Wychowanie Hellenistyczne
Rozkład zajęć panujący w ateńskiej szkole uległ znacznym zmianom oraz został podzielony na dwa okresy.
Okres wcześniejszyprzeznaczany był na wykształcenie niższe, obejmujące wiedzę całego okresu poprzedniej szkoły. Drugi okres stanowił nową, odrębną naukę, która wymagała pewnych podstaw. Podział ten zapoczątkował do dzisiaj funkcjonujący podział na szkolnictwo podstawowe (elementarne) oraz średnie. Nauka II stopnia oparta była na wiadomościach zdobytych w pierwszym okresie szkoły, poza tym dostępna była jedynie dla dzieci z rodzin zamożnych, których stać było na opłacanie kosztownych nauczycieli. Natomiast elementarna nauka była bardzo powszechna; w każdym mieście (a nawet i w niektórych wsiach) znajdowały się szkoły, i to nie tylko (bardzo popularne w Grecji) szkoły prywatne, ale również publiczne. W tym czasie do szkół uczęszczać zaczęły również dziewczęta (dotąd nie miały takiego prawa). Nauczyciel uczący w szkole publicznej wybierany był w drodze konkursu oraz pobierał swoją pensje od gminy.
Szkoła elementarna(trwała do 12 roku życia) zajęcia najczęściej odbywały się w wyznaczonej części sali ogólnej, coraz częściej nauka odbywa się w grupie. Dzieci zaczynały pobierać naukę już w wieku 5 lat po to, by były w stanie zdążyć opanować cały realizowany w szkołach program. Uczniowie zaczynają się uczyć czytania (nauka polegała na tym, iż nauczyciel dyktował poszczególne litery, uczniowie powtarzali je po czym nauczyciel pokazywał im te litery) oraz pisania, mają również lekcje rysunku, lekcje muzyki oraz ćwiczenia fizyczne.
Starożytny Rzym
W okresie rodowym, ideałem obywatela był rzymski gospodarz. Rzym w tym okresie był przede wszystkim państwem militarnym, dlatego też potrzebował wykwalifikowanych wojowników oraz urzędników. Rzymianie uważali, iż młodemu pokoleniu wystarczy taki poziom wiedzy, jaki reprezentują ich rodzice, dlatego też rzymski system nauczania opierał się na przekazie wiedzy z pokolenia starszego na młodsze. Przekazywana wiedza dotyczyła tradycji oraz wzorów przodków, którzy wraz ze swoimi cechami, takimi jak męstwo czy stałość i prostota charakteru, byli uważani za podstawę utrzymania i tworzenia potęgi państwowej. Z uwagi na powyższe fakty, wychowanie rzymskie stanowiło przede wszystkim troskę dla rodziców dzieci, a nie samego państwa, które to praktycznie nie ingerowało w proces wychowania, chyba że w przypadku istnienia podejrzeń, iż proces ten odbywa się w sprzeczności z rzymskimi obyczajami. W takiej sytuacji interweniował cenzor, który nadzorował sferę moralną młodzieży.
Do odpowiedniego spełniania obowiązków obywatelskich syna przygotowywał ojciec, a w całym procesie nauczania niezwykle istotną rolę odgrywała praktyka. Każdy obywatel Rzymu miał obowiązek znać się zarówno na wojnie jak i na polityce; z tajnikami prowadzenia wojen zapoznawał się on w obozie, gdzie uczono go takich umiejętności jak walka mieczem i rzut dzidą, ponadto trenował on bieg oraz skoki. Po okresie nauki udawał się on do wojska, w którym uczył się posłuszeństwa jak i rozkazywania. Podstawy polityki chłopiec poznawał zaś podczas zgromadzeń ludu i rozpraw sądowych, na które uczęszczał wraz ze swoim ojcem. W wieku około 30 lat, chłopiec był już gotowy do aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym. Oprócz przygotowania militarnego i politycznego, każdy chłopiec miał również wykształcenie elementarne, obejmujące naukę czytania, pisania oraz rachunków.
Okres republikański przyniósł ze sobą ideał obywatela w postaci dobrego żołnierza. Chłopcy pochodzący z biedniejszych rodzin pobierali naukę w szkółkach prywatnych, podczas gdy ci zamożniejsi uczeni byli przez swoich rodziców lub wynajętego przez nich nauczyciela. Naród rzymski bardzo dbał o sferę karności i moralności młodzieży wyrażającą się w czystości, prostocie oraz wstrzemięźliwości. Jeśli chodzi o dziewczęta, otrzymywały one podstawy wykształcenia, a przez swoje matki uczone były odpowiedniego wykonywania domowych robót kobiecych. W Rzymie dużą wagę przykładano do wymowy, umiejętności przemawiania, szczególnie w zakresie polityki i w sądzie, dlatego też szacunek mógł wzbudzić nawet człowiek wątłej postury, lecz potrafiący zainteresować swoimi umiejętnościami oratorskimi.
Wykształcenie
Wykształcenie elementarne obejmowało okres do ukończenia 12 roku życia, było pozostawione trosce rodziców (państwo nie ingerowało w nie). Rodziny majętne posiadały wykształconego niewolnika, który pełnił rolę nauczyciela w zakresie nauk elementarnych. Dzieci mniej zamożne chodziły do licznie powstających w owym okresie prywatnych szkółek elementarnych.
Wykształcenie gramatykalne zaczynało się w 12 roku życia i trwało mniej więcej 3 lata, w których to zapoznawano uczniów z gramatyką grecką i łacińską, przy czym naukę tę rozpoczynano jednocześnie lub zaczynano od greckiej gramatyki. Kształcenie w zakresie gramatyki było niezwykle drogie, więc niewielu mogło sobie pozwolić na indywidualne lekcje, z uwagi na co, wielu gramatystów zaczynało otwierać własne szkoły, gdzie skupiali oni większą grupę uczniów.
Wykształcenie retoryczne trwało minimum 2-3 lata (nie określano górnej granicy). Retoryka stanowiła niezwykle popularną naukę w Rzymie, polegającą zarówno na nauczaniu odpowiedniego dobierania słów, jak i kształtowania głosu, akcentowania odpowiednich zgłosek lub przybierania najkorzystniejszej postawy ciała.
Szkoły w okresie średniowiecza
W średniowieczu funkcjonowały dwa rodzaje szkół:
szkoły parafialne były najbardziej popularne, przyjmowały one zarówno chłopców jak i dziewczęta, bez względu na ich status społeczny
szkoły elementarne, które dzieliły się na:
szkoły wiejskie których poziom był dość niski a nauczycielami przypadkowi ludzie, choć zawsze mężczyźni; uczęszczali do nich najczęściej chłopcy
szkoły miejskie których program dostosowywano odpowiednio do potrzeb miejskiego społeczeństwa; nauczano w nich języków nowożytnych, a nauczyciel opłacany był z zasobów Rady Miejskiej, więc jeśli zachowywał się on w nieodpowiedni sposób, był przez nią usuwany ze stanowiska
3. szkoły katedralne i kolegiackie które stanowiło wzór dla późniejszych uniwersytetów; były przeznaczone do kształcenia stanu duchownego z zakresu 7 sztuk wyzwolonych
Kanon siedmiu sztuk wyzwolonych obejmował:
Trivium - czyli gramatyka, dialektyka i retoryka
Quadrivium - czyli arytmetyka, astronomia, muzyka i geometria
uniwersytety stanowiły wynalazek średniowiecza; pierwsze uniwersytety zakładano we Francji i we Włoszech; włoskie uniwersytety stanowiły korporację studentów, była to instytucja niezależna od kościoła, której rektor wybierany był spośród studentów mających minimum 25 lat; paryski typ uniwersytety był korporacją profesorów, gdzie rektora wybierano właśnie spośród ich grona (było również stanowisko kanclerza; uniwersytety posiadały cztery wydziały:
wydział filozoficzny (czyli sztuk wyzwolonych)
wydział medyczny
wydział prawa
wydział teologii
Termin "uniwersytet" pochodzi od słowa "universitas" znaczącego tyle co: ogólny, powszechny, dla każdego bez względu na jego pochodzenie, narodowość i wykształcenie. Uniwersytety posiadały rożnie profile; we włoskich nauczano prawa a w paryskim - teologii, oraz prawa lecz kościelnego. Uniwersytety powstawały w dwojaki sposób:
przez fundacje
drogą migracji(studenci namawiali profesorów oraz wędrowali do różnych miast)
szkoły klasztorne stanowiły najstarsze szkoły w średniowieczu powstające już od VI wieku; jako najstarsze uważane są szkoły benedyktyńskie; wyróżnia się dwa rodzaje szkół klasztornych:
klasztory wewnętrzne które przeznaczone były dla osób pozostających później w klasztorze, czyli dla mnichów czy zakonników
klasztory zewnętrzne
Klasztory stanowiły dla swoich uczniów pewną opokę i stabilizację, chroniąc wielu z nich przed głodem; dawały one poczucie bezpieczeństwa oraz były jedynym miejsce, gdzie mogły się kształcić kobiety.
Europa Zachodnia w okresie Odrodzenia
Okres Renesansu (odrodzenia, humanizmu), dzięki reformacji oraz wolnomyślicielstwu, odebrał kościołowi dyktaturę i monopol na nauczanie wskrzeszając jednocześnie idee starożytnej Grecji oraz przyczyniając się do niezwykłego rozwoju w zakresie sztuki, literatury i przyrodoznawstwa, co dało podwaliny dla powstania nowoczesnego i świeckiego światopoglądu. W centrum zainteresowań stoi w renesansie sam człowiek wraz ze swoją egzystencją, a nie jak to miało miejsce w średniowieczu - Bóg oraz pozagrobowe życie.
Renesans narodził się w XIV wieku w Italii, gdzie znaczący wpływ na rozwój kultury humanistycznej miało niezwykłe bogactwo dworskich republik oraz dworów książęcych, w których to miejscach dokonywał się najbardziej dynamiczny rozwój handlu oraz rzemiosła.
Myśl pedagogiczna
Humaniści przeciwstawiali się średniowiecznemu modelowi wychowania, podejmując zawziętą walkę z dogmatycznym charakterem nauki oraz religijnym charakterem wychowania. Pedagodzy renesansu domagali się świeckiego modelu wychowania, a do studiów wprowadzenia nauczania niezależnego od kościoła, uwalniając naukę od teologiczno - kościelnego charakteru. W wyniku tych wszystkich działań, szkoły klasztorne straciły zaufanie społeczeństwa, natomiast uniwersytety pozostające przy kierunku scholastycznym, były ostro atakowane.
Nowatorski program umysłowego kształcenia, będący programem o charakterze świeckim, kładł duży nacisk na wszechstronny rozwój umysłu; takie nauki jak teologia czy filozofia scholastyczna zostały z niego wykluczone, a kanon 7 sztuk wyzwolonych przestał już wystarczać. Wielkim kultem natomiast otoczone zostały języki starożytne, w szczególności łacina, lecz ta stanowiąc czystą, klasyczna mowę, a nie preferowana w średniowieczu - łacina kościelna. Zatem podstawą nauczania były języki klasyczne oraz dzieła starożytne, gdzie obok nich dbano również o wszechstronny rozwój zdolności uczniów, którzy pragnęli studiować i poznawać niemal wszystko.
Wykształcenie szkolne obejmowało przede wszystkim naukę języków, wykazywano również duże zainteresowanie wychowaniem fizycznym; pojawia się zatem dbałość o wygląd zewnętrzny wraz z higieną ciała, zgrabnymi ruchami, odpowiednią postawą oraz harmonijną budową ciała. w szkole prowadzone były ćwiczenia gimnastyczne i różne zabawy, jak również nauka pływania, tańca, rytmika oraz przebywanie na świeżym powietrzu.
Jak już zostało wspomniane, w renesansie nastąpiło odrodzenie starożytnych zasad; pedagodzy postulowali życzliwe, pogodne i wesołe podejście do dziecka oraz oddziaływanie na jego ambicje i honor przy zastosowaniu pochwał i nagród oraz współzawodnictwa. Dominował pogląd, iż łagodnym podejściem można uzyskiwać znacznie lepsze rezultaty niż surowymi karami.
Reformacja w pewnej mierze przerwała postępujący rozwój laicyzacji, którego powodem powstania były idee humanizmu. Wprowadziła ona na nowo ideały religijne, co spowodowało gwałtowną reakcję w postaci jezuityzmu oraz nowej fali fanatyzmu i religijnej nietolerancji. Jednak zarówno w aspekcie społecznym jak i oświatowym, ruch reformacyjny miał charakter postępowy, gdzie krytyka nierównych stosunków społecznych oraz walka z kościelną i świecką hierarchią szła często w parze z obroną chłopów i rzemieślników. Uważano, iż każdy wierny (nawet prostak) powinien w sposób bezpośredni zapoznawać się z nauką Chrystusa, co poskutkowało upowszechnieniem się Biblii wydawanej w języku narodowym oraz wprowadzeniem tego języka do protestanckich szkół. Nauczanie religii stanowiło zaczątek nauczania o charakterze powszechnym oraz przygotowało grunt na wejście szkolnictwa ludowego. Ruch reformacyjny doprowadził do powtórnego rozłamu w Chrześcijaństwie oraz do utworzenia wyznania protestanckiego.
Gimnazjum Jana Sturma znajdowało się w Strasburgu i posiadało 10 klas; było ono typową humanistyczną szkołą, której program opierał się na nauce języków klasycznych oraz retoryki, jednak nie brano w nim pod uwagę języka ojczystego oraz jakiegokolwiek przygotowania praktycznego; wykształcenie rzeczowe czerpane było jedynie z lektury dzieł autorów starożytnych.
Szkolnictwo Jezuickie jako cel kontrreformacji wykorzystało organizację z gimnazjum Sturma gdzie przyjęto ją za podstawę własnego szkolnictwa w postaci kolegiów. Reguła Zakonu Jezuitów opracowana została przez Ignacego Loyolę, zaś polityka oświatowa wraz z organizacją szkół przez Klaudiusza Akwawiwa. Jezuici kładli nacisk na wychowywanie dzieci pochodzących z klasy wyższej, co miało na celu zabezpieczenie sobie wpływu na państwową politykę. Szkolnictwo jezuickie obejmowało następujące stopnie:
pierwszy stopień- pięcioklasowe kolegium z sześcioletnim okresem nauki; nauka obejmowała 3 klasy gramatykalne, klasa 4 stanowiła naukę poetyki wraz z ćwiczeniami wymowy, a klasa 5 - naukę retoryki; główny cel kolegium stanowiła wymowa łacińska
drugi stopień - studia superiora (czyli szkoła wyższa); młodzież świecka edukację kończyła na poziomie najwyższej klasy retoryki udając się potem na dwory, podczas gdy na wyższe kursy z zakresu teologii i filozofii wstępowali zazwyczaj klerycy; cały kurs nauk wyższych obejmował 7 lat nauki - trzy lata filozofii oraz cztery lata teologii - oraz określano go mianem akademii; była również możliwość odbycia krótszego kursu - 5- letniego (dwa lata filozofii oraz trzy lata teologii) lub 3- letniego (rok filozofii oraz dwa lata teologii); kursy te często wiązały się organizacyjnie z kolegiami; szkoły jezuickie miały miejsce w wielkich i pięknych gmachach ze znajdującymi się w pobliżu placami zabaw, muzeami czy gabinetami naukowymi
Pedagodzy
Vittorino da Feltre był założycielem szkoły zwanej "Domem Radości", która znajdowała się w parku; kładziono w niej nacisk na wychowanie fizyczne - opracował on program odbywający się na świeżym powietrzu; nie stosowano żadnych kar fizycznych, rozwijano samodzielność w myśleniu, uczono algebry oraz przyrodoznawstwa; do szkoły uczęszczali chłopcy i dziewczęta pochodzący z rodzin o niższym statusie społecznym
Piotr Paweł Vergerio był autorem pierwszego traktatu pedagogicznego pt. "Książeczka o szlachetnych obyczajach i studiach", w którym to dziele opowiadał się za chrześcijańskim ideałem wychowania, lecz pozbawionym nadmiernej surowości; pedagog ten postulował hamowanie zmysłowości u młodzieży oraz pobudzanie jej pobożności oraz szacunku do rodziców i osób starszych; zalecał on nauki takie jak: przyroda, medycyna, prawo, perspektywa, teologia oraz metafizyka Arystotelesa
Erazm z Rotterdamubył autorem dzieła pt. "Pochwała głupoty", gdzie ośmieszył on scholastykę i scholastyków; w kolejnym dziele krytykował nauczycieli katujących swoich uczniów, czym występował przeciwko stosowaniu kar cielesnych; stworzył on pewien rodzaj łacińskich czytanek, postulował kształcenie nauczycieli oraz głosił prawo kobiet do wyższego wykształcenia; w jego programie kształcenia na pierwszym miejscu znajdowała się filologia klasyczna, interesował się również zagadnieniem wychowania fizycznego; głównym przedmiotem poznania uczynił on rozsądek oraz rozum
Jan Ludvik Vivesbył przeciwnikiem wychowania scholastycznego oraz zwolennikiem wychowania państwowego, wśród najwybitniejszych dzieł pedagogicznych wymienić należy tutaj:
O duszy i życiu
O naukach
O wychowaniu szlachetnych młodzieńców i dziewcząt
Przeciwko pseudo dialektykom
Wychowanie kobiety Chrześcijanki
Uważał on, iż szkoła powinna znajdować się w każdej gminie natomiast praca nauczyciela powinna być traktowana jako publiczna, przez co i sowicie opłacana z budżetu państwa; Vives jako pierwszy wskazał na duże znaczenie współdziałania rodziny ze szkołą w zakresie wychowania; zalecał on oparcie procesu nauczania na metodach obserwacji i spostrzegania oraz rozwijaniu samodzielności u uczniów; w jego programie szkolnym dominowała łacina klasyczna (a nie scholastyczna), natomiast lektura opierała się na starożytnych utworach; zalecał on stosowanie w procesie wychowania łagodności i budzenia zainteresowań oraz unikania kar (jako najlepszy środek dla utrzymania dyscypliny uważał on przywiązanie ucznia do nauczyciela); fizyczne ćwiczenia powinny według niego odbywać się na świeżym powietrzu
Tomasz Morus był autorem dzieła pt. "Utopia"; rozwijał on ideę nauczania w języku ojczystym, które miało być jednakowe zarówno dla chłopców jak i dziewcząt; jako najlepszą metodę wychowania uważał on pracę, którą to ideę łączył z harmonijnym rozwojem sfery fizycznej i umysłowej; w swoich pedagogicznych refleksjach podkreślał on związek wychowania oraz nauczania z życiem, jak i znaczenie kształcenia dla codziennego życia
Michel Eyquem Montaigne był filozofem, moralistą i pisarzem; w swoim dziele pt. O wychowaniu dzieci dokonał krytyki systemu kształcenia opartego jedynie na wiedzy książkowej oraz uczeniu się na pamięć; podkreślał on znaczenie filozofii oraz obserwacji, doświadczenia, kontaktów z ludźmi i podróży; postulował rozwijanie w uczniach krytycyzmu oraz samodzielności w osądach
Franciszek Rebelais był autorem powieści pt. Gargantua i Pantagruel przedstawiającej krytykę scholastycznego wykształcenia oraz pełny obraz nowego, wszechstronnego wychowania, polegającego na harmonijnym rozwoju fizycznych i umysłowych zdolności, rozwijanie samodzielnego myślenia oraz zastąpieniu przymusu zainteresowaniem
Humanistyczne prądy w wychowaniu - Polska
Pierwszych uwag dotyczących spraw wychowania dokonali Szymon Marcinus oraz Andrzej Frycz Modrzewski.
Szymon Marcinus w swojej książce pt. O szkołach czyli akademijach, dokonuje krytyki istniejącego stanu rzeczy w Polsce; broni on poniżanego i marnie opłacanego nauczyciela apelując do króla oraz biskupów o lepszą opiekę nad szkolnictwem
Andrzej Frycz Modrzewski w swoim wielkim dziele pt. O naprawie Rzeczypospolitej zamieścił on odrębną księgę poświęconą szkołom; kładł on wielki nacisk na wychowanie a odpowiedzialnością za zły stan szkół i nauczycielstwa obarczył duchowieństwo, dlatego też żądał od państwa, by dokonało oszacowania klasztornych majątków oraz wyznaczyło, jaką liczbę studentów powinien utrzymywać klasztor, jeśli nie będzie chował dla nich nauczyciel; kościoły powinny być źródłem dochodów profesorów i uczonych
Tomasz Campanellaautor dzieła pt. Państwo słońca opisującego idealne miasto; krytykował on system szkolny oraz panujące stosunki społeczne; uznawał prawo kobiet do kształcenia; przedstawił on państwo otoczone sześcioma murami, które stanowiły następujące nauki:
botanika z ichtiologią
geografia
matematyka
nauka dotycząca ptaków, płazów, gadów i owadów
nauka o wyższych gatunkach zwierząt
rzemiosło oraz wynalazki
Wolfgang Radtkebył autorem memoriałów ukazujących, jak powinna zostać zreformowana szkoła; twierdził on, iż należy stworzyć sieć szkół, gdzie nauczało by się języka niemieckiego, nauk przyrodniczych oraz nauk przyrodniczo - matematycznych; należy ponadto do wszystkich przedmiotów publikować odpowiednie podręczniki; wśród zasad dydaktycznych wymienił on:
potrzebę dostosowania programów oraz metod kształcenia do naturalnych etapów życia dziecka oraz zachodzących w jego umyśle w trakcie uczenia się procesów
dziecko powinno rozumieć, a nie uczyć się na pamięć, zatem należy wyjaśniać wszelkie pojęcia oraz reguły na odpowiednich przykładach
dzieci powinny być uczone najpierw swojego ojczystego języka, a dopiero później języków obcych
Rene Deskcartes (Kartezjusz) autor dzieła pt. Rozprawa o metodzie, w którym zawarł on podstawowe zasady myślenia oraz dochodzenia do prawd; jedno z najważniejszych jego stwierdzeń mówi, iż nie ma ludzi, których by nie można było kształcić, lub których szkoda czasu jest kształcić - uważał on, iż występujące między ludzkimi umysłami różnice są wynikiem złych metod uczenia lub braku jakiejkolwiek metody, a nie brakiem zdolności tych ludzi; opracował on również zasadę swobodnego badania oraz powątpiewania we wszelkie przekazywane przez tradycję prawdy, gdyż był zdania, że nie powinno się niczego uznawać za prawdę dopóki samemu się nie przekona, iż tak jest w rzeczywistości; uważał, iż człowiek ma wręcz obowiązek dokonywania dokładnych przemyśleń wszystkich poglądów oraz krytycznego spojrzenia na pewne prawdy, oparte na autorytetach; również Kartezjusz krytykował popularną w jego czasach metodę uczenia się na pamięć oraz powtarzania cudzych zdań; w swoim dziele ukazywał, jak należy myśleć, by przekonać się o prawdzie - zalecał on prowadzenie własnych myśli w określonym porządku, czyli od tych najprostszych do bardziej skomplikowanych i najtrudniejszych
Janseniścizajmowali się zarówno wychowaniem jak i nauczaniem, według nich, nauczanie powinno się zaczynać od rzeczy znanych dziecku i bliskich; upowszechnili oni metodę jednoczesnej nauki czytania oraz pisania; uważali, iż w uczniach należy wyrabiać bystrość oraz samodzielność osądów; byli zdania, iż człowiek z natury jest zły, zatem należy zabraniać dzieciom zawiązywania bliższych przyjaźni oraz należy stosować kary fizyczne
Franciszek Fenelonbył autorem dzieła O wychowaniu dziewcząt składającego się z dwóch następujących części:
o wychowaniu umysłu kobiet
o wychowaniu w ogóle
Fenelon był zdania, iż kobiety powinny być również kształcone, krytykował on też dewocję u dziewcząt; według niego ludzka natura jest dobra, zatem nie wolno stosować w wychowaniu kar cielesnych lecz należy się odwoływać do charakteru oraz stosować zawstydzanie; według tego pedagoga, nauka powinna być łączona z zabawą, przy jednoczesnym wykorzystaniu bajek i historyjek, które rozwijają wyobraźnię
Franciszek Bacon był autorem dzieła pt. Wielkie odnowienie nauk i uważał, on, iż nie powinno się polegać w nauce na czyimś zdaniu czy tradycji, lecz należy samodzielnie szukać prawdy, dlatego też postulował on zerwanie z powtarzaniem starych prawd na rzecz odkrywania ich samemu; nie radził on nauki przyrody z książek, lecz na podstawie jej obserwacji i samodzielnego dochodzenia do rządzących nią prawidłowości, co umożliwia wyciąganie pewnych wniosków (metoda indukcyjna); uczeń miał poznawać pewne fakty, na których podstawie miał sam wyrabiać sobie zdanie na temat rzeczywistości; Bacon wyróżnił dwie różne metody kształcenia:
1. metoda magistralna polegała na tym, iż nauczyciel niejako przytłaczał ucznia własną powagą oraz autorytetem, nakazując mu wierzyć w jego prawdy i wiedzę; zatem uczeń pojmuje tutaj naukę, jako pewien zamknięty system, dokładnie znany przez jego nauczyciela, przez co nie musi on zadawać zbędnych pytań czy szukać nowych, własnych rozwiązań
2. metoda inicjatywna wyrażała się w taki sposób, iż nauczyciel uczył wychowanków poszukiwania własnych dróg, które ich miały doprowadzić do poznawania wiedzy; uczył ich więc samodzielnego jej poszukiwania i dochodzenia do niej a zarazem otwierał przed nimi nowe horyzonty, nakazując powątpiewanie w ogólno przyjęte prawdy; można więc ująć, iż jest to metoda u której podstaw leży wzbudzanie ciekawości do świata oraz postawy badawczej u uczniów, jednak jej realizacja wymaga posiadanie odpowiednich pomocy naukowych, z tego też powodu Bacon nalegał, by naukowe zakłady oraz laboratoria wyposażane były w odpowiednie przyrządy, mapy, narzędzia astronomiczne itp., umożliwiające wszechstronne poznawanie rzeczywistości; był on także gorącym zwolennikiem idei tworzenia naukowych towarzystw, których celem byłoby by jednoczenie różnych ludzi podczas prowadzenia wspólnych badań oraz literackiego opracowywania własnych odkryć
John Lockepoglądy zamieścił w swoim dzieje pt. Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, gdzie wyszedł on z założenia, iż człowiek przychodzi na świat jako "czysta karta" (tabula rasa), którą dopiero zapełnia swoim doświadczeniem w ciągu życia; uważał on, iż wychowywanie ma nieograniczone wręcz możliwości, przez które człowiek staje się istotą rozumną; u podstaw jego pedagogicznych poglądów zawartych dziele pt. Myśli o wychowaniu były wyniesione przez niego doświadczenia z własnego domu (gdzie od bardzo wczesnego dzieciństwa był poddawany surowemu wychowaniu, które dopiero wraz z wiekiem przechodziło w pewną poufałość), nieprzyjemne przeżycia szkolne oraz własna działalność wychowawcza wraz z prowadzoną przez niego praktyką lekarską; Locke swoje rozważania pedagogiczne podzielił na trzy działy:
wychowanie moralne, któremu poświęcił najwięcej swojej uwagi; był on zdania, iż ten rodzaj wychowania powinien dominować w działalności pedagogicznej; wychowanie moralne miało uczyć samodzielności, szacunku dla osób starszych, kontroli nad sobą, poszanowania cudzej własności, mówienia prawdy oraz uprzejmości; Locke sprzeciwiał się stosowaniu kar cielesnych w procesie wychowania, za bardziej skuteczne uważał on stosowanie nagród (z pewnym umiarem)
wychowanie fizyczne - Locke, będący zarówno pedagogiem jak i lekarzem, wyszedł z założenia, iż "w zdrowym ciele zdrowy duch"; miał on świadomość potrzeby kształtowania w wychowankach odpowiedniego stosunku do własnego ciała oraz uważał, iż niezbędne dla zdrowia jest hartowanie organizmu, dlatego też przyzwyczajanie od najmłodszych lat dziecka do braku wygody, chłodu, lekkiego ubierania, prostej diety, długiego snu, wczesnego wstawania oraz starannej toalety (porannej i wieczornej); przykładał również wiele uwagi do konieczności codziennego przebywania dziecka na łonie natury
wychowanie umysłowe według Locke'a stanowiło najmniej istotny element wychowania; był on zdania, iż większe powodzenie w życiu człowieka zapewnią mu jego przymioty moralne niż wiedza; celem umysłowego kształcenia miało być stworzenie gentlemana obeznanego w interesach oraz swojej pracy zawodowej; program kształcenia zależeć miał od użyteczności danej wiedzy, zatem znalazły się tam:
nauka czytania
nauka pisania
rysunek
język ojczysty
język francuski
geografia
arytmetyka
astronomia
historia
prawo
znajomość konstytucji
przyroda
nauka rzemiosła
Nauka tych wszystkich przedmiotów powinna się odbywać w ojczystym języku ucznia; Locke za cel wychowania obrał ukształtowanie zdrowego, uczciwego, społecznie użytecznego, biegłego w zawodzie i umiejącego się zachować w towarzystwie człowieka, jednym słowem - gentlemana
Jan Amos Komeńskipoglądy pedagogiczne zawarł w swoich następujących dziełach:
Drzwi języków otworzone
Wielka dydaktyka
Świat zmysłowy w obrazach
Owe dzieła obejmowały przede wszystkim teoretyczne uzasadnienie oraz praktyczne wskazówki dotyczące nauczania i uczenia się, jak i organizacji szkoły (wewnętrznej i zewnętrznej); Komeński był zdania, iż nauczanie, prócz celu kształcenia i nauczania powinno również kształtować charakter ucznia; w najbardziej wybitnym jego dziele pt. Wielka dydaktyka został zebrany ogół jego pedagogicznych poglądów; pisze w nim o sztuce nauczania wszystkich oraz wszystkiego, a więc jest to pewnego rodzaju poradnik, w jaki sposób należy zakładać szkoły w gminach, miastach oraz wsiach chrześcijańskiego państwa, kształcące zarówno chłopców jak i dziewczęta, przygotowujące w przyjemny, gruntowny i szybki sposób do dorosłego życia;
Szkoła macierzysta - Komeński zalecał w wychowywaniu dziecka wykorzystywanie różnych bajek i opowiastek, interesował się również dziecięcymi zabawkami, dając rady jak powinno się je dobierać by umożliwiały nie tylko zabawę ale i rozwój; wśród zabaw polecał przede wszystkim rysowanie, robótki ręczne, słuchanie muzyki, budowanie czy śpiewanie piosenek; wskazywał opiekunom dzieci, iż odpowiednie zwyczaje są przez dziecko przyswajane przede wszystkim poprzez dawanie przykładu, gdyż ma ono tendencję do naśladownictwa; dzieci powinny być również przyzwyczajane do posłuszeństwa, umiarkowania, czystości, miłości i dobroczynności, a od 4 roku życia powinny się uczyć na pamięć katechizmu
Szkoła młodzieńcza - najważniejszą rolę w całym procesie nauczania odgrywać miała według Komeńskiego szkoła języka ojczystego, która miała być powszechna, z ogólnym oraz wszechstronnym programem nauczania, stanowiącym pewną zamkniętą całość, a jej treść miała wystarczać na resztę życia tym uczniom, którzy by nie kontynuowali edukacji po skończeniu szkoły elementarnej; szkoła taka powinna działać w każdej gminie oraz posiadać swojego nauczyciela; przedmioty nauczania, jakie zalecał to:
język ojczysty (czytanie, pisanie i gramatyka)
liczenie w pamięci oraz na liczydle
podstawowe wiadomości o rzemiosłach
podstawy geografii
podstawy geometrii
religia (katechizm i uczenie się na pamięć psalmów, pieśni kościelnych, przypowieści biblijnych)
śpiew
Szkoła łacińska (gimnazjum) - Komeński kładł duży nacisk na naukę przedmiotów nie związanych z językiem, zatem obok rozłożonej na sześć lat nauki języków, wykładana miała być również historia oraz trzeci przedmiot, np. matematyka, gramatyka, fizyka, retoryka czy dialektyka.
Szkoła akademicka przygotowywała do pełnienia zadań wymagających odpowiednio wysokich kwalifikacji oraz wybitnych zdolności; Komeński opracował nowy podręcznik pt. Orbis pistus, który oparty był na obrazkach, z których każdy szczegół oznaczony był numerem odnoszącym się do konkretnego wyrazu w tekście; poszczególne litery alfabetu przedstawił on za pomocą zwierząt.