Kordian. Część pierwsza trylogii. Spisek koronacyjny” Juliusz Słowacki

GENEZA

• Utwór wydany w marcu 1834 roku

• Dramat stanowił ważny głos w dyskusji emigracyjnej nad losem Polski (rozpoczętej w Dziadach III)

• Obraz świadomości narodowej w obliczu klęski państwa

• Słowacki zamierzał napisać trylogię, ale ukazała się tylko pierwsza część (o reszcie znane są tylko niejasne wzmianki)

• Pierwsza część poświęcona spiskowi koronacyjnemu, w prologu i epilogu pojawia się zapowiedź powstania, a także obraz kraju po jego upadku

• Dramat romantyczny, brak chronologii, trudny do określenia sens ideowo-artystyczny dzieła

• Uwydatnienie entuzjazmu młodych w przeciwieństwie do rozwagi starszych

• SPISEK KORONACYJNY -> akcja wpleciona w daty powstania, punkt wyjścia = przed 1830 9przygotowanie do zamachu na życie cara Mikołaja I), koronacja na króla Polski = ogólne oburzenie, radykalizm młodzieży, który swe potwierdzenie znajduje w utworze MŁODOŚC MOJA Alojzego Skarżyskiego, który jest wezwaniem zamachu stanu, w połączeniu z zabójstwem cara (dwa plany: 1) organizowany przez studenta - Wincentego Smagłowskiego, 2) organizowany przez grupę podchorążych, oba nie doszły do skutku)

BOHATER

• Samobójstwo nieznanego decyduje o przełomie w myśleniu Kordiana (rozmyślania nad śmiercią i sensem życia)

• Postać złożona:

1. Pesymista, bardzo wrażliwy, miłość do ojczyzny i rodziny; przez wizje tragicznej przyszłości kraju, człowiek przedwcześnie dojrzały, w akcie III następuje jego upodobnienie do „postaci Pierwszej Osoby Prologu i postaci Prezesa”

2. Niedoszły samobójca, walczący o zmianę świata, szukający idei, która pozwoli mu sprzeciwić się przeznaczeniu; rozmyślania o sensie życia u historii narodowej

• Postawa typowa dla romantyzmu, Kordian = reprezentant podstawowej idei romantycznej literatury -> postać pytająca i walcząca!

• WOLNOŚC kontra KONIECZNOŚĆ (jak w każdym dramacie romantycznym)

• Wiele akcentów świadomości młodzieży romantycznego przełomu -> rozterki historycznozoficzne i filozoficzne, pokolenie epoki stabilizacji, po klęsce epopei napoleońskiej (bajka o Janku, opowiedziana przez Grzegorza)

• Kordian - kochanek, filozof, podróżnik i spiskowiec

• Główna idea Kordiana = „POLSKA WINKELRIEDEM NARODÓW! POŚWIĘCI SIĘ, CHOĆ PADNIE JAK DAWNIEJ! JAK NIERAZ!” (dwuznaczność : walka, ale jednocześnie zapowiedź klęski)

• Losy Kordiana = hołd dla prawdy historycznej, upadek powstania, bo młodzi organizatorzy ulegli poglądom konserwatystów

• Kordian = typowy szlachecki rewolucjonista (walczy, ale bez wiary w zwycięstwo, poddaje się więc kunktatorstwu przywódców)

BÓG I SZATAN

• Problem Boga i Szatana historii, bo czy historia jest moralna? (wizja dysharmonii między planem bożym, a jego realizacją; Bóg -> konserwatywne idee, przeciwnik rewolucji, która popiera szatan)

• Doktor-Szatan => akt III, uosobienie przeznaczenia ludzkiego, a szczególnie dziejów Polski

• Szatan pojawia się w kluczowych scenach: na początku losów narodu i przy klęsce bohatera (to kusiciel oddziaływujący na charakter bohatera i świadomość narodu)

ROMANTYCY = to tradycja panuje nad świadomością narodu

Charakter -> los człowieka Tradycja -> los narodu

• Zemsta + Nieudolni przywódcy = klęska powstania

• Elementy tradycji:

• przywódcy -> sędziwi -> klęska (ostrożni, brak radykalnych i szybkich decyzji)

• szabla szlachecka -> anarchia, zemsta na wrogu

• SZATAN = kompromitacja narodu w oczach Boga i historii

• SZATAN = klęska pozwoli mu objąć władzę nad narodem

• Zgodnie z religia katolicką -> rezygnacja z zamachu na cara (scena w grobowcu królów)

• Scena spiskowa = aluzja do czasów Jana Sobieskiego ( „Niech powstanie mściciel z kości naszych”)

• Starcie młodych ze starymi = aluzja do dwóch wątków tradycji

• Nawiązanie do sytuacji w Polsce po porwaniu Stanisława Augusta przez konfederatów (kapitulacja zamachowców, jak w Kordianie)

• Kapitulacji, bo uległość wobec nurtów tradycji

• Punkt zwrotny: Kordian spotyka widma tworzące orszak trumien królewskich

• Bóg przeciw rewolucji, SZATAŃSKA NOC ZWĄTPIENIA

SCENA 6

• Dom wariatów

• Świat bez sensu, oddany na pastwę złu i przemocy

• Bezradność wobec przywrócenia harmonii między bytem a jednostką

• Myśli, idee Rousseau i Woltera postawione pod znakiem zapytania

• Aluzje biblijne, np. do snu faraona, zapowiadającego klęskę

• Kordian => ludzkie działanie, czyli walka o wolność, nie może zapobiec końcowi historii

• Wielopiętrowy system w metaforyce dramatu: współczesna sobie historia to dalszy ciąg Bożego planu, mowy, rozpoczętej w Piśmie Świętym

• Porównanie narodów do glinianych garnków, tworzonych lub niszczonych przez stwórcę wg proroctw Jeremiasza

• Zakończenie: Kordian wzywa Boga, ale Ten nie czyni nic, by pomóc człowiekowi

Obraz pokonanej polski = symbol i tragizm świata stworzonego przez Boga Samotność Kordiana = samotność człowieka w świecie bez idei

ARTYZM DRAMATU

JĘZYK

• Romantycy = przekonanie o podwójnym znaczeniu słowa: realnym i duchowym (niektóre słowa-klucze, a dramat to jeden wielki ZNAK)

• Odwołanie do narodowej świadomości, czyli tradycji

• Aluzje do Pisma Świętego (ok. 50)

• Cytaty z Ewangelii (Pierwsza Osoba i śpiew Nieznajomego)

• Odwołania do legend i mitów (kult siwych włosów, nieskalane królobójstwo tronu Polaków)

• Odwołania do folkloru

• Aluzje do mitologii antycznych

• Tekst bardzo sceniczny

• KSIĘŻYC DWUROŻNY => odesłanie do wierzeń ludowych, nów to czas szatana (Przygotowanie, scena 6, scena na Mont Blanc, idea Winkelrieda)

• Kordian pisany głównie wierszem 13-zgoskowym stychicznym

• Nieregularność toku wersowego => środek artystyczny dla pokazania zmian nastrojów psychicznych bohaterów

• AKCJA: 3 płaszczyzny

1. niebo

2. ziemia

3. piekło (scena 6)

- łamane realne wymiary przestrzeni

światło = symbol wędrówki Kordiana w poszukiwaniu celu (sens tylko poetycki)

• CZAS: swobodny tok myśli, niczym nie skrępowany

1. czas biblijny (boski, szatański)

2. czas historyczny (ludzki)

Kordian = żyje jednocześnie w teraźniejszości i przyszłości

• Motto utworu z „Lambra”

KORDIAN OGÓLNIE

• Przeciwstawienie mickiewiczowskiej wizji narodu, Boga i świata

• Część I: wielka negacja wszystkiego

• Prawdopodobnie w kolejnych częściach trylogii miało nastąpić stopniowe odrodzenie Polski, a kto wie czy nie nawet całego świata

• Kordian, jako bohater przegrany podwójnie:

1. człowiek, który nie dokonał zamachu na cara

2. człowiek, który nie umiał sprzeciwić się argumentom Doktora

• Kordian nigdy jednak nie zrezygnował z WOLNEJ WOLI

• Występowanie postaci z ludu: Grzegorz, żołnierz spod Maciejowic, Starzec z ludu (wzywali do czynnej walki i zemsty na wrogach); przeciwstawieni z postawami innych starców, głównie przywódców oraz z postawą samego bohatera

• Kordian to typowy bohater romantyczny, zastanawia się nad sensem życia, Grzegorz to jego mentor, poszukiwanie idei, której warto się poświęcić, ta idea to patriotyzm i walka o odzyskanie niepodległości, spisek koronacyjny, niejasne zakończenie;

PLAN AKCJI

- motto z Lambra Juliusza Słowackiego


Przygotowanie


- sylwester 1799, góry Karpackie, chata Twardowskiego

- zgromadzenie szatanów i czarownic

- z kotła, w którym mieszają wyłaniają się sylwetki przywódców powstania listopadowego: Chłopickiego, Czartoryskiego, Skrzyneckiego, Niemcewicza, Lelewela i Krukowieckiego

- pojawia się tez korpus Królestwa Polskiego i posłowie na sejm powstańczy

- prace przerywa głos wzywający Boga

- wszystko nagle znika

Prolog


- trzy koncepcje poezji:

a) pierwsza osoba -> poglądy Mickiewicza, poezja to „balsam na narodowe rany”

b) druga osoba -> nie wierzy w moc słowa

c) trzecia osoba -> poezja = rozbudzanie uczuć patriotycznych, kształtowanie świadomości narodowej

Część Pierwsza
Akt Pierwszy

Scena pierwsza


- Kordian (15 klat) => rozmyślania na temat sensu życia

- sługa Grzegorz opowiada 3 historie:

a) bajka „O Janku, co psom szył buty”

b) i c) opowiedziane doświadczenia Grzegorza z walk w Egipcie u boku Napoleona, a także z niewoli rosyjskiej


Scena druga

- Kordian zakochany w Laurze

- Laura => Kordian to niedojrzały młodzieniec

- Kordian postanawia popełnić samobójstwo

Scena trzecia


- Laura znajduje w swym pamiętniku list od Kordiana

- niepokój o życie młodzieńca

- Grzegorz oświadcza, że Kordian się zastrzelił


Akt drugi

Wędrowiec; Rok 1828

- Kordian przeżył samobójczą próbę( nowy cel = szerzenie wiedzy o świecie)

- początek podróży po Europie:

1. Anglia => Londyn, opowieść dozorcy parku o dominacji pieniądza; Dover, nadmorska skała, rozważania nad twórczością Szekspira

2. Włochy => willa, spotkanie z Wiolettą ( Kocha dopóki Kordian twierdzi, ze jest bogaty)

3. Watykan => spotkanie z papieżem, prośba o błogosławieństwo dla Polaków, ale Ojciec Święty zainteresowany zamiast tego papużką mówiącą po łacinie

4. Szwajcaria => Mont Blanc, WIELKI POETYCKI MANIFEST- MONOLOG

Akt Trzeci

Spisek koronacyjny
Scena pierwsza

- tłum na placu warszawskim czeka na cara Rosji - Mikołaja I (wkrótce mającego zostać królem Polski)

- świadkowie: Szewc, Szlachcic i Żołnierz (najbardziej nieprzychylny), którzy wyrażają swoje niepochlebne opinie na ten temat


Scena druga


- katedra -> ceremonia koronacji i zaprzysiężenia Mikołaja I na króla Polski


Scena trzecia


- uczta przed zamkiem dla tłumu po koronacji

- nastroje przygnębienia

- obawy o niedotrzymanie przez Mikołaja I przysięgi konstytucyjnej

- carski orszak, wcześniej książę Konstanty z żandarmerią (okrutne zachowanie: wytrącenie kobiecie dziecka z rąk)

- pieśń o sekretnym buncie (wezwanie do walki o wolność)

Scena czwarta


- podziemia kościoła:

1. Tajne zgromadzenie spiskowców

2. Rozważane kwestie zamachu na cara

3. Prezes i Ksiądz = apel o zaniechanie zbrodniczemu czynowi (wartości etyczne, wiara w Boga to argumenty)

4. Podchorąży = Kordian -> wezwanie do akceptacji morderczego zamiaru

5. Kordian poparty przez Starca

6. Argumenty Kordiana: tylko jedna zbrodnia, w porównaniu do mnogości ofiar caratu

7. Głosowanie: 105 przeciw zamachowi, 5 za zamachem

8. Kordian jednak zgłasza, ze sam zgładzi cara (tej nocy jego warta na zamku), poświęcenie się za wolność


Scena piąta


- Kordian na zamku, zmierza do sypialni cara

- pojawia się jednak Strach i Imaginacja ( postaci dostrzegalne oczami wyobraźni)

- Kordian rozdarty wewnętrznie: boi się konsekwencji swego występku, ale chce wolności Polski

- Kordian mdleje przed sypialnia cara, gdzie car go znajduje

- Car posądza o zamach swego barata- Konstantego

- Kordian = objawy obłąkania


Scena szósta

- Kordian w szpitalu dla obłąkanych

- spotkanie z Doktorem (wcielenie szatana)

- Szatan przedstawia dwóch szaleńców: 1) poza krzyża, który dźwiga Jezusa, 2) mityczny Atlas, podtrzymujący niebo

- obłąkani uważają, że poświęcają się dla ludzkości, tak jak Kordian (ośmieszenie pojedynczej ofiary)

- informacja od księcia Konstantego => Kordian ma stawic się na Placu Saskim

Scena siódma


- plac Saski: zgromadzenie żołnierzy

- na rozkaz Konstantego Kordian ma przeskoczyć piramidę z bagnetów

- skok się udaje, więc Książe obiecuje wolność Kordianowi

- Mikołaj I jednak zwołuje sąd wojenny, który ma zatwierdzić wyrok śmierci


Scena ósma

- spowiedź Kordiana w celi więziennej tuz przed śmiercią

- pożegnanie z życiem i Grzegorzem

- nie chce być zapomniany, ale wie, że trafia w szeregi Polaków, którzy oddali życie za wolność ojczyzny


Scena dziewiąta


- Konstanty chce wymóc na carze akt ułaskawienia dla Kordiana

- kłótnia między braćmi o władzę, w końcu słowna walka

- Konstanty grozi użyciem armii, więc Mikołaj I podpisuje akt ułaskawienia

Scena ostatnia


- Plac Marsowy => tłum czeka na egzekucję Kordiana

- przed śmiercią zostaje odebrany mu tytuł szlachecki

- oficer przygotowuje się do strzału, a wśród tłumu pogłoska o nadjeżdżającym Adiutancie

- ułaskawienie w drodze, ale czy posłannik carski zdąży?



4

---