WYCHOWANIE W EPOCE HELLENISTYCZNEJ (330-30 pne.)
Upadek niepodległości państw greckich, spowodowany klęską pod Cheroneą w 338 roku pne, nie spowodował upadku kultury greckiej. Wcielenie jej do Macedonii sprawiło, że Grecy rozpraszali się po całym Wschodzie w ślad za podbojami Aleksandra Wielkiego, zaszczepiając innym narodom swą kulturę.
Nawet po upadku monarchii Aleksandra Wielkiego dynastie macedońskie, tworząc nowe państwa, celowo szerzyły kulturę hellenistyczną, jako narzędzie zbliżające ku nim poddanych obcych, niższych kultur. Sfery wykształcone z różnych ras, wyznań, narodów i języków przejmowały kulturę grecką. Określenie „Hellen" zaczęło odnosić się nie tylko do Greków z urodzenia, ale i do adeptów kultury greckiej. Wzajemne oddziaływanie kultury greckiej i orientalnej wytworzyło tzw. kulturę hellenistyczną. Okres ten zamyka zawładnięcie przez Rzym wschodnią częścią Morza Śródziemnego w 30 roku pne. W okresie rzymskim wychowanie hellenistyczne przesunie się na obszar zachodniej Europy.
Kultura hellenistyczna wzniosła się na wysoki poziom, ale ma inny charakter niż w okresie greckim. Staje się kulturą elitarną; rozwija się głównie na dworach władców, przez których była finansowana. Odznacza się kosmopolityzmem i indywidualizmem. Na skutek silnego rozwoju nauk zostaje zachowana dotychczasowa równowaga między wychowaniem fizycznym a umysłowym. Gimnastyka i muzyka wokalna, te dwa znamiona greckiego wychowania, w epoce hellenistycznej zanikają.
Wychowanie staje się bardziej literackie. Korzystny okres przeżywają nauki matematyczno-przyrodnicze, techniczne i medycyna, korzystające z mecenatu monarchów. Głównymi ośrodkami nauki stały się: Aleksandria, Pergamon w II w. pne, Rodos (szkoła gramatyczna, filozoficzna i retoryczna), Antiochia, Efez, Smyrna, Kos - szkoły medyczne. W dalszym ciągu znaczącym ośrodkiem nauki są Ateny ze swoimi szkołami filozoficznymi: Akademią Platońską, Liceum, Ogrodem Epikura (307 rok pne), Stoicką Zenona (300 rok pne), cyniczną, sceptyczną i in. W Aleksandrii powstał wielki instytut naukowy, tzw. Muzeum (świątynia Muz), założony z inicjatywy ucznia Arystotelesa Demetriusza przez Ptolemeusza Zbawiciela (Sotera) ok. 280 roku pne. Muzeum miało być odnowionym Liceum Arystotelesa w szerszym zakresie. W skład Muzeum wchodziła najbogatsza ze starożytnych biblioteka, licząca w 1. 260-240 ok. 120 tys. woluminów. Podczas pożaru w 48 roku pne miało spłonąć tu 70 tys. zwojów. W skład Muzeum wchodziło ponadto obserwatorium astronomiczne, ogród botaniczny, zoologiczny, katedry filologii, retoryki, filozofii, matematyki, nauk przyrodniczych i medycyny. Razem miało tu pracować ok. 100 uczonych utrzymywanych w doskonałych socjalnych warunkach przez państwo. Pracowali tu między innymi matematyk i fizyk Archimedes, Euklides, geograf Eratoste-nes oraz Arystarch z Samos, pierwszy twórca hipotezy heliocentrycznej.
Uczeni aleksandryjscy Dionizos Trak i Warron ustalają kanon wykształcenia w postaci programu siedmiu sztuk wyzwolonych (poł. I wieku pne), który stał się istotną częścią ideału enkyklos pajdeja, wykształcenia ogólnego. Nauki te głosili już uprzednio sofiści, a może nawet Pitagoras. Do nich należały trzy niezbędne - filologiczne (literackie): gramatyka - objaśnienia utworów literackich, retoryka, dialektyka oraz cztery matematyczne i fakultatywne:
geometria - nauka o mierzeniu ziemi ujęta w formie zespołu definicji i aksjomatów, odznacza się ścisłą logiką przeprowadzanych dowodów z pominięciem doświadczenia. Czołowy klasyk geometrii: Euklides (330-275 rok pne.), autor podręcznika Elementy.
arytmetyka - teoretyczna wiedza o liczbach całkowitych i ich właściwościach wiążących się z estetyką i moralnością. Jako zalecany autor: Nikomachos z Gerazy (ok. 100 roku pne) - Wprowadzenie do arytmetyki.
muzyka- nauka o prawidłach liczb rządzących akustyką, rytmem. W oparciu o podręcznik Arystoksena - Rytmiczne elementy.
astronomia - podręcznik Geminosa - Wprowadzenie do fenomenów.
Nauki te miały kształcić wolnego człowieka, stąd nazwa sztuki wyzwolone, w przeciwieństwie do nauk praktycznych (banauzyjskich). W okresie rzymskim studia literackie wypierają przedmioty humanistyczne z programu nauczania średniego.
W epoce hellenistycznej utrwala się podział wykształcenia na stopnie, przy czym wykształcenie elementarne staje się szeroko rozpowszechnione. Szkoły znajdowały się w każdym mieście, a nawet na wsi, zwłaszcza w Azji Mniejszej i rdzennej Grecji. Obok szkół prywatnych powstają coraz liczniej szkoły publiczne utrzymywane przez miasta. Do szkół uczęszczają również dziewczęta.
Do szkół publicznych dobierano nauczycieli drogą konkursu na zgromadzeniach ludowych. Miarą ich oceny były wyniki, jakie uzyskiwali ich uczniowie na popisach publicznych. Zawód nauczyciela pozostał nadal zawodem lekceważonym. Rekrutują się oni z życiowych bankrutów. On albo nie żyje, albo też jest gdzieś nauczycielem - tak mówiono o kimś, kto przepadł bez wieści. Lekceważenie bierze się stąd, że praca dla pieniędzy była w oczach Greków niegodna człowieka wolnego. Wynagrodzenie nauczycieli było nieco wyższe od pracy wykwalifikowanego robotnika, a ponadto mało stabilne.
W epoce hellenistycznej innego charakteru nabrała efebia. Skoro ćwiczenia wojskowe przestały być jej wyłącznym celem, przestała być obowiązkowa, a ze szkoły wojskowej przekształciła się w instytucję dającą wyższe wykształcenie młodzieży ze sfer bogatych. Studia wyższe cechuje dominacja retoryki i filozofii.
Historia wychowania