I WYCHOWANIE W STAROŻYTNEJ GRECJI.OD CYWILIZACJI HELLEŃSKIEJ DO

HELLENISTYCHNEJ - TŁO POLITYCZNYCH, SPOŁECZNYCH,

GOSPODARCZYCH PRZEMIAN W STAROŻYTNEJ GRECJI

1. Wychowanie w epoce homeryckiej - ukształtowanie etosu rycerza.

2. Dwa modele wychowania w polis greckich:

• Sparta - studium cech państwa totalitarnego - etos wojownika

• Ateny - narodziny demokracji - etos obywatela.

Początek refleksji nad celami wychowania. Grecka myśl pedagogiczna. Sofiści - wędrowni nauczyciele „akademiccy”. Filozofowie - ich poglądy pedagogiczne: Sokrates, Platon, Arystoteles.

Cywilizacja pajdei. Autorska szkoła Isokratesa - wychowanie elity polityków i humanistów.

RYS HISTORYCZNY

Starożytna Grecja - transformacja od wojownika, filozofa, myśliciela do człowieka wykształconego.

DZIEJE GRECJI - okresy:

1. 
   okres - KRETEŃSKO - MYKEŃSKI (lub minojsko - mykeński) - około 13 w pne;

2. okres - HOMERYCKI między 12 - 8 w p.n.e;

3. okres - ARCHAICZNY między 8 - 6 w p.n.e; EPOKA HELEŃSKA

4. okres - KLASYCZNY miedzy 5 - 4 w pne

5. okres HELLENISTYCZNY - 4 - 2 w pne

6. okres CESARSTWA 1 w pne 4 w ne.

GRECJA

• część półwyspu bałkańskiego podzielona przez morza i góry. Najwyższa góra Olimp;

• podzielona na trzy części;

• góry stanowią bariery w komunikacji;

• gleby mało urodzajne;

• dużo lasów i pastwisk;

• klimat śródziemnomorski - lata upalne;

• hodowla zwierząt;

• bogactwa naturalne - srebro, marmur, glinka

I OKRES KRETEŃSKO MYKEŃSKI

Kreteńsko - od Krety - wyspy, która wyznacza styl życia dla ludności wyspiarskiej'

Mykeński - od Myken - główne miasto części lądowej,

Minojski - od władcy Minosa.

• cywilizacja na wysokim poziomie, kanalizacja czyli wodociągi (higiena dbanie o zdrowie),

• medycyna na pewnym poziomie, lecznictwo naturalne,

• architektura czyli budownictwo bardzo pokaźna,

• posiadali pismo początkowo hieroglificzne,

• od 1700 - 1600 było znane pismo linearne typu A nadal nie odczytane,

• bliżej 13 w - dalszy rozwój pisma. Musieli być ludzie którzy się tego uczyli np.: urzędnicy, indywidualnie, zorganizowany system nauczania,

• w 1400 - 1300 mamy dalszą transformacje, rozwój, powstaje pismo typu B - to pismo udało się odczytać w 1953r

• Knosos - centrum kulturalne, które zostało gwałtownie zniszczone, przerwało to kulturę i cywilizację,

• najazdy też przyczyniły się do upadku cywilizacji i przerwania kultury

LUDY:

• napływają z północy z nich wywodzą się Grecy,

• zamieszkujący Grecję to głównie ludzie prowadzący osiadły styl życia pasterze

PLEMIONA

1. Peloponez, Kreta - mamy plemię DOROWIE - zaborcze, bezwzględne dla kultury, niszczyli kultury podbitych narodów.

2. JONOWIE - zamieszkują wschodnia część Grecji, środkowe wybrzeże Azji mniejszej,

3. EOLOWIE - środkowa część Grecji,

4. ACHAJOWIE - zostali wyniszczeni przez Dorów

• język dla plemion jest ten sam, taki sam alfabet, ale każde z tych plemion ma swoja gwarę plemienną

• wielobóstwo - podobne wierzenia, obyczaje,

• Grek to jest HELLEN, Grecja to HELLADA,

• Urodzeni poza Grecją to BARBAŻYŃCY, ludzie niepełnowartościowi.

USTRÓJ:

1. Kreteńsko - Mykeński to wspólnota ludowa na czele - BAZYLEUSZ -zarządzający, najstarszy człowiek, wysoko urodzony, mądry.

• Ukształtowanie terenu decydowało, że ludność skupiała się w różnych miejscach co utrudniało rządzenie nimi,

• Gromadziła się plemiennie

GRECJA HELEŃSKA

2. W okresie Homeryckim

• między XII a VIII w .p.n.e. powstaje POLIS - państwo miasto

• rozpada się wspólnota rodowa (18 w. p.n.e.)

• powstają grupy społeczne: arystokracja - bogaci, rzemieślnicy, kupcy, chłopi - najuboższa grupa

• podział ludności na wolnych i niewolników

• niewolnicy - to ludzie z podboju i ludzie, którzy stracili swój majątek, nie potrafią się utrzymać za długi

• POLIS składa się: z dużego miasta, terenów otaczających(terytorium), jest samowystarczalne, jeżeli czegoś brakowało to były wojny

• w polis wiodą prym Sparta i Ateny

• okres homerycki to ideał rycerza

3. W 8 w p.n.e. przechodzimy do okresu ARCHAICZNEGO:

• Grecy zaczynają podboje - dla kolonizacji, poszukiwania nowych terenów, nadmiar ludności

• Polis rozwija się, trzeba zdobywać nowe terytoria

• rozwija się rzemiosło, szukają nowych rynków zbytu

• Grecja rozwija się pod względem terytorialnym: zajmuje Sycylię, Italię, część Marsylii, dociera do Krymu, ujścia Dunaju i Dniestru

• rozwój handlu, rolnictwa, rzemiosła (garncarstwo, tkactwo), żeglugi

• rozrost nierówności majątkowej, rozwarstwienie społeczne arystokracja i rzemieślnicy zyskuje, najwięcej przybywa osób biednych to powoduje konflikt między grupami społecznymi(wolnymi a niewolnikami, arystokracją - rzemieślnikami)

• przekształca (zmienia) się styl rządzenia na tyranię RZĄDY TYRANA - jedna osoba arystokrata decyduje o modelu człowieka (ingeruje w życie rodziny, wpływające na życie i wychowanie dziecka)

• konflikty wew. Polis prowadzą do upadku TYRANII

• powstają dwa typy rządów:

* OLIGARCHIA - rządy grupy arystokratów, np.: Sparta

* DEMOKRACJA - rządy ludu, np. Ateny

4. Okresy KLASYCZNY:

• wojny perskie dają możliwość pozyskania nowych terenów, co wzmacnia pozycję Aten - Ateny narzucają model wychowania

• dominacji Aten nie może znieść Sparta, powoduje to mobilizację do wojny domowej - wojny peloponeskie,

• wojny peloponeskie - wyniszczają państwo wew. ogromne straty

• tą sytuację wykorzystują Macedończycy (barbarzyńcy)

Grecja zostaje podbita, traci swoje terytorium, traci niepodległość

• w IV w p.n.e.(338) kończy się epoka HELLEŃSKA - czysta kultura grecka

5. Okres HELLENISTYCZNY

• Grecję podbijają Macedończycy, którzy przejmują kulturę grecką, która zostaje wzbogacona o elementy macedońskie - orientalne

• Grek nie ma swojego terytorium, ale ma swoją kulturę, nie musi bronić granic, nie kształci się w sferze wojennej

• transformacja z wojownika na osobę wykształconą

• całość kultury Greckiej kończy okres cesarstwa

6. okres CESARSTWA

• 148 p.n.e. - Rzym podbija tereny Greckie i Macedonii

• Rzymianie mają swoją własną kulturę ale doceniają dorobek Greków

• Powstaje państwo dwu kulturowe rzymska i grecka

• Grecy nie są przez Rzymian hańbieni i są traktowani jak niewolnicy

• Imperium rzymskie powoli stawało się imperium trój kulturowe dochodzi chrześcijaństwo

W wychowaniu w Grecji nastąpiła ewolucja przechodzi od 12 w p.n.e. od wojownika do skryby (pisarza).

• Kształcenie skrybów dowiązywało w starożytnym wschodzie - Babilonie itp.

• Szkoły dla kształcenie skrybów (pisarzy, urzędników)

• Nauka pamięciowa tekstów - pisma urzędowe, zakazy, zalecenie, uczyli się tekstów o osobach sławnych

• Pierwsza pedagogika polegała na biernym nauczaniu - nauczanie odtwórcze, potulność, podporządkowanie się ucznia, kary cielesne

• Następnie zaprzestano kształcenia skrybów na rzecz kształcenia wojowników

Okres Homerycki

• pojawia się I ideał wychowania

• niższy poziom kultury, wspólnoty rodowe

Heros - bohater, rycerz

Achilles - pól bóg, pół człowiek

Homeryckie średniowiecze:

• kształcenie jednej grupy społecznej najbogatszej

• kultura grecka - kultura arystokratyczna, rycerska

• rycerze walczył, był dopuszczany do obrzędów religijnych

służba dworska

1. WYCHOWANIE W EPOCE HOMERYCKIEJ - UKSZTAŁTOWANIE ETOSU RYCERZA.

SREDNIOWIECZE HOMERYCKIE - X - VIII w p.n.e

Jest to okres, który najlepiej poznajemy na podstawie Homerowskiej „Iliady i Odysei”

Grecja - HELLADA

Grecja jest państwem, w tym okresie opartym na ustroju niewolniczym. Struktura Grecji składa się
z państw - miast POLIS. Państwa - miasto oparte są o wspólnotę rodową.
Niewolnik nie jest źle traktowany, jest traktowany dobrze, jest częścią rodziny, może się wykupić jak odpracuje swoje. Liczba niewolników jest niewielka. Wychowanie dotyczy tylko sfer arystokracji.
Homer pisze o arystokracji. Pieśni Homera wyrażają ideały życiowe arystokracji, tworzą kodeks postępowania (wychowanie) wpajany dzieciom (wg którego postępują dzieci). Homer jest najważniejszą postacią Grecji. Jego dzieła mówią o wydarzeniach historycznych.

Jest to okres w którym ludzie nie potrafią czytać i pisać - przekazywanie ustnie. Przekazują je chłopcy, którzy mają dobrą pamięć, uczą się ich są oni nazwani AOID.

AOID - wędrowny poeta-śpiewak, który śpiewa poematy, zarabia na życie. Pełni on rolę nauczyciela
jest płci męskiej.

Kobiety są drugiego gatunku. Szkolnictwo tylko dla chłopców

SPOŁECZEŃSTWO HOMERYCKIE

Jest to społeczeństwo arystokratyczne, u szczytu władzy stoi król, który otoczony jest przez wojowników szlachetnie urodzonych

Doradcy króla:

- GERONTOS - rada starszych - służą radą

- KUROJ - młodzi wojownicy, służą swoją siła, odwagą. Młodzi wojownicy to synowie rodów
arystokratycznych, szlachetnie urodzonych lub ludzie ambitni, pełni zapału i chęci
wybicia się.
Te dwie grupy tworzą grupę elitarną - LAOS.
- natomiast pospólstwo to DEMOS - biedota, biorą udział w bitwach tzw. Mięso armatnie.

Ludzie bogacą się przede wszystkim na wojnie lub przez korsarstwo albo poprzez otrzymywanie darowizn. Napływ niewolników odsuwa bogatych od pracy fizycznej. Król obdarowuje za zasługi swoich rycerzy, za służenie mu na wojnach (ziemia).

IDEAŁ CZŁOWIEKA HOMERYCKIEGO - HEROS

Wychowanie homeryckie opisane jest przez Homera w „Iliadzie i Odysei”. Pokazany jest tu okres przechodzenia od wspólnoty pierwotnej do niewolnictwa i struktura społeczności na czele której stoi król. Na dworze króla przebywają rycerze, którzy pełnią głownie służbę dworską.

Heros - pół bóg, pół człowiek, ma cechy boskie i ludzkie. To jest arystokrata, rycerz. Wszystko co
robi to dla sławy, dla siebie jest to jednostka, która sama za siebie decyduje. Wierzy że w ten
sposób uzyska nieśmiertelność.

Czym się zajmują w czasie pokoju:

• pełnią rolę dworską (służba dworska), usługują królowi, ucztują, okazują się dworską ogładą,
  inteligencją, muszą się ładnie wypowiadać i okazywać szacunek komu trzeba

• biorą udział w obrzędach religijnych (stoją obok króla)

• biorą udział w igrzyskach - najważniejsza jest wszechstronność.

Na igrzyskach są:

• zawody sportowe - zapasy, strzelanie z łuku, kruszenie kopii, wyścig rydwanów, walka na
  pięści

• zawody intelektualne (umysłowe) - recytacja, popisy mową

Wymaga się od Herosa:

• ogłady towarzyskiej i ta umiejętność nie może go opuszczać nawet w czasie walki

• obrotności dworskiej - tzn. powinien wiedzieć kiedy powinien być w odpowiednim miejscu

• musi być uprzejmy w stosunku do kobiet, zwłaszcza do matki (matka jest bardzo ważną osobą
  w rodzinie), starców

• elegancki, dobrze tańczy

• potrafi prowadzić konwersacje

• jest szarmancki (nawet wobec obelg)

• jest rycerski (np. wyprawia pogrzeb przeciwnikowi)

Dwa elementy wychowania homeryckiego, każde z tych elementów prowadzone było przez osobnego nauczyciela:

- wychowanie techniczne - przygotowanie do zawodu rycerza: władanie różnym orężem

przygotowanie do igrzysk rycerskich

sztuki muzyczne: śpiew, gra na lirze, pląsy

umiejętność mówienia, obycie towarzyskie, roztropność

- wychowanie moralne, etyczne polega na:

wpojenie pewnego kodeksu postępowania, odnosi się do osiągnięcia
pewnego ideału człowieka - wychowania rycerza, który dąży do realizacji ARETE.

ARETE - ideał, cnota, męstwo, odwaga. Jest darem bogów, tylko dla szlachetnie urodzonych (tego
się nie nauczy)

Herosi - cieszą się życiem doczesnym, ale nie myślą o życiu pozagrobowym, musi być zawsze pierwszy i górować nad innymi. Rycerze jest szczęśliwy gdy wie, że nikt mu nie dorówna. Żyje krótko, intensywnie w sile wieku ale osiąga sławę.

Grecy swoim bogom i herosom stawiają posągi. Kładą bardzo duży nacisk na harmonijne ukształtowanie ciała.

Epoka HOMERYCKA

Jest czasem przeobrażeń od wspólnoty pierwotnej do polis i tworzenie się ustroju niewolnictwa, społeczeństwa klasowego.

KOLONIZACJA VII w p.n.e.

W VII w p.n.e. zaczyna się kolonizacja, kolonizacja wpływa na zmianę ideału człowieka. O podbojach decyduje już nie rycerz, a żołnierz, zdyscyplinowane wojsko. Grecja rozpoczyna wojny, ma charakter militarny, poszerza swoje wpływy, zdobywa nowe ziemie. Charakteryzuje się kolonizacja, kolonie znajdują się poza granicami Grecji. Kolonie powodują wzrost liczby niewolników. Niewolnik traktowany jest jak nie człowiek(można go zabić), staje się rzeczą mówiące nadrzędne. Zdobyte tereny są organizowane potrzebni są więc urzędnicy.

Rodzi się nowy ideał wychowania. Ideałem jest żołnierz i urzędnik, ten ideał-zawód będzie
realizowany przez WYCHOWANIE SPORTOWO - MUZYCZNE.

1.Wychowanie sportowe gry i zabawy ruchowe z czasem wychowanie fizyczne (pięciobój, bieg,
rzuty dyskiem, mocowanie się, skakanie, rzucanie dzidom). Było to przygotowanie do
służby wojskowej.

2.Wychowanie muzyczne - nazwa pochodzi od muz - (nauka czytania, pisania). Polegało na
umiejętności śpiewania, gry na instrumencie, tańcu i poezji - (kształtowanie
intelektu, połączone z kształceniem artystycznym).

To wychowanie sportowo muzyczne dawało przygotowanie do służenia państwu, można było być urzędnikiem lub żołnierzem.

Grecy to ludzie amatorsko uprawiający sport już od dzieciństwa do czasu, kiedy może to robić(do starości). Dominuje lekkoatletyka. Służba wojskowa jest nieobowiązkowa ale staje się obowiązkiem honorowym. Żaden zdrowy, młody chłopiec nie uchyla się od tego.

Obowiązek to:

• podbicie kolonii

• zorganizowanie administracji, zarządzania.

Nauka na pamięć Iliady i Odysei. Każdy młody Grek chce się upodobnić do Achillesa. To wszystko dotyczy ludzi wolnych. Niewolnikiem można zostać na długo.
Urzędnik to człowiek, który nie umie czytać i pisać. Wszystkie sprawy są załatwiane ustnie.

Wolny Grek ma 3 obowiązki:

• służba wojskowa - sam się wyposaża

• sprawowanie urzędu - sam go utrzymuje

• służba bogom - zmiana funkcji kościelnych co 4 lata.

Przyzwyczajono dzieci do skromnego zachowania szacunku dla starszych, brały udział w świętach religijnych i państwowych. Grecy do osób pijanych odnoszą się z pogardą i izolują swoje dzieci od takich obrazków.

W muzyce preferowano styl dostojny, wyniosły. Poeci byli uważani za dobrych nauczycieli, np. Homer

.

VI w p.n.e. (druga połowa)

Grecja składa się z wielu plemion spośród których zaczynają się wyodrębniać dwa plemiona

• Dorowie - (waleczne plemię) założyli Spartę => Spartanie

• Jonowie - założyli państwo-miasto Ateny => Ateńczycy

Zakładają państwa-miasta. W greckiej kulturze zaczynają się wyodrębniać 2 modele wychowania

• wychowanie spartańskie

• wychowanie ateńskie

IV w pne - upada Grecja, poprzez wojny peloponeskie znikają Ateny i Sparta

1.2 DWA MODELE WYCHOWANIA W POLIS GRECKICH:

• SPARTA - STUDIUM CECH PAŃSTWA TOTALITARNEGO - ETOS WOJOWNIKA

• ATENY - NARODZINY DEMOKRACJI - ETOS OBYWATELA

Dwa różne systemy wychowania dzieci wolnych obywateli przekazała nam Grecja:

• jeden to system spartański

• drugi to system ateński

O różnicach między tymi systemami zadecydowały swoiste cechy ekonomicznej, politycznej i kulturalnej SPARTY i ATEN. Dwa modele wychowania wynikające ze zróżnicowania natury geograficznej.

SPARTA (Dorowie)

Dominującą rolę mają Dorowie, którzy osiedlili się w Sparcie. Odznaczali się szorstkością, zamiłowaniem do życia wojowniczego, pragnieniem władzy i zdobyczy. Spartanie są skłóceni ze wszystkimi, najlepiej wyposażeni militarne (broń z żelaza), stosują lepszą technikę walki (mają duże tarcze, za którymi są schowani), szybko się przemieszczają, są chętni posiadania ziemi, agresywni. Sparta nie zapomina przy tym o kulturze, są otwarci na rozwój.
W Sparcie od VIII w p.n.e. rozkwita kultura, zaś wiek VII jest jej szczytowym okresem. Sparta jest przede wszystkim państwem wojowniczym. Głównym celem było przygotowanie wojowników przeciw wrogowi wewnętrznemu i zewnętrznemu. Naczelne miejsce w kulturze spartańskiej zajmuje ideał wojskowy. Temu celowi służyło rozwijanie zamiłowań do sportu (hippiki, lekkoatletyki). Uprawiali sport mężczyźni i młode dziewczyny (chodziło o przyszłe matki, aby odznaczały się zdrowiem, siła fizyczna uchodziła tu za największy wdzięk niewiast).

Wychowanie muzyczne - powstają pierwsze „szkoły muzyczne” i teatr. Sport i sztuka(muzyka) są instytucjami społecznymi(pod opieką państwa), a widowiska sportowe i muzyczne wiążą się z uroczystościami państwowymi i religijnymi.
Ludność Sparty składała się z kilku warstwa społecznych:

• Spartaci - arystokracja ziemiańska, których przodkowie podbili terytorium Messenii,
  właściciele niewolników.

• Periojkowie - warstwa niepełnoprawna (rolnicy, kupcy, rzemieślnicy)

• Heloci - niewolnicy - ludność podbita, będąca własnością państwa.

Spartiaci stanowili nieliczną grupę rządzącą, której liczba stale malała.
Wyzysk niewolników w Sparcie miał szczególnie okrutny charakter i był przyczyną wielu powstań.

Druga połowa VI w p.n.e. (ok. 550 r p.n.e.) - następuje moment załamania. Sparta zaczyna się zamykać, prowadzi kontrolę. Ludzie o innych poglądach są wydalani. Zaprzestają podbojów(kolonizacji), za wszelką cenę utrzymują obecny stan posiadania. Ludy podbite buntują się. Wśród ludzi wolnych powstaje rozłam: młodzi, starzy. Między nimi toczy się walka (młodzi chcą zmian demokratycznych, przegrywają). Dochodzi do wojny, polityczna walka wewnątrz Sparty.
Sparta zamyka się całkowicie. Staje się wielkim obozem wojskowym, zmienia się w państwo totalitarne. Obywatel staje się trybikiem - nie ma jednostki - jest państwo.

WYCHOWANIE SPARTAŃSKIE (agoge) - według prawodawstwa stworzonego przez Likurga:

Dzieci spartańskie były własnością państwa, a ich wychowanie należało tylko do państwa i miało charakter surowego wychowania fizyczno - wojskowego. Rodzice nie mieli wpływu na los i wychowanie swoich dzieci. W celu pozyskania tylko zdrowych jednostek stosowano selekcję naturalną. Ojciec po urodzeniu się dziecka zanosił je do starszyzny by zdecydowało czy jest zdrowe, słabe i ułomne zrzucano z góry Tajgetu. Po powrocie przynosił matce dziecko innej kobiety by zajęła się jego wychowaniem.

- do 7 lat - dziecko przebywało w domu, głownie pod opieką matki(mamki). Był to okres nie
wychowania lecz hodowli. Od samego początku przyzwyczajano dzieci do przetrwania w

trudnych warunkach. Pozostawiano je bez jedzenia, w ciemnych i zimnych miejscach, aby
same przeżyły. Dzieci w Sparcie chowano surowo (nie płakały, w zimnie, ciemnościach, mało
jedzenia). Potem dziewczynka nadal przy rodzicach, dochodziła na zajęcia.

- od 7 roku życia - Spartanin przechodził pod opiekę państwa, a nad wychowaniem czuwał
PAJDONOMOS. Zarówno chłopcy jak i dziewczęta wychowywane były wg jednego
systemu ponieważ kobiety fizycznie dobrze rozwinięte mogły rodzić zdrowych synów
oraz gimnastycznie wyćwiczone mogły bronić także murów ojczystych. Chłopców
umieszczano w koszarach wojskowych. Obowiązywało tam bezwzględne posłuszeństwo.
Do 11 roku życia dzieci na noc wracały do domów. Później pozostawały w AGOGACH
już przez cały czas. Po ukończeniu 11 lat następował podział w wychowaniu. Dziewczęta
były przygotowywane do życia rodzinnego.

- od 18 do 20 roku życia - EFEBIA - najcięższym dla młodych Spartan był okres zwany efebią.
Chłopców przygotowywano do trudów życia wojskowego. Były tam zapasy, ćwiczenia we
władaniu bronią, wyczerpujące marsze, a nawet praktyka (krypteja) polegająca na
mordowaniu nocą podejrzanych helotów.

- od 20 do 30 roku życia - po ukończeniu efebii każdego Spartanina obowiązywała 10 letnia służba
wojskowa i dopiero po jej odbyciu stawał się pełnoprawnym obywatelem.

- po 30 roku życia -stawał się pełnoprawnym obywatelem. Musiał się natychmiast ożenić i mieć
dzieci, a poza tym był obowiązany dalej pracować z młodzieżą w koszarach.

OGÓLNIE:

Wychowanie dzieci jest sprawą najważniejszą. Dziewczęta wychowuje się niemal tak samo jak chłopców. Uprawiały ćwiczenia nago w obecności chłopców. We wszystkich ćwiczeniach, tańcach i zabawach uczestniczyły wraz z chłopcami. Chłopcy podzieleni byli na odziały i przebywali w osobnym domu pod opieką pajdonoma. Codziennymi ćwiczeniami był pięciobój (biegi, skoki, zapasy, rzut oszczepem i dyskami). Młodzieńcy od 12 r. Życia należą do danego oddziału razem jedli, spali. Pożywienie ich było skromne, kradną tak, aby nie być złapanym sami organizują sobie posłanie. Edukacja tych chłopców była twardą szkoła przetrwania. Byli wytrwali na chłód, głód i wszelkie niewygody.

Małżonkowie spotkali się potajemnie i na krótko w nocy. Ponieważ dzieci nie były własnością rodziców, lecz wspólną własnością ojczyzny, powinny być spłodzone z najlepszych rodziców. Często zdarzały się przypadki płodzenia dzieci poza związkami małżeńskimi. Na takie związki było prawne przyzwolenie. Żona jest dobrą kobietą, zaradną.

IDEAŁEM WYCHOWANIA Spartańskiego było wychowane jednostek mocnych fizycznie, zahartowanych na wszelkie trudy, obywających się bez wygód i dostatków, zaprawionych do walki, zdyscyplinowanych, nieustraszonych i ofiarnych. Było to wychowanie dla państwa. Państwo spartańskie wychowuje obywatela, żołnierza. O wychowanie umysłowe nie dbano.

Poza rzemiosłem wojennym uczono na pamięć historii bohaterskich czynów Sparty, utworów patriotycznych, pieśni marszowych, a głównie ustaw państwowych (ustaw Liturga). Nie uznawano za konieczną umiejętność pisania i czytania.

W III w p.n.e. przed Chrystusem, upadło państwo spartańskie z powodu degeneracji, której wybitną przyczyną był jednostronny system wychowania.

ATENY

Ateńczycy pochodzą z rodu Jonów. Do szczepu jońskiego należą mieszkańcy wielu wysp egejskich i wybrzeża Azji Mniejszej.
Ateny w przeciwieństwie do Sparty, posiadały dogodne położenie geograficzne, które sprzyja żeglarstwu, możliwość wymiany handlowej wpływają na bogacenie się miast. Ateńczycy byli w dobrych układach ze wszystkimi. Ateny były otwartym ośrodkiem handlu z innymi państwami Greckimi i z krajami wschodu. Egiptem, Fenicją itd. Niewolnicy należeli do poszczególnych właścicieli (niewolnik nie jest tubylcem, jest kupiony poza granicami). Ateńczycy przodują w całym życiu kulturalnym Grecji odznaczali się niezwykłą ruchliwością, bystrością i ciekawością.
W Atenach następuje zmiana w polityce:

• najpierw rządziła arystokracja, później rządy tyranów (wybiera lud).

Tyrania nie zgodna z przepisami prawnymi, prowadzona przez uzurpatorów (władzę przywłaszcza sobie nielegalnie), uśmiercany przez opozycje w wyniku walk politycznych.

Pozytywne elementy tyranii:

Wybierani przez ludzi biednych, liczyli się z wyborcami. Tworzyli rynek pracy - podejmowali duże budowle architektoniczne, przy których mieli zapewnioną pracę ludzie biedni. Tyrania była przejściowa.

DEMOKRACJA ATEŃSKA

W wyniku walki arystokracji ziemiańskiej z handlową doszło do wytworzenia się tzw. Demokratycznej formy rządów. Z czasem arystokracja traci ziemię i zrównuje się z plebsem DEMOKRACJI od VI - V w p.n.e. Największy rozkwit przypada na V wiek p.n.e.

Początek tej demokracji Aten w VI w p.n.e. przyczynił się do reformy politycznej trzech ludzi w VI w p.n.e. i reformy SOLONA, IZYSTRATA i KLEISTENESA

*) reformy SOLONA -

• oddłużenie ludzi - umorzenie długów pod zastaw osoby („strząśnięcie długów”)

• ustanowił klasy

• ustanowił podatki (kto więcej płacił, większe miał uprawnienia)

*) reformy KLEJSTENESA

• podział administracyjny kraju na równe części zawierające kawałek wybrzeża, kawałek terenów rolnych i kawałek centrum miasta.

• Reformy Kleistenesa - zakończyły okres walki z arystokracja ateńską

Ugruntowanie reform nastąpiło w V w p.n.e. pod dowództwem PERYKLESA

DEMOKRACJI - podlega ludność wolna, która może udowodnić swoje ateńskie pochodzenie. Pełne prawa mieli ci, których oboje rodziców było obywatelami ateńskimi. Władzę posiadali tylko mężczyźni od 18 roku życia. Głosować mógł tylko wolny Ateńczyk. Demokracja nie dotyczy kobiet i niewolników

Reformy te pociągnęły zmianę jednostki w państwie, zapewniła wolnemu obywatelowi udział w życiu politycznym państwa. Od każdego obywatela wymaga się aktywności społecznej. Jednostka bierna jest nieużyteczna, należy się jej pozbyć.

W wyniku zwycięstwa Aten w Wojnach Perskich, Ateny uzyskały hegemonię polityczną i ekonomiczną. Na tę potęgę Aten gospodarczą i polityczną przyczyniły się:

• utworzenie pierwszego Związku Morskiego w 478 r p.n.e., na czele którego stoją Ateny. Tworzy go 200 greckich polis,

• rozbudowanie głównego portu w PIRENESIE - centrum handlowe V w p.n.e., skarbiec jest w Atenach,

• zwycięstwo Aten z Persami umocniło demokrację Ateńską.

Pojawiają się SOFIŚCI - zajmują oni istotną rolę w kształtowaniu nowego wychowania

RODZINA ATEŃSKA

Domy dwuczęściowe (męska część + damska). Kobiety usługują facetom. Kobiety nie pokazują się publicznie. Chodzą z przyzwoitką(chyba ze jest stara - to bez). Rywal (za zdradę) mógł zapłacić za wyrządzoną szkodę. Ojcu przysługiwało prawo przyjęcia nowo narodzonego dziecka do grona rodziny lub odrzucenia go (rodzina porzucała dziecko byle gdzie - najczęściej dziewczynki.)

Rywal ( za zdradę ) mógł zapłacić za wyrządzoną szkodę.

MODEL WYCHOWANIA, który funkcjonuje na początku V w p.n.e. jest inny:

• obowiązek kształcenia dziecka spoczywa na ojcu, a nie na państwie,

• tylko służbę wojskową organizowało państwo (nie jest ona jednak obowiązkowa),

• obowiązkiem było posyłanie dziecka do szkoły,

• szkoły są prywatne, umowa jest zawierana między ojcem a nauczycielem, płaci sięza określoną naukę,

• dzieci uczęszczają do szkół, dzieci zamożniejszych dłużej się uczą, dzieci bedniejsze uczą się krócej,

• ubożsi mieli się ograniczyć do elementarnego wykształcenia bo znajomość czytania była konieczna

Odnośnie wychowania obowiązywały dwie zasady:

1. Nie wysyłać dziecka do szkoły przed wschodem słońca, a zabierać przed zachodem

2. Jeśli ojciec nie zapewni dziecku wykształcenia nie musi ono go utrzymywać na starość.

WYCHOWANIE W ATENACH

Zupełnie inna organizacja wychowania miała w Atenach w okresie tzw. Złotego wieku (V w p.n.e.). Nie ma w Atenach szkół publicznych, uczy kto chciał i do kogo rodzice mieli zaufanie. Analfabetyzmu prawie nie było. W wychowaniu obywatela ateńskiego wyróżnia się 3 okresy:

I - lata dzieciństwa

II - lata szkolne u dowolnie wybranych mistrzów

III - okres efebii organizowany przez państwo

- do ok. 7 roku życia - lata dzieciństwa spędzone na łonie rodziny, niemowlę karmione było przez
matkę poczym przechodziło do rąk niańki. Dziecko bawiły piastunki. Dzieci spędzały czas na
zabawie, słuchaniu baśni i opowiadań

- od 7 - 18 - chłopcy rozpoczynają naukę. Przebywał pod nadzorem pedagoga(pajda gogos) -
zaufanego niewolnika, który kształcił obyczaje dziecka (zachowanie przy stole i na ulicy)
i prowadził je do szkoły niosąc książki, tabliczkę i lutnię. Pedagog miał obowiązek nie

odstępować nawet na krok swojego pupila

- 7 - 14 - nauka u gramatysty i lutnisty, odbywała się indywidualnie. Gramatysta i lutnista byli w
jednym budynku (był to skromny budynek). W szkole gramatysty uczono: czytania,
pisania, rachowania, w szkole lutnisty uczono: muzyki (śpiewu i poezji).
Na pierwszym etapie nauki uczono czytania (zaczynano od alfabety, nauki liter, potem było
sylabizowanie, następnie czytanie), pisania i tabliczki mnożenia.
W 10 r. ż. gramatysta rozpoczynał nauczanie bardziej wszechstronne. Na bazie lektury utworów
poetyckich, chłopiec zapoznawał się z elementami historii i geografii Greckiej, zasadami etyki,
polity i życia społecznego.
Muzyki uczył LUTNISTA (kitarysta). Chłopiec uczył się gry na lutni, śpiewu i deklamacji
. Zwracano uwagę na poczucie rytmu i melodii

- od 14 r. ż. - nauka w PEDIOTRYBY - nauczyciel gimnastyki, ćwiczenia na boisku zwanym
PALESTRĄ. Podstawą był pięciobój(pentahlon) - bieg, skok, rzut dyskiem, oszczepem,
zapasy - oraz nauka pływania.

- od 16 - 18 - wykształcenie zarówno gimnastyczne i umysłowe, kontynuowano w tzw. gimnazjum,
utrzymywanych przez gimnazjarchów (gimnastyka, wykształcenie polityczne, filozoficzne,
literackie). Młodzież obok ćw. gimnastycznych i sportowych przygotowywała się do życia
obywatelskiego i państwowego. Do gimnazjum przychodzili filozofowie i uczeni, którzy
prowadzili rozmowy i dyskusje na tematy: moralne, polityczne, naukowe

- 18 - 20 - EFEBIA - była regularna służba wojskowa. Do IV w p.n.e. służba wojskowa była
dobrowolna. Przymusową efebię wprowadzono po bitwie pod Cheroneą (338 r. p.n.e.) w
chwili utracenia niepodległości.

Gimnazjarcha (urzędnik publiczny) i pediotryba - przechodzą na wynagrodzenie państwowe.

Tu spotykamy się z ideałem człowieka walczącego ale w inny sposób, za pomocą nauki. Miał być to człowiek wykształcony, dobry mówca. Ideał człowieka to Kalokagathi - człowiek piękny i dobry:

• calos - piękny (temu kształcenia ciała)

• cakados - dobry (wykształcenie umysłowe)

Wykształcenie szkoły ateńskiej było proste jest na poziomie elementarnym (nie można być po niej urzędnikiem, ani sprawować funkcji religijnych). W okresie rozkwitu jest ono jednak niewystarczające.
Zaczyna zmieniać się stosunek do ARETTE. ARETE - to przede wszystkim arete polityczne- co oznacza świadome zaangażowanie jednostek w życiu publiczne, wypełnianie obowiązków politycznych. Obowiązków obywatela są nadrzędne względem obowiązków rodzinnych, zawodowych, religijnych). Najważniejszym dobrem jest dobro państwa ściśle uzależnione od postępowania obywateli: czy obywatel przestrzega prawa zasad sprawiedliwości czy dąży do zasady, czy przestrzega normy wg ładu.

Arete, ten nowy ideał nie jest uwarunkowany pochodzeniem człowieka. Sofiści twierdzą że można się tego arete nauczyć.

PODSUMOWANIE

SPARTA

ATENY

wszystkie zakłady wychowawcze były państwowe wychowanie było jednostronne wychowanie fizyczne - kładziono nacisk na kształcenie siły w wychowaniu żołnierskim dążono do lakonicznego wysławiania się - w Sparcie było wykluczone celem wychowania był wojownik służba wojskowa trwała 10 lat pełnoprawny obywatel w 30 r ż

szkoły prywatne wychowanie wszechstronne (fizyczne, umysłowe, estetyczne i moralne) wychowanie fizyczne - kształcenie piękna ciała, zręczności i harmonii ruchów życie społeczno - polityczne w demokratycznym kraju wymagało dobrego przygotowania krasomówczego w wychowaniu ateńskim dużą popularnością cieszyło się kształcenie literackie i filozoficzne wychowanie dziewcząt odbywało się tylko w domu pod nadzorem matki. Uczono je czytać i pisać, ponieważ nie dochodziło o rozwinięcie zdolności ale o przygotowanie ich na dobre gospodynie i matki. celem wychowania jest dobry obywatel służba wojskowa trwała 2 lata pełnoprawny obywatel w 20 r ż

1. POCZĄTEK REFLEKSJI NAD CELAMI WYCHOWANIA GRECKA MYŚL PEDAGOGICZNA. SOFIŚCI - WĘDROWNI NAUCZYCIELE „AKADEMICY” FILOZOFOWIE - ICH POGLĄDY PEDAGOGICZNE: SOKRATE, PLATON, ARTSTOTELES.

POCZĄTKI GRECKIEJ MYŚLI PEDAGOGICZNEJ

Każde państwo wychowuje dzieci, ale nie tworzy teorii wychowania. Teoria wychowania powstać może dopiero wówczas, gdy człowiek zdaje sobie sprawę z tego jak wychowuje i szuka uzasadnienia, dlaczego tak a nie inaczej w tej pracy postępuje. Grecy nie zastanawiali się nad swym systemem edukacyjnym wychowywało się synów tak samo, jak się było wychowywanym przez rodziców. Dopiero w V wieku wraz z postępem kultury w Helladzie zaczęto doszukiwać się racjonalnych przyczyn praktycznego systemu wychowania. Dwa stanowiska celowości wychowania:

1.Konserwatyści - zwolennicy dawnego porządku arystokratycznego, byli zdania, że wychowanie nie
jest wszechmocne, że dzielności i cnoty nie da się nikomu wpoić, kto jej już we krwi na świat nie
przyniósł, są one przywilejem znakomitych rodów

2.Lud mówił, że wszyscy ludzie w postaci zewnętrznej i duchowej są do siebie podobni. Chodzi tylko
aby wrodzone zdolności rozwijać przez ćwiczenia i naukę.

Do głosu dochodziło hasło „cnoty można się nauczyć” Eurypides. Wtedy stare metody pedagogiczne wydały się niedostatecznymi. Wzbudziło się pragnienie metodycznego kształcenia się we wszystkim, czego potrzebuje demokracja: w życiu publicznym, w mówieniu i myśleniu w sprawach państwowych i gospodarczych. Zjawili się mistrzowie, uzasadniający przed ogółem nowe poglądy, wykładający nowe nauki zwani sofistami.

SOFIŚCI - wędrowni nauczyciele „akademicy”

Sofiści pojawili się po zwycięstwie w wojnach perskich, kiedy pojawia się demokracja ateńska. Działalność sofistów przypada głównie na 2 połowę V w p.n.e. to jest czas kiedy demokracja ateńska przybrała swoją dojrzałą postać. Ożywienie życia publicznego w Atenach spowodowało potrzebę zorganizowania wyższego nauczania niż elementarne. Dużego znaczenia nabrała sztuka krasomówcza (retoryka). Naprzeciw tej potrzebie wyszli sofiści. Sofiści zajmują istotną rolę w kształceniu nowego wychowania

Sofiści - podawali się za nauczycielami mądrości i dzielności politycznej. Pierwsi wędrowni
nauczyciele, oni wzięli w swoje ręce wychowanie. SOFIA - mądrość, czyli Sofiści to filozofowie.
Był to zawód wysokiej rangi, ludzie odpowiednio do tego przygotowani.

Na przygotowanie do tego zawodu składało się:

• wiedza - znajomość nowych nauk: retoryki (piękne mówienie), dialektyki (logiczne myślenie, argumentacja), gramatyki

• matematyka (Pitagoras) - szkoła Pitagorasa przyjmowała również kobiety

• astronomia, -historia, -poezja, -wiedza o państwie i prawie

Wiedza ta jest bardzo szeroka.

SOFISTA - przede wszystkim filozof, który tworzy własną koncepcję naukową, tworzy model
wychowania i kształcenia swoich uczniów

Dzięki sofistom pedagogika nabiera sensu istnienia jako nauki niezależnej. To oni podważali, że ARETE nie jest darem bogów tylko można się tego nauczyć.

Pierwsze pokolenie sofistów - spotyka się z ogromnym uznaniem we wszystkich demokratycznych państwach - miastach. Zyskują wielu uczniów i możnych sponsorów. Młodzież ateńska chętnie przyjmowała sofistów w swoich miastach. Ich pojawienie otwierało możliwości praktycznego przygotowania się do zawodu polityka, kariery politycznej.

FORMy NAUCZANIA SOFISTÓW

• sprowadzały się do szkół retoryczno-dialektycznych - młodzież kształciła się w umiejętności czytania, sprawności w mówieniu i w działaniu

• ukoronowanie nauki jest przygotowanie do wygłoszenia przemówień

• pojawiają się książki i gazety przygotowujące do pięknego przemawiania na każdy temat

• Sofiści nie stosowali selekcji do szkoły, szkoły otwarte dla każdego kto mógł za naukę zapłacić. Uczą za pieniądze co spowodowało krytykę (ze strony Platona i Arystotelesa)

Ludzie po szkole politycznej powodują utworzenie nowej klasy PLUTOKRACJA - arystokracja pieniądza.
Sofiści zaczynają się koncentrować na człowieku, którego można ukształtować za pomocą wychowania:

• nauczanie

• uczenie się

• ćwiczenia

Wcześniej w obrębie ich zainteresowań była duchowa i intelektualna sfera.
Dla sofistów właściwy proces wychowania człowieka zaczyna się w momencie gdy młody człowiek staje się pełnoprawnym obywatelem (18 lat), zaczyna wtedy życie polityczne.

W tym modelu kształcenia wyróżnia się dwa elementy:

1.Merytoryczny - wiedza o strukturze przyrodniczej i społecznej, wiedza w słowie i piśmie. Uczono:
matematyki, astronomii, etyki, polityki. Przekazywali uczniom własne koncepcje dotyczące
genezy państwa, praw i natury człowieka, pochodzenia, religii, języka i kultury. Miał na celu
ukształtować w młodych ludziach światopogląd dotyczący państwa, samego siebie, zrozumieć
istotę dobra i zła, sprawiedliwość - to warunkuje prawidłowe działanie ludzkie

2.Formalny - to nauka dialektyki, retoryki, estetyki, gramatyki, synoniki. Element formalny miał na
celu kształcenie sprawności umysłu, dawał narzędzia do realizacji zadań.

Oba te elementy ze sobą współpracują. Wiedza o charakterze ogólnym była podstawą, na której opierała się wszelka pozytywna działalność człowieka. Człowiek realizuje się poprzez działanie dla państwa w podejmowaniu odpowiednich decyzji, umie utrzymać swoje argumenty i zbijać przeciwnika.

Starsi sofiści:

Protagoras z Abdery (487-411)- uczyć od młodych lat. Wg nich każda rzecz ma dwa wymiary.
Człowiek i jego ocena decydowało o istnieniu rzeczy i problemy. Żeby się rozwijać trzeba się uczyć.

Georgiasz z Leontinos (483-375) - najważniejsza jest wola boska, wg niego istotną rolę miała
retoryka

Hiszpan z Elidy - uczył matematyki, astronomii, muzyki, mitologii, gramatyki, pisał na ten temat
Prodikos z wyspy Kos

Antyfon z Aten - najważniejszą rzeczą jest wychowanie, aby dziecko mogło uczestniczyć w życiu
publicznym jako dorosły człowiek musi być wychowywany. Jego wychowanie zależy od środowiska
w jakim się wychowuje.

Młodsi Sofiści:

Likofon i Alkidamas (uczniowie Georgiasza)

Ksenades z Koryntu

Eutyde z Chios

Trazmach i Krypiasz

Sofiści podważyli tradycyjne spojrzenie na człowieka i świat. Człowiek jest miarą wszechświata. Twierdzili ze prawa nie są boskie, nie wiadomo czy są bogowie, zależy od punktu widzenia. Żeby państwo było szczęśliwe to jednostka musi być szczęśliwa. ARETE - to wiedza, mądrość służenie ojczyźnie, jako mówca i filozof.

SOKRATES (469-399 p.n.e.)

Najpopularniejszy spośród filozofów greckich , urodził się w Atenach. Tam też spędził całe życie i tragicznie je zakończył. Oskarżony został o bezbożność - że nie uznaje bogów uznawanych przez państwo, a wprowadza nowe bóstwa i tego samego uczy młodych, został uwięziony i skazany na śmierć, mimo, że miał możność ucieczki - dobrowolnie wypił truciznę. Nie pozostawił po sobie żadnego dzieła. Myśl filozoficzna Sokratesa została przekazana przez jego uczniów, np.: Ksenofonta, Platona, Arystotelesa. Sokrates był związany ideowo z sofistami, był również racjonalistą. Tak jak i oni uważał, że najważniejszym zadaniem wykształconego obywatela ateńskiego jest szerzenie wiedzy moralno-politycznej oraz że cnota nie jest darem bogów.

Sokrates - był bardzo biedny, wspaniały nauczyciel, wielki intelekt, rozum. Żył zgodnie z tym co
głosił, szanował prawo. Nauczał każdego kto chciał go słuchać. Nie pobierał opłat za nauczanie.

Głosił, że najwyższym celem życia ludzkiego jest dobro, prawda i piękno. Stał na stanowisku, że o wartości człowieka decyduje nie urodzenie lecz jego wiedza.
Twierdził, że cnota to rozum, wiedza, że tego wszystkiego można się nauczyć, nie decyduje o tym urodzenie. Cnota wraz z wiedzą jest wyuczalna. Uważał, że pojęcie dobro drzemie w każdym człowieku. Wartość człowieka nie wynika z rozumnego poznania.
Zadaniem swego życia uczynił nauczanie, uświadamianie ludzi. Przy pomocy odpowiednich metod usiłował doprowadzić swoich uczniów i rozmówców do samodzielnego myślenia. Przy pomocy pytań zmuszał do systematycznego precyzowania myśli - do samodzielnego myślenia. Według niego celem nauki jest dojście do prawdy.

METODY NAUCZANIA:

• heurezja - met. heurystyczna ( wynajdywanie, poszukiwanie, odkrywanie) - precyzyjne
  formułowanie pojęć dzięki licznym pytaniom - rozmowa kierowana

• indukcja - metoda pytań naprowadzających - czyli od szczegółu do ogółu - od znanych
  i ogólnie przyjętych szczegółów do szerszych uogólnień

• ironia - ukazywanie bezsensu poglądów dyskutanta, Sokrates bowiem udawał, że nie wie jaka
  jest prawda i dzięki temu wymusza na uczniach samodzielnego myślenia i rewizję jego
  poglądów lub ich zmianę

ZASŁUGI SOKRATESA

• zmuszanie do precyzowania myśli

• do odróżniania sądów

• skłanianie do samodzielnego myślenia

Według Sokratesa: wartość ma tylko wiedza zdobyta własnym wysiłkiem umysłowym, a nie gotowa wiedza udzielana uczniom.
O wynikach działalności pedagogicznej decydują odpowiednie metody, które:

• ułatwiają przyswajanie wiedzy

• prowadzą do samodzielnego myślenia

Do metody Sokratesa nawiązywała pedagogika epoki oświecenia, która wysunęła postulat rozwoju samodzielnego ucznia

PLATON 427-347 pne

Ateńczyk, uczeń Sokratesa, żył w czasie rozkwitu Aten. Pochodził ze znakomitego rodu.
W wieku dojrzałym dużo podróżował - podróże go rozwijają. Po powrocie do kraju (Aten) w 40 roku życia (ok. 387r) założył w Atenach w gaju Akademosa szkołę (stąd nazwa Akademia) i oddał się pracy pisarskiej i nauczycielskiej.
Poglądy swoje na wychowanie Platon wyłożył i uporządkował w dziełach:

„O państwie” (Rzeczpospolita)”,

„O prawach”.
W swoich działach przedstawił koncepcję państwa idealnego, które mogłoby być urzeczywistnieniem dzięki należytemu wychowaniu obywateli.

KONCEPCJA IDEALNEGO PAŃSTWA - społeczeństwo ludzi wolnych dzieli na trzy stany, każdy stan powinien otrzymać odpowiednie wychowanie:

1.Rządców - filozofów (mędrców) - którzy stoją na czele idealnego państwa, którzy powinni rządzić
państwem

2.Obrońców - strażników (wojowników) - którzy posiadają obowiązek obrony państwa

3.Żywicieli - rzemieślnicy, rolnicy, kupcy, robotnicy, którzy troszczą się o zaspokojenie potrzeb
materialnych społeczeństwa, byli pozbawieni wszelkich praw politycznych

Analogicznie do struktury społeczeństwa wyodrębnił 3 sfery ciała ludzkiego (poniżej przepony, powyżej przepony, głowa), do którego przypisywał określone funkcje: biologiczną, emocjonalną oraz intelektualną.

Dusza ludzka wg Platona składa się z 3 części:

1.rozum (znajdujący się w głowie) przejawia się w działalności arystokracji.

2.uczucia i zmysły (znajdują się w piersi) - posiadają ją stróże - wojownicy, obdarzeni męstwem,
odwagą i uczuciem miłości kraju rodzinnego

3.pożądliwość (znajdującą się poniżej przepony) należy do żywicieli, której cech żądzą, pragnieniem
dóbr materialnych.

System wychowawczy Platona:

• wychowanie powierzał państwu (nadzór państwa nad wychowaniem)

• objęcie oświatą dzieci dwóch wyższych stanów

• celem wychowania była troska o interesy klas filozofów i wojowników

• młodzież miała być kształcona według jednolitych przepisów

• zasady te stanowiły połączenie ateńskiego wychowania i państwowego systemu spartańskiego

Platon ustalił wiek rodziców do płodzenia dzieci:

• kobieta - 20 - 40 lat

• mężczyzna - 30 - 50 lat

Żyć mogły tylko dzieci od rodziców w przepisowym wieku.
Platon uważał, że człowiek rodzi się z pewnymi skłonnościami i charakterem, ale wychowanie może je rozwijać lub zdusić. Warunkiem cnoty jest posiadanie wiedzy. Wyróżnia 4 cnoty: umiarkowanie(panowanie nad sobą), odwagę, mądrość, sprawiedliwość.

KONCEPCJA WYCHOWANIA

Platon opracował szczegółowy program wychowania i wykształcenia dla każdego okresu. Wszystkie instytucje wychowawcze dla małych dzieci powinny być państwowe, a dzieci są własnością państwa, podlegają państwowemu przymusowi wychowawczemu. Ustalony system wychowawczy obowiązuje wszystkich. System wychowawczy ma doprowadzić do tego, że wszyscy w państwie będą jednakowo myśleć. Dziewczęta mają otrzymywać takie same wykształcenie jak chłopcy.

- dziecko zdrowe zaraz po urodzeniu było oddane do domu dziecka., pod opiekę wyszkolonych
nianiek. Dzieci stawały się własnością państwa. Matki dochodziły na karmienia.
- a od 3 r.ż. do przedszkola. Już w przedszkolu miała zastosowanie I teoria pedagogiczna, której
celem był harmonijny rozwój sił fizycznych, umysłu i moralnej postawy, a środkiem
wychowawczym były gry, zabawy, muzyka, gimnastyka, bajki.
- do 6 r.ż. chłopcy i dziewczęta razem, potem oddzielnie, ale obowiązywał ten sam program.
- do 10 roku życia nie przewidywał żadnej nauki. Należało wyrównać równowagę ciała i ducha przez
ćwiczenia gimnastyczne, moralne i estetyczne, udział w uroczystościach publicznych
( deklamacje i tańce)

-10-13 r.ż.- wychowanie szkolne (nauka czytania, pisania, rachunków), trwało 3 lata

-13-16 r.ż.- wykształcenie literackie i muzyczne(żywe słowo, muzyka, gra na lutni, deklamacja przy
akompaniamencie). Na wszystkich stopniach kształcenia obowiązywała: matematyka,
geometria, astronomia.

-17-20 r.ż.- ćwiczenia fizyczne - wojskowe dla dziewcząt i chłopców zwane [Efebią]
przygotowujące do wojny. Po niej drogą selekcji mniej zdolni do armii, bardziej zdolni na
10 letnie studia

-20-30 r.ż.- studia wyższe - filozofia, matematyka, astronomia i teoria muzyki .Po których większość
z nich podejmowała urzędy państwowe. Najzdolniejsza grupa kandydatów kontynuowała 5
letnie studia

-30-35 lat- studia wyższe - najzdolniejszy kontynuowali naukę, a potem 15 -letnią praktykę
w instytucjach wojskowych i cywilnych.

- 50 r.ż. przechodzili do grupy filozofów, czyli najwyższych kierowników państwa. Przedmiotem
filozofów była dialektyka, czyli zbliżenie człowieka do świata idei.

Głównym przedmiotem studiów była w systemie Platona dialektyka rozumiana inaczej niż u sofistów. U Platona dialektyka - to najważniejsze wtajemniczenie filozoficzne umożliwiające zbliżenie się do idei. Platon dzieli świat na dwie odrębne części:

1.Świat idei, który ma istotę i realną wartość

2 Świat realnych rzeczy - słabe i niedoskonałe odbicie wiecznie istniejących i niezmiernych idei.

Wszelkie poznanie polega na zbliżaniu się umysłu do świata idei. Wychowanie i nauczanie miało oddalać dzieci od świata zmysłowych rzeczy i zmysłowego poznania. System oparty na pogardzie pracy fizycznej.

ZASŁUGI SYSTEMU PEDAGOGICZNEGO PLATONA:

• podkreślał duże znaczenie wychowania dla życia politycznego (podporządkowanie czynności wychowawczych wymogom państwa)

• podkreślał potrzebę oparcia pedagogiki na wskazaniach psychologii i rozszerzenia programu nauczania szkolnego (wskazywał na wielkie znaczenie każdego z zalecanych przedmiotów dla rozwoju dzieci i ich postawy politycznej)

• podkreślał rolę wychowania przedszkolnego

• stworzył nowy rodzaj literacki zwany utopią

Duże znaczenie przywiązywał do higieny i odpowiedniego odżywiania.
Poglądy Platona zostały skrytykowanie przez Arystotelesa

ARYSTOTELES 384-322 p.n.e.

Uczeń i współpracownik Platona. Pochodził z rodziny lekarskiej. Był jednym z największych uczonych starożytności. Jest symbolem człowieka o ogromnej encyklopedycznej wiedzy, był nauczycielem ludzkości. Był przez 8 lat nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Swoje poglądy oświatowe wyłożył w książce „Polityka”. Jest autorem pracy z zakresu etyki, logiki formalnej.

UWAŻA:

• człowiek jest istotą składającą się z duszy i ciała, które stanowią jedność. Inaczej niż Platon uważał, że dusza, która jest energią ciała nie może istnieć samodzielnie

• jednostki ludzkie nie mogą żyć same, człowiek żyje tylko w związku ze zbiorowością

• wychowaniem ma się zająć państwo i rodzina (do 7.r.ż. dziecka)

• dobre wychowanie to szczęśliwi ludzie

• był przeciwny kształceniu kobiet

• pogardza pracę fizyczną - praca przystoi tylko niewolnikowi

• powinien być prawidłowy dobór partnerów by dziecko było zdrowe

W Atenach założył i prowadził szkołę filozoficzną zwaną LICEUM, tj. gimnazjum poświęcone Apolinowi Lykajosa (Licejskiemu). Tu prowadzone były wykłady z filozofii, historii, polityki i nauk przyrodniczych. Arystoteles odbywał codziennie 2 wykłady, a raczej spacery, uczył bowiem chodząc. Ranne wykłady dla bardziej zaawansowanych, zaś wieczorne miały popularny poziom. Zachęcał do starannego wychowania obywateli. Szkołę tę cechuje wszechstronny program wykładów i metody naukowo - badawcze. Wykłady są z filozofii, historii, polityki a przede wszystkim nauk przyrodniczych. Wprowadzał empiryczne metody nauczania.

Cel wychowania: Wychowanie wolnych greków w takim duchu, aby stali się filarami imperium Aleksandra Wielkiego, oraz nieustępliwymi obrońcami ustroju niewolniczego.

Zdaniem Arystotelesa kilka czynników składa się na wytworzenie charakteru: natura, przyzwyczajenie, rozum. Proces uczenia się wg Arystotelesa przebiega od poznania zmysłowego do duchowego i przechodzi pewne stadia.

1.postrzeganie przy pomocy zmysłów otaczających rzeczy, to zdolność odróżniania wrażeń.

2.spamiętywanie - zbierane wrażenia magazynują się w umyśle i bogacą nas w doświadczenia.

3.to wchłanianie wiadomości, opanowanie ich

TRZY ASPEKTY WYCHOWANIA ( zgodne z trzema rodzajami duszy).

Arystoteles odróżniał ciało od duszy, ale jednocześnie podkreślał że jedno jest nierozerwalnie związane z drugim. Arystoteles wyróżnił 3 rodzaje duszy, z których wyprowadza 3 rodzaje wychowania :

• dusza roślinna - zdolność do odżywiania i rozmnażania - odpowiada wychowanie fizyczne

• dusza zwierzęca - postrzeganie świata, odczuwanie przykrości, przyjemności - wychowanie
  moralne

• dusza myśląca(rozum) - poznanie, myślenie - wychowanie intelektualne.

Arystoteles dzieli wychowanie na 3 okresy :

*wychowanie fizyczne i moralne przypada wedle Arystotelesa na okres przedszkolny do 7 roku życia i powinno odbywać się w domu rodzinnym

- rozwój sił fizycznych - (zdrowie, odżywianie, hartowanie, ćwiczenia ruchowe. Ćw. fizyczne były jedynie środkiem ułatwiającym harmonijny rozwój człowieka i wszystkich jego zdolności (moralnych i intelektualnych)

- wychowanie moralne ( natura, przyzwyczajenie, rozum)

*W 3 okresie rozwoju dziecka dusza rozumna zaczyna dominować nad funkcjami pozostałymi. Dziecko zdolne jest do rozwijania rozumu i pracy umysłowej. Ten etap przypada na okres szkolny.

PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI WYCHOWAWCZE

Jako lekarz zalecał:

• troszczyć się o rozwój ciała i zdrowie dziecka, dlatego ważne było dla niego odpowiedni dobór pary rodzicielskiej

• do 5 roku życia - zabawa w domu rodzicielskim, dzieci nie powinno się uczyć niczego

• do 7 roku życia - dziecko może przysłuchiwać się nauce starszych, przypatrywały się lekcjom

• 7 - 14 roku życia - szkoła publiczna najpierw nauki elementarne(czytanie, pisanie), muzyczne
  i rysunki

• od 14 roku życia do 21 roku życia - ograniczenie pracy umysłowej, dominacja ćwiczeń
  fizycznych. Dla dojrzewających chłopców po ukończeniu ćw. Fizycznych
  zalecał naukę matematyki, astronomii, literatury, poezji, retoryki, etyki i polityki

Przedmiotem wychowania może być tylko wolny obywatel.
W procesie kształcenia nawyków pozytywnego zachowania się nie wykluczał kar cielesnych, ale kazał stosować je jako środek absolutnie ostateczny. Uważa, iż nauka powinna wychodzić od rzeczy znanych do nieznanych.

Arystoteles - uczeń i współpracownik Platona. Początkowo był zwolennikiem swego nauczyciela. Będąc już wykładowcą skrytykował poglądy Platona. Twierdził, że świat jest jeden, a idee realnie istniejących rzeczy tkwią w nich samych i nie można ich od siebie oddzielić [Nie ma i nie może być idei oderwanych od konkretnych przedmiotów, bo one istnieją dzięki nim]

Arystoteles opuszcza więc Akademię Platona i Ateny, udaje się na wyspę Lesbos. Po 12 latach powraca do Aten i zakłada szkołę filozoficzną zwaną Liceum

Główne cele wychowania wg Arystotelesa

1. dostarczenie państwu dobrych obywateli przygotowanych do pełnienia różnych obowiązków w życiu społecznym

• umiejętność panowania nad namiętnością

• dzielność, wielkoduszność, sprawiedliwość

2. przygotowanie właścicieli niewolników do umiejętnego wypełniania czasu wolnego od zajęć publicznych

- pogłębianie zainteresowań intelektualnych i artystycznych

1.4. CYWILIZACJA PAJDEI. AUTORSKA SZKOŁA ISOKRATESA ELITY POLITYKÓW
I HUMANISTÓW

Pajdeja - czyli prawdziwa kultura

ISOKRATES (436 - 338 )

Sny zamożnej rodziny mieszczańskiej, obcował z sofistami i Sokratesem. Był uczniem sofistów ale nie pochwalał ich nauk w całości. Popadłszy w ruinę majątkową wpadł na pomysł utworzenia szkoły. Założył w 390 r szkołę średnią retoryczną w Atenach, którą prowadził około 50 lat. Była to szkoła średnia o kursie od 3 do 4 lat, dla młodzieży od 15 lat. Szkoła dawała wykształcenie ogólne. Szkoła Isokratesa była zarazem zakładem wychowawczym.
Dzięki wysokiemu poziomowi nauczania uzyskała duży rozgłos w całej Helladzie. Opłata za naukę była znacząca. Isokrates wysoko postawił pozycję nauczyciela, ale od nauczyciela żądał wysokiego poziomu moralnego.
W wychowaniu kładł nacisk:

• na kształceniu dobrego mówcy

• na wychowanie moralne człowieka

Dobry mówca musi być przede wszystkim wartościowym człowiekiem o dobrym charakterze. Do pełnienia funkcji politycznych nie wystarcza znajomość zasad retoryki. Konieczna jest wiedza z wielu dziedzin: literatura, historia, polityka, etyka, muzyka, logika, sztuka. Uważał, że każde wychowanie powinno być ściśle związane z codziennym życiem by przygotować młodzież do praktycznej działalności, szczególnie politycznej

ZASŁUGI:

• opracował, udoskonalił program kształcenia mówcy oparty na znajomości wszystkich niemal dziedzin ówczesnej wiedzy

• za podstawę kształcenia obrał naukę wymowy retorykę

• stworzył pojęcie i wzór wykształcenia ogólnego przez przystosowanie retoryki do celów wychowania

• rozwinął nowy ideał form prozaicznych, oddzielił język poezji od języka prozy, stworzył prozę artystyczną (wybór, ułożenie wyrazu, budowę zadań)

• wyżej też cenił pacę dobrowolnie podjętą od narzuconej

• osiągnął to o czym marzył Platon - polityk ma znać swój fach

• wychował elitę polityków Greckich

Kierunkowi filozoficznemu - zarzucał brak zrozumienia dla praktycznych zdań życia, a sofistom niedostateczność kształcenia moralnego

Isokrates zwany jest ojcem humanizmu. Ten humanizm Isokratesa głosi poczucie wspólnoty. To się zrealizowało za czasów Aleksandra Wielkiego.

CZASY ODRODZENIA

4.1 GENEZA RENESANSU WŁOSKIEGO KONSEKWENCJE EKSPANSJI TURECKIEJ,
KONTAKTY GOSPODARCZE I KULTURALNE Z BIZANCJUM, EMANCYPACJA
MIAST WŁOSKICH, MECENAT KULTURALNY

Odrodzenie (renesans) - epoka w dziejach kultury europejskiej XV - XVI w. Najwcześniej we Włoszech od XIV w. Odrodzenie jest to reakcja przeciwko średniowiecznej ascezie i prymatowi teologii, jako odwrócenie od surowości życia ascetycznego i zwrotu ku życiu doczesnemu jego potrzebom i radościom, jako wzmożenie zainteresowań dorobkiem starożytnej myśli i sztuki.

Renesans charakteryzuje się:

1. nasileniem tendencji humanistycznych

2. nawrotem do kultury antycznej

3. rozwojem myśli racjonalistycznej, przyrodniczej i technicznej

4. rozkwitem literatury, sztuki i muzyki

Już w XIIIw. następuje początek rozwoju produkcji przemysłowej i rolnictwa. Stosunki polityczne
i społeczne Europy ulegają przekształceniom.

1. Następuje rozkład ustroju feudalnego na rzecz jednolitej organizacji państwowej i silnej władzy panującego

2. Upadek powagi kościoła przyczynia się do wzbudzenia nowych emancypacyjnych dążności wśród świeckiego społeczeństwa.

3. Ciągły wzrost handlu i rękodzielnictwa wynosi miasta do coraz większego znaczenia

Nie brakuje nowinek technicznych już w XIII w:

• powstaje zegar mechaniczny

• rozwija się tkactwo przez zmechanizowany sposób przędzenia

• rozwija się technika budownictwa - powstają wyższe i cięższe budynki

• zaczyna się stosować szkło do okien, po raz pierwsze zostaje użyte do przyrządów naukowych Włoch XIII w

• ulepszenie produkcji papieru

• pojawia się prymitywna technika drukarska

• rozwija się transport - udoskonala się środki transportu

• buduje się drogi z kostki

• w niektórych miastach budowane są wodociągi

• wynalazek prochu strzelniczego przyczynia się do upadku rycerstwa feudalnego

GENEZA

Początków odrodzenia szukać należy w XIII w. we Włoszech, a ściślej w miastach włoskich. Renesans powstał w 1400 r., we włoskiej Florencji. Z czasem rozprzestrzenił się po całej Europie,
w okresie od XIV - XVI w. Początkowo dotyczył niewielkiej grupy ludzi wykształconych dworów książęcych i zamożnej burżuazji,

Na przełomie XIII i XIV w miasta włoskie na skutek dobrej koniunktury w handlu i produkcji manufakturowej stały się ważnym ośrodkiem ekonomicznym, a tym samym znaczącą antyfeudalną siłą polityczną. Walka z feudalizmem dotyczyła nie tylko krępującego wolny handel i produkcję systemu politycznego, ale przeniosła się na średniowieczną obyczajowość, poglądy na świat

i średniowieczny ideał człowieka.

Dominującą warstwą społeczną była nie szlachta rodowa ani duchowieństwo, a mieszczaństwo.

Medyceusze florenccy stają się mecenasami sztuki, kultury, nauki - odrodzonej, wyzbytej z węzów średniowiecznego teologizmu.

Wyrazicielami tych nowych tendencji jest już XIII w.

-Francesco Petrarca - autor sonetów poświeconych przeżyciom miłosnym

-Alighieri Dante - urodził się we Florencji, zaczął pisać w języku narodowym, autor „Boskiej
komedii”. Jego utwory są znanie i uwielbiane przez wszystkie warstwy społeczne.

PODŁOŻE SPOŁECZNE - GOSPODARCZE RENESANSU

Na bujny rozkwit kultury humanistycznej złożyło się wiele przyczyn i okoliczności.

• Dużą rolę odegrało bogactwo republik włoskich i dworów książęcych, gdzie najszybciej postępował rozwój handlu i rzemiosła (od ok. XIII w.)

• Do najbogatszych republik należały: Mediolan, Florencja - (najbardziej demokratyczne cechy rząd.), Wenecja, Mantua, Sienna, Padwa, Bolonia, Genua. Stają się samodzielnymi państwami, każde reprezentuje inną formę rządów

• Podnosi się poziom umysłowy ich mieszkańców, zjawisko analfabetyzmu nie występowało nawet śród plebsu.

Ten ruch umysłowy obejmował coraz to nowe miasta.

• Rozwój gospodarczy w XV i XVI w. obejmuje dalsze kraje: Anglię, Niderlandy, Szwajcarię Przemianom tym towarzyszą:

• odkrycia geograficzne - odkrycie Ameryki 1492

• odkrycie drogi wodnej do Indii - 1489 - przyczynił się do tego wynalazek kompasu

• powstanie drukarstwa - ok. 1450 - powoduje szybkie rozprzestrzenianie się idei
  humanistycznych

Do tego przyczyniły się również wędrówki studentów i uczonych do Włoch, także Sobory:

• w Konstytucji (1414 - 1418)

• Bazylei (1431 - 1443)

Ruch humanistyczny zaczęli popierać także papierze: Mikołaj V, Pius II, Leon X - mniemając, że studia klasyczne zmieniają przepaść dzielącą kościół wschodni od zachodniego. Do unii tych kościołów doszło w obliczu niebezpieczeństwa tureckiego zagrażającego chrześcijaństwu

W latach 1439 - 1443 - odbył się sobór Jedności we Florencji, który doprowadził do krótkiej unii do 1472 r.

Ważnym faktem było zdobycie Konstantynopola przez Turków w 1453 r. Spowodowało to przesiedlenie się do Włoch wielu uczonych, którzy zapoznawali zachód z nieznanymi dotąd dziełami klasycznymi (m.in. Demetvivus CHALKONDYLOS wydał dzieła Homera)

Republiki włoskie i bogate dwory współzawodniczyły w popieraniu nauki i sztuki. Humaniści stanowili pierwszorzędną ozdobę dworów książęcych.

Przodował w tym względzie RÓD MEDYCEUSZÓW we Florencji - zgromadził u siebie liczne grono uczonych oraz bibliotekę. Za ich przykładem zapał ogarnął innych.

Powstały sławne biblioteki:

• Watykańska

• Św. Marka w Wenecji

Kopiowano rękopisy, urządzano wykłady oraz tworzono katedry uniwersyteckie dla studiów klasycznych.

Odrodzenie ruchu umysłowego przyczynia się do rozwoju:

• malarstwo

• rzeźby

• architektury

Dokonuje się to wbrew kościołowi. Religia miała odgrywać rolę pomocniczą przy wpajaniu zasad moralnych

Prawdziwi humanista zabiega o sławę przez pozostawienie po sobie dzieła, po śmierci - powstają fundacje biblioteki. Człowiek renesansu jest człowiekiem wszechstronnym

• przykład Leonardo da Vinci

4.2 NOWE SPOJRZENIE NA CZŁOWIEKA: NAUKA, KULTURA, NOWE SZKOŁY,
UPADEK CZY ODRODZENIE KOŚCIOŁA

Pogląd na świat ludzi epoki odrodzenia różnił się od średniowiecznego sposobu myślenia tym, że ideały pozaziemskie stawały się coraz bardziej obojętne. Na ich miejsce wkraczało:

• zajęcie się rzeczywistością

• przywiązanie do spraw doczesnych i ludzkich

• zainteresowanie ziemskimi bogactwami i otaczającą przyrodą.

Na pierwszy plan wysuwa się człowiek ze swymi słabościami i wadami. Kierunek nowego myślenia nazwano humanizmem (humanus - ludzki). Umartwianie ciała, samozaparciu się, ascezie, pokorze - przeciwstawił on szacunek dla dążności i potrzeb naturalnych człowieka.

Dążono do zerwania ze średniowieczną dualistyczną koncepcją człowieka, w której ciało jako siedlisko zła zasługiwało na potępienie i wzgardę.

Dla bogatego mieszczaństwa (szczególnie włoskiego i holenderskiego), dla bogacącej się szlachty i magnatów, oficjalna akceptacja życia ziemskiego z jego wszystkimi przeobrażeniami, stawała się czynnikiem szczególnie atrakcyjnym.

Wolność człowieka, jej ludzki wymiar pojmowana była bądź płytko jako swobodna w używaniu życia, bez oglądania się na kary piekielne, bądź też znacznie głębiej jako możliwość kształtowania własnej osobowości i osobowości innych poprzez swobodne studiowanie i tworzenie.

Odradza się starożytny kult pięknego, zdrowego i harmonijnie rozwiniętego człowieka. Ceni się zewnętrzne formy zachowania i zostaje wprowadzona delikatniejsza obyczajowość.

STAN I ORGANIZACJA SZKOLNICTWA W EUROPIE

Szkolnictwo renesansu rozwijało się na wszystkich 3 szczeblach. Najwcześniej i najbujniej rozwinęły się szkoły elementarne w miastach włoskich i holenderskich.

Szkolnictwo elementarne:

-szkoły włoskie - całkowite uwolnienie się spod opieki kościoła. W XIII, XIV w. miasta jak
Florencja, Mediolan, Sienna, Wenecja, Ferrara

-miały szeroko rozbudowaną sieć szkół elementarnych

-szkoły zapoznawały młodzież z wiedzą praktyczną

-naukę prowadzono w języku ojczystym (walka ze szkołą średniowieczną łacińską, brak
znajomości łaciny przez ogół mieszczaństwa)

miasta holenderskie w XIV w.

-mieszczaństwo holenderskie najbogatsze w północnej i zachodniej Europie

-do końca XIV w. wszystkie miasta posiadały własne szkoły

-rady miejskie mianowały nauczycieli, wypłacały pensje, zapewniały budynki

-nauka była odpłatna

-program szkół elementarnych - problemy związane z handlem i rzemiosłem, język wykładowy - ojczysty, uczono również języka francuskiego ze względów praktycznych.

Szkolnictwo średnie

przełom XIV i XV w. Włochy

-rodząca się burżuazja włoska zaczęła tworzyć miejskie szkoły średnie

-ich celem było przygotowanie młodzieży do życia politycznego i ekonomicznego

-poznanie kultury antycznej.

Przykładem renesansowej szkoły (XV w.) średniej we Włoszech (DOM RADOŚCI). Zakład prowadzony przez Vittorino de Feltre (1378 - 1446) świeckiego nauczyciela i wykształconego humanistę.

• założycielem i opiekunem szkoły był znany MANTUI ród GONZAGÓW

• szkoła skupiała dzieci wybitnych obywateli miasta, również zdolnych chłopców z innych ośrodków

• liczba uczniów do 70, wiek 7-21 nawet 26 lat

• był to duży jasny pałac położony w parku

• program nauczania - trivium i guadrivium oraz na specjalnym kursie filozofii Platona
  i Arystotelesa

• uczniowie uprawiali ćwiczenia sportowe, gry i zabawy na specjalnie zbudowanych boiskach
  i terenach do jazdy konnej

• życie szkoły oparte na życzliwości, zaufaniu i szacunku

• wyeliminowano przymus, kary fizyczne w ostateczności.

Feltre (na medalu w związku z jego śmiercią, wybito „Był ojcem wszystkiego co ludzkie”), uważał że:

• każdy uczeń powinien opanować tyle wiedzy ile jest w stanie przyjąć,

• program nauczania nie może być jednakowy dla wszystkich

• ucznia należy uczyć tego co będzie mu potrzebne

HOLANDIA XIV, XV w.

• najbujniejszy rozkwit szkolnictwa w tym wieku

• szkoły zakładano w miastach i większych wsiach, miały charakter klasyczny.

Na rozwój szk. Holenderskiego ogromny wpływ wywarli, tzw. BRACIA WSPÓLNEGO ŻYCIA - cel: niesienie pomocy biednym i szerzenie oświaty

• z ich inicjatywy: powstały szkoły elementarne, średnie i wyższe

• do szkoły średniej wprowadzili podział na klasy, zasady przechodzenia ucz. z klasy do klasy

• zwyczaj posiadania przez każdego ucznia podręcznika

• ich działalność spowodowała, że pod koniec XV w. nie było w Holandii analfabetyzmu

NIEMCY

Rozwój szkolnictwa w innych krajach był znacznie mniejszy. Pewne ożywienie wprowadziła reformacja. W Niemczech pod wpływem wybitnych humanistów FILIPA MELANCHTONA powstawały najsłynniejsze gimnazja:

• do najsłynniejszych zaliczyć należy gimnazjum w Strasburgu kierowane w latach 1537 - 1583 przez JANA STURMA

Szkolnictwo wyższe

Szkolnictwo wyższe okresu odrodzenia rozwinęło się najwcześniej i najpełniej we Włoszech, oprócz starych uniwersytetów. Powstają nowe ośrodki szerzące nową kulturę i wiedzę humanistyczną

W 1384 Medyceusze założyli uniwersytet mieszczański

SZKOLNICTWO W POLSCE

Szkoły elementarne:

• Zapoczątkowany w XIV w intensywny rozwój szkolnictwa parafialnego w Polsce w wieku XV i XVI rozszerza swój zasięg

Szkoły średnie:

• Gimnazjum pińczowskie

• Gimnazjum Toruńskie

• inne szkoły: kalwińska, anańska, jezuicke

4.3 MYŚL PEDAGOGICZNA WŁOSKIEGO RENESANSU

W okresie renesansu następuje odwrócenie się od kościoła od wiary i dążenie w kierunku ateizacji. Renesansowa myśl pedagogiczna, choć ograniczona wieloma czynnikami próbowała rozwiązać a przynajmniej podejmować wiele ważnych problemów pedagogicznych. Za najważniejsze można byłoby uznać dążenie do:

• określenia miejsca i roli szkoły w państwie z jednoczesnym postulatem jej upowszechnienia

• zbliżenie szkoły do życia i unowocześnienia jej systemy dydaktyczno - wychowawczego.

Zainteresowania oświatą i wychowaniem w okresie odrodzenia było ogromne. Przed wychowaniem postawiono ogromne zadane:

• miało ono poprzez wiedzę, głownie starożytną umożliwić ludziom swobodne rozwijanie ich własnej osobowości, dać im możliwość działania społecznego, ekonomicznego i politycznego

• wychowanie miało zmienić nie tylko ludzi, ale i całokształt stosunków społecznych

4.4 NARODZINY REFORMACJI. PODŁOŻE SPOŁECZNE. EKONOMICZNE
POLITYCZNE. MARCIN LUTER (1483-1546) I FILIP MELANCHTON (1497-1560).

REFORMACJA - ruch religijny rozwijający się w Europie w XVI w. o podłożu społeczno
-politycznym zapoczątkowany w Niemczech przez Marcina Lutra. Dążący do wprowadzenia
reformy w kościele katolickim w zakresie doktryn, kultu,, organizacji i obyczajów.
Doprowadził do ponownego rozłamu w chrześcijaństwie i utworzenia nowych wyznań zwanych
protestanckimi.

Z kościoła katolickiego tworzy się kościół protestancki.

Przyczyny zaistnienia reformacji :

• kościół bardzo bogaty (pobierał pieniądze od biednych), a sam kościół namawiał do ubóstwa.

• miało miejsce handlowanie stanowiskami, organizowano wystawne bale,

• przeciętny człowiek widział sprzedawanie odpustów, ciemnotę duchownym, którzy nie potrafili wytłumaczyć podstawowych dogmatów wiary, niezrozumiałe zadania

Przyczyny te coraz mocniej narastały:

• wynalezienie druku XVw - odtąd można było wyrażać swoje poglądy w czasopismach, książkach (większość książek była o tematyce religijnej), upowszechnia się teksty

• zostały opublikowane TEZY LUTRA, które on sam rozesłał po uniwersytetach, a później rozeszły się one po całej Europie.

• ruch humanizmu (ruchu kulturowego rozwijającego się w XIV w. we Florencji) - który dążył do zrozumienia człowieka żyjącego na ziemi, jego istnienie, upowszechnienie szkolnictwa, zlikwidowanie analfabetyzmu

• odwoływanie się do biblii, jako książki uniwersalnej - czyli następuje powrót do czytania greckiej literatury

• nacjonalizm i antyklerykalizm (patriotyzm) - integracja społeczeństwa, podnosi się poziom społeczeństwa (rozwija się nauka), pojawia się wspólnota interesów (razem więcej możemy zdziałać)

NACJONALIZM - postawa społeczno - polityczna i ideologia postulująca nadrzędność interesów własnego narodu, wyrażająca się w egoizmie narodowym , w dyskryminacji innych narodów, przejecie przez państwo przedsiębiorstw, szkół, środków produkcji, ziemi - upaństwowienie

ANTYKLERYKALIZM - stanowisko postulujące uniezależnienie całokształtu życia społeczno - politycznego i kulturalnego od wpływów kościoła, pojawił się w XIII wieku dzięki reformatorom kościoła, ale w XVI wieku zaowocował najmocniej

MARCIN LUTER (1483-1546) - mimo ciągłych próśb ojca, aby poświęcił się karierze prawniczej, zdecydował się wstąpić do zakonu Augustynów. W 1507 r. złożył śluby zakonne. Później został wysłany do Rzymu, przez pierwszy miesiąc odprawiał odpusty, aby zdobyć rozgrzeszenie dla swoich bliskich w czyśćcu. W 1512 r. otrzymał tytuł profesora teologii. Chciał zwrócić szczególną uwagę na to, że w kościele źle się dzieje.

Reformacja rozpoczęła się wieczorem 31 października 1517 r, w Niemczech gdy Luter przybił na drzwiach Kościoła Wszystkich Świętych w Witenbergii swoje 95 tez. Nie było to jednak zauważone przez zwykłych ludzi. Dotarło to do papieża, który nakazał Fryderykowi Mądremu przywieść Lutra do Absburga. Tam jest naciskany, aby odwołał to co wcześniej powiedział. Nie uczynił tego co spowodowało, że postanowił całkowicie zerwać z kościołem.

Pisze prace przeciw kościołowi: „ O poprawie stanu chrześcijaństwa”, w którym postuluje:

• o odebranie księżom majątków,

• oskarża kler o nieuctwo,

• o zniesienie celibatu,

• o ubóstwo w strojach i balach.

Chłopi „podłapali” tezę o odebraniu majątków księżom, chwycili za broń i mordują księży, palą kościoły.

Sprawa Lutra przybrała bardzo zły obrót, czego sam Luter się niespodziewał.

W 1520 pada klątwa na Lutra, gdyż nazwał papieża antychrystem. W 1521 Luter tłumaczy Biblię po niemiecku. Cesarz zsyła Lutra na banicję.

Luter występuje z zakonu, żeni się z Katarzyną Fatcora. Ma 6 dzieci z czego 2 umiera.. Luter traktuje to jako karę Bożą, za to co zrobił Kościołowi.

W pierwszym momencie reformacja oddziałała ujemnie na szkolnictwo i nauki: zerwanie związku z Kościołem, młodzież która kształciła się dla stanowisk kościelnych, opuściła szkoły.
Luter - krytykuje szkoły klasztorne, domaga się szkół dla wszystkich chłopców i dziewcząt, nauczania w języku ojczystym, aby umożliwić wszystkim czytanie Biblii.

M. Luter, przywódca opozycji przeciw Kościołowi rzymskiemu, świadom ujemnych skutków przewrotu: (zauważył ten negatywny wpływ) i w 1524 napisał przesłanie „Do burmistrzów i rajców wszystkich miast Niemiec, iż powinni zakładać i utrzymywać szkoły chrześcijańskie”:

• nakazuje władzą miejskim zakładać szkoły łacińskie

• również do rodziców apelował o kształcenie dzieci

• reformy Lutra spowodowały, że pismo święte tłumaczono na język ojczysty, gdyż wiarę należało rozumieć. Były one dostępne dla każdego.

• w kościele Rzymskim wykształcenie religijne miał tylko kler, natomiast w Luterańskim każdy wierny

• 1529 r Luter w celu przybliżenia wszystkim wiernym zasad wiary opracował KATECHIZM:

• objaśniany początkowo na niedzielnych nabożeństwach

• potem włączony w programy szkoły łacińskiej

• z czasem podjęto się organizacji szkolnej nauki katechizmu dla dzieci warstw ludowych, dla których szkoła łacińska była niedostępna, a we wszystkich wsiach zaczęły powstawać szkółki prowadzące naukę katechizmu, czytania i pisania, gdzieniegdzie rachunków

ZAWÓD NAUCZYCIELA Luter

• cenił bardzo wysoko

• żądał by nikogo nie mianować pastorem, jeśli przedtem nie uczył się w szkole

• wystarczy 10 lat działalności szkolnej

STANOWISKO KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO WOBEC KOŚCIOŁA PROTESTANCKIEGO:

• uważali, że kompromis z kościołem protestanckim jest nie do przyjęcia, ale uznawali że należy poprzeć reformy

Reformy Lutra i reformacja przyczyniły się do powstawania szkoły ludowej, która była podwaliną pod przyszła szkołę Kameńskiego. Reformacja uczyniła pierwszy krok do czytania w języku ojczystym.
W Polsce program pierwszej szkoły protestanckiej w Pińczowie z 1588, uwzględnia język polski.

FILIP MELANCHTON (1497-1560)

• niemiecki humanista i zwolennik reformacji

• współpracownik Lutra i przyjaciel Erazma z Roterdamu

• przekonał swego mistrza, że wychowanie racjonalne nie jest sprzeczne z wiarą religijną, a może nawet służyć umacnianiu reformacji religijnej

• był profesorem (od 1518) uniwersytetu w Wittenberdze

• zreformował uniwersytet - usunął scholastykę, wprowadził naukę prawa rzymskiego, wprowadził naukę pism Lutra

• uniwersytet miał kształcić inteligencję niemiecką

• przyczynił się najbardziej do podniesienia szkół w krajach luterańskich

• był on wychowawcą nauczycieli dla uniwersytetów i gimnazjów protestanckiej

• ułożył wzorowe podręczniki humanistyczne dla szkół średnich

• opracował zarys organizacji szkolnej

Organizacja szkoły średniej:

• podział szkoły średniej na 3 klasy (poziomy) nauczania:

• I poziom - nauka języka łacińskiego , gramatyki

• II poziom - poszerzanie gramatyki łacińskiej oraz lekturę tekstów Terencjusza, Planta,
  bajek Ezopa

• III poziom - lektury Wergiliusza, Owidiusza, Cycerona studium logiki i retoryki -
  której przyznawał rolę szczytową w programie szkoły średniej

• OŚWIATA LUDU. POWSTANIE HUMANISTYCZNYCH SZKÓŁ ŚREDNICH JAN STURM

JAN STURM (1507-1568) - jeden z największych pedagogów reformacji. Znany jest jako wybitny organizator łacińskich szkół humanistycznych

Założył swoje gimnazjum w okresie reformacji. Jego szkoła miała charakter językowo - retoryczny. Po przejściu na luteranizm od 1537 jest rektorem szkoły w Strasburgu. Poglądy na organizację szkoły wyłożył w 1538 w dziele:

„O dobrym urządzeniu szkoły”, a rozszerzył w „Listach klasycznych”

Utworzył 10 letnie i 5 letnie GIMNAZJUM, na którym wzorowały się liczne szkoły średnie w XVI
i XVII wieku

Gimnazjum było szkołą łacińską, rozłożył naukę na 10 lat, podzielił szkołę na 10 klas, z których każda miała trwać rok. Trzy stopniowy podział szkoły:

* 1 stopień to dwie klasy

X-IX - język ojczysty był dopuszczalny jako pomocniczy i początkowo do nauki katechizmu.
W dalszych klasach był wyłączony a posługiwanie się nim było karane. Uczono czytania
i pisania w j. łacińskim, oraz prostych form gramatycznych (elementarnych), słówka na
pamięć

* 2 stopień to cztery klasy

VIII - IV klasy - głównie gramatykę łacińską, lektura utworów klasycznych

* 3 stopień to cztery klasy

III - I klasy - nauka retoryki

Zasadnicze wykształcenie zaczynało się od 6 roku życia, czasem od 5 roku życia. Mimo rozłożenia na 10 lat programu nauczania, obejmowało wąski zakres materiału - religię, łacinę, grekę, literaturę klasyczną,logikę.
-Wszystkie przedmioty podporządkowane są łacinie (umiejętność pięknego wypowiadania się). W klasach początkowych chłopcy uczyli się małego katechizmu Lutra na pamięć (były to jedyne nauki w j. niemieckim). Od klasy III - obowiązywał katechizm łaciński.

-Sturm dużą wagę przywiązywał do kształcenia pamięci, czemu służyło częste powtarzanie materiału

-W celu utrwalenia j. łacińskiego zalecano uczniom prowadzenie dzienniczków, w których wpisywano słówka, a następnie całe zwroty i sentencje - których uczono się na pamięć

-Szkoła miała charakter wyznaniowy, ale nie stanowiła głównego celu, lecz środek pomocniczy przy uczeniu łaciny.- Systematycznej nauki religii nie było - młodzież uczestniczyła w nabożeństwach w sobotę i niedzielę

GŁÓWNYM CELEM JEGO SZKOŁY ( była pobożność, rozumna i wymowna) - nauczanie chłopców mądrej pobożności, poprawnego wyrażania swoich myśli (element wych. obywateli)

- W praktyce jego działalność pedagogiczna sprowadzała się przede wszystkim do nauczania retoryki, zupełnie zaniedbał inne nauki

- Przy nauczaniu literatury klasycznej zwracał uwagę głównie na formę, a nie na treść. Opierano się na Cyceronie i Kwintylionie

- Wprowadził zwyczaj organizowania przedstawień szkolnych (wystawiano głównie Terencjusza i Arystofanesa). Od czasu do czasu inscenizował rozprawy sądowe (przeważnie z dzieł Cycerona) po to aby przyzwyczaić uczniów do publicznych występów

-Sukces jego szkoły był niezwykły. Do jego szkoły m.in. uczęszczał Jan Zamoyski, Opracowany przez S. Program naśladowano w wielu krajach między innymi w Polsce. Mimo popularności pedagogicznej S. Nie posuwał naprzód myśli pedagogicznej,

WYCHOWANEK SZKOŁY STURMA BYŁ - dobrym teoretykiem, doskonałym znawcą łaciny, mówiącym pięknym językiem Cycerona, brakowało mu - znajomości otaczającego świata
i jakiegokolwiek przygotowania do życia.

• Wychowanek szkoły Sturma miał posiąść 3 języki: łaciński, grecki, hebrajski (nie był obowiązkowy)

• MYŚL PEDAGOGICZNA ZACHODNIOEUROPEJSKIEGO RENESANSU ERAZM Z ROTERDAMU (1483-1536), JAN LUDWIK VIVES (1492-1540)

ERAZM Z ROTERDAMU (1466-1536) - Niderlandczyk:

• najwybitniejszy przedstawiciel myśli pedagogicznej Europy Zachodniej (pisarz pedagogiczny w początkach XVI w.)

• pedagog o olbrzymim wpływie na rozwój ówczesnego szkolnictwa i kultury humanistycznej, zwany księciem humanistów „nauczyciel uczonych” - pod jego wpływem pozostawał wielu uczonych

Poglądy pedagogiczne Erazma znajdujemy w wielu jego pismach, utworach:

• „O sposobie studiów” - 1512

• „Wychowanie księcia chrześcijańskiego” - 1516

• „Rozmówki dla dzieci” - 1518

• „O sposobie pisania listów” - 1520

• „O konieczności kształcenia chłopców zaraz od urodzenia w cnocie i naukach” - 1520

• „O wytrwałości obyczajów chłopięcych” - 1530

Poglądy pedagogiczne Erazma:

• nacechowane były wyrozumiałością względem dzieci i młodzieży

• rodzice powinni okazywać dzieciom serdeczność: matka jest winna dziecku pokarm
  i pieszczoty, ojciec - dobroć i serdeczność, szkoła - schludność, wytworność

nauczyciel - pobłażliwość

• występuje przeciw karom fizycznym

Rozwój umysłowy dziecka zależny jest od: natury, ćwiczeń, praktyki

W nauczaniu powinno się uwzględniać indywidualne zdolności dziecka, kładzie nacisk na przyzwyczajenie do pracy

• jako pierwszy zajął się problemem wychowania dziewcząt, które powinny uczyć się pracy ręcznej i mieć prawo do nauki

• szkoła dostępna dla wszystkich dla chłopców i dziewcząt,

• kształcenie w szkole, szkoła ma zachęcać sama w sobie do nauczania

• grzeczność i kultura osobista

• lekcje powinny być: krótkie, łatwe i lekko wesołością zaprawione

• zwraca uwagę na uczenie uczniów samodzielnego myślenia nauczyć młodzież kierowania samym sobą, aby umiał nakreślić swoje plany życiowe i konsekwentnie realizować je

• wiele uwagi poświęca wychowaniu fizycznemu

LUDWIK JAN VIVES - 1492 - 1540

W Hiszpanii działa jeden z najwybitniejszych pisarzy pedagogicznych, epoki humanizmu, L. J. Vives, największy przedstawiciel, przeciwnik wychowania scholastycznego, zwolennik wychowania państwowego

Jego największe dzieła to:

„Przeciwko pseudo-dialektykom” - 1519

„O wychowaniu szlachetnych młodzieńców i dziewcząt” - 1523

„Wychowanie kobiety chrześcijanki” - 1523

„O naukach” - 1531 NAJWIĘKSZY TRAKTAT PEDAGOGICZNY

„O duszy i życiu” - 1538 - ostatnia jego praca

W dziele „O naukach” przedstawił pozytywny program reformy wychowania oparty na psychologii i etyce. Dzieło to jeszcze długo po śmierci autora uchodziło za wzór prac. Było znane:

• Polakom - A. F. Modrzewski

• Anglikom - John Lock

• Czechom - Jan Amos Komeński

• wychowania córki Henryka VIII

• Vives ograniczył swoje rozważania tylko do potrzeb mieszczaństwa

Domaga się aby szkoła była w każdej gminie (mieście) - chce aby była tam gdzie jest dom rodzinny dziecka, żeby dziecko nie musiało wyjeżdżać. Szkoła powinna być umieszczona w okolicy zdrowej, zasobnej w żywność, z dala od hałasu i dróg handlowych. Odradza budowanie szkoły na zupełnym odludziu albowiem byłoby brak kontaktów z społeczeństwem. Powinna mieć najlepsze warunki: obszerne sale, korytarze, tereny do gier i zabaw. Powinny być państwowe - utrzymywane z funduszu publicznego. Zwraca uwagę na współdziałanie rodziny i szkoły w wychowaniu.

Każde dziecko zanim rozpocznie naukę, powinno być przyjęte do szkoły na czas próby (aby nauczyciel poznał charakter i osobowość dziecka). Domaga się starannej selekcji, która powinna przeprowadzić rodzina, a następnie szkoła, która każdego kandydata miałaby obserwować, przez kilka miesięcy, a ocenę powinny dokonać wszyscy nauczyciele na organizowanych kilka razy w roku konferencjach nauczycielskich

Powszechność nauczania miała dotyczyć tylko szczebla elementarnego, ponieważ część chłopców ze względu na niższe możliwości umysłowe nie nadaje się do dalszego kształcenia i dlatego była selekcja.

DOBÓR KADRY PEDAGOGICZNEJ:

- uważał, że wyniki wychowawcze zależą od poziomu etycznego nauczyciela oraz jego zdolności
pedagogicznych

- nauczyciele musieli mieć ukończone studia uniwersyteckie oraz zaświadczenie o walorach
moralnych

- powinni być opłacani przez państwo aby nie musieli brać opłat od rodziców

- nauczyciel powinien tworzyć odpowiednią atmosferę, powinien posiadać wiedzę i powinien być
wzorem moralnym, powinien częściej chwalić niż ganić

- uczeń powinien kochać nauczyciela, aby sumiennie i chętniej wykonywał swoje obowiązki.

*)- Vives domagał się ograniczenia kar cielesnych w wychowaniu zamiast nich wystarczą pouczenia,
napomnienia i nagany

*)- zwolennik ćwiczeń fizycznych i zabaw na wolnym powietrzu

*) -nakazywał zasad przestrzegania higieny pracy - przerwy w lekcjach, gdy ruchowe na powietrzu,
nie przemęczanie

WYKSZTAŁCENIE: powinno być:

• językowe - łacina, j. ojczysty, lektura klasyczna, języki nowożytne

• rzeczowe - nauki przyrodnicze, czerpane z natury w oparciu o obserwację, a nie z
  tekstów literackich, historia, matematyka, nauki rolnicze, architektura, żeglarstwo itp.

NAUCZANIE:

• powinno być prowadzone w sposób przemyślany, metodą indukcyjną, ponieważ do wiedzy dochodzi się przez poznanie zmysłowe i doświadczenie

• należy rozwijać zdolności rozumowania i pamięć dzieci - ale nie opierać się na metodzie pamięciowej

• należy starannie stopniować trudności do pojętych uczniów

• pobudzać ich zainteresowania i starać się o koncentrowanie ich uwagi

• zalecał oparcie nauczania na obserwacji, spostrzeganiu oraz na rozwijaniu samodzielności uczniów

• uczyć łaciny należy od 7 do 15 roku życia przy pomocy poprawnej gramatyki

Wskazówki dydaktyczne:

• rozwijanie pamięci przez codzienne ćwiczenia

• łączenie nauczania czytania ze słuchaniem i pisaniem itp.

W wychowaniu młodszych radzi używać pomocy starszych - „dekurionów”. Jest zwolennikiem kształcenia kobiet.

- Vives - uznawany jest za ojca psychologii empirycznej, gdyż mówił, że każde dziecko ma inny charakter, zdolności temperament, zainteresowania, a nauczyciel musi ogarnąć to wszystko

- Sens szkoły renesansowej to budowanie harmonii ze światem

4.9 POLSKA MYŚL PEDAGOGICZNA: ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI (1503-1572), SZYMON MARYCIUS, SEBASTIAN PETRYCY

Polska myśl pedagogiczna kształtowała się pod wpływem kultury humanistycznej, a także rodzimych potrzeb i stosunków społecznych. Jej początek sięga 2 połowy XV w, ale te wczesne utwory mają charakter naśladowniczy. Z pierwszym przejawem samodzielnego i krytycznego ujęcia ważnych zagadnień wychowawczych spotykamy się w 2 poł. XVI w., u Sz. M, A. M, którzy swoimi publikacjami rozpoczynają właściwą polską literaturę pedagogiczną. W 2 poł XVI w mamy do czynienia ze świetnymi książkami polskich autorów o tematyce edukacyjnej. W twórczości wyżej wymienionych zawarta została krytyka aktualnego stanu wychowania i szkolnictwa.

Polska myśl humanistyczna:

1.Charakterystyczne jest u wszystkich pisarzy narzekania na zmaterializowanie społeczeństwa
szlacheckiego i mieszczańskiego

2.W traktatach występuje liczenie się z naturą dziecka

3.Wybija się teza o wyższości wychowania publicznego nad prywatnym (wyjątek Rej)

4.Za ważne zadania uznawano wychowanie w duchu obywatelskim

5.Wiele zastrzeżeń mieli do wychowania dworskiego

6Wiele uwagi poświęcają wychowaniu panujących, pomijają problem wychowania mieszczan i ludu

ANDRZEJ FRYCZ Z MODRZEWIA (1503-1572)

Humanista i reformator religijny i społeczny. Swoje poglądy pedagogiczne zawarł w dziele:
„O naprawie Rzeczpospolitej” przełożony w 1577 na język polski i wydany w Krakowie. Składać się miał 5 ksiąg:

• „O obyczajach”

• „O prawie”

• „O wojnie”

• „O kościele”

• „O szkole”

Cenzura kościelna usunęła 2 ostatnie księgi O kościele i O szkole (były zakazane). Dopiero 2 wydanie wydrukowane w Bazylei w 1554 zawierało pełny tekst dzieła.

W księdze I „o obyczajach”:

- za naczelne zadanie uznawał wychowanie moralne, rozpoczynające się już od najwcześniejszych lat życia, bo tylko w tym okresie najłatwiej jest ukształtować przyszły charakter jednostki

- mówi o wychowaniu domowym, które rzutuje na przyszły rozwój jednostki. Od najmłodszych lat należy zaszczepiać w dziecku co jest dobre, a co złe, do czego należy dążyć, a czego unikać. Należy przyzwyczajać dzieci do umiarkowania w jedzeniu, hartowania ciała przez znoszenie mrozu i upałów, twardej pościeli. Należy troszczyć się w ćwiczenie fizyczne. Trzeba wyrabiać takie cechy jak: piękno, sprawiedliwość, łagodność, uprzejmość, ogłada towarzyska. Nie zezwalać na kontakty z ludźmi źle wychowanymi. Do pracy należy przyzwyczajać od najmłodszych lat.

„O szkole”

• domaga się upaństwowienia szkół

• szkoła powinna być dostępna dla wszystkich

• podniesienie pozycji materialnej nauczycieli

• zwolennik 7 sztuk wyzwolonych, a także nauczania filozofii oraz języków

• do szkoły powinni mieć dostęp chłopcy, niezależnie od pochodzenie stanowego, jedynym ograniczeniem nauki może być brak zdolności

• dochody na utrzymanie szkół dostarczać mają bogate klasztory i biskupi

• program szkolny należy unowocześnić, podstawą programu ma być gramatyka, retoryka, dialektyka.

Największą odpowiedzialność za upadek szkół i nauczycielstwa obciąża duchowieństwo świeckie
i klasztorne i zarzuca mu kradzież z dochodów dóbr kościelnych. Żąda aby państwo oszacowało majątki klasztorne i wyznaczyło ilu studentów w U.K. klasztor ma utrzymać. By profesorowie otrzymywali pensje stosowanie do pracy. By urzędów nie oddawano osobom niewykształconym. Za Arystotelesem przywiązywał ogromną uwagę do wychowania jako czynnika pomyślności państwa.

Byłaby to szkoła humanistyczna, przystosowująca do życia politycznego i społecznego polski.

SZYMON MARYCIUS (1516-1574)

Mieszczanin rodem z Pilzna, wykształcenie uzyskał w Krakowie oraz we Włoszech, był profesorem Uniwersytety Krakowskiego(zostaje szlachcicem)

Napisał: „O szkole, czyli akademiach” - po łacinie, wydane w Krakowie 1551 r.

Dzieło to przyniosło mu sławę. Było wynikiem długotrwałej obserwacji i rozważań nad całokształtem polskiego szkolnictwa. Podróż do Włoch ukazała mu kontrast doskonałej szkoły włoskiej z chylącym się upadkiem szkolnictwa w Polsce. Krytykuje ówczesne wychowanie w Polsce. Domagał się, aby szkoły realizowały taki program nauczania, który przygotowałby młodzież do życia

Domaga się:

• całkowitej świeckości szkół - zarząd nad szkolnictwem oddać w ręce państwa (króla, senatu) obowiązkiem zajęcie się szkołami ich ustrojem

• zakładanie szkół, utrzymywanie, wyposażanie powinno być obowiązkiem bogatego duchowieństwa

• nauczanie - obowiązkiem duchowieństwa niższego: świeckiego i zakonnego

• oświaty dla wszystkich - zwolennik wykształcenia dla każdego stanu - nie był zwolennikiem równego wykształcenia

• nie jest zwolennikiem wychowania prywatnego

• od 10 roku życia wychowanie publiczne

• w szkołach średnich powinno się uczyć 7 sztuk wyzwolonych

• podniesienie stopy życiowej i wykształcenia pedagogów

• zadaniem studenta miała być tylko nauka

• był za reorganizację Uniwersytetu Krakowskiego w duchu humanizmu.

SEBASTIAN PETRYCY (1554-1626) z Pilzna

Na schyłek okresu humanizmu w Polsce przypada jego twórczość, wybitny filozof i lekarz, profesor Uniwersytetu Krakowski. Przełożył na język polski Arystotelesa - „Ekonomię” i „Politykę”, zaopatrując je w obfite „Przydatki”. W „Przydatkach” wypowiedział swoje poglądy.

Uważał, że nie ma ludzi tępych ani złych, których nie można by rozwinąć umysłowo. Wszystko to może uczyć wychowanie. Głosi zasadę wg której „Dusza dziecka jest tablicą, na której można napisać co kto zechce. Człowiek jest takim jakim uczyni go wychowanie”.

Podobnie jak A. F. Modrzewski duża rolę przypisywał wychowaniu w rodzinie, która najlepiej przygotuje do życia społecznego i obywatelskiego. Ojciec jest najwyższą władzą nad dzieckiem, ale powinien się do nich odnosić z miłością. W wychowaniu domowym należy od najwcześniejszych lat przyzwyczajać dzieci do czynienia dobrych uczynków i powstrzymywania się od złych, a także od kłamstwa. Zachowanie zawsze zgodne z nakazami starszych.

Petrycy jako lekarz omawia:

• higienę i wychowanie fizyczne - że wszystkie ćwiczenia nie powinny przeradzać się w uciążliwą pracę, ale służyć dla wypoczynku po zajęciach umysłowych. Zaleca bieganie, przechadzkę, grę w piłkę, szermierkę itp.

• omawia program odżywiania dzieci i młodzieży, uważa że dzieci pańskie są zwykle słabsze

Rozwój umysłowy miał przebiegać na 3 poziomach:

- elementarny - 7-14 roku życia - nauka czytania, pisania, gramatyki retoryki, dialektyki - jednakowy
dla mieszczan i szlachty

- od 14 - 21 - kurs nauk głębokich ma być zróżnicowany

• dla dzieci szlacheckich zaleca ogólnokształcące humanistyczne wychowanie - ma przygotować do życia publicznego

• dla dzieci mieszczańskich - które mają przyuczać do zawodu

Petrycy jako pierwszy mówi o wychowaniu dziewcząt, dziewczęta przygotowywać do życia ale o kształceniu umysłowym nic nie wspomina.

ERAZM GLICZNER (1535-1603)

Były pastor i pedagog ze Żnina. W 1558 - wydaje książkę - poradnik dla rodziców „Książka o wychowaniu dzieci” - PIERWSZA PRACA PEDAGOGICZNA W JĘZYKU POLSKIM, książka opublikowana w Krakowie. Jest to poradnik dla rodziców mieszczańskich i szlacheckich, który mówi o tym jak wychowywać o co należy w tym wychowaniu dbać:

• ZUPEŁNIE POMIJA WYCHOWANIE DZIEWCZĄT

• Dziecko największy skarb - powinno rodzić się z legalnych związków

• Pierwsze spostrzeżenia dziecka są ważne dlatego rodzice powinni zachowywać się wzorowo w obecności dzieci

• Naukę elementarną - dziecko powinno pobierać w szkole, nie w domu

• W szkole dziecko powinno być pod opieką jednego nauczyciela

• Dobór nauczyciela musi być staranny, bo od niego zależy rezultat wychowania. Nauczyciel prawy chrześcijanin, zdolny, sumienny, wykształcony. Nauczyciel powinien być dobrze uposażony,

• Gani wychowanie dworskie, przeciwnik zbytniego rozpieszczania

• Wyżej stawia nauki teoretyczne niż praktyczne

• Uważa że młodzież mieszczańska, która przygotowuje się do zawodu, powinna w szkole również zdobywać ogólne wykształcenie

MIKOŁAJ REJ (1505-1569) z Nagłowic

wyznawca kalwinizmu, ojciec literatury polskiej. Jako źródło poznania życia polskiego w XVI w. dużą wartość ma obszerne dzieło „Zwierciadło”, a w nim obszerny fragment zatytułowany „Żywot człowieka poczciwego” (1568). Przedstawia ideały życiowe przeciętnej ówczesnej szlachty i rozwija poglądy na sprawy wychowania od dzieciństwa do starości:

• dzieci wychowywać w domu a następnie na dworze

• aprobuje wychowanie na dworze - powinno ono wystarczyć młodemu szlachcicowi. Szlachcicowi nie jest potrzebna wiedza książkowa, ale przygotowanie do życia praktycznego, zasady moralne i ogólna ogłada. Nie musi on być wykształcony, związany jest z ziemią z naturą, ma być silny zdrowy

• wierzył, że - człowiek ma z góry wytkniętą drogę przez przeznaczenie

• zwolennik łagodnego traktowania dzieci

4.10 SZKOLNICTWO W I RZECZYPOSPOLITEJ: SZKOLNICTWO PARAFIALNE,
OKRES ŚWIETNOŚCI, UNIWERSYTETU KRAKOWSKIEGO, SZKOŁY
RÓŻNOWIERCZE

SZKOLNICTWO PARAFIALNE (elementarne)

• dobrze postawione w wieku XV z nadejściem reformacji przechodzi kryzys

• szkoły te wywodzą swój początek z okresu karolińskiego i miał dwa cel:

1.umożliwiały szerszym rzeszom młodzieży dostęp do kapłaństwa

2.przygotowywały chłopców do uświetnienia nabożeństwa religijnych poprzez zorganizowane
uczestnictwo, zbiorowe śpiewy, modlitwy

Szkoła parafialna była pod opieką proboszcza do XVIII wieku. Poziom tych szkół zależał od poziomu nauczania i przygotowania nauczycieli, a było z tym różnie.

Na początku XVIw szkoły parafialne rozszerzają swój zasięg, liczba szkół wzrasta, ponieważ napływ młodzieży do szkół miejskich i wiejskich był duży, że nie dla wszystkich starczało miejsca.

PRZYCZYNY WZROSTU SZKÓŁ PARAFIALNYCH W POLSCE:

1. rozwój mieszczaństwa i dążenie do oświaty pod wpływem haseł renesansowych

2. napływ do szkół parafialnych - dotychczas całkowicie plejbejskich - młodzieży szlacheckiej.

3. na ilościowy rozwój szkolnictwa parafialnego w 2 połowie XVIw wywarła wpływ ofensywa kontreformacji - szkoły miały stać się jedynym środkiem walki z innowiercami.

Na przełomie XVI i XVIIw liczba szkół miejskich i wiejskich dochodzi do 4 tysięcy.

ORGANIZACJA I POZIOM naukowy tych szkół był niejednolity różnice dotyczyły głównie miejsc lokalizacji.

SZKOŁY MIEJSKIE

- zarządzaniem prócz proboszcza zajmował się zarząd miejski, uzyskując wpływ na program i dobór
nauczycieli,

- program był znacznie szerszy, realizowany bardziej systematycznie,

- poza wiedzą elementarną uczono gramatyki łacińskiej, śpiewu kościelnego, ministrantury,
zbiorowych recytacji prawd religijnych i modlitw

- na podniesienie poziomu szkół w miastach miała ogromny wpływ Akademia Krakowska

- nauczyciele to często absolwenci UK - niewielka pensja nie tylko za naukę, ale i posługi kościelne,

- pod koniec XIIw miejskie szkoły parafialne zaczęły powoli upadać, chociaż część z nich przetrwała
do czasów KOMISJI EDUKACJI NARODOWEJ

SZKOŁY WIEJSKIE

- poziom bardzo niski, złe przygotowanie nauczycieli, którzy sami zaledwie potrafili czytać i pisać

- nauczyciele - klechami - byli najczęsciej wychowankowie szkół parafialnych, rzemieślnicy, chłopi

- koszt utrzymania nauczycieli i szkoły pokrywała ludność wiejska w postaci podatku tzw
. KLERYKATURA, lub datki, kwesty i kolędy

OKRES ŚWIETNOŚCI UNIWERSYTETU KRAKOWISKIEGO

Unia Polsko-Litewska 1569, ożywiła zainteresowanie dworu królewskiego, władz kościelnych sprawą uniwersytetu jako centralnego ośrodka nauka i kształcenia specjalistów. Wiązało się to z:

• zadaniem krzewienia (przenoszenia wiary) chrześcijaństwa na Litwę,

• unowocześnienie organizacji rozległego państwa

• obrony jego integralności

• ochroną przed wrogą działalnością zakonu krzyżackiego, zarówno zbrojną jak
  i dyplomatyczną.

Żarliwą orędowniczką odnowienia uniwersytetu była królowa Jadwiga. Rozpoczęła starania o zezwolenie papieża na otwarcie wydziału teologicznego w Krakowie. Ponieważ długo to trwało, dlatego ona w celu przyspieszenia kształcenia teologów, otwiera na uniwersytecie praskim wydział teologiczny. W 1397 papież Bonifacy IX wydał zgodę na otwarcie w uniwersytecie krakowskim wydziału teologicznego. Jadwiga żeby to przyspieszyć przekazuje na rzecz U.K. wszystkie swoje klejnoty. Dla zorganizowania tego wydziału sprowadziła z uniwersytetu z Heidelbergu profesora teologii Mateusza z Krakowa. Uroczyste otwarcie odbyło się26 lipca 1400. Odnowiony uniwersytet przyjął strukturę bliższą uniwersytetowi paryskiemu, a nie bolońskiemu. Znalazło to wyraz w powoływaniu władz uczelni. Rektor wybierany z grona nauczycielskiego, profesorowie (przeważnie duchowni) zobowiązani byli do wspólnego zamieszkania w kolegiach, studenci w bursie.

Cele uniwersytetu:

• uczelnia miała być drogą awansu dla synów plebejskich,

• potrzeby misyjne związane z przenoszeniem wiary chrześcijańskiej na obszary Księstwa Litewskiego, a więc wychowanie teologów.

Naukę student rozpoczyna od:

- sztuk wyzwolonych - 2 lata (pozostawał pod opieką jednego mistrza, słuchał jednego wykładu). Po
2 latach mógł przystąpić do egzaminu na bakłarżana, po następnych 2 latach mógł uzyskać
stopień - magistra

Po uzyskaniu magistra można rozpocząć studia na pozostałych wydziałach lub udać się na dalsze studia do obcych uniwersytetów. Wykładano sztuki wyzwolone, medycynę, teologię, prawa kanoniczne.
Wychowankowie uniwersytetu byli: w XV wiek kardynał Zbigniew Oleśnicki, Jan Długosz, Mikołaj Kopernik, Szymon Szymonowic.

Uniwersytet odgrywał duża rolę w życiu społecznym i politycznym państwa, przyczynił się do rozwoju szkolnictwa parafialnego dostarczając nauczycieli, podnosił życie kulturalne kraju (drukarstwo, wydawnictwo), przybywali liczni humaniści z zachodu

Na przełomie XV i XVI wieku, A.K. stała się żywym ogniskiem myśli humanistycznej. Po wystąpieniu Lutra rozpoczyna się reformacja kościoła. Podupada U.K.. Początkowo U.K. przyjmuje nurt humanistyczny, ale później kościół ingeruje w wiedzę i zaczyna się schyłek. W związku z tym ograniczenie atrakcyjności UK jako ośrodka studiów wyższych spowodowało wyjazd młodzieży na studia zagraniczne.

AKADEMIA LUBRAŃSKIEGO W POZNANIU

Powstała w 1519 roku staraniem biskupa Jana Lubrańskiego. Jest to model szkoły humanistycznej, jest to gimnazjum o poziomie akademickim.

Uczelnia dwu-wydziałowa:

- wydział humanistyczny - stanowił - kurs przygotowawczy do studiów na wydziale teologii.
Absolwentom nadawano niższy stopień akademicki BAKALAUREAT(odpowiadający
późniejszej maturze licealnej).

• obowiązywały: j. łaciński, gramatyka, poetyka, retoryka, języka i literatura grecka. Prowadzono kurs matematyki, astronomii, elementy prawa i historii powszechnej. Celem tych przedmiotów było przygotowanie młodzieży do życia publicznego.

- wydział teologii - przygotowanie do stanu duchowego. Program obejmował zasady liturgii, prawa
kanonicznego, egzegeza Pisma Świętego, dogmatyka moralna, śpiew i muzyka kościelna

Jednym z wybitniejszych pracowników był K. Hegendorfer, który przybył z Lipska, gdzie był profesorem greki. Jego liberalny stosunek do religii(pod wpływem Lutra) wywołał niepokój wśród konserwatywnych pedagogów, musiał opuścić Poznań. Spowodowało to ograniczenie humanistycznego charakteru uczelni i odpływ studentów zagranicę

Przy akademii istniała bogata biblioteka, drukarnia(drukowała podręczniki szkolne, zbiory kazań, kalendarze) i inne pracownie

SZKOŁY RÓŻNOWIERCZE (innowiercze) - średnie szkoły

W epoce Odrodzenia najbardziej postępowe tradycje zawdzięczamy szkolnictwu innowierczemu, które rozwijają się w drugiej połowie XVI wieku. Dotychczas szkolnictwo w Polsce było organizowane i nadzorowane jedynie przez kościół katolicki. Dzięki różnowiercom zwiększył się udział społeczeństwa w organizacji szkolnictwa.

Wobec skostniałości Akademii Krakowskiej i dezorganizacji szkół kościelnych (spowodowanej przez reformację), na pierwszy plan wybija się w Polsce (za Zygmunta Augusta) szkolnictwa protestanckie.

Przywódcy polskich różnowierców kształcili się za granicą, tam nabywali wskazówek i umiejętności do wychowania młodzieży polskiej w nowym duchu. Trwanie tych szkół było krótkie, a działalność przemijająca. Katolickie szkoły utrzymywały się z fundacji kościelnych i miejskich. Protestanckie szkoły, powstawały tam tylko gdzie znalazł się hojny fundator, co jednak nie zapewniło im trwałej egzystencji. Niesprzyjające dla szkół protestanckich było też rozbicie się polskiego różnowierstwa na kilka zwalczających się kierunków:

• Kalwini

• Bracia Czescy- przedstawiciel A Komeński, który później został wygnany, osiedlił się w
  Polsce. Jego program mówił o biernym radykaliżmie czyli uległości władzy

• Luteranie

• Arianie- czyli Bracia Polscy - wyłonili się z kalwinizmu, występowali przeciwko różnicom
  stanowym, własności prywatnej,

Ciągłe spory wewnętrzne w poszczególnych wyznaniach wstrząsały bytem tych szkół. Mimo krótkiej działalności tych szkół (ok. 1550-1650) stworzyły poważne ogniska pracy umysłowej w różnych stronach Rzeczypospolitej. Każda z nich posiada własne cechy indywidualne w zakresie planów nauczania, organizacji czy metod dydaktycznych. Szkoły różnowiercze górowały nad szkołami katolickimi dlatego, że miały matematykę, fizykę czy astronomię. W XVIIw wprowadzono teorię Kopernika

SZKOŁY KALWIŃSKIE:

Pierwsza i wzorowa dla późniejszych szkół różnowierczych powstała

• w Pińczowie - GIMNAZJUM PIŃCZOWSKIE (1558-1570) na terenie małopolski

• najlepszy okres szkoły związany jest z działalnością FRANCUZA Piotra STOTARIUSA (Stojeńskiego) - przybył z Lozanny aby głosić naukę Kalwina

• szkoła ta ma program filozoficzno-klasyczny o 4-letnim kursie nauczania

• wprowadzono tu nową organizację nauczania - system klasowo-lekcyjny, określał ilość zajęć danym dniu, program nauczania według klas, a nawet innych zajęć pozalekcyjnych

• Statonius wykazał - zrozumienie dla języka ojczystego w wykształceniu, wyznaczył
  j. polskiemu w nauce szkolnej bardzo wysoką rolę pomocniczą

PROGRAM TEJ SZKOŁY:

klasa najniższa IV - program elementarny:

- nauka czytania ,pisania, wyjaśnienie zasad katechizacji- wszystko było w j. polskim

klasa III - nauka humanistyczna:

- gramatyka łacińska (dzieło Katona)

- znajomość zasad życia moralnego i religijnego uczyli się podstawowych słów łacińskiej
gramatyka i tłumaczy się na polski łacińskie czytanki

klasa II

- miała doskonalić znajomość j. łacińskiego, tłumaczy się komedie Terencjusza na język polski

klasa I

- nauka retoryki i dialektyki, nauka elementów j. greckiego - tłumaczy się polskie listy i opowieści

Stotanius szybko nauczył się języka polskiego i w 1565 roku opracował 1 pełną gramatykę j. polskiego - napisaną po łacinie [Należy dodać, żę pierwszy słownik łacińsko-polski opracowany z myślą o szkole, ułożony został przez profesora (1564) Jana Mączyńskiego]

Szkoła pińczowska upadła, gdy doszło do rozłamu w zaborze kalwinów i wyłonił się radykalny odłam „braci polskich” [w 1561 Stotanius przechodzi z kalwinizmu do arjan. Wraz z nim szkoła zmienia się na arjańską, a po śmierci „upada”]

• Inne miejsca szkół kalwińskich to: Kraków, Kłodzko, Wilno, Łańcut

SZKOŁY LUTERAŃSKIE

Wysoko rozwinęli swoje szkolnictwo średnie, ale (niestety) prócz gimnazjum w Wilnie
i wielkopolskim Bojarowie, wszędzie miało niemiecki charakter, jako iż przeznaczone było dla niemieckiego mieszczaństwa (Wschowa, Rawicz, Leszno).

Najznaczniejszymi szkołami protestanckimi były gimnazja w Toruniu, Gdańsku i Elblągu

gimnazjum gdańskie i toruńskie zasługuje na szczególna wzmiankę:
# obydwa znakomicie prowadzone zbliżały się do poziomu akademickiego, przez dodanie kursów
wyższych

# obydwa wśród swoich profesorów miały szereg poważnych uczonych

# obydwa - pierwsze w Polsce - wprowadziły już XVI systematyczną naukę języka polskiego,
wprowadzili szkolną lekturę autorów polskich (podczas gdy polskie gimnazja karały jeszcze za
używanie j. polskiego)

Dla synów polskiej szlachty protestanckiej, wybitny gdański filozof B. Kechermann w początku XVII stworzył osobną szkołę prywatną.

Gimnazjum w Elblągu

Pierwsza szkoła Luterańska powstała w 1535 roku pod kierownictwem holenderskiego humanisty WILHELMA GNOPHEUSA - Pragnął zorganizować gimnazjum oparte na strukturze programowej sformułowany przez Melanchtona. W początkowym okresie szkoły w celu spopularyzowania organizował widowiska i przedstawienia teatralne w czasie jarmarków elbląskich (wystawiał komedie łacińskie)

Dopiero w 1598 po nadaniu przez Zygmunta III władzom miasta przywileju prowadzenia gimnazjum, powstaje gimnazjum akademickie, wprowadza się kursy:

teologię i filozofię

Wwśród uczniów jest wielu obcokrajowców: Niemcy, Węgrzy, Anglicy, Szwedzi, Szkoci

Zorganizowano oddzielne kursy języka polskiego i niemieckiego

• języka polskiego uczono nawet w czasie pierwszego rozbioru, kiedy Polska utraciła już swoje prawa

Gimnazjum akademickie w Gdańsku:

Założone w 1558 przez Jana Hoppera. Było to 4 letnie gimnazjum oparte na programie F. Melanchtona (przepojone luterańskim duchem religijnym)

• zadania gimnazjum: przygotowanie do życia, wychowanie na dobrych urzędników, prawników, lekarzy, obywateli, nauczycieli

W 1580 kolejny rektor Jakub Fabricius dokonał reorganizacji; obok 4 klas szkoły średniej, dwie o charakterze akademickim obejmujące 7 przedmiotów, bądź kursów akademickich: matematyka, filozofia, prawo, historia, medycyna, poetyka, teologia

Kursy akademickie:

-katedra medycyny - dzięki temu - na wysokim poziomie stanęła gdańska medycyna. Tu powstała
pierwsza organizacja naukowa lekarzy (Collegium Medicium). Wielką sławę przyniosła
pierwsza na ziemiach polskich sekcja zwłok

- katedra filozofii - cieszyła siędużą popularnością:

• projekt zorganizowania oświaty publicznej dla dzieci od 7 roku życia (pogląd B. Kechermonn)

• w tym celu król powinien: mianować nauczycieli, budować szkoły, zakładać bibliotekę, powołać specjalny urząd do spraw wychowania, obok szkół dla chłopców szkoły dla dziewcząt (czytanie, pisanie, dobre obyczaje)

- matematyka - nauczanie matematyki stało na wysokim poziomie, a profesorowie tego przedmiotu
prowadzili oryginalne badania w dziedzinie astronomii, fizyki, geografii, dokonali wielu
obliczeń związanych z wprowadzeniem kalendarza gregoriańskiego oraz ruchami
różnych ciał niebieskich. W 1615 zaczęto wykładać teorię M. Kopernika

-lektorat j. polskiego - stał też na wysokim poziomie. Jego organizator Jan Rybicki wprowadza
szereg polskich dzieł literackich do obowiązkowej lektury szkolnej. Lektorat miał przygotować
młodzież do pełnienia funkcji urzędniczych

Gimnazjum akademickie w Toruniu:

Założone w 1560, klasyczne, humanistyczne. Była to szkoła 6-letnia wg wzorów Melanchtona

PROGRAM

• łacina, greka, przedmioty klasyczne

• uczniów obowiązywały nabożeństwa, modlitwy, kazania

• dla kształcenia retorycznego: przewidywano dysputy, deklamacje, przedstawienia teatralne (komedie Terencjusza)

• zajmowano się zagadnieniem życia politycznego, społecznego

W 1583 Henryk Stroband ratuje gimnazjum od upadku:

• reorganizacja programu nauczania

• wprowadzenie 10 klas opartych na programie Sturma

Od 1594 - gimnazjum toruńskie otrzymuje tytuł gimnazjum akademickiego trzystopniowego:

• szkoła elementarna

• humanistyczna szkoła średnia

• kursy akademickie 2-letnie

Nauka od 6 roku życia do 18(nawet 20) zależne od uzdolnień i postępów w nauce

• każda klasa szczegółowo opracowany program, cele środki i metody nauczana

• dokładne ustalenie listy lektur

• dokładne ustalenie przepisów dyscyplinujących

• podporządkowanie szkoły władzom miasta

• przy gimnazjum zorganizowano bibliotekę, drukarnię

SZKOŁY ARIAŃSKIE - ARIANIE - BRACIA POLSCY

• z pośród szkół różnowierczych najwyższy poziom osiągnęły ariańskie, które były zwalczane tak samo przez protestantów i katolików

• Arianie (bracia polscy) - jako grupa społeczno - religijna, wyodrębnili się z małopolskiego obozu kalwińskiego w 1563 na tle sporu o program społeczny

Szkoły ariańskie cechowały się postępową ideologią społeczną, ale z narodowego punktu widzenia ich działalność była szkodliwa, ponieważ głosili skrajny pacyfizm, który zabraniał wyznawcom walki za ojczyznę i sprawowania urzędów publicznych. Szkoły upadły w wyniku nakazu banicji po tzw potopie szwedzkim.

Pierwszą szkołą ariańską w Polsce było gimnazjum w Lewartowie, a największą sławę uzyskało gimnazjum w Rakowie.

SZKOŁA W LEWARTOWIE - dziś Lubartów w lubelskim

Została założona w 1580 przez właściciela miasteczka Mikołaja Firleja ( członka sekty kalwińskiej). Po jego śmierci (1588) szkołę przejęli Arianie. Do rozkwitu doszło gimnazjum w Lewartowie kierowane przez Wojciecha z Kalisza, który urządził je według wzoru Sturma.

Szkoła miała przygotować młodzież do życia praktycznego: do życia publicznego, do sprawowania urzędów itp.

PROGRAM:

• obok kształcenia ogólnego, uwzględniał przedmioty rzeczowe ( fizykę, astronomię, astrologię), oraz użyteczne w życiu praktycznym (arytmetykę)

• szkoła upada 1597

SZKOŁA W RAKOWIE

Założona w 1608 przez Joachima STEGMANA. Ta szkoła stała się ośrodkiem bardzo żywego ruchu drukarskiego i piśmienniczego, mającego wpływ na całą Europę. Dlatego znienawidzona przez inne wyznania, została zamknięta uchwałą sejmu z 1638.

PROGRAM NAUCZANIA

• wszyscy uczniowie uczyli się jakiegoś zawodu,

• uczono obok łaciny (która dla szlachty była potrzebna), wiedzy politycznej, prawa, historii Polski, etyki świeckiej

• nowością była matematyka i nauki przyrodnicze

• języki nowożytne: francuski, włoski, niemiecki

Przygotowanie uczniów do życia obywatelskiego, zapoznając ich z obowiązkami wobec państwa,

społeczeństw, rodziny itp.

W roku 1638 w wyniku zwycięstwa kontreformacji, akademia rakowska została zburzona wraz z drukarnią.

SZKOŁY ORGANIZOWANE PRZEZ BRACI CZESKICH

Najwięcej było w Wielkopolsce,na czele było gimnazjum kierowane przez Jana Amosa Komeńskiego w Lesznie Wielkopolskim.

Szkoły średnie protestanckie i ariańskie oparły się na typie gimnazjum Sturma. Charakter miały oczywiście wyznaniowy, chociaż dopuszczały młodzież katolicką do swych klas. Wyróżniały się tym, że utrzymywały najwyższy kontakt z ruchami naukowymi i stosowały najnowsze zdobycia nauki.

4.11 ZNACZENIE SOBORU TRYDENCKIEGO DLA KOŚCIOŁA I OŚWIATY 1545-1563

SOBÓR TRYDENCKI - to zgromadzenie biskupów kościoła katolickiego lub kościoła prawosławnego całego świata pod przewodnictwem papieża (lub jego delegata), obradujące nad sprawami wiary, organizacji i dyscypliny kościelnej.

Niebezpieczeństwa grożące katolicyzmowi ze strony reformacji (szkół różnowierczych) zostało zauważone w kościele katolickim, który chciał zwalczyć przeciwnika jego własną bronią. Doszedł do przekonania, że w szkołach i wychowaniu należy upatrywać najskuteczniejszą dźwignię wiary.

Odpowiedzią kościoła katolickiego na postępy reformacji był Sobór Trydencki.

W 1545 roku odbył się SOBÓR TRYDENCKI trwał 18 lat. Nie dotarli na ten sobór protestanci. Omawiano zagadnienia mające na celu zahamowanie reformacji, czyli zniszczenie tych sił, które dążyły do postępu i rozwoju. Na soborze wydano nowe dekrety o źródłach wiary, o sakramentach świętych. Kościół po przyjęciu uchwał chciał przeprowadzić KONTREFORMACJE.

KONTREFORMACJA - walka przeprowadzona przez kościół w XVI i XVII wieku z nurtem reformacji, połączona z reformami wewnętrznymi kościoła

• zaczęto reformować niższe i średnie szkoły katolickie

• szkoły katedralne - przekształcono w seminaria duchowne

• program szkół klasztornych poszerzono

• zaostrzono dyscyplinę duchowieństwa i wymagania dotyczące jego wykształcenia

• usprawnia się administrację i organizację kościelną.

Kontreformatorzy chcieli wyprzedać reformację. Ruszył V TRYBUNAŁ ŚWIĘTEJ INKWIZYCJI - ogłoszono indeks 7 ksiąg zakazanych.

Powołane zostały nowe wspólnoty i zakony, których zadaniem było nauczanie i kształcenie wiernych.

• Główną rolę w kont reformacji odegrał zakon jezuitów

• głównym zadaniem jezuitów było umocnienie wiary katolickiej

• Jezuici po raz pierwszy założyli szkoły średnie na tak wysokim poziomie. Udało się to dzięki temu, że do zakonu przyjmowano jednostki przeciętne, bardzo zdolne

• Za cel postawili sobie walkę z reformacją, ale walkę poprzez kazania dla młodzieży, bo w nich widzieli przyszłość.

Do XVIII wieku było to szkolnictwo dominujące, rozwijają się szybko w 2 połowie XVI wieku zakon zaczął zakładać własne szkoły średnie zwane kolegiami. Osiągnięciem jezuitów była szczególna troska o nauczycieli. Po raz pierwszy w Europie nauczyciele byli przygotowani w sposób świadomy i zorganizowany

W POLSCE odzwierciedleniem SABORU TRYDENCKIEGO jest SYNOD PIOTRKOWSKI, na którym została wprowadzona w Polsce wiata katolicka.

W POLSCE KONTREFORMACJA wiązała się z podniesieniem roli kleru. W 1668 sejm zabronił występowania od wiary katolickiej pod groźbą kary śmierci

4.13 WYCHOWANIE KATOLICKIEJ ELITY - SZKOŁY JEZUICKIE I INNE ZAKONY
NAUCZAJĄCE

KONTREFORMACJA - KOLEGIA JEZUICKIE

Z czasem, gdy szkolnictwo protestanckie stawało się piastunem nowych idei i rozwoju nauk, państwa katolickie, w dziedzinie szkolnictwa były bezbronne. Dawne szkoły kościelne albo znikały, albo spadały na niski poziom, że nie mogły stanowić dostatecznej przeciwwagi propagandzie szkoły protestanckiej.

Sytuacja się zmieniła gdy pojawili się jezuici. Zakon ten zorganizowany został jako narzędzie odrodzenia kościoła i powetowanie jego strat, zadanych przez reformację. Głównym zadaniem jezuitów było umocnienie wiary katolickiej.

GENEZA I ROZWÓJ JEZUITÓW

Zakon jezuicki został założony w 1537 roku przez żołnierza hiszpańskiego IGNACEGO LOYOLI (1491-1556). Zakon, nazywany „pułkiem Jezusa”, zorganizowany na wzór wojskowy z absolutną władzą generała i posłuszeństwem żołnierzy zakonników. Twórca jego J.L po studiach w Paryżu nabrał głębokiej wiary w skuteczność wychowania

Celem zakonu:

Obok kazania i spowiedzi wychowanie młodzieży miało być jednym z trzech najważniejszych środków umocnienia kościoła.

W 1541 Ignacy Loyda - wybrany został na generała zakonu, opracował z polecenia papieskiego
KONSTYTUCJĘ TOWARZYSTWA JEZUSOWEGO. Rozróżnia ona:

• UNIVERSITATIS - studia generalne i COLLEGIA

• Postanowienie o bezpłatności nauczania w kolegiach

• Swobodne nauczanie spowodowane reformacją przeciwstawili jednolitości form organizacyjnych, metod i treści nauczania (uniformizm)

Jezuici nie stworzyli nowego systemu nauczania, wzorowali się na gimnazjum Sturma i innych szkołach.

W 1599 za generała Klaudiusza Aguaviva wprowadzono jednolite zasady szkolnictwa jezuickiego,
pt. SPOSÓB I URZĄDZENIE NAUK - zasady te przetrwały 233 lat (do 1832). Zasady stworzyły
jednolity system szkolny w Europie trwający ok. 2 wieków.

Praca pedagogiczna Zakonu rozpoczęła się od założenia COLLEGIUM ROMANIUM W RZYMIE.

W latach 1550-1570 zakon jezuicki został wprowadzony do wszystkich państwa katolickiej Europy i zdobył ogromny sukces, już pod koniec wieku mógł chwycić sfer wychowania w całym kościele. Przez wiek XVII wpływ jezuitów gruntował się coraz głębiej i szerzej. Jezuici do końca swego istnienia(1773) pozostają naczelną organizacją wychowawczą w całym katolicyzmie

Popularność JEZUICI ZDOBYLI SOBIE PRZEZ TO, ŻE:

• uczyli za darmo, nie pobierali opłat od uczniów za naukę

• szkoły były utrzymywane przez fundacje - jakie czynili panujący i magnaci

• wychowanie jezuickie starannością i logicznością swego systemu

• szkoła ich budziła zaufanie porządkiem, systematycznością, karnością i zgodnością swojego programu z panującym duchem epoki

Jezuici pominęli całkowicie sprawę wychowania. Zajmowali się szkołą z pobudek religijnych a nie pedagogiczno kulturalnych. Ograniczali się do elity społecznej, chcąc „przywiązać” warstwy wyższe, zwłaszcza szlachtę do Kościoła. Jezuici oddali się przede wszystkim szkolnictwu średniemu

NACZELNIKIEM SZKOLNICTWA JEZUICKIEGO:

• na całym świecie był GENERAŁ zakonu, rezydujący w Rzymie, jemu rektor każdego zakładu przesyłał sprawozdanie i od niego otrzymywał nominację

• PROWINCJAŁ - był nadzorcą szkół swej prowincji

• Rektor - sprawował kierownictwo całego kolegium

• Prowadzenie samej nauki powierzane było „prefektowi studiów”. Uczyli wyłącznie jezuici (jeszcze klerycy, albo już ojcowie)

PRZYGOTOWANIE NAUCZYCIELI

• zakon jezuicki zwracał ogromną uwagę na przygotowanie nauczycieli

• każdy członek zakon musiał kilka lat prowadzić klasy niższe, a po ukończeniu studiów teologicznych klasy wyższe

• pierwszy raz w historii szkolnictwa - wprowadzono coś w rodzaju seminariów pedagogicznych (najstarszy nauczyciel 3 razy w tygodniu pouczał młodych nauczycieli przez godzinę)

• ponadto raz na jakiś czas rektor odbywał konferencję ze wszystkimi nauczycielami w obecności prefekta

ZASADY PEDAGOGICZNE

• znamiennym rysem edukacji jezuitów była jej jednolitość i jednostajność

• przepisy, które opracowano w Rzymie, były bezwzględnie przestrzegane we wszystkich kolegiach

• przepisy były bardzo dokładne i szczegółowe (ujmowały prawie każdy kwadrans czynności szkolnej)

• przepisy postępowania dla prowincjała, rektora, prefekta i nauczycieli

• przepisy nie pozostawiają żadnej wątpliwości, żadnego pola do namysłu, ani możliwości wybrania innej drogi.

• W każdym kolegium jednakowo uczono. Jednego dnia (tego samego), o tej samej godzinie to samo się czyta i omawia we wszystkich kolegiach(w klasie, np. czwartej)

ORGANIZACJĘ SZKOLNĄ JEZUITÓW CECHOWAŁA:

• spójność

• każda klasa realizowała ściśle określony program

• materiał nauczania był utrwalony przez powtórki

• powtórzenie - materiału przerobionego w ciągu tygodnia odbywały się w sobotę

• miesięczny program powtarzano pod koniec miesiąca

• każdy rok nauczania kończył się egzaminem, promocyjnym który miał charakter publiczny, uroczysty - towarzyszyły mu popisy oratorskie młodzieży deklamacje, nagrody, teatr szkolny

TYPEM SZKOŁY JEZUICKIEJ STAŁO SIĘ KOLEGIUM

• znajdowało się w nim dwie kategorie uczniów

• jedno - kandydaci na przyszłych członków zakonu

• drudzy - świeccy, przeważnie przychodzący z miasta na naukę

• najmniejsze kolegium było szkoła gramatyczno - retoryczną trwa 7 lat

• większe kolegia miały jeszcze 2 lub 3 -letnie kursy filozoficzne

• nauka w kolegiach trwała od 7 do 9 lat

PROGRAM SZKOŁY:

• struktura szkoły - jednolita

• program szkoły realizowany w 5 klasie, w których dwie były dwuletnie - pełna szkoła trwałą 7 lat.

- I klasa - infima (2letnia) - uczono elementów łaciny i greki

- II klasa - gramatika - uczniowie poznawali całą gramatykę łacińską i grecką w stopniu
elementarnym

- III klasa - syntaksa - uczniowie doskonalili znajomość obu języków klasycznych na podstawie
tekstów i bajek (Ezopa)

[do nauki gramatyki łacińskiej używano trudnego podręcznika ALWARA. Jezuici polscy
skrócili go i dostosowali do potrzeb młodzieży polskiej. Nowe opracowanie z 1749
przetrwało kasatę zakonu i było używane w szkołach na początku XIX w]

- IV klasa - humanitas - zwana poetycką - historia starożytna i najważniejsze reguły retoryki

- V klasa - retoryka (2 letnia) - gruntowne ujęcie retoryki na podstawie dzieł (Cycerona, Kwintyliana
i Arystotelesa)

We wszystkich klasach gimnazjum - obowiązkowa nauka religii(raz w tygodniu). Nauczano również nieco historii starożytnej, geografii, fizyki, matematyki. Główny cel dydaktyki kolegium - wymowa łacińska - dla jego osiągnięcia stosowano zakaz używania j. ojczystego nawet podczas zabaw i gier

KURSY FILOZOFICZNE

• 2 lata dla osób świeckich

• 3 lata dla osób obierających stan duchowy

• pełny kurs filozofii kończył się metafizyką i etyką

WSPÓŁZAWODNICTWO

Do środków pobudzających ambicje młodzieży należało współzawodnictwo:

• system wyróżnień, nagród i kar

• klasa dzielona na część rzymską (lepszą) i grecką - konkurowali oni w dążeniu do trafnych odpowiedzi, lepszych postępów i ocen

• w tym celu istniała tablica - na której zapisywano pochwały lub błędy każdej strony

• w sobotę lub ostatni dzień miesiąca obliczano wyniki, strona zwycięska stawał się stroną rzymską

Po każdej stronie klasy zasiadali urzędnicy szkolni (najlepiej wywiązujący się uczniowie)

DYKTATOR - to ten który potrafił ocalić honor klasy, w sytuacji gdy nauczyciel zadał klasie trudne
pytanie (ten który odpowiedział na trudne pytanie)

IMPERATOR - (donosiciel) - stojący na czele rywalizujących części klasy (zapisywali
przygotowanie się do lekcji, wykonywania zadań)

AUDYTOR - uczniowie mający dobre postępy w nauce i pilni - pomoc nauczyciela (przechodzili do
szkoły wcześnie, sprawdzali wykonywane zadania i uwagi przekazywali imperatorom

CENZOR - jeden w klasie: jawny albo tajny, zdawał sprawozdanie nauczycielowi, który wyznaczał
kary

• współzawodnictwo - prowadziło do negatywnych skutków wychowawczych: kształtowanie donosicielstwa, braku zaufania, przebiegłości

BUDYNEK SZKOLNY

• dbano o higienę młodzieży

• w ramach rekreacji wprowadzano jazdę konną, tańce, muzykę, śpiew, gry na instrumentach

• ćw. zdrowotne: pływanie, szermierka

KARY

• wprowadzili równowagę między łagodnością a dyscypliną

• karność nie miała się opierać na biciu

• kary cielesne ograniczono do wyjątkowych sytuacji

• wykonywanie kar należało do świeckiego pomocnika zwanego KOREKTOREM

DONOSICIELSTWO

• nie zawahano się przed organizowaniem donosicielstwa

• w 4 kątach klasy znajdowali się tajni szpiedzy, którzy w tajemnicy przed kolegami zapisywali każde uchybienie i podawali to do wiadomości prefekta

Uczniowie obowiązani byli:

• w niedzielę i święta uczęszczać na kazania i nieszpory

• co miesiąc chodzić do spowiedzi

TAKTYKA JEZUITÓW

• przekonywanie rodzin uczniów o wysokim poziomie szkoły (powitalne mowy oratorskie rektora)

• potrafili urobić uczniów (bogatych) by zostali w zakonie

• postawa jezuitów - skromność, pokora, układność, uprzejmość - w stosunku do rodziców

• wychwalanie uczniów (wysyła się do rodziców list pochwalne, dyplomy, tytuły honorowe)

• bezpłatność nauczania

ZALETY KOLEGIÓW JEZUICKICH

• wielka troska o budynki szkolne

• podniesienie rangi nauczycielskiej

• zakonników przygotowywano do tej pracy przez długie lata

• ustalenie dokładnych przepisów dotyczących metod nauczania (podręczniki metodyczne)

WADY

• wychowane w duchu skrajnej nietolerancji

• szerzenie fanatyzmu religijnego

• kształcenie jednostronne - filozoficzno - retoryczne

• uniemożliwienie uczniom i nauczycielom samodzielności myślenia i działania

• oparcie nauczania na nieustannej rywalizacji, na szpiegowaniu i donosicielstwie

• ograniczenie pobytu dziecka w domu (nieufność do rodziców)

• ograniczenie wakacji (starszy uczeń mógł wyjechać na 1 miesiąc)

Byli oni powołani przez kilkanaście lat do przeciwstawiania się rozlewającej po Europie reformacji. Mieli założyć szkoły ciekawsze programowo od szkół różnowierczych. Ślubowali posłuszeństwo papieżowi

SZKOLNICTWO JEZUICKIE W POLSCE

• do polski sprowadził ich biskup warmiński ST. HOZJUSZ (stał na czele kontreformacji w Polsce) w 1564 roku

• swoją działalność rozpoczęli od założenia w 1565 kolegium w Braniewie później kolejne (Wilno, Lwów, Poznań, Gdańsk i inne) XVI w.

• byt jezuitów zabezpieczony przez liczne fundacje

• nauczycielami początkowo byli zakonnicy obcego pochodzenia ale z czasem zastąpili ich krajowcy: wśród nich Piotr Skarga - rektor kolegium poznańskiego

POPULARNOŚĆ

• szkoły jezuickie w Polsce zyskują popularność przez program retoryczno-gramatyczny (kształcą biegłych mówców)

Do popularnych w szkołach jezuickich w Polsce środków pobudzających ambicje młodzieży należało współzawodnictwo.

Szkolnictwo jezuickie w Polsce rozwinęło również specyficzne formy pracy wychowawczej: TEATR SZKOLNY, SEJMIKI SZKOLNE

TEATR

• uroczystości rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego, przedstawienia teatralne

• teatr obejmował trzy płaszczyzny: życia religijnego, szkolnego i politycznego

• widowiska teatralne i charakterze religijnym odbywały się w czasie 5 głównych świąt: Boże Narodzenie, Wielkiego Postu, Wielkanocy, Bożego Ciała, Popielca

• teatr miał być sprawdzianem opanowania przez młodzież sztuki wymowy, znajomości historii biblijnej i dziejów starożytnych

SEJMIKI SZKOLNE

• upowszechniały formę wychowania obywatelskiego

• odwzorowywały autentyczne sejmiki szlacheckie

• ustalano temat obrad, wybierano marszałka, następnie odbywały się obrady, czasem dochodziło do głosowania.

Koronę szkolnictwa jezuickiego w Polsce stanowiła Akademia Wileńska, utworzona w 1578 - miała dwa wydziały: sztuk wyzwolonych i teologii.

W POLSCE szkoły jezuickie zaczęły powstawać już po przybyciu, w końcu XVI wieku dysponują 11 szkołami w tym jedną akademicką w Wilnie. Największe znaczenie polityczne w kraju osiągnęli za panowania ich gorliwego protektora Zygmunta III (1587-1632). Obok kolegiów prowadzili: * seminaria pedagogiczne, *seminaria diecezjalne, *krótsze kursy filologii i teologii.

Ponadto utrzymywali konwikty szlacheckie i bursy dla ubogich uczniów

• w XVII - liczba szkół wzrasta

• XVIII - nastąpiły zmiany w ideologii szkoły i programach większe zmiany, pod wpływem prądów reformanistycznych w wychowaniu i modyfikacji w szkolnictwie pijarskim, dokonywali dzięki Stanisławowi Konarskiemu

• W chwili kasacji zakonu w 1773 w Polsce było * 66 szkół jezuickich, z czego na prowincję polską przypadało 35,a na prowincję litewską 31 szkół.

KONSERWATYZM szkoły jezuickiej, nie pozwalający na dostosowanie się do zmian zachodzących w nauce i życiu poszczególnych narodów stał się największym źródłem jego upadku.

• Jezuici założyli akademie we:

• Lwowie w 1759 ( uzyskali przywilej jana kazimierza w 1661)

• Poznaniu w 1678 (od Jana Sobieskiego)

Przed I rozbiorem polski towarzystwo jezusowe prowadziło 17 szkół wyższych, 20 na poziomie średnim

Na Litwie 30-35 tyś uczniów

1773 - w Polsce było prawie 1200 kapłanów, około 600 kleryków

KLEMENS XIV - w 1773 skasował zakon jezuicki

4.14 EKSPANSJA JEZUITÓW, WSPÓŁZAWODNICTWO Z UNIWERSYTETEM KRAKOWSKIM - KOLONIE AKADEMICKIE, AKADEMIA ZAMOJSKA, AKADEMIA WILEŃSKA.

EKSPANSJA JEZUITÓW:

• jezuici stojąc u szczytu powodzenia, zapragnęli ująć w swe ręce całość szkolnictwa krajowego i wyprzeć akademię z jej uprzywilejowaniem stanowiska

• jezuici nie przestali na rozbudowie kolegiów, ale chcieli mieć swoje wpływy na szkolnictwo wyższe

• w Wilnie 1578, Lwowie i Poznaniu 1573 - rektor ksiądz Jakub Wujek

• jezuici też chcieli przejąć A.K, toczą z nią wojnę wprawdzie energiczny opór uniwersytetu, wspieranego przez biskupa Piotra Myszkowskiego nie dopuścił do opanowania uniwersytetu przez zakon co uczyniłoby zeń uczelnię zakonną

• akademia wyszła z tej walki zwycięsko, ale trochę upadła, bo skierowała całe siły uczelni w jej obronie przed zabiegami jezuitów, co osłabiło to potencjał naukowy uniwersytetu

Również spory z jezuitami prowadzili pijarzy o prawo zakładania szkół w poszczególnych miejscowościach.

• rozgorzała walka między współzawodniczącymi zakonami

• spory te nie wychodziły na korzyść szkolnictwa i nauki

• konkurenci marnowali energię na zabiegi i intrygi, poniżali się

• uczyli w gruncie rzeczy wszyscy jednakowo

AKADEMIA KRAKOWSKA I JEJ KOLONIE

• po świetnym rozkwicie U.K w wieku XV, następne stulecie przyniosło jej poważny kryzys

• A.K odrzucała humanizm i protestantyzm. Nie stanęła na czele wojującego obozu katolickiego. W ten sposób wymknął się z jej rąk ster życia umysłowego w narodzie

• Była nieufna wobec wszelkich nowości(w utrudnianiu wykładu z j. greckiego i hebrajskiego) - to było przyczyną że biskupi i królowie postanowili sprowadzić uczonych zagranicznych. Nie przyniosło to jednak większego wpływu. Frekwencja młodzieży bardzo spadła.

• Dopiero wpływ Jana Zamoyskiego, oraz wzrost szkół jezuickich (którzy potrafili przystosować się do prądu humanistycznego), spowodował reformę działu filozoficznego (za rektorstwa Jakuba Góreckiego w 1579):

• dopuszczono gramatykę grecką i hebrajską,

• pozwolono wykładać mówców, poetów i historyków według dowolnego wyboru z zastrzeżeniem, że do uzyskania stopni konieczna jest filozofia Arystotelesa (większa swoboda wykładów)

• reforma jednak przyszła za późno:

• wydział medycyny w XVII w - podupadł

• prawniczy - nie umiał systematycznie wykładać prawa krajowego

• filozofia była mało samodzielna - nie przyjęła teorii Kopernika

Akademia nie zdawała sobie sprawy ze swego zacofania, przypisywała sobie przywilej uprawniania studiów wyższych. Walczyła zaciekle z jezuitami, co wyczerpało jej siły i fundusze. Mistrzowie akademicy zamiast wydawać dzieła naukowe, zapełniali prasy polemikami i oskarżeniami przeciwko jezuitom. Pożyteczniejszym dla kraju następstwem tego współzawodnictwa było powstanie tzw. KOLONII AKADEMICKICH

Akademia odrzucała, że może podnieść swoje znaczenie w kraju opiekując się szkolnictwem prowincjonalnym

-Aby odciążyć się od nie dość przygotowanej młodzieży przygotowanej młodzieży plejbejskiej do wyższych studiów, otworzyła SZKOŁĘ WSTĘPNĄ w 1588, nazwaną później od swego dobroczyńcy imieniem Nowodworskiego(gimnazjum do dziś istnieje)

-W 1603 ustalono, że będzie ona szkołą pośrednią między parafialną a uniwersytetem

Szkoła wstępna (kolegium) miała formę 4-letnią, uczono gramatyki, retoryki, poetyki, dialektyki z matematyką. Szkoła ta różniła się tym od jezuickiej, że:

• Gramatyki uczono zwięźle i krócej

• Uwzględniono matematykę

• Wprowadzono naukę historii polskiej

• Uczono też greki

Była to PIERWSZA KOLONIA AKADEMICKA, do której zaczęła napływać szlachta (została dobrze przyjęta przez społeczeństwo). Profesorowie akademii układali do tej szkoły podręczniki i dbali o jej poziom. Z profesorów akademickich wybierano co 3 lata dyrektora.

Dobry przykład zachęcił do naśladowania. Biskup poznański wezwał akademię w 1616 do urządzenia takiego kolegium w Poznaniu. Tworzono następne kolegium w Białej Podlaskiej, Ołynie, Gnieźnie, Bieczu, Sierakowie. Pod koniec XVII wieku tworzą się w nowym Korczynie, Pińczowie, a także przekształcają się w stare szkoły w Lwowie i Chełmie.

Akademia kierowała tymi szkołami, dostarczała im dyrektorów i profesorów, zarządzała ich funduszami i ustanawiała przepisy.

Kolonie te uczyły młodzież ubogą, plebejską tworząc z nich wartościowych studentów

AKADEMIA ZAMOYSKA (1542-1605)

Fundator JAN ZAMOYSKI, hetman wielki koronny i kanclerz wykształcony we Włoszech i w Paryżu, był rektorem uniwersytetu w Padwie. Początkowo usiłował zreformować U.K - te plany okazały się nierealne. Powstał zamiar ufundowania własnej szkoły, która miała być wyższą uczelnią i kształcić młodzież w duchu państwowym. W końcu 1594 roku papież Klemens VIII specjalną bullą zatwierdził projekt, opartej na fundacji hetmana, Akademii Zamoyskiego w 3 wydziałach: sztuk wyzwolonych, prawa, medycyny, z upoważnieniem do nadania stopni akademickich. Bulla zezwala również na zorganizowanie drukarni przy akademii(nadaje prawa i przywileje akademickie)

ORGANIZACJA UCZELNI

• była dwustopniowa, stopień niższy to wprowadzenie do właściwych studiów wyższych

• kurs niższy (zwany elementarnym) - to 3 klasy - stanowi 5 letnią niższą szkołe średnią. Naukę rozpoczynają chłopcy od 7 lat

I klasa - nauka pisania, czytania w języku polskim (wg ortografii J. Kochanowskiego), nauka,
j. łacińskiego i greckiego

II klasa - 2 letnia - pogłębienie umiejętności czytania (polski, greka, łacina)

III klasa - 2 letnia - retoryka - poświęcona początkom filozofii i wymowy. Uczniowie opracowywali
ćw. w języku łacińskim, greckim i polskim. Przyswajali na pamięć ciekawsze sentencje
retoryczne oraz podstawowe pojęcia filozoficzne.

Po ukończeniu 5 letniej szkoły niższego stopnia młodzież (13 lat) rozpoczyna kurs akademicki w ramach 7 katedr

- pierwsze 4 katedry prowadziły - poszerzony kurs: arytmetyki, geometrii, logiki, metafizyki, filozofii
naturalne czyli nauk przyrodniczych i medycyny, retoryki

- teoretyczne i praktyczne przygotowanie do życia publicznego pogłębiały katedry filozofii moralnej
i polityki, oraz dwie katedry prawa rzymskiego i feudalnego oraz prawa polskiego.

- w wykładzie filozofia opierała się na Arystotelesie:

- w wykładzie polityki - pisma polityczne Cycerona

- w wykładzie z prawa polskiego - zaznajamiały słuchaczy z organizacją władzy państwowej,
sądownictwem polskim oraz z administracją państwa

Wykształcenie ucz. Było teoretyczne i praktyczne (praktyczne zastosowanie wiadomości)

metody nauczania były nowoczesne - wiele uwagi poświęcano powtarzaniu wiadomości

Akademia Zamoyska - była uczelnią nowoczesną. Po śmierci fundatora (1605) - akademia stała się typową szkoła średniowieczną, zwłaszcza po utworzeniu w połowie XVII wieku ketedry teologii, kiedy zaczęto kształcić przede wszystkim księży (1648).

Na uwagę zasługuje jej pierwotna organizacja. Na czele akademii stał REKTOR, DZIEKAN, KWESTOR i 4 RADNYCH. Władze były wybieranie przez profesorów i 5 przedstawicieli młodzieży (nacji polskiej, litewskiej, ruskiej, prusko - inflacyjnej cudzoziemskiej.

Był to pierwszy przypadek udziału młodzieży w zarządzie uczelni od czasów Kazimierza Wielkiego. Nadzór nad Akademią sprawiał biskup chełmiński jako kanclerz. Cały kurs nauki trwał 11 lat od 7 - 18 roku życia.

AKADEMIA WILEŃSKA 1578

• założona przez jezuitów. W 1578 założyli na mocy przywileju wydanego przez Stefana Batorego, a potwierdzonego przez papieża Grzegorza XIII, drugą wyższą uczelnię w Polsce

• pierwszy rektor - ks. Piotr Skarga (1579-1581)

• składa się z 2 wydziałów:

• sztuk wyzwolonych (filozoficznych)

• teologii

• struktura uczelni zawężona

CELEM było:

• zwalczanie różnowierstwa

• uprawnianiu katolicyzmu (upowszechnianiu) wśród ludności prawosławnej

• w tym duchu kształcono kadry zakonne

• wydawano pisma religijne w drukarni akademickiej

• w celu łatwiejszego dotarcia do ludności litewskiej podjęto studia nad j. litewskim, czego owocem było opracowany (przez Kazimierza Szyswida) słownik łacińsko-polsko-litewski i gramatyka j. litewskiego

• liczba studentów nie była duża - 600 - 800 osób

• 1640-1655- największy rozkwit uczelni kiedy otworzono wydział prawa i medycyny

• jezuici przygotowali i otworzyli pierwsze obserwatorium - służyło pomocy gospodarczej

• obliczenia geograficzne, kartograficzne

• posiadało bogatą bibliotek, której całe swe zbiory ofiarował Zygmunt August

• była drukarnia i zbiory przyrządów fizycznych

• istniały bursy oraz fundusze dla wspierania uboższych

• nauka bezpłatna, zdolniejszych uczniów wysłano na studia zagraniczne na koszt Akademii

• na początku XVII wieku uczelnia podupada na skutek wojen i epidemii

4.15 NARODZINY NOWOŻYTNEJ MYŚLI PEDAGOGICZNEJ (M. KOPERNIK,
KARTEZJUSZ, GALILEUSZ)

NARODZINY NOWOŻYTNEJ MYŚLI PEDAGOGICZNEJ

• wiek XVII i początek XVIII wieku (zwrot ku realizmowi)

• oświecenie rozwinęło się w Europie w XVIII wieku, ale jego podstawą był dorobek filozofii i nauk XVII

• już druga połowa XVII wieku jest okresem znaczących przemian:

• nowe wynalazki w technice

• tworzenie potęg kolonialnych

• rozwój mechaniki, tkactwa, górnictwa, metalurgii, medycyny

Przemiany te w zauważalny sposób wpłynęły na życie człowieka, jak również wzmogły zainteresowanie mało znanym światem przyrody, gł.. Anglii, Holandii, we Włoszech.

Nastąpiło zjawisko odwracania się wykształconego społeczeństwa od klasycznych wzorów s stronę nauk przyrodniczych.

Cechy charakterystyczne czasów nowożytnych:

1. wzmożona walka z ustrojem feudalnym

2. rozrastanie się gospodarki kapitalistycznej

3. rozwój życia gospodarczego

Na tworzącą się myśl pedagogiczną miała wpływ angielska filozofia sensualistyczna (Franciszek Bacon 1561-1626) i francuska filozofia racjonalistyczna (Kartezjusz) 1596-1650

Wiek XVII był epoką wielkich systemów filozoficznych opartych na dorobku nauk matematycznych i przyrodniczych system ten miał charakter naturalistyczny i racjonalny.

KARTEZJUSZ - 1569-1650

• filozof, matematyk i fizyk francuski

• krytycznie ocenił swoje wykształcenie szkolne w kolegium jezuickim, jego ścisły umysł nie znalazł tam zadowolenia

• rektor uczelni toruńskiej 1660-1661

• nie był pedagogiem, nie interesował się sprawami szkolnymi, wychowawczymi, jednak wydana przez niego w 1637 „ROZPRAWA O METODZIE” jest w cz I jest dużym rozdziałem pedagogiki

• ustalił on 4 zasady, na których powinien opierać się umysł ludzki w poszukiwaniu prawdy:

1. nie uznawać żadnej rzeczy za prawdziwą, dopóki się nie uzyska przekonania, że taka jest

2. dzielić każdy trudny problem na ile tylko można mniejszych części, ile wymaga całkowite rozwiązanie

3. prowadzić tok myślenia wg określonego porządku, zaczynając od przedmiotów najprostszych i przechodząc do coraz bardziej złożonych

4. robić za każdym razem obliczenia i sprawdzenia, by być stale pewnym, że niczego nie pominęliśmy

• zainteresowania Kartezjusza sprowadzały się tylko do świata materialnego

• na pierwszym planie była dobra metoda, która gwarantuje pozytywne rezultaty pracy szkolnej

• uważał, że nawet najlepsza metoda nie wystarcza ze względu na różnice indywidualne uczniów (to nauczyciel powinien dostosować metodę do ucznia)

Na pierwszym planie była dobra metoda, taka która gwarantuje pozytywne rezultaty pracy szkolnej.

MIKOŁAJ KOPERNIK 1473-1543

GALIEUSZ 1564-1642

4.16 DEGENERACJA SZKOŁY HUMANISTYCZNEJ W XVII WIEKU, W POSZUKIWANIU NOWYCH DRÓG - JOHN LOCKE, JAN AMOS KOMEŃSKI (1592-1670) - czasy nowożytne

DEMOKRACJA SZKOŁY HUMANISTYCZNEJ W XVII WIEKU

• wpływ nowej filozofii pojawiają się hasła zgodności z naturą, zwrot ku naturze - ku metodą postępowania natury

• skrócenie i ułatwienie nauki łaciny

• konieczność uczenia języka ojczystego

• najwybitniejsi pedagogowie domagają się nowego programu wychowawczego, bardziej realnego i przydatnego do życia, sprawiedliwości i równouprawnienia w oświacie, nowych form i metod nauczania itd.

W okresie od połowy XVII do końca XVIII europejską myśl pedagogiczną można było sprowadzić do 3 nurtów:

1.nurt demokratyczny - domagający się powszechnej, bezpłatnej oświaty dla wszystkich dzieci bez
względu na pochodzenie i wiek J. A. Komeński.

2.arystokratyczno - burżuazyjny - reprezentował interesy zwycięskiej burżuazji angielskiej, która
zdążyła już dojść do porozumienia z arystokracją - Johna Locke'a - jego ped.
miała charakter elitarny i klasowy

3.naturalizm pedagogiczny - naturalizm zrywał z całą dotychczasową tradycją wychowania, jako
procesu urabiania na wzór. Istotą wychowania jest samo rozwój natury
dziecka, która nie może być urobiona czy dopasowywana do jakichkolwiek
modeli - Jan Jakub Rousseau

Te nurty reprezentowane przez wybitnych myślicieli, wywarły ogromny wpływ na rozwój myśli pedagogicznej XIX i XX.

JAN AMOS KOMEŃSKI (1592-1670)

• określany jest mianem ojca pedagogiki nowożytnej

• urodził się na Morawach

• należał do braci Czeskich, grupy religijnej, wywodzącej się od dawnych husów

• w 1628 na skutek prześladowań braci czeskich, Komeński opuszcza kraj i przybywa do Polski, gdzie przez wiele la pracował jako nauczyciel, a następnie rektor słynnego gimnazjum w Lesznie

• pobyt w Lesznie to okres najbogatszy w jego twórczości tu opracował swe najważniejsze dzieła pedagogiczne tj:

• „Wielka dydaktyka” - 1632

• „Drzwi języków otworzone” - 1631

• „Świat zmysłowy w obrazkach” - 1633

„WIELKA DYDAKTYKA”

• pierwszy całkowity system pedagogiki w literaturze europejskiej

• sztuka uczenia wszystkiego i wszystkich

• na wstępie - zwraca się do państwa,, ????, kierowników szkół-przedstawia nędzny stan moralny i umysłowy, upadek ludzkości, wzywa do ratunku przez odpowiednie wychowanie młodzieży

I część - cel, istota, możliwości i konieczności wychowania. Ukazuje wady istniejących szkół, konieczność ich poprawy

II część - rozwija właściwy system dydaktyczny: dydaktyka ogólna, metodyka szczegółowa języków, nauk ścisłych i sztuk

III część - zasady wychowania religijno-moralnego i karności szkolnej

IV część - uzasadnia szczegółowy plan organizacji szkół

Zakończenie - potrzeba dobrych n-li, uposażenia ich i opracowania dobrych podręczników

• projektowana przez Kamińskiego drabina oświatowa obejmuje okres do 24 roku życia i podzielona jest na cztery 6-letnie stopnie:

• szkołę macierzyńska (okres dziecinny)

• szkołę elementarną (okres chłopięcy)

• gimnazjum (okres młodzieńczy)

• akademię (okres dojrzewającej męskości)

SZKOŁA MACIERZYŃSKA - do końca 6 roku życia

• wychowanie planowe powinno rozpoczynać się tuż po urodzeniu dziecka

• terenem wychowania była rodzina, a wychowawczynią matka

• wychowanie w tym okresie ma zapewnić dziecku prawidłowy rozwój fizyczny, wyposażyć je w podstawowe pojęcia moralne, oraz doprowadzić do pełnego rozwoju tak by dziecko po ukończeniu 6 lat mogło rozpocząć naukę w szkole elementarnej

• należy dbać o to, by dziecko sprawnie posługiwało się jeżykiem ojczystym i przyswoiło podstawy elementarnego wykształcenia

• wolny dobór zabawek, nauka piosenek, recytacja wyrazów i ich poprawne akcentowanie, rysowanie, zabawa, budowanie, robótki ręczne

• WYCHOWANIE MORALNE - bardzo ważne - dobre obyczaje poprzez przykłady (naśladownictwo), pouczenia a w potrzebie kary, oraz rozwijanie takich cnót jak: umiarkowanie, czystość, posłuszeństwo, dobroczynność, grzeczność

• Poleca już od 4 roku życia uczyć dziecko na pamięć katechizmu

• W czasie nauki macierzyńskiej należy wzbudzić u dziecka chęć do dalszego kształcenia, rozwinięcie rozumu dziecka do pewnego stopnia

• Powinno istnieć w każdym domu, rodzinie

SZKOŁA ELEMENTARNA - od 6 do 12 roku życia

• szkoła powszechna, obowiązkowa dla wszystkich dzieci (niezależnie od środowiska, zamożności, statutu społecznego rodziców), zarówno dla chłopców jak i dziewcząt, powinna istnieć w każdej miejscowości

• to szkoła języka ojczystego, gdyż nauka w niej odbywa się w języku ojczystym

• program tej szkoły ma charakter ogólny i wszechstronny, wystarczający dla tego, kto nie może się dalej kształcić

• całość wiedzy dostosowana do potrzeb późniejszego życia

• uczono w języku ojczystym: umiejętność czytania, pisania, gramatyki, śpiew, religia, moralności, polityki (wiadomości stosunków gospodarczych i państwowych)

• zarys historii powszechnej, głównych wiadomości z geografii, wiadomości o rzemiosłach - miało to zapewnić dzieciom zrozumienie bliższego i dalszego środowiska, zapoznać z własnym krajem, oraz ułatwić wybór zawodu

GIMNAZJUM - szkoła średnia, szkoła łacińska - od 12 - 18 roku życia

• powinna być w każdym mieście, miała być drogą do studiów wyższych

• przyjmować wszystkich chętnych i zdolnych uczniów

• była to szkoła łacińska, ale jednym z przedmiotów nauczania był język ojczysty

• miała zachować szerszy zakres przedmiotów realnych: fizykę, matematykę, astronomię, historię naturalną, w której skład wchodziła zoologia, botanika, elementy geologii, ponadto gramatykę, retorykę, dialektykę, etykę

• była to szkoła filologiczna, obowiązywały 4 języki, łącznie z hebrajskim

• oparcie dydaktyki na porządku natury (przyrody):

• w naturze szukać wzorów postępowania i analogii

• wysuwa postulat poglądowości (najpierw rzeczy potem pojęcia)

• poznanie ogółu przez znajomość szczegółów - rozumienie najpierw istoty zagadnienia

• gruntowne poznanie

• praktyczne zastosowanie wiedzy, związek nauki z życiem

• unikać przeciążenia nauką materiał dostosować do wieku i możliwości ucznia

• przedmioty powinny być wzajemnie powiązane

WYGLĄD BUDYNKÓW - pomieszczenie jasne, schludne, teren wokół - place do zabawy, ogrody

NAJWAŻNIEJSZE POGLĄDY PEDAGOGICZNE KAMIŃŃSKIEGO

1. wierzy w moc wychowania i wykształcenia (każdego można wyuczyć)

2. domaga się powszechnego nauczania i wychowania (dla wszystkich)

3. opracowuje system jednolitego szkolnictwa

4. opracowuje nowy program wykształcenia i nowy układ materiału programowego(najpierw nauka w j. ojczystym potem w łacińskim), program nauczania ma obiąć to co potrzebne (czytanie, pisanie, liczenie, mierzenie, śpiewanie)

5. tworzy i uzasadnia podstawy organizacji pracy szkolnej w klasie - system lekcyjny

• każda szkoła podzielona na 6 klas, osobnych

• nauka podzielona na godziny lekcyjne

6. dokonuje dokładnej analizy procesu nauczania i formułuje nowe podstawowe zasady nauczania wychodzi z założenia, że:

• człowiek jest częścią przyrody, a więc podlega jednym i tym samym prawom

• jeżeli wychowanie i wykształcenie ma być skuteczne, nie można ignorować naturalnych właściwości człowieka

• warunkiem skuteczności kształcenia jest znajomość ludzkiej natury

POSTULATY SKUTECZNEGO NAUCZANIA

• naukę rozpoczynać możliwie wcześnie

• dziecko do nauki przygotować

• naukę stopniowo posuwać na przód

Formułuje więc zasady:

• łatwego nauczania i uczenia się

• gruntowności w nauczaniu i uczeniu

• skracania i przyspieszania nauki

„Otwarte drzwi języków” - zarzuca tradycyjną metodę nauczania języka poprzez przyswajanie reguł gramatycznych. Praktyczna metoda nauczania

„Świat zmysłowy w obrazach” - treść czytanki zawierała opis i wyjaśnienie wszystkich szczegółów na obrazki (150 drzeworytów) - metoda poglądowa

JOHN LOCKE - 1632 - 1704

• autor „MYŚLI O WYCHOWANIU”, które wywarły wpływ na poglądy wielu pedagogów

• ideałem wychowania jest dżentelmen, światowiec. Dotyczy to warstw wyższych, wychowani stanów

Jego dzieła:

„Listy o tolerancji”

„Rozprawa o rządzie”

„Badania nad rozumem ludzkim”

„Myśl o wychowaniu” 1693 - przyniosła autorowi popularność składa się z 3 działów:

1. „O zdrowiu” - wychowanie fizyczne

2. „O charakterze” - wychowanie moralne

3. „O wiedzy” - wychowanie intelektualne (umysłowe)

WYCHOWANIE FIZYCZNE - oparte na hartowaniu (jako główna część tego wychowania)

WYCHOWANIE MORALNE - oparte na honorze (jest zdecydowanym przeciwnikiem bicia dzieci,
lepiej stosować nagrody, potępia szkołę angielska)

WYCHOWANIE INTELEKTUALNE - wiedz użyteczna praktyczna. Wychowanie powinno
ułatwić pracę zawodową, wdrażać do obcowania w dobrym towarzystwie, edukacja
domowa - wyższość wychowania domowego - nad szkolnym

Dążył do wyrugowania z procesu nauczania nudy i atmosfery bezmyślnego przymusu, stawiał nauczycielowi wysokie wymagania jak też wyprzedzające epokę żądania pod adresem rodziców

JAN JAKUB ROUSSEAU

• twórca pedagogiki naturalistycznej

• poglądy wyłożył w dziele „Emil, czyli o wychowaniu”

• wychodzi z założenia, że ludzie rodzą się dobrzy i równi sobie. Dobrymi, równymi i szczęśliwymi byli z natury.

• Celem wychowania nie jest urabianie wedle przyjętych wzorów, nie jest też przygotowaniem do określonego zawodu

• Wychowanie ma kształtować człowiek poprzez wyzwolenie jego naturalnych, spontanicznych i indywidualnych sił

• Zadaniem wychowawcy jest umożliwienie samoistnego rozwijania się:

• Do 12 roku życia - dziecko spędza czas na swobodnej zabawie i ćwiczeniach fizycznych

• Od 12 - dla chłopca systematycznego nauka wiedzy użytecznej

• Od 12-16 - opanować program szkoły elementarnej i średniej

• wychowanie zgodne z naturą też dla kobiet - istotą kobiety jest wdzięk, a główną rolą społeczną - żony i matki. Kobiety uczyć jasnego myślenia i poprawnego formułowania sądów. Nie można z niej robić mężczyzny

GŁÓWNE POSTULATY PEDAGOGICZNE

• poznanie psychiki dziecka

• wyrażanie miłości i szacunku dla jego osoby

• zagwarantowanie dziecku swobody działania wg zainteresowań i skłonności

• uznanie samodzielności, działania i pracy dziecka

• podporządkowanie procesu wychowania etapom naturalną rozwoju dziecka

ZABÓR PRUSKI - WIELKIE KSIĘSTWO POZNAŃSKIE

I - ROZBIÓR 1772

II - ROZBIÓR 1793

III - ROZBIÓR 1795

W kolejnych trzech zaborach obszary ziemi etnicznej polski włączone zostały do Prus:

I i II rozbiór: Wielkopolska, Pomorze, Kujawy, Mazowsze aż do Warszawy.

III rozbiór - obszar między Wisłą, Niemnem i Bugiem (tzw. Prusy Nowo - Wschodnie)

1.POLITYKA PRUS WOBEC POLSKIEJ OŚWIATY W LATACH 1795-1807

Na całym tym terenie Prusy rozpoczęły eksterminację szkolnictwa polskiego, które usiłowało kontynuować działalność po upadku państwa.

Wcześnie rozpoczął się ten proces na Śląsku, który włączony został do Prus na podstawie traktatu pokojowego zawartego z Austrią w 1763 roku.

Cały ten obszar pod względem etnicznym cechowała olbrzymia przewaga ludności polskiej. Jedynie szlachta i zamożne mieszczaństwo posługiwało się językiem niemieckim. Lud nie znał niemieckiego, co utrudniało germanizację szkolnictwa elementarnego.

ŚLĄSK

- pod względem oświatowym był to obszar zróżnicowany. Na Śląsku funkcjonowało jedynie
szkolnictwo elementarne ze starą średniowieczną organizacją i strukturą programową przy parafiach katolickich i luterańskich. W szkołach parafialnych, uczono: czytania, pisania, rachunków, śpiewu kościelnego.

• Za Fryderyka II ustawa szkolna z 1763 ustala:

• Obowiązek szkolny

• Sankcje za nie posyłanie dzieci do szkoły

• Głównym celem tej szkoły było nauczanie języka niemieckiego i posłuszeństwo wobec władzy państwa

- szkół jednak było mało, brakowało nauczycieli znających języka niemieckiego. Nauczycieli nie
znających go usuwano

- przyniosło to też niezadowolenie i niechęć ludności polskiej do języka niemieckiego

- nacisk germanizacji na Śląsku zelżał na przełomie XVII i XIX wieku, by nie rozbudzać w upartych
Polakach (uparcie strzegli mowy polskiej), chęci powstania przeciwko nim

Jedyną z form przeciwstawienia się germanizacji było:

- upowszechnienie na Śląsku wydawnictwa polskich m.in. elementarzy, czasopism: „Szkoła Polska”,
„Dziennik Domowy”, „Rok”

- rozwinął się ruch wydawniczy popularyzujący wiedzę z dziedziny gospodarstwa, rolnictwa i ochrony
zdrowia. Wiele tych wydawnictw - drukowano we Wrocławiu

Widząc niepowodzenia bezwzględnej germanizacji

- rząd pruski w 1821 wydał zezwolenie na organizowanie w czysto polskich regionach Śląska szkół parafialnych w języku polskim do nauczania

• bezwzględny zakaz języka polskiego w innych szkołach poza ludową

• kursy zawodowe i szkoły niedzielne prowadzone w języku niemieckim

Na obszarach włączonych do Prus

• po I rozbiorze Polski - funkcjonowały dawne szkoły polskie sprzed okresu reformy

• po II i III rozbiorze - szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej (Pruskie władze oświatowe nie taiły podziwu dla poziomu szkół KEN - początkowo zezwala na ich działalności)

• FRYDERYK WILHELM III - (po objęciu jego rządów) zaczęto przygotowywać program reformy szkolnej dla ziem polskich:

• Ograniczenie liczby szkół średnich, a tym samym utrudniał młodzieży uzyskanie wyższego wykształcenia

• Rozbudowę szkół elementarnych dla dzieci chłopskich i mieszczańskich

Do realizacji tej reformy nie doszło od razu:

- wizytator szkół polskich - JERZY SAMUEL BANDTKIE - wrocławski pedagog przedłożył
władzom memoriał:

• wysoko ocenił stan szkolnictwa polskiego

• sformułował poglądy, że należy utrzymać szkolnictwo w języku polskim, aby nie spowodować wzmożenia oporu Polaków

- ogólna sytuacja polityczna oraz wieści o liberalizacji oświatowej Cara Aleksandra I skłoniły władze
pruskie do zaniechania projektów bezwzględnej germanizacji

- wpływ na tę decyzję miało również to, że pod zaborem pruskim była Warszawa - dla polaków
centralny ośrodek życia narodowego, kultury i nauki

• 1800 utworzono Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk

• Jan Albertrandi - prezes towarzystwa

• Członkowie m.in.: Czartoryski, J. Potocki, J. Krasicki, J. Śniadecki, S. Staszic

• Towarzystwo skupiało elitę intelektualną z całego kraju

- z inicjatywy TPN powstało za zgodą władz pruskich KRÓLEWSKIE LICEUM WARSZAWSKIE - 1804

• szkoła średnia o rozszerzonym programie o strukturze 3 poziomowym:

• kursy przygotowywujące (biegła znajomość język niemieckiego)

• właściwa szkoła średnia (literacka) - 6 klasowa

• kursy poboczne (szkoła handlowa, seminarium nauczycielskie)

PROGRAM SZKOŁY ŚRENDIEJ 6 klasowej:

• 2 lata - klasy z językiem polskim i klasy z językiem niemieckim

• od 3 klasy - nauka odbywała się w języku niemieckim.

Szkoła oparta na koncepcji neohumanistycznej, z ogromną przewagą języków obcych:

• 5-obowiązkowych (polski, niemiecki, francuski, łaciński, grecki)

• 4 nadobowiązkowe (angielski, hebrajski, rosyjski, włoski)

• uczono przedmiotów matematyczno-przyrodniczych (mat, chemia, fizyka, geografia, technologia)

• ogólnych - filozofia, estetyka, nauki moralne, religia

• prowadzono kursy tańca, jazdy konnej i muzyki

Dyrektorem był Samuel Bogumił Linde

Na początku XIX wieku na rdzennie Polskich terenach wystąpił proces aktywności narodowej i społecznej.

2. SZKOLNICTWO, OŚWIATA W WIELKIM KSIĘSTWIE POZNAŃSKIM W LATACH 1815-1918 - OKRES LIBERALIZACJI POLITYKI WŁADZ PRUSKICH WOBEC SZKOLNICTWA POLSKIEGO W LATACH 1815-1830

Wielkie Księstwo Poznańskie:

• powstało na zachodnich obszarach KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO

te ziemie na mocy traktatu pokojowego w Wiedniu nie weszły, w skład Królestwa Polskiego

• władze pruskie ustanowiły tzw. Wielkie Księstwo Poznańskie

SZKOLNICTWO

• na obszarach Wielkiego Księstwa Poznańskiego, rząd pruski otrzymał w spadku nieźle rozwinięte elementarne szkolnictwo polskie, znajdowało się tam 456 szkół.

• Władze pruskie deklarowały:

• Poszanowanie praw języka polskiego w szkołach

• Utrzymanie szkół z polskim językiem nauczania na obszarach czysto polskich

• Posługiwanie się językiem polskim w urzędach i sądownictwie

• Dostęp Polaków do urzędów państwowych

• te zapewnienia stosowano krótko i tylko do szkół elementarnych

SZKOŁY ELEMENTARNE

- szkoła elementarna była podporządkowana władzom państwowym (sądzono, że będzie stanowić skuteczne narzędzie wychowania lojalnych poddanych, oraz że zapewni armii pruskiej rekrutów)

- w pierwszych latach nastąpił dwukrotny wzrost szkół elementarnych

- rządy pruskie faworyzowały szkoły niemieckie

POZIOM SZKÓŁ ELEMENTARNYCH POLSKICH

• niski poziom szkół na wsi

• budynki - nie przystosowane do szkolnictwa

• niewystarczające wyposażenie w pomoce naukowe

• brak kandydatów na nauczycieli, którzy mieli niskie płace (np. zdarzało się, że pastuch otrzymał wyższe wynagrodzenie niż nauczyciel)

• w miastach sytuacja materialna nauczycieli szkół, jest znacznie lepsza

KSZTAŁCENIE NAUCZYCIELI

• kształcenie nauczycieli dla szkół polskich zajmowało się jedynie 2-letnie seminarium nauczycielskie w Poznaniu, które:

• organizowało wakacyjne kursy dokształcające dla nauczycieli szkół ludowych

• program nauki:

• przedmioty ogólne

• kursy pedagogiki, dydaktyki, muzyki

• praktyki pedagogiczne w szkole ćwiczeń

• ćwiczenia w zakresie ogrodnictwa (obowiązkowe)

• językiem wykładowym na początku był język polski, a od 1824 - już język niemiecki(nastał okres wzmożonej germanizacji)

SZKOŁY ŚREDNIE

-jedna szkoła średnia [zachowała się w Wielkim KSIĘSTWIE WARSZAWSKIM] znajdowała się
w POZNANIU

- było to gimnazjum o programie neohumanistycznym

- dominowała łacina, greka i język nowożytny (szczególnie niemiecki)

- nauka trwała 6 lat

3. GERMANIZACJA SZKOLNICTWA ZA CZASÓW E. FLOTTWELA

- w 1824 roku - szkoła średnia - język polski tylko w pierwszych 3 klasach, w następnych język niemiecki

- w innych gimnazjach m.in. w Bydgoszczy i Lesznie - do których uczęszczało wiele młodzieży polskiej - język polski jako przedmiot nadobowiązkowy i to o ograniczonym zakresie

- nacisk germanizacji (represja). Wzmógł się po upadku powstania listopadowego, w którym licznie brała udział młodzież z zaboru pruskiego

• E.FLOTTWEL. - nowo mianowany prezes PROWINCJI POZNAŃSKIEJ (taką nazwę otrzymały teren WIELKIEGO KSIĘSTWA POZNAŃSKIEGO)

• Konsekwentnie zmierzał do integracji ziem polskich z obszarem Niemiec

• w 1834 roku - gimnazjum poznańskie podzielono na 2 - niemieckie i polskie

• gimnazjum to otrzymało nazwę Marii Magdaleny

• tylko w 2 pierwszych klasach nauka odbywała się w języku polskim

• germanizacji uległa 9-letnia żeńska szkoła średnia, o nazwie szkoły Ludwiki (szkołą prywatna)

• społeczeństwo polskie bojkotowało jednak zniemczone szkoły żeńskie

4. UWAŁASZCZENIE CHŁOPÓW I JEGO WPŁYW NA WZROST AKTYWNOŚCI SPOŁECZNO-KULTUROWEJ, OŚWIATOWEJ POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA
   

XVIII wiek - nadano chłopom wolność osobistą i zmniejszenie pańszczyzny

XIX wiek - zmiany prowadzące do zmiany sytuacji prawnej i bytowej chłopów

1807 - Księstwo Warszawskie - zniesienie poddaństwa osobistego chłopów ale utrzymano
pańszczyznę

1811 - uwłaszczenie chłopów tj. nadanie im własności ziem (za prawo nabycia ziem chłopi, płacili
szlachcie odszkodowanie). Przez lata następowało usamodzielnienie się gospodarstw chłopskich
- właściciele folwarczni otrzymali dzięki spłatom znaczne środki pieniężne co pozwoliło im
unowocześnić technikę uprawy roli, podjąć budowę młynów, browarów

5. PREPOZYTYWIZM, JEGO KONSEKWENCJE DLA ROZWOJU KULTURY I SZKOLNICTWA POLSKIEGO (CZYTELNICTOW TOWARZYSTWA I OŚWIATA POZASZKOLNA)

Prepozytywizm w zaborze pruskim (odnosi się to do Wielkiego Księstwa Poznańskiego) jest to okres pomiędzy Powstaniem Listopadowym 1830, a 1846 do 1848.

- w zaborze pruskim wcześniej pojawiła się świadomość narodowa wśród warstw niższych

- prepozytywizm w zaborze pruskim przejawiał się przede wszystkim w działaniu (nie w publicystyce)

- chodziło tu o współzawodnictwo z Niemcami o wysokie urzędy, aby być wykształconym, być na
bieżąco ze współczesną techniką

- hasła propozytywizmu „pracy organicznej” i „pracy u podstaw” - po raz pierwszy były popierane
przez Kościół Katolicki

Duży wpływ emigracji. Po Powstaniu Listopadowym wielu wybitnych Polaków znalazło się w Paryżu i oddziaływało stamtąd. Mickiewicz (który po tajemnie przyjeżdżał do Poznania) należał do literatury obowiązkowej.

W Wielkim Księstwie Poznańskim hasła prepozytywizm były realizowane w praktyce i działaniu.

W roku 1840 władzę objął Fryderyk Wilhelm IV - który rozpoczął krótki okres liberalizacji polityki pruskiej. W toku tej nowej liberalizacji uległo również zahamowanie germanizacji ziem polskich:

• językowi polskiemu przywrócono pewne uprawnienia w życiu publicznym - np. w procesach sądowych

• wiejskie szkoły elementarne uczyły w języku polskim

• w miejskich szkołach oraz w 3 gimnazjach- językiem wykładowym w niższych klasach był język polski

Już tak niewielkie ustępstwa przyczyniły się do rozwoju umysłowego Polaków

- zaczyna się bliższa współpraca z emigracją, powstają kolejne ośrodki wydawnicze i drukarskie

- brak szkoły wyższej w Wielkopolsce ułatwił młodzieży wyjazd na studia do Niemiec

- studia te wspierało Towarzystwo Naukowe założone w 1841 przez Marcinkowskiego

- na terenie Wielkopolski pojawiają się pierwsze czasopisma o tematyce pedagogicznej i szkolnej np.

„Szkoła Polska” (1849 - 1853)

- w 1848 powstaje Polskie Towarzystwo Pedagogiczne, cel jest pobudzenie w Wielkopolsce w społeczeństwie chęci kształcenia i wychowania - zajmowało się szczególnie młodzieżą wiejską i miejską

- w Prusach zachodnich wywalczono j polski nadobowiązkowo w gimnazjum w Chełmnie

- na Śląsku zaczęto wołać o j polski

- następuje rozwój czytelnictwa

6. ROZWÓJ TEORII PEDAGOGICZNEJ: K. LIBELT, B. TRENTOWSKI, E. ESTKOWSKI

Rozwój myśli pedagogicznej na ziemiach polskich w ciągu XIX wieku nie stanowiły procesu ciągłego ani jednolitego. Następowały wzloty i upadki polskiej pedagogiki oraz przemieszczanie się jej ognisk w różne obszary zaborów.

W pierwszej połowie XIX wieku w zaborze pruskim polska myśl pedagogiczna przeżywała okres bujnego ale krótkiego rozkwitu. Przyczynami tego było:

• względnie liberalna polityka wobec ziem polskich po śmierci Fryderyka Wilhelma III(1840)

• wolnościowe idee Wiosny Ludów, które objęły ziemie polskie włączone do monarchii pruskiej

W latach czterdziestych głównym ogniskiem polskiej myśli pedagogicznej był Poznań, gdzie działalność swoją rozwijali E. Estkowski, Karol Libert, Bronisław Trentowski i August Cieszkowski.

EWARSYT ESTKOWSKI - (1820-1856) - zwolennik Pestalozjego

Stworzył fundament nowoczesnej polskiej szkoły elementarnej

- by ł synem zubożałego szlachcica, właściciela niewielkiego folwarku w powiecie środa

- uczęszczał do szkoły elementarnej, gdzie doświadczył wszystkich udręk ówczesnej szkoły (np. kłuciu, pruskiej praktyce bicia i torturowania uczniów)

- po 3 latach porzucił szkołę i rozpoczął naukę zawodu u stolarza zetknął się ze średniowieczną praktyką terminu rzemieślniczego

- wrócił więc do szkoły, następnie ukończył Seminarium Nauczycielskie w Poznaniu w 1839

- po ukończeniu seminarium - został nauczycielem szkoły elementarnej we wsi Wojciechowo

• szkoła ta był zaniedbana, bez tablic i środków naukowych dzieci bez książek i tabliczek. Rodziców upominał o kupowanie książek, a do inspektora domagał się zaopatrzenia szkoły w konieczne przybory

• szkoła ta stałą się jego laboratorium, w którym wyrobił przekonania i poglądy, rozwijane w dalszej działalności

• W tej szkole szybko rozwija swój talent pedagogiczny, zyskuje szacunek młodzieży i uznanie środowiska

• Miał krytyczny stosunek do ówczesnej praktyki pedagogicznej, sposobu uczenia dzieci (uczeniu na pamięć, kary itp.) i kształcenia nauczycieli

• Pełnię zawodowej satysfakcji uzyskał przez pracę samokształceniową

• Po nieporozumieniach z inspektoratem szkolnym opuszcza szkołę

- wstępuje na Uniwersytet Wrocławski, studiuje: psychologię, pedagogikę historię, nauki przyrodnicze. Z braku znajomości języków klasycznych nie może podejść do wyższych egzaminów

- w 1846 przerywał studia we Wrocławiu i objął funkcję prywatnego nauczyciela w majątku Broniszewicze, gdzie pracował w szkółce dla dziewcząt, oraz dokształcał się korzystając z księgozbioru właściciela majątku

- czynnie uczestniczy w ruchu narodowym. Zostaje współpracownikiem pisma „PISMO DLA NAUCZYCIELI LUDU I LUD POLSKIEGO”

• wykłada podstawy swojej ideologii oświatowej:

• walka o oświatę dla ludu

• o możliwości poszerzenia wiedzy nauczyciela

• godność zawodu nauczyciela

• nawiązuje współpracę z LIBELTEM (wiele uwagi poświęcili sprawom szkoły elementarnej). Po roku władze pruskie odbierają pozwolenie na wydawanie pisma

- bierze udział w POWSTANIU WIELKOPOLSKIM w 1848 - przeciw podziałowi Wielkopolski na część polską i niemiecką, o przyznanie swobód narodowych

- potem jest nauczycielem ćwiczeń przy seminarium nauczycielskim w Poznaniu. Władze odsunęły go od pracy pedagogicznej bez podania powodu

- w 1848 - działa w POLSKIM TOWARZYSTWIE PEDAGOGICZNYM, był najaktywniejszym działaczem, które ma na celu:

• utrzymanie języka polskiego w szkołach

• troska o warunki materialne nauczycieli

• szerzenie wiedzy pedagogicznej

- 1849 - ukazuje się pismo „SZKOŁA POLSKA” - głównie wskutek jego starań

• propaguje kształcenie realne ze względu na jego użyteczność

- na łamach „Szkoły Polskiej”, jak i innych pismach prezentuje poglądy na sprawy szkoły ludowej, program i organizację:

• oparcia oświaty powszechnej na podstawach narodowych

• domaga się szkoły narodowej z polskim językiem

• krytycznie ocenia schematyzm i rygoryzm szkoły niemieckiej

• zaleca zwiększenie wiadomości przyrodniczych

• zmarł na gruźlicę w wieku 36 lat

BRONISŁAW TRENTOWSKI (1808-1869)

Pochodził z Opola z drobnomieszczańskiej rodziny kalwińskiej, wychowywany był przez ojca. Po ukończeniu szkoły średniej u pijarów w Łukowie, poszedł na studia w Warszawie. Ukończył studia w Warszawie jako magister filologii.

• w 1829 - nauczyciel gimnazjum w Szczuczynie

• walczył w Powstaniu Listopadowym

-w 1831 podczas pobytu w obozie opracował MEMORIAŁ do KOMISJI OŚWIECENIA W SPRAWIE REFORMY SZKOLNEJ pt. „Myśl podniesienia nauki ogólnej i oświaty”

• W piśmie tym protestował:

• Przeciwko obniżaniu się poziomu i liczby szkół

• Systemowi szpiegowania nauczycieli i uczniów

• Zakazowi sprowadzania książek z zagranicy

• Oddawaniu posad nauczycielskich klerowi

Żądał:

• zabezpieczenia prawnego i materialnego nauczycieli

• swobody wykładów

• reformy egzaminów

-ukończył Uniwersytet w Fryburgu (1838) był docentem filozofii, wykładał też pedagogikę, zachwycał się myślą i nauką niemiecką

- uważał, że tylko u mężczyzn można rozwijać samodzielność, a kobieta jest wiecznym dzieckiem, które wciąż potrzebuje wychowania

• napisał CHOWANNĘ (1842) - system pedagogiki narodowej w celu wychowania dzieci w przyszłej ukochanej Polsce

Poświęcona jest(3 części):

• dziecku

• sposobem jego wychowanie [NIEPIODYKA] zaleca kształcenie zdrowia, siły i piękności ciała za pomocą powietrza, ruchu, pracy, snu, prawidłowego odżywiania. Dobre wychowanie

• dobry rozwój intelektualny. Preferuje metodę poglądową. Bardzo ważne dla kształcenia rozumu jest czytanie książek

• nauczycielowi

• sposobem nauczania [DYDAKTYKA], nauczycielowi zaleca - stawianie przed uczniem zadań samorządowych - do kształcenia jego rozsądku i tolerancji wobec innych

• ćwiczenia samodzielności, unikając zakazów i rozkazów

• przedstawia swój pomysł nauki czytania

• szkole [ EPIKA]

• zachęca rodaków do organizacji typów szkolnych na wzór niemiecki

• szkoły elementarne- za jednolity charakter szkół elementarnych we wszystkich stanach, wsiach i miastach (czytać i pisać musi umieć każdy)

• edukacja dziewcząt miała się tylko ograniczyć do szkół elementarnych

• obok koniecznych elementów zaleca historię i geografię ojczystą

SZKOŁY ŚREDNIE - 7 letnie (gimnazja, licea) ogólnokształcące ( dla młodzieży bez względu na pochodzenie)

* żąda aby niższe 3 klasy gimnazjum, z których młodzież przechodzi do innych szkół stanowiły pewną całość, aby szkoła realna była ogólnokształcąca, a nie zawodowo - techniczna

Uczono języków: niemieckiego, francuskiego, matematyki, mechaniki

• wyższy szczebel - profilowanej zawodowo, tj. kupieckiej, technicznej itp.

• Szkoły powinny być utrzymane przez państwo

KAROL LIBERT

Ukończył gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu. Ukończył studia w uniwersytecie berlińskim 1830, uzyskał stopień doktora filozofii

• idee pedagogiczne Liberlta wynikają z jego poglądów filozoficznych i programu społeczno - politycznego

Jego dzieła:

„O posłannictwie dziejowym narodów” - 1844

„Pomysł o wychowaniu narodów” - 1841

„O szkole realnej” - 1843

„Nauczyciel pod względem narodowym” - 1849

- szkoła elementarna - powinna zapewnić młodzieży pochodzącej ludu wszechstronne przygotowanie do wypełniania obowiązków obywatelskich, społecznych i do pracy zawodowej

- powinna być szkoła stanową

- program powinien tak być opracowany by dawał szeroką wiedzę w stosunkach społecznych, zawodowym

- rozprawa „O szkole realnej” - poświęcona jest sprawie treści kształcenia, szkoła neofilologiczna z dominacją języka i kultury

7. POLITYKA GERMANIZACYJNA O. BISMARCKA (1862-1890) KULTURKAMPF. TAJNA OŚWIATA POLSKA JEGO REAKCJA NA POLITYKĘ WŁADZ PRUSKICH NA PRZEŁOMIE XIX I XX. POLITYKA GERMANIZACYJNA O. BISMARCKA

W nowo powstałej w 1871 Rzeszy Niemieckiej Prusy odgrywały rolę dominującą

• OTTON BISMARCK - premier pruski i pierwszy kanclerz rzeszy Niemiekiej.

• Wobec ludności polskiej Bismarck - zajmował stanowisko wrogie inspektorem różnych akcji godzący w interes ludności polskiej i ograniczających prawa języka polskiego m.in. ostro rozprawiał się z uczestnikami powstania styczniowego pochodzącymi z zaboru pruskiego

• Późniejsza polityka Bismarcka w stosunku do polaków i oświaty była ściśle powiązana z tzw. Walką kulturalną

WALKA KULTURALNA - KULTURKAMPF

• na ziemiach polskich była wymierzona przede wszystkim w polskie duchowieństwo, szlachtę i inteligencję

• od 1872 - 1878 walka kulturowa, nowy program nauczania „POSTANOWIENIA OGÓLNE” - nowy program nauczania

• likwidacja języka polskiego jako języka nauczania w szkołach ludowych - elementarnych (wyjątek nauczanie religii i śpiewu kościelnego

• zwiększenie godzin języka niemieckiego

• rozszerzenie zakresu przedmiotów realnych (geografii, przyrody, elementów fizyki)

• ograniczenie wymiaru godzin języka polskiego jako przedmiotu (nauka czytania, pisania tekstów religijnych)

• zakaz nauki literatury polskiej i gramatyki

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

1873-74 - zlikwidowano klasy paroletnie dla młodzieży polskiej

• wyeliminowano całkowicie ze szkoły średniej język polski

• nauka religii w j. niemieckim

• zakaz posługiwania się językiem polskim na terenie szkoły

• nauczycieli Polaków zwalniano

• utrudniano młodzieży polskiej dostępu do seminariów nauczycielskich

• germanizacja administracji i sądów

• niemieckie nazwy miast, wsi - zniemczenie nazwisk

Dzięki ugodzie Rzeszy Niemieckiej z Watykanem, przerwało walkę kulturową, duchowieństwo odzyskało dawne przywileje i wpływ na wychowanie szkolne.

1887-1888 - wzrósł nacisk germanizacji, w 1887 - całkowite zniemczenie szkolnictwa (całkowita likwidacja języka polskiego)

TAJNA OŚWIATA POLSKA JAKO REAKCJA NA POLITYKĘ WŁADZ PRUSKICH

Ten ucisk doprowadził do rozwoju kół konspiracyjnych, zespołów samokształceniowych (tak samo jak w Galicji i w Królestwie)

• w tych kołach: uczono języka polskiego, historii i literatury

• w XIX rozwinęło się TOWARZYSTWO im. Tomasza Zana (które objęło cały teren zaboru pruskiego), czerwona Róża (działa w starszych klasach gimnazjalnych - związek)

1872 - Towarzystwo Oświaty Ludów:

• zakłada biblioteki

• popieranie wydawnictw i pism ludowych

• rozpowszechnianie książek, pism i obrazków

• zakładanie ochronek (Cieszkowski)

1878 - likwidacja tego towarzystwa pod zarzutem agitacji politycznej

• w 1880 powstało TOWARZYSTWO CZYTELNI LUDOWYCH o charakterze retoryczno-religijnym:

• szerzenie uczuć religijnych

• propagowanie pouczających książek polskich

• zakładanie bibliotek ludowych

Towarzystwo to objęło cały zabór pruski, doczekało się niepodległości kraju.

8. NASILENIE FALI GERMANIZACYJNEJ W OKRESIE RZĄDÓW BULLONA

9. STRAJKI SZKOLNE W ZABORZE PRUSKIM

Na przełomie XIX i XX wieku szkolnictwo uległo całkowitej germanizacji. Jedynym azylem dla języka polskiego w szkole elementarnej było nauczanie religii. Dzieci miały jednak mocno ugruntowaną świadomość narodową. Między szkołą i dziećmi wyrastał mur wrogości. Na początku XX wieku bezpośrednim powodem wybuchu strajków szkolnym było nauczanie religii w języku niemieckim

1901 STRAJKA WE WRZEŚNI

W kwietniu tego roku dzieciom wręczono katechizmy w języku niemieckimi i zaczęto naukę i śpiewu Kościelnego po niemiecki.

Wywołało to opór dzieci, oddały katechizmy niemieckiemu nauczycielowi i odmawiały odpowiedzi w języku niemieckim. Upór dzieci władze szkolne usiłowały przełamać namowami kiedy to nie poskutkowało zastosowały kary karceru i chłosty (zbiorowe chłosty przy inspektorze ). Wtedy rodzicie wystąpili masowo w ich obronie. Tłum ok. 1000 osób na głośne płacze katowanych dzieci wkroczyły do szkoły wznosząc wrogie okrzyki pod adresem nauczycieli i przedstawicieli władz szkolnych. Po uwolnieniu dzieci zamieszki nie ustały (nauczycielom wybijano okna). Odbyła się rozprawa sądowa w Gnieźnie - skazano na kary więzienia dla rodziców opornych dzieci.

Strajki solidarności z dziećmi wrzesińskimi wybuchały w szkołach elementarnych w Poznaniu i innych miejscowościach. Pomimo napięcia wywołanego sprawą Wrześni władze pruskie dalej zmierzały do nauczania religii i śpiewu kościelnego w języku niemieckim.

• Wobec rodziców uczniów opornych stosowano surowe kary

• Nauczycieli podejrzanych o sympatie do dziecka usuwano z pracy

Odbywały się w innych miejscach strajki solidarnościowe, także represje wobec rodziców i sprzyjającym dzieciom nauczycieli. Umocniło to poczucie wspólnoty narodowej

AKCJA SOLIDARNOŚCI

• wiece w Galicji (artykuły w prasie, zbiórki pieniężne na pomoc uciskanej ludności)

• w Krakowie 1910- odsłonięto pomnik z napisane „Ojcom na chwałę - braciom na otuchę
  ( 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem)

• w obronie strajkujących dzieci wystąpił H. Sienkiewicz z listem otwartym do Wilhelma II opublikowanym na łamach londyńskiego pisma „STANDARD”, fragment tego listu przedrukowała „Gazeta Toruńska”

• strajk na Górnym Śląsku

• na Pomorzu Gdańskim (1906)

• 1905 - Strajk w Królestwie Polskim

10. POMORZE I ŚLĄSK W POLITYCE OŚWIATOWEJ PRUS

POMORZE

• sprowadzenie kolonistów niemieckich

• wykup ziem z rąk polskich

• pomoc finansowa Niemiec do osiadających się tam Niemców

ŚLĄSK

• lud polski na tych terenach znajdował się w najtrudniejszej sytuacji

• zamożniejsze warstwy społeczne, szlachta, mieszczaństwo od dawna już uległa zniemczeniu

• a brak polskiej inteligencji. Ułatwił germanizację.

Jednak w XIX wieku na Śląsku, Warmii i Mazurach rozpoczął się wielki ruch odrodzenia narodowego, rozbudzanie świadomości narodowej przez : JÓZEFA, LAMPĘ, KAROLA MIARKĘ - na ŚLĄSKU - MICHAŁA KRAJKĘ - NA MAZURACH

ODRODZENIE ( renesans) W POLSCE

• POWSTANIE LITERATURY NARODOWEJ W POLSCE. KSZTAŁTOWANIE SIĘ SZLACHECKIEJ RZECZPOSPOLITEJ I POSZUKIWANIE DROGI WYCHOWANIA OBYWATELA.

RENESANS W POLSCE - przypada na XV - XVI wiek, WIEK XVI - zwany „złotym wiekiem kultury polskiej”. Rozkwit renesansu kojarzymy z dynastią Jagiellonów.

• w XV w., kiedy Jagiellonowie zasiadali na tronach Czech i Węgier, a aktem Unii Lubelskiej (1569) doprowadzili do zorganizowania jednolitego państwa polsko - litewskiego - wzrosła siła państwa i jego międzynarodowy prestiż,

• w 2 połowie XV w w Polsce mają miejsce znaczne zmiany gospodarcze,

• geneza sięga bardzo dobrej koniunktury na polskie zboże, wysokie urodzaje, dobra relacja sprzedaży polskich produktów żywnościowych, głównie w Europie Zachodniej ( rozwój handlu),

• szlachta zaczyna się bogacić na handlu i zaczyna przeobrażać się w stan ziemiański, który chce dyktować swoje warunki sprawującym władze,

• Kazimierz Jagiellończyk obdarzył szlachtę wielkimi przywilejami

• W XVI w szlachta ma ogromne wpływy na to co się dzieje w kraju ( Liberum veto), Konstytucja Nihili Novi 1505 - ustanowiła że król i władze wykonawcze nie może wprowadzić żadnych zmian, nawet w przypadku np. nagłej potrzeby bez zgody sejmu, a więc szlachty

• coraz mocniej jest widoczny ucisk chłopa, przywiązanie do pana

• to właśnie wtedy powstała RZECZPOSPOLITA szlachecka

• Polska stała się społecznością zamkniętą gdzie przejście z chłopa na mieszczanina było nie możliwe

• istnieje szlachta, magnateria, duchowieństwo z chłopem się nie liczono

• rozwój kultury dotyczy tylko ludzi najbogatszych, czyli dworów królewskich, duchowieństwa

• w okresie Odrodzenia powstają budowle renesansowe np.

• zamki królewskie

• kaplica Zygmuntowska

• rozbudowuje się miasta

• w tym okresie pojawia się polskie czasopiśmiennictwo i literatura (M. Rej, A.F. Modrzewski, J. Kochanowski, ST. Staszic)

• pisarze zaczynają pisać w języku polskim

• powstają nowe gatunki literackie: pieśni, satyry, bajki, liryka, itd.

• rozwija się drukarstwo polskie i pierwsze oficyny wydawnicze (dostępna staje się książka)

• następuje rozwój nauki (M. Kopernik), nauki przyrodnicze i matematyczne

• pierwszym ogniskiem nauk humanistycznych stał się Uniwersytet Krakowski, odtąd nazywany akademią. Po wystąpieniu Lutra - rozpoczyna się reformacja U.K. podupada

• rozwój szkół parafialnych, szkoły te są w rękach proboszcza ( typowo kościelne)

• młodzież szlachecka coraz częściej wyjeżdża na studia za granicę, bo nie było wszystkich kierunków studiów

4.12 SZKOLNICTWO PARAFIALNE I JEGO ROLA W KATECHIZACJI
SPOŁECZEŃSTWA

Szerzący się w Polsce od połowy XVIw protestantyzm pobudził w hierarchii kościelnej zainteresowanie sprawą oświaty elementarnej w miastach i na wsi.

• upowszechnianie zasad wiaty mogło się skutecznie dokonywać na drodze przekazu ustnego w formie kazań, ale i poprzez pisma, co wymagało wykształcenia elementarnego

• szkoła miała spełniać funkcję narzędzia walki z protestantyzmem

• szkoła parafialna miała spełniać 2 cele:

• wychowanie religijno - moralne

• i elementarne nauczanie: czytanie, pisanie (użytecznych wiadomości)

• kościół podniósł szkołę elementarną do rangi ważnego ogniwa w systemie oświaty,

• duchowieństwo troszczyło się o te szkoły, ich wyposażenie, kadrę, program,

• duża rozbudowa tych szkół w XVI i XVII wieku

• w pierwszej połowie XVII wieku w dziedzinie upowszechniania szkolnictwa elementarnego Polska nie ustępowała krajom ościennym.

KULTURA HELLENISTYCZNA 330 - 30 wieku p.n.e.

Wojny peloponeskie doprowadziły Grecję do ruiny. Osłabiona Grecja staje się łatwym łupem.

Władcy PELOPONEZU: FILIP MACEDOŃSKI i ALEKSANDER MACEDOŃSKI (Wielki).

338 r bitwa pod Cheroneą - Grecja traci niepodległość

• jest to okres który tworzą podboje Aleksandra Wielkiego (pierwsze podboje jego ojciec Filip Macedoński)

• F. Macedoński sprowadza na dwór Arystotelesa, który uczy jego syna Aleksandra

Znaczące bitwy:

• bitwa pod Gronikiem

• pod Issos

• między Ardellą a Gorgomelą

Aleksander Wielki podbija całe państwo perskie, Ustalił stolicę nowego kraju - BABILON. Planował podbój Afryki i Indii.

A. Wielki - był jedynym wodzem, który nie przegrał ani jednej bitwy, był człowiekiem bardzo
aktywnym, miał wyczucie polityczne.

Miasta które się poddają są bezpieczne. Jeżeli miasto nie chce otworzyć bram to zostaje zniszczone przez wojska.

Aleksander Wielki poślubia miejscowe księżniczki w celu konsolidacji. Buduje miasta, bije monety. Miasta te nazywają się Aleksandrie. Umiera nagle w wieku 33 lat.

Po jego śmierci, przez 20 lat trwa walka o władzę. Nie znalazł się człowiek, który byłby w stanie kierować tak wielkim państwem w związku z czym rozpada się na mniejsze.

Kultura Hellenistyczna obejmuje:

• Egipt - dynastia Platemeusza - stolica Antiochia

• Azja aż do Indii - królestwo Selleników - stolica Ateny

• Królestwo Pergamon - stolica Pergamon

Znaczenie podbojów Aleksandra

• wojny peloponezkie 431- 404 nękają Grecję ( Grecy przeciwko Grekom), niszczą ziemię, trują wody, niszczą sady oliwkowe. Zaczyna się upadek gospodarczy

• centra przemysłowe i handlowe przenoszą się na wschód

• ośrodki do których Grecja wysyła swoje towary usamodzielniają się

• od III wieku pne - wyludnienie Grecji

• w II i I - ulegają kolejne państwa Greckie - upadek Grecji

Grecy rozpraszają się po całym wschodzie w ślad za podbojami Aleksandra Wielkiego, szerzą swoja kulturę ( za wojskiem idzie armia naukowców ( badacze, historycy, kronikarze), tubylcy posługują się językiem ojczystym, i greckim. Znajomość tego języka staje się potrzebą, czymś oczywistym.

Polis przestaje być niezależne, staje się samorządem gminnym.

KULTURA HELLENISTYCZNA

• powstaje pod wpływem łączenia się kultury greckiej z orientalną ( egejską, perską, indyjską)

CECHY KULTURY HELLENISTYCZNEJ:

• KOSMOPOLITYZM - Grekowi wszędzie jest dobrze

• INDYWIDUALIZM - każdy jest panem swego losu

• SYNKRETYZM w religii - łączenie różnych bogów, przenoszenie cech własnych bogów, na
  inne bóstwa o innej nazwie

Polis (miasta - państwa)- powstają nowe miasta Aleksandria, Pergamon.

HELLEN - jest to człowiek, który już nie przez urodzenie, ale przez wykształcenie, który przejął
kulturę i wykształcenie klasyczne

IDEAŁ CZŁOWIEKA:

• kultura osobista - dzięki wychowaniu klasycznemu, najcenniejsze jest dobro, jakie dostało się ludzkości

• cywilizacja hellenistyczna - przywiązywała wielką wagę do nauki. Zaszczytem było być uczonym, artystą, pisarzem

• praca umysłowa - uprawianie nauk ścisłych, sztuk pięknych uważano za niezawodne narzędzie ascezy. Ludzie wykształceni zasługują sobie na nieśmiertelność

WYCHOWANIE HELLENISTYCZNE (od IV w p.n.e.) - wymagało szeregu studiów od 7-20 roku życia. Tylko nieliczna elita dochodzi do końca. Wychowanie staje się sprawą publiczną, szkoły samorządowe

HIERARCHIA SZKOLNA

• elementarna - szkoła publiczna - dla wszystkich: nawet dla niewolników i dziewcząt - nauka trwa od 5-6 lat do 12 roku życia

• w miastach i wsiach

• uczono pisania i czytania

• jest to okres emancypacji dla kobiet

• dziewczęta uczęszczają dla PALESTRY

• średnia (literacka) - od 12 roku życia - odpłatna

• gramatyka, retoryka i literatura grecka

Tworzą się fundacje szkolne przeznaczone na:

• zapewnienie żywności dla najbiedniejszych

• na cele oświatowe (budynki, stypendia)

• na budowę dróg

Pojawia się Plebiscyt nauczyciela

• przy zatrudnianiu

• uczniowie zdają egzamin, których wynik jest jednocześnie oceną nauczyciela

• zaczyna się konkurencja wśród nauczycieli

Cechy nauczania:

• swoboda nauczania

• zatwierdzane przez państwo egzaminy

• szkoły powstały w drodze fundacji stały się publicznymi

• obecność dzieci na uroczystościach państwowych, religijnych była nakazana przez prawo

• wychowanie fizyczne - uprawianie sporty jest zajęciem nadal pożądanym, ale zaczyna się specjalizacja trener, zawodnik(doping ziołowy - lepsze wyniki)

• gra na instrumencie:

• początkowo na dwustrunowym

• postęp techniczny wymusza specjalizację

• rozwój nauk przyrodniczych i matematycznych

• projektuje się architektoniczne miasta

• buduje się wielopiętrowe domy

• domy są wyposażone w łazienki, ciepła wodę

• zmienia się charakter muzyki - nie tylko jako akompaniament do słów

• szkoła wyższa nieobowiązkowa

• rozwój teatru - w kulturze helleńskiej pełnił funkcje religijną obecne miejsce rozrywki

• sport i igrzyska (w kulturze helleńskiej funkcja religijna ku czci bogom), obecnie miejsce sportowego wyczynu

IDEAŁ

• EURUDYTA - człowiek specjalizujący się we wszystkich naukach (wymagało to długich lat nauki, tylko elita mogła przejść do końca)

• Zna się na wszystkim, ideał wiedzy, literacki - językowy

PROGRAM SZKOŁY:

• był bardzo przeładowany

• w I wieku - więcej uwagi poświęcono gramatyce mniej retoryce

• pojawia się specjalista na każdym poziomie

• w pierwszej połowie I wieku p.n.e. - ustalono lektury szkolne (kanonu - czyli znajomości:

• 10 mówców ateńskich

• 10 najważniejszych historyków

• 10 rzeźbiarzy

• 10 poetów

• 10 filozofów

• 10 lekarzy

• DIONIZOS TRAK - podręcznik gramatyki greckiej do XII w n.e. niezastąpiony w uczeniu gramatyki greckiej - napisany przez PITAGORASA

• W tym czasie ukształtował się program studiów zwanych sztukami wyzwolonymi (służyły wyzwoleniu potencjału umysłowego):

• Triwium - gramatyka, retoryka, dialektyka, przedmioty literackie

• Kwadrywium -

• geometria (podręcznik napisał Euklides)

• arytmetyka (--||-- Pitagoras)

• astronomia - (--||-- Arystoksamos, Fliparch, Plotomeusz)

• muzyka - (--||-- Pitagoras - teoria muzyki)

• Pitagoras VI w p.n.e. - jedyny filozof, który uważał, że kobiety są zdolne do nauki (miał uczennice)

• Szkoły wyższe (nie ma jeszcze uniwersytetów) - placówki ponad średnie

• MUZEJON w Aleksandrii - za czasów Plotemeusza zbawiciela

• Jest to kompleks badawczy różnych specjalności

• Skupia wszystkich uczonych, naukowców

• Zwolnieni z płacenia podatków

• Wyżywienie, utrzymanie na koszt państwa

• Mieli do dyspozycji: bibliotekę, ogród, ZOO

• Sposób uczenia jest zbliżony do terminowania, praktykowania (tak długo, aż posiądą całą wiedzę)

• Lekarze mieli wszystkie lekarstwa, środki opatrunkowe, sami konstruowali urządzenia chirurgiczne

• Aleksandria - specjalizuje się w medycynie, metropolia umysłowa

• druga połowa II w p.n.e. - powszechne odrodzenie nauki

• Azjanizm - najwyższy ideał wykształcenia retorycznego

• Pergamon - mecenat kultury - Ateny, Dolto, Rados

• Ośrodek królów z rodu Akalidów

• Posiadał bibliotekę większą niż Aleksandria

• Rados - od końca II w p.n.e. - ośrodek Uniwersytecki, najbardziej rozwinięty, nauki retoryczne, szkoły gramatyki i wymowy

EFEBIA

• przygotowanie do piastowania wysokich urzędów

• celem: wyższe wykształcenie umysłowe, które nie można zdobyć w szkole gramatycznej)

3

---