Ad 1. WYCHOWANIE HELEŃSKIE

Wychowanie dziecka i młodzieńca greckiego było przede wszystkim przygotowaniem go do pełnienia funkcji i obowiązków jakie stawiało przed nim państwo (nie kształcił się po to by zdobyć dobrą prace, wykształcenie zawodowe czy techniczne). To jakie obywatel pełnił świadczenia czy jakie ofiary ponosił dla państwa zależało od tego do jakie stanu przynależał(od VII w. utrwala się podział społeczności greckich na stany). Ponieważ Grecja toczyła nieustanne wojny dbano o to by wychowanie kształciło przyszłych obywateli na zdolnych wodzów i tęgich wojowników gotowych do walki, oddania życia na placu boju a także dobrych urzędników, którzy w czasie pokoju będą dbać o interesy państwa, jego umocnienie i przysposobienie do przyszłej wojny.

WYCHOWANIE FIZYCZNE- ciało było przedmiotem szczególnej troski, istniał kult ciała; kształtne, zgrabne, silne ciało młodzieńcze uchodziło za ideał piękna. Od młodzieńczych lat dbano o dobrą sprawność fizyczną poprzez ćwiczenie zwinności i gibkości w różnego rodzaju zabawach i grach. Młodzież kształtowała ciało poprzez grecki program wychowania gimnastycznego tzw. Pantathlon, do którego należały: skakanie, bieg, rzucanie dyskiem, rzucanie dzidą i mocowanie się. Najbardziej cenione były biegi jednak wszystkie te niby proste a nie militarne zajęcia przygotowywały młodzieńca do późniejszego wychowania militarnego. Wszystkie te ćwiczenia rozwijały siłę organizmu, zgrabność, potęgowały przytomność umysłu . Pantathlon był poważany w całej Helladzie a dla jego uczczenia urządzano wielkie igrzyska, których zwycięzca był czczony przez ogół, wieńczony gałązką oliwną i któremu stawiano pomniki. Zachowywano jednak granice w wychowaniu gimnastycznym i z pogardą odnoszono się do jednostronnego rozwoju i zawodowemu oddawaniu się zapaśnictwu. Pielęgnowanie ciała tak wrosło w kulturę Greków, że nie zaprzestali go nawet po utracie niepodległości, ciągle w swoich osadach zakładali gimnazja wraz z palestrami. Młodzież helleńska nie znała próżnowania i każdej wolnej chwili oddawała się gimnastyce i sportom, dzięki czemu zachowywali zdrowie, poczucie radości życia, zadowolenie i spokój wewnętrzny, energię, przedsiębiorczość i ruchliwość.

WYCHOWANIE MORALNE- Grecy zdawali sobie sprawę z tego, że dla doskonałości obok sprawności fizycznej konieczna jest piękność moralna, szlachetność duchowa tzw. Kalokagathia (piękno z szlachetnością, kalos- agathos). Od wczesnego dzieciństwa wpajali dziecku zdrowe zasady moralne, przyuczali do skromnego postępowania i umiaru. Szczególny nacisk kładziono na szanowanie rodziców i starców. Młodzieniec miał cechować się skromnością, unikać rubasznych i rażących ruchów i gestów, chodzić w milczeniu, stać i siedzieć w przyzwoitej postawie, nosić skromny ubiór.

WYCHOWANIE MUZYCZNE- nazwa od Muz- opiekunek sztuk i nauk, odgrywało w Helladzie główną rolę w kształceniu charakteru i umysłu. Wiązało się z drugim obok służby wojskowej publicznym obowiązkiem państwa a mianowicie z kultem religijnym, z czcią bogów. Składowymi częściami tego wychowania były: śpiew, muzyka, poezja i taniec. Nie uczono dzieci religii ale od najmłodszych lat miały one do czynienia z obrządkami, uroczystościami związanymi z bogami, gdyż żaden moment życia publicznego czy prywatnego nie odbywał się bez czci bóstw. Dzieci i młodzież śpiewały w chórach, recytowały, tańczyły. Muzyka w znaczeniu Helleńskim obejmowała rytm, melodię i treść. Dziecko od pierwszych chwil swojego rozwoju stykało się z ojczystą muzykalnością dlatego tez rytm i melodia nabierały wychowawczego znaczenia. Rytm i melodia miały mieć charakter poważny(ethos), ceniono styl surowy, melodie proste i rytmy zasadnicze. Narodowym instrumentem była lutnia a człowiek umiejący na niej grać uważany był za wykształconego.

Wychowanie gimnastyczne i muzyczne były podstawą wychowania dzieci i młodzieży. Gimnastyczne było określane przez ustawy i kierowane przez urzędy państwowe a muzyczne głównie odbywało się prywatnie ale pod opieka i nadzorem publicznym.

ROZWIJANIE UMYSŁU- wiedza była przekazywana głównie ustnie, młodzież doskonaliła się poprzez konwersacje, rozmowy z uczonymi, uczestnictwo w życiu publicznym, i na przykładach innych. Szczególnie kształcącym czynnikiem był teatr, tragedie zapoznawały młodzież z zagadnieniami ogólnoludzkimi i narodowymi. Nauczyciele muzyki nie rzadko uczyli czytać, pisać i zapoznawali z poematami literackimi.

WYCHOWANIE SPARTAŃSKIE(Doryjczycy)- według niego wychowanie należało do państwa i było urządzone wyłącznie dla celów państwa i wojny, nie uwzględniało żadnych potrzeb indywidualnych, było to wychowanie gromadne. Dzieci od razu po narodzinach były poddawane selekcji na zdrowe i silne i na chorowite i ułomne. W 7 roku życia państwo odbierało chłopców i dziewczęta rodzinie. Obie płci były chowane wg jednego systemu bowiem spartanie uważali, że tylko kobiety dobrze rozwinięte fizycznie mogły rodzić zdrowych synów i wyćwiczone gimnastycznie do obrony morów, mogły przynieś państwu korzyść. Odpowiedni urzędnicy zajmowali się wychowaniem młodzieży a na czele całej edukacji stał pajdonomos. Chłopcy byli umieszczeni w osobnych domach(jak dzisiejsze wojskowe) i spędzali tam 23 lata, które były szczegółowo zaplanowane. Wszyscy wychowankowie byli traktowani w jednakowy sposób w całkowitym posłuszeństwie. Panowała żelazna dyscyplina. Kształtowano przede wszystkim tężyznę fizyczną, odwagę. Wychowanie umysłowe przyjęto tylko do pewnych granic tzn. czytania uczono tylko prywatnie, uczyli się na pamięć pieśni i historii swych przodków natomiast wielu Spartan nie potrafiło liczyć. Z 18stym rokiem życia młodzież spartańska wchodziła w okres tzw. Efebii- dwa lata życia obozowego i ćwiczeń wojskowych. Następnie odbywała 10cio letnią służbę wojskową po której w wieku 30stu lat Spartanin otrzymywał prawa obywatelskie.

Z powodu jednostronnego systemu wychowawczego w III wieku p.n.ch. upadło państwo spartańskie. Skutkiem tej jednostronności były: szorstkość zewnętrzna i wewnętrzna, monotonność życia i zajęć, brak indywidualności, ciasnota duchowa, ograniczone horyzonty myślowe.

WYCHOWANIE ATEŃSKIE(Jonowie)- nie istniały szkoły państwowe ani nauczyciele utrzymywani przez państwo, interesowało się ono głównie wychowaniem gimnastycznym ze względów militarnych. Samo wychowanie było pozostawianie rodzicom i nauczycielom, nauczał kto chciał i kto był obdarzony zaufaniem. Z powodu minimalnych różnic stanowych wychowanie było mniej więcej dla wszystkich jednakie(dzieci niewolników były tego przywileju pozbawione). Każdy otrzymywał elementarne wykształcenie(umiejętność czytania) a ten kogo było stać kształcił się wyżej. Ateńczycy stworzyli własny praktyczny i teoretyczny system wychowania.

DZIECKO I PEDAGOG- Okresy wychowania obywatela ateńskiego: pierwszy-dzieciństwo w domu rodzinnym, drugi- lata szkole u dowolnie wybranych mistrzów, trzeci- okres efebii, ujęty przez organizację państwową.

Odkarmione przez matkę niemowlę przechodziło pod opiekę niańki, do 6 roku życia bawiło się w domu rodzinnym, niańka opowiadała mu legendy i bajki. Ojciec mało interesował się dzieckiem(zajęty był życiem publicznym) a matka nie miała głębszego wpływu na dziecko. Dawano dziecku swobodę i nie planowano jego przyszłości.

Od 7-18 roku życia chłopiec przechodził pod nadzór pedagoga. Był to zaufany niewolnik, który prowadził go do szkoły(pais-chłopiec, ago-prowadzę), niósł jego książki, tabliczkę i lutnię, uczył go dobrych obyczajów np. zachowania się przy stole, na ulicy. Miał on przyzwolenie do stosowania wobec chłopca kar cielesnych.

NAUKA U GRAMTYSTY- nauczyciel mający prywatny zakład tzw. elementarny( grammatistes) pracował z każdym indywidualnie, nauka trwała siedem lat podczas których chłopiec uczył się czytać, pisać i tabliczki mnożenia- pierwsze trzy lata(system uczenia się był alfabetu był zły, dziś dziecko opanowuje ten materiał w rok). Od 10 roku życia w zakres materiału wchodziły poematy(liryki, tragedie i poezja) zwłaszcza te, które przekazywały prawdy moralne, wskazówki jak żyć z bliźnimi, wezwanie do roztropności itd.

WYKSZTAŁCENIE MUZYCZNE I GIMNASTYCZNE- EFEBJA- chłopiej uczył się gry na lutni powtarzając melodię za nauczycielem aż doszedł do perfekcji. Praktyka ta budziła w wychowankach szlachetne uczucia i była pewnym urozmaiceniem, wpływała na formę kontaktów towarzyskich.

- W 14stym roku życia chłopiec przechodził pod opiekę pedotryby- nauczyciela gimnastyki. Ciągle zajmował się poezja i lutnią jednak więcej czasu spędzał na ćwiczeniach w palestrze(ogrodzone boisko) w prywatnym zakładzie pedotriby.

STOSUNEK NAUCZYCIELA DO UCZNIA- nauczanie oparte było wyłącznie na metodzie pamięciowej-uczeń musiał zapamiętać to co mówił nauczyciel, pozbawione było skłaniania ucznia do indywidualnej refleksji, myślenia czy rozumowania. Lekcja była dynamiczna- zawsze jedna ze stron mówiła. Chłopiec nie dostawał pracy domowej a czas nauki był nie normowany. Powszechnie stosowana była kara fizyczna-„ Kto nie brał kijów, nie otrzymał wychowania”.

Ad. 2 POGLĄDY NA NAUCZANIE W STAROŻYTNEJ GRECJII

SOFIŚCI- twierdzili, że w nauczaniu praktyka musi być połączona z teoria i odwrotnie. Wychowanie to długotrwały proces, który trwa całe życie. Należy zacząć go jak najwcześniej po to, by od najmłodszych lat uczyć dziecko rozpoznawania tego co dobre. Trzeba zacząć od rzeczy elementarnych po bardziej specjalistyczne np. muzykę, matematykę, ekonomię czy politykę. Zmierzać należy ku doskonałej indywidualności. Praktyka naukowa Sofistów była jednak inna od wyznawanych poglądów przez to iż wątpili oni w możliwość poznania prawdy, dlatego ich praca miała charakter retoryczny. Główny nacisk kładli na prowadzenie cnotliwego życia(powiastka o Herkulesie). Zachęcali do poznawania samego siebie i przewidywania następstw swojego postępowania.

SOKRATES- chciał doprowadzić od powątpiewania do wiedzy. Dla niego czyn cnotliwy ma wartość moralna jeśli wynika z rozumnego poznania(nie jest to czynność z którą się rodzimy). Sokrates odstąpił od jednostronnego przekazu wiedzy na rzecz rozmowy- dialogu, w której skłaniał rozmówcę do wypowiedzenia myśli dążąc do prawdy którą sam znał. Metoda heurystyczna polegała na tym , że wierzył w to, że człowiek odpowiednio prowadzony dojdzie do odkrycia prawdy. Zmuszał do metodycznego rozwijania myśli, do odróżniania wyobrażeń właściwych od fałszywych, rzeczy istotnych od przypadkowych- jednym słowem budził zdolność własnego myślenia poprzez stawianie pytań i wymianę zdań. W nauczaniu najważniejsza jest praca umysłowa.

PLATON(ok.427-346)- neguje wychowanie indywidualne na rzecz zbiorowego- jego zdaniem tylko w życiu państwowym może się uwydatnic to co jest w jednostce nie dostrzegalne czyli poczucie prawa i krzywdy. Do świadomego poznania potrzebna jest pajdeja- prawdziwa kultura. Wyznaje ideał wychowania państwowego, które ma określać prawodawca a państwo nad jego przebiegiem czuwać. Za ideała uważał wychowanie, które kształci jednakowe dusze i umysły- sprzeciwiał się indywidualizmowi(Utopia). Wychowaniu podlegają dzieci z dwóch wyższych stanów: rządców i strażników a trzeci stan- żywicieli jego zdaniem nie potrzebuje specjalnego wychowania.

PROGRAM KSZTAŁCENIA: do 20 roku życia jednakowy wspólny program obejmujący niższy stopień wychowania. Następnie mniej zdolni kończą kształcenie idąc do wojska, a zdolniejsi kształcą się następne 15 lat na rządców. Wychowanie zaczyna się od poczęcia dziecka, matka powinna dbać o siebie trakcie ciąży. Niańki mają pilnować jego bezpieczeństwa i zdrowia(spowijać, kołysać) a matka ma karmić piersią. Do 6 roku dziewczęta i chłopcy wychowują się razem a następnie osobno. Do 10 roku nie mają się niczego uczyć ale zdobywać równowagę ciała i ducha przez ćw. Fizyczne, moralne i estetyczne. Dziecko ma być dobrze zahartowane(nie dopuszcza obuwia, ani kapelusza. Moralność wykształca się poprzez zabawy, poezję i muzykę, przez to uwydatnia się tez przyszły charakter(zamiłowanie do zabaw wojskowych) . W 10r. życia zaczyna się nauka czytania i pisania, od 13r. kształcenie literackie głównie żywym słowem. Literatura, religia i sztuki muzyczne i plastyczne wywierają kształcący wpływ na młodzież. Należy uczyć nauki praktycznej np. w rachowaniu, kosmologii. Do nauki nie można zmuszać a karać fizycznie za zniewagę starców i złamanie prawa. Najwięcej uwagi poświęcać młodzieży zdolnej. Między 18stym a 20stym r. życia odbywają się wyłącznie ćwiczenia gimnastyczne(przede wszystkim mocowanie się).

WYCHOWANIA RZĄDCÓW I FILOZOFÓW- ma charakter naukowy. Idea dobra musi wejść w człowieka w postaci wiedzy wtedy dopiero będzie on w stanie swobodnie i rozważnie kierować samym sobą- to właśnie była istota greckiej pajdeja. Należy wyuczyć się wszystkiego co tylko można. Przez 10 lat wybrani młodzieńcy zgłębiali nauki matematyczne a kolejne 5 lat poświęcone było na najwyższą naukę- filozofię. Brak nauk przyrodniczych gdyż wg Platona świat jest tylko złudzeniem. Następne 15lat trwała praktyka zawodowa w wojsku i na urzędach a w 50 r. mógł uczeń zostać politykiem i stanąć u steru spraw państwowych.

ARYSTOTELES- zwany nauczycielem ludzkości, zwracał uwagę nadtaczającą przyrodę, Zycie indywidualne ludzi i życie w społeczności. Był mentorem Aleksandra Wielkiego. Jego zdanie człowiek żyje tylko w związku ze zbiorowością i należy wychowywać go tak by potrafił zajmować się sprawami publicznymi. Wychowania musi być dla wszystkich jednakowe-był zwolennikiem szkolnictwa publicznego, przymusowego, prowadzonego przez państwo. W wychowaniu ważna jest jednak rodzina i nie można odrywać dziecka od ogniska domowego do 7 r. życia.

WYCHOWANIE CHARAKTERU- ważna jest indywidualność charakteru, który kształtują natura, przyzwyczajenie i rozum.

TEORIA DYDAKTYCZNA- wg Arystotelesa duch ludzki posiada pewne pierwiastki myślowe, które wraz z rozwojem kolejno się uruchamiają. Uczenie się przebiega od poznania zmysłowego do duchowego. Pierwsze stadium do postrzeganie za pomocą zmysłów, drugie to spamiętywanie a trzeci to wchłanianie wiadomości i ich przetwarzanie. Proces ten jest wzrastaniem w sensie duchowym, rozwijaniem tkwiących w nas możliwości. Stadia dydaktyczne: zapoznanie dziecka z materiałem; wpajanie w pamięć; posługiwanie się zdobytym materiałem. Wiedze posiada ten kto wykorzystuje ją w praktyce. Arystoteles opracował podręczniki dla wielu nauk.

PRAKTYCZNE WSAZÓWKI WYCHOWAWCZE:

- dbanie o rozwój i zdrowie dziecka już w łonie matki przez unikanie złych wpływów.

- pierwszym pokarmem ma być mleko, dziecko ma być dobrze odżywiane i hartowane.

- do 5 r. życia tylko zabawa w miłej atmosferze domu rodzinnego.

- uczenie dobrych obyczajów.

- od 5 r. dziecko może przysłuchiwać się nauce starszych.

- od 7r. zaczyna się okres nauki.

- rysunki i plastyka są korzystne dla wyrobienie wrażliwości na piękno

- dopiero w latach późniejszych gimnastyka gdyż wymaga ona dużego wysiłku i mogłaby zrujnować młodociany organizm.

POGARDA DLA PRACY FIZYCZNEJ- była jego słabą stroną. Uważał, że niewolnikowi nie należy się wychowanie a obywatelowi nie przystoją żadne nauki, z których można by czerpać praktyczne korzyści, zarabiać a zwłaszcza praca fizyczna, gdyż upodla umysł.

Ad. 3 WYCHOWANIE W EPOCE HELLENISTYCZNEJ(po klęsce Aten w wojnie peloponeskiej pod koniec IV wieku)

PODSTAWY KULTURY HELLENISTYCZNEJ- Klęska pod Cheroneją to koniec politycznego znaczenia Aten i całej Grecji. Zanika patriotyzm na rzecz umiłowania życia prywatnego i własnego interesu. Mimo upadku potęgi państwowej podniosła się kultura grecka- rozwijał wiedze o świecie, udoskonalał siebie przez sztukę i zawładną swą zwierzęcą naturą. Zwiększył się zapał do prowadzenia badań, do nauki, do kształcenia siebie. Posiadana wiedza nie była już wystarczająca. Wraz z zapotrzebowanie na wygody materialne rosła potrzeba duchowa- zakłada się muzea i biblioteki. Ideałem stał się duchowo prosty wojownik, znawca kultury umiejący korzystać ze nauki i sztuki a także filozofować i rozmawiać o wszystkim. Wędrujący grecy poznawali odmienne kultury i nie odnosili się już do nich z pogardą. Wręcz przeciwnie, czerpali z nich wiedzę i przystosowywali swój tryb życia do cudzego, nie tracąc swych rdzennych korzeni. Inne narody przyjmowały bogatą kulturę grecką.

ROZWÓJ NAUK- zaczęto prowadzić liczne badania naukowe- w III w p.n.e. starożytność przeszła ogromny rozwój nauki. Ośrodkiem nauk stała się egipska Aleksandria- gdzie działał uczeń Arystotelesa Demetrjusz z Faleronu. Dynastia Ptolemeuszów materialnie wspierała uczonych, stworzona znakomicie wyposażone Muzeum, uczeni opracowywali gałęzie wiedzy. W dwóch wielkich bibliotekach zebrano literaturę grecką wiele dzieł orientalnych. Przepisywano i rozmnażano stare księgi i nowe. Powstały pracownie astronomiczne i medyczne, ogród botaniczny i zoologiczny. Przez analizę tekstów pisanych stworzono filologię, która obejmowała gramatykę, metrykę, krytykę tekstów. Nastąpił także rozwój nauk ścisłych i przyrodniczych. Na czele z geometrią i arytmetyką dalej planimetria, stereometria, mechanika i hydrostatyka, geografia i kosmografia. Powstała pierwsza hipoteza heliocentryzmu- Arystarch z Samos.

ORGANIZACJA SZKOLNICTWA- zainteresowanie kulturą i nauka i jednoczesne zaniechanie potrzeby przysposobienia wojskowego wpłynęło na przewrót w wychowaniu. Kształcenie umysłowe zyskało przewagę na ćw. Gimnastycznymi, których jednak do końca nie zaniechano. Podział szkolnictwa na elementarne i średnie przetrwał po dzień dzisiejszy. Wykształcenie elementarne otrzymuje większy ogól natomiast studia są dostępne dla tych, których stać na opłacanie kosztownych nauczycieli., dlatego ta grupa wyodrębniła się z ogółu dobrobytem materialnym i wyższym wykształceniem. Oświata była rozpowszechniona, szkoła znajdowała się w każdym mieście a nie raz i we wsiach. Najmajętniejszych obywateli powoływano na stanowisko gimnazjarchy- dyrektora szkoły na wsi i pedonoma- nadzorcy, inspektora szkolnego w większych miastach. Obok szkół prywatnych coraz liczniej powstają szkoły państwowe. Spisano pierwsze ustawy określające obowiązki nauczyciela. Gimnazjum staje się miejscem kształcenia umysłowego i fizycznego. Nauka odbywa się w jednym budynku. Do nauk zaczęto dopuszczać także dziewczęta. Nauczycieli był urzędnikiem miejskim i wybierało Zgromadzenie Ludowe. Funkcjonowanie szkoły było zależne od stanu finansowego gminy. Pomoc okazywały fundacje i prywatne towarzystwa.

NAUKA ELEMENTARNA- miała charakter zbiorowy a nauczycielem był gramatysta. Czytać uczyli się wszyscy a pisać ci którzy mieli zamiar studiować. Zwracano uwagę na przekaz moralny w nauczaniu. Nauka elementarna obejmowała podstawy rachowania i rysunku, naukę muzyczną u lutnisty i proste ćwiczenia gimnastyczne. Stopień elementarny kończył się około 12stego roku życia.

WYKSZTAŁCENIE GRAMATYCZNE- polegało na lekturze poetów. Uczono języka literackiego i jego poprawnej wymowy i umiejętnego pisania. Zwracali uwagę nie tylko na gramatykę ale także na rozumienie tekstów. Dzięki analizie poematów poznawano świat rzeczowo co sprzyjało wszechstronnemu kształceniu. Dzięki naciskowi na dobór literatury powstały biblioteki szkolne. Oprócz tekstu pojawiły się ilustracje do książek. Z wykształceniem gramatycznym wiązała się geometria i arytmetyka. Uczono śpiewu i gry na instrumentach. Gimnastyce poświęcano zdecydowanie mniej czasu.

EFEBIA I STUDIA WYŻSZE- efebia nie jest już obowiązkowa, ćwiczenia przestały być jej wyłącznym celem, trwa rok, zgłasza się do niej bogata młodzież, przestaje być instytucja państwową a staje się stowarzyszeniem półurzędowym pod opieką państwa. Celem staje się wyższe kształcenie umysłowe. Bogatą młodzież stać na zabawy i awantury. W gimnazjum odbywają się studia wyższe a ich uczestnicy uchodzą w społeczeństwie za pewne osobistości.

METODY WYCHOWAWCZE- nauczyciele rozbudzali ambicję do nauki w wychowankach nagradzając ich za roczne osiągnięcia wieńcami z liści wawrzynu, dębu i oliwki a także za osiągnięcia gimnastyczne, pilność w nauce, dobre obyczaje i zachowanie. Nie zrezygnowano z kar cielesnych a nawet je zaostrzono i częściej stosowano. Młodzież była mieście bardzo poważana, żadne uroczystości nie odbywały się bez jej udziału. Zaszczepiano w niej narodowego ducha, miłość do ojczyzny i narodu. Życie szkolne było ciekawe i wypełniało większość czasu. Rodzina szanowała autorytet szkoły i interesowała się osiągnięciami dzieci.

Ad 4. ROZWÓJ WYCHOWANIA W STAROŻYTNYM RZYMIE

Przez bardzo długi czas ideałem wychowawczym w Rzymie był surowy ideał obywatela, który był stanowczy, dzielny, pobożny, opanowany, roztropny i sprawiedliwy. Wychowaniem i kształceniem młodzieży zajmowała się rodzina- która dawała wzory do naśladowania. Do 7r. życia dzieci wychowywały się w domu pod opieką matki i to na niej spoczywał obowiązek moralnego wychowania córek i synów. W wieku siedmiu lat syn przechodził pod opiekę ojca, który był jego nauczycielem i wychowawca a córka uczyła się gospodarstwa domowego, szycia , przędzenia oraz muzyki od matki. Młody rzymianin uczył się przede wszystkim prowadzenia gospodarstwa rolnego. Ojciec uczył go czytania prawa XII tablic, które stanowiło podręcznik wychowania obywatelskiego i patriotycznego. Uczono się go na pamięć i wygłaszano przy różnych okazjach. Kształcili umiejętność posługiwania się bronią, jazdy konnej, znoszenia niewygód i głodu. W wieku 16-17 lat osiągał pełnoletniość, wstępował na rok do służby wojskowej jako zwykły żołnierz a w drugim roku pracował w sztabie ucząc się zasad dowodzenia i poznając tajemnice wojskowe. Dzięki takiemu wychowaniu Rzym zdobywał doskonałych żołnierzy i lojalnych obywateli jednak brak wychowania moralnego czynił z nich ludzi wyrachowanych i egoistycznych. Rzymianie uważali że nie dzięki umiejętnością a dzięki dzielności podbijali świat.

PRZEWROT POD WPŁYWEM KULTURY GECKIEJ: w zetknięciu się z bogatą kulturą podbitych greckich terenów Rzymianie rozkochali się w ich sztuce, teatrze i literaturze. Zapragnęli rozstać się z prostotą. Polityka i podróże sprzyjały rozpowszechnianiu się wpływów greckich i języka. Grecy stawali się nauczycielami w rzymskich domach i towarzyszami osób starszych.

W II w. p.ch. rzymska oświata rozkwitła z kultury greckiej. – stała się źródłem oświecenia rzymian i złagodziła ich twardość, szorstkość i okrucieństwo na rzecz uczucia humanitaryzmu. Nie przyjęto wychowania muzycznego i gimnastycznego. Cesarstwo rzymskie nie wniosło poważnych zmian do metod wychowania i programu szkolnego.

TRZY SZCZEBLE WYKSZTAŁCENIA OGÓLNEGO:

- szczebel elementarny(szkoły elementarne)- tu uczyli literatorzy (nauczyciele liter)

- szczebel gramatyczny(szkoły gramatyczne)- tu gramatyści byli powszechnie poważani

- szczebel retoryczny(szkoły retoryczne)- tu retorzy

Dzieci biednych, wolnych obywateli uczęszczały do szkół elementarnych, które mieściły się na rynkach, przy placach, na gankach i altanach osłoniętych przed słońcem, bez ścian i wyposażenia. Uczniowie siedzieli na podłodze trzymając kamienne tabliczki na kolanach. Literatorzy zajmowali się nauczaniem a wychowanie pozostawało rodzinie. Program obejmował czytanie i pisanie, podstawowe działania arytmetyczne, opowiadania z dziejów Rzymian, deklamacje ballad, naukę pieśni patriotycznych i lekturę „Praw XII tablic”. Z powodu braku książek łączono czytanie z pisaniem zadań dyktowanych przez nauczyciela. W II w. p.ch. zaczęto zatrudniać niewolników do kopiowania książek- dzięki temu większość uczniów mogła mieć własne podręczniki. Dzieci uczyły się poprawnej wymowy i zasad gramatycznych. Nauczanie odbywało się głównie metodą pamięciową. Stosowano częste kary fizyczne. Nauka rozpoczynała się we wczesnych godzinach rannych do nocy z krótką przerwa na obiad. Charakterystyczne dla rzymskich szkół było kształcenie dziewcząt i chłopców.

W 12stym roku życia uczniowie przechodzili do prywatnych szkół średnich, organizowanych na wzór hellenistyczny. Szkoły te były odpłatne, a więc dostępne tylko dla bogatych rodzin z biegiem czasu stały się szkołami państwowymi. Dzieci uczyły się greki przed językiem ojczystm. Realizowano to program ”siedmiu sztuk wyzwolonych” tzn. gramatykę, retorykę, dialektykę, arytmetykę, geometrię, astronomię i muzykę. Największym zainteresowaniem cieszyła się retoryka- sztuka wymowy. Dobry mówca był w Rzymie uważany za ideał człowieka, uosobienie wszystkich cnót moralnych i obywatelskich. Najważniejszą częścią programową była lektura i objaśnianie utworów poetyckich., głównie Homera. Szkoły te przygotowywały młodzież do aktywnego życia. Zastąpiono ideał dobrego obywatela- żołnierza ideałem wykształconego urzędnika. Szerzyły kulturę rzymską wśród podbitych ludów. Szkoła ta dawała encyklopedyczną wiedze we wszystkich dziedzinach.

Na wzór szkół szkoły hellenistycznej pojawił się w Rzymie pedagog, który nosił przybory szkolne i opiekował się dziećmi na ulicy.

RETORYKA- odosobniła się od gramatyki jako nauka stopnia wyższego. Czas nauki trwał od 2-3lat. Została uznana za główny środek rozwoju duchowego jednostki. Wykształcenie retoryczne stało się niezbędne dla polityków i adwokatów ale tez dla każdego Rzymianina, ponieważ człowiek doskonały musiał umieć dobrze mówić.

Kierunek gramatyczno-retoryczny, który wykształcił się w Rzymie był jałowy, obarczał pamięć młodzieży i wymagał długiego ślęczenia nad książkami. Szkoła przestała pogłębiać ducha ludzkiego. Nie miała wpływu na wnętrze wychowanka, na jego postępowanie. Nastąpiła rozbieżność szkoły i życia- trudy kształcenia się nie były współmierne z możliwością wykorzystania ich w życiu dojrzałym.

NAUKA I KARNOŚC SZKOLNA- nauka podobnie jak w Grecji zaczynała się wczesnym rankiem i trwała 6 godzin. Obowiązywały 4-miesięczne wakacje(od lipca-października). Nauczyciel interesował się głównie stanem umysłowym uczniów. Obowiązywały kary fizyczne nawet wśród studentów retoryki.

POWSTANIE SZKOLNICTWA WYŻSZEGO- pierwowzorem zakładów uniwersyteckich była stara szkoła w Atenach. W Rzymie naśladować chciał ją cesarz Hadrjan budując Ateneum, w którym urządził sale wykładowe dla opłacanych ze skarbu cesarskiego retorów, filozofów i prawników. W wykładach mogli uczęszczać młodzi ludzie i szersza publiczność.

POGLADY KWINTYLJANA(35-100)- pochodził z Hiszpanii, z zawodu adwokat, był pierwszym poważnym nauczycielem retoryki w Rzymie. Uważał, że każdy ma dostateczne zdolności do nauki, które rosną z biegiem lat. Dziecko jest w stanie studiować większą ilość nauk. Motywem uczenia się jest ciekawość i ambicja. Domagał się połączenia uczenia się nazw liter z pisaniem. Nauczyciel nie powinien nadużywać fizycznego karania. Wychowanie powinno przyjąć charakter zbiorowy, gdyż jest przystosowaniem do życia w społeczeństwie, sprzyja powstawaniu międzyludzkich relacji takich jak przyjaźń. Zdrowa rywalizacja w gronie kolegów zachęca do nauki. Większa ilość uczniów pobudza nauczyciela do gorliwej pracy.

POGLĄDY CYCERONA- podobnie jak Kwintylian, żądał aby każdy mówca oprócz wykształcenia ogólnego posiadał także wykształcenie prawnicze oraz dobrą znajomość wszystkich spraw życia publicznego.

• uważał, że dzieciom oraz młodzieży należy stworzyć jak najbardziej sprzyjające warunki do rozwoju oraz edukacji i wychowania

• uważał, że młodzież należy kształcić w kierunku państwowym, społecznym, podporządkowującym dobro jednostki dobru ogółu

• uważał, że kształcenie młodych mówców jedynie w oparciu o sztukę retoryczną jest niewystarczające; twierdził, że o pisaniu dobrych mów nie może być mowy, gdy przyszły retor nie ma podstawowej choćby wiedzy na tematy społeczne

• w swym piśmie, zatytułowanym "De oratore" Cyceron wymienił, jego zdaniem, najważniejsze sztuki wyzwolone, a więc: gramatykę, retorykę, dialektykę (logikę), arytmetykę, geometrię, astronomię oraz muzykę

• takie dziedziny jak: psychologia, prawo państwowe oraz prywatne, ekonomia, geografia, filozofia w przekonaniu Cycerona winni znać wszyscy szanujący się urzędnicy państwa rzymskiego

• uważał, że wielką rolę w wychowaniu odgrywa kształtowanie moralności

• zwolennik encyklopedyzmu

POGLĄDY SENEKI- Seneka twierdził, iż szkoła zbytnio zaprząta umysł młodzieży problematyką naukową, zamiast wpajać jej zdrowe zasady moralne i przyzwyczajać do codziennego ich praktykowania. Uważał, że szkoła powinna zająć się w większym stopniu wychowaniem, poprzez dostarczanie wiedzy ( do tej pory rolę tą spełniała rodzina).