przeprowadzono wpłynęła na to że powstał w Polsce rynek nieruchomości.
Nieruchomości zyskały ceny rynkowe i zaczęto początkować sprawy własności.
Upadek monopoli państwowych, przedsiębiorstw, przebudowa przedsiębiorstw,
Powstaje lokalny rynek finansowy,
Powstanie inwestycji komunalnych,
Powstanie lokalnego rynku pracy,
Powstają więzi społeczne które spajają,
Rozwój współpracy zagranicznej,
Rozwój lokalny w samorządach terytorialnych,
Praca lokalna,
Zarząd Gminy ____ Rada
Wójt Gminy
27 maja 1990r., wolne wybory do rad gminy! (odrodzenie samorządu)
Mała konstytucja czyli ustawa konstytucyjna.
Mała konstytucja mówiła:
Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina,
Samorząd terytorialny to podstawowa forma organizacji lokalnego życia społecznego,
Samorząd terytorialny ma osobowość prawną,
Ma prawo do własnego majątku,
Samorząd terytorialny w ramach ustaw wykonuje istotną część zadań w ramach ustaw,
Mieszkańcy mają prawo do wypowiadania się w referendach,
Podzielono zadania na własne i zlecone,
Dochody własne i subwencje,
Można zrzeszać się w celu wykonania zadań wykraczających poza możliwości jednej gminy,
Zapewniono gminą prawo do swobodnego poznania własnych struktur wewnętrznych,