Wybrane zagadnienia do przedmiotu:

Pilotaż i przewodnictwo

Normy prawne dot. pilotażu wycieczek i przewodnictwa turystycznego

Nowelizacja ustawy o usługach turystycznych z dnia 29 kwietnia 2010 roku oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie ministra sportu i turystyki wprowadziły pewne zmiany w zakresie obowiązku organizatora turystyki zapewnienia turystom opieki uprawnionych do tego przewodników turystycznych i pilotów wycieczek.

Ustawa o usługach turystycznych art. 30.

1. Organizatorzy turystyki są obowiązani zapewnić klientom uczestniczącym w imprezach turystycznych opiekę osób posiadających kwalifikacje odpowiednie do rodzaju imprezy. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, za odpowiednie kwalifikacje uważa się, w zależności od rodzaju imprezy, uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek.

2. Powierzenie reprezentowania organizatora turystyki wobec jego lokalnych kontrahentów świadczących usługi turystyczne klientom osobie nieposiadającej uprawnień pilota wycieczek jest dopuszczalne, jeżeli umowa o imprezę turystyczną tak stanowi, a osoba ta nie wykonuje zadań, o których mowa w art. 20 ust. 3.

Zadania, do których odwołuje się ustęp drugi:

Ustawa o usługach turystycznych art. 20 ust. 3

Do zadań pilota wycieczek należy czuwanie, w imieniu organizatora turystyki, nad sposobem świadczenia usług na rzecz klientów, przyjmowanie od nich zgłoszeń dotyczących związanych z tym uchybień, sprawowanie nad klientami opieki w zakresie wynikającym z umowy, wskazywanie lokalnych atrakcji oraz przekazywanie podstawowych informacji dotyczących odwiedzanego kraju i miejsca.

Z powyższego wynika, iż co do zasady organizator turystyki powinien zapewnić uczestnikom imprezy turystycznej opiekę osoby posiadającej odpowiednie kwalifikacje natomiast, istnieje możliwość reprezentowania organizatora turystyki wobec lokalnych kontrahentów przez osobę nieposiadającą uprawnień pilota jeżeli umowa z klientem tak stanowi oraz jeżeli wspomniana osoba nie wykonuje faktycznie zadań zarezerwowanych dla pilota wycieczek.

W przypadku powierzenia przez organizatora turystyki wykonanie usługi osobie posiadającej uprawnienia przewodnika turystycznego rozporządzenie ministra sportu i turystyki stosuje następujące rozróżnienie ze względu na odwiedzany teren:

Rozporządzenie w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek § 17.

Organizator turystyki powierzający na podstawie art. 30 ust. 1 ustawy wykonanie usługi przewodnikowi turystycznemu jest obowiązany w obsłudze grupy turystów do zapewnienia udziału:

1) przewodnika miejskiego — dla miast wymienionych w § 15, jeżeli program imprezy obejmuje zwiedzanie miasta lub wybranych obiektów na jego obszarze, w muzeach i obiektach zabytkowych, w których nie oprowadza uprawniony pracownik etatowy;

2) przewodnika górskiego — na obszarach górskich określonych w § 13, jeżeli program imprezy przewiduje wycieczki piesze poza obszarem zabudowy miejscowości;

3) przewodnika miejskiego w przypadku, o którym mowa w § 16, lub przewodnika terenowego — w parkach narodowych, krajobrazowych i rezerwatach udostępnianych do ruchu turystycznego, jeżeli program imprezy obejmuje zwiedzanie tych miejsc, w muzeach i obiektach zabytkowych, w których nie oprowadza uprawniony pracownik etatowy, a także na obszarach, na których obowiązujące przepisy porządkowe prawa miejscowego nakładają taki obowiązek.

Rozporządzenie w par. 15 wymienia dziesięć miast posiadających przewodników miejskich przy czym zgodnie z par. 16 uprawnienia przewodników miejskich „obejmują także oprowadzanie po obiektach i obszarach znajdujących się w strefie podmiejskiej, jeżeli te obiekty i obszary są związane z historią, kulturą lub gospodarką miasta”. Lista miast:

1) Gdańsk, Gdynia, Sopot (łącznie)
2) Katowice oraz inne miasta konurbacji górnośląskiej: Będzin, Bytom, Chorzów, Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Mikołów, Mysłowice, Piekary Śląskie, Radzionków, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tarnowskie Góry, Tychy, Wojkowice, Zabrze (łącznie)
3) Kraków
4) Lublin
5) Łódź
6) Poznań
7) Szczecin
8 ) Toruń
9) Warszawa
10) Wrocław

Par. 13 rozporządzenia wymienia natomiast szczegółowo obszary właściwe kolejno dla przewodników górskich beskidzkich, tatrzańskich i sudeckich:

Uprawnienia przewodnika górskiego beskidzkiego nadaje się na obszar Beskidów obejmujący: Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Kotlinę Żywiecką, Pasmo Babiogórskie, Działy Orawskie, Beskid Orawsko-Podhalański, Kotlinę Orawsko-Nowotarską, Beskid Mały, Beskid Makowski, Kotlinę Rabczańską, Beskid Wyspowy, Gorce, Beskid Sądecki, Kotlinę Sądecką, Beskid Niski, Pieniny, Pogórze Spisko-Gubałowskie, Rów Podtatrzański wraz z położonymi na północ od nich Pogórzami: Śląskim, Wielickim, Wiśnickim, Rożnowskim, Ciężkowickim, Strzyżowskim, Dynowskim, Przemyskim, Jasielskim i Bukowskim, Obniżeniem Gorlickim oraz Kotliną Jasielsko-Krośnieńską, Górami Sanocko-Turczańskimi, Bieszczadami Zachodnimi, a także częścią Płaskowyżu Hyrowskiego. Północną granicę obszarów uprawnień stanowi linia kolejowa: granica państwa—Zebrzydowice—Czechowice-Dziedzice—Oświęcim—Kraków—Tarnów—Przemyśl— Medyka—granica państwa; wschodnią: granica państwa; zachodnią: granica państwa; południową: granica państwa oraz granica Tatrzańskiego Parku Narodowego. Obszar uprawnień obejmuje miasta, w tym leżące na granicy uprawnień: Oświęcim, Zator, Wieliczkę, Bochnię, Brzesko, Tarnów, Dębicę, Rzeszów, Łańcut, Przeworsk, Jarosław i Przemyśl.

Uprawnienia przewodnika górskiego tatrzańskiego nadaje się na obszar Tatr Zachodnich i Tatr Wschodnich oraz obszar Podtatrza obejmującego: Pogórze Spisko-Gubałowskie, Rów Podtatrzański, Kotlinę Orawsko-Nowotarską i Pieniny, ograniczony doliną rzeki Orawy, linią łączącą Przełęcz Spytkowicką, Chabówkę i Przełęcz Sieniawską, doliną rzeki Lepietnicy do jej ujścia do Czarnego Dunajca i dalej do Dunajca, doliną rzeki Dunajec, przełęczą Krośnicką, rzeką Krośnicą do jej ujścia do Dunajca, rzeką Dunajec do ujścia rzeki Grajcarek, rzeką Grajcarek, potokiem Biała Woda, przełęczą Rozdziele. Obszar uprawnień obejmuje także drogę Jabłonka—Zubrzyca Górna (do Orawskiego Parku Etnograficznego).

Uprawnienia przewodnika górskiego sudeckiego nadaje się na obszar Sudetów obejmujący: Karkonosze, Góry i Pogórze Izerskie, Obniżenie Żytawsko-Zgorzeleckie, Góry i Pogórze Kaczawskie, Rudawy Janowickie oraz Kotlinę Jeleniogórską, Bramę Lubawską, Góry Kamienne, Góry i Pogórze Wałbrzyskie, Góry Sowie, Góry Bardzkie, Góry Stołowe, Obniżenie Nowej Rudy, Obniżenie Ścinawki, Pogórze Orlickie, Góry Bystrzyckie, Góry Orlickie, Masyw Śnieżnika, Góry Złote, Góry Opawskie i Kotlinę Kłodzką, wraz z położonymi na północ od nich Wzgórzami Strzegomskimi, Obniżeniem Podsudeckim, Równiną Świdnicką, Wzgórzami Niemczańsko-Strzelińskimi, Masywem Ślęży, Przedgórzem Paczkowskim i Obniżeniem Otmuchowskim. Obszar uprawnień obejmuje teren położony na południe i południowy zachód od drogi Jędrzychowice—Bolesławiec (droga nr 94)—Złotoryja —Jawor (droga nr 363)—Strzegom (droga nr 374)— Świdnica (droga nr 382)—Tworzyjanów (droga nr 35) —Sobótka—Jordanów Śl. (drogi lokalne)—Łagiewniki (droga nr 8)—Strzelin (droga nr 39)—Sarby—Szklary —Karłowice Wielkie—Otmuchów (drogi lokalne)—Nysa (droga nr 46)—Prudnik—Trzebina (droga nr 41). Na odcinku Trzebina—Jędrzychowice granicę obszaru uprawnień stanowi granica państwa. Obszar uprawnień obejmuje następujące miejscowości położone na granicy obszaru: Bolesławiec, Złotoryję, Jawor, Strzegom, Świdnicę, Sobótkę, Łagiewniki, Strzelin, Otmuchów, Nysę, Prudnik.

Generalnie rzecz biorąc organizator turystyki jest zobowiązany w zależności od rodzaju usługi zapewnić opiekę pilota wycieczek lub przewodnika i tylko w wyjątkowych sytuacjach może się z tego obowiązku zwolnić odpowiednim zapisem w umowie z klientem.

Wyciąg z ustawy o usługach turystycznych - Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek

Art. 20. 1. Przewodnikiem turystycznym lub pilotem wycieczek może być osoba, która posiada uprawnienia określone ustawą.

2. Do zadań przewodnika turystycznego należy oprowadzanie wycieczek oraz fachowe udzielanie ich uczestnikom informacji o kraju, odwiedzanych miejscowościach, obszarach i obiektach.

3. Do zadań pilota wycieczek należy sprawowanie, w imieniu organizatora turystyki, opieki nad uczestnikami imprezy turystycznej w niezbędnym zakresie, wynikającym z charakteru imprezy, czuwanie nad sposobem wykonywania usług świadczonych na rzecz uczestników podczas imprezy oraz przyjmowanie od nich reklamacji dotyczących świadczonych im usług, a także reprezentowanie organizatora turystyki wobec kontrahentów świadczących usługi w trakcie trwania imprezy.

4. Pilot wycieczek ma obowiązek potwierdzić klientowi przyjęcie reklamacji, a w wypadku jej niezałatwienia, przekazania jej niezwłocznie organizatorowi turystyki.

5. W wypadku odmowy uwzględnienia reklamacji organizator turystyki jest obowiązany szczegółowo uzasadnić na piśmie przyczyny odmowy.

6. Jeżeli organizator turystyki nie ustosunkuje się do reklamacji na piśmie, w terminie 30 dni od dnia zakończenia imprezy turystycznej, a w wypadku zgłoszenia tej reklamacji po zakończeniu imprezy turystycznej w terminie 30 dni od jej złożenia, uważa się, że uznał reklamację za uzasadnioną.

Art. 21. 1. Przewodnicy turystyczni otrzymują uprawnienia następujących rodzajów:

  1)  przewodników górskich dla określonych obszarów górskich;

  2)  przewodników miejskich dla poszczególnych miast;

  3)  przewodników terenowych dla poszczególnych województw, regionów oraz tras turystycznych.

2. Uprawnienia przewodników górskich dzielą się na trzy klasy w zależności od stopnia trudności tras i wycieczek.

3. Uprawnienia przewodnika terenowego obejmują również miasta położone w obrębie województwa lub regionu.

4. Minister właściwy do spraw turystyki, w drodze rozporządzenia, może określić wykaz miast, w których wykonywanie zadań przewodnika turystycznego wymaga posiadania uprawnień przewodnika miejskiego, uwzględniając szczególne walory turystyczne tych miast.

Art. 22. Uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek otrzymuje osoba, która:

  1)  ukończyła 18 lat;

  2)  ukończyła szkołę średnią;

  3)  posiada stan zdrowia umożliwiający wykonywanie zadań przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek;

  4)  nie była karana za przestępstwa umyślne lub inne popełnione w związku z wykonywaniem zadań przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek;

  5)  odbyła szkolenie teoretyczne i praktyczne oraz zdała egzamin na przewodnika turystycznego lub na pilota wycieczek, z zastrzeżeniem art. 22a.

Art. 22a. 1. Osoby wymienione w art. 49 ust. 1, które nie potwierdziły posiadanych uprawnień w terminie określonym w art. 49 ust. 2, dopuszcza się odpowiednio do egzaminu na przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek bez konieczności odbycia szkolenia teoretycznego i praktycznego.

2. Osoby posiadające uprawnienia przewodnika turystycznego dopuszcza się do egzaminu umożliwiającego uzyskanie uprawnień obejmujących dodatkowy zakres terytorialny bez konieczności odbycia szkolenia teoretycznego i praktycznego.

Art. 23. 1. Osoba ubiegająca się o nadanie uprawnień przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek podlega badaniom lekarskim wstępnym, a osoba posiadająca takie uprawnienia - badaniom okresowym, w trybie i zakresie określonych w przepisach o badaniach lekarskich pracowników.

2. Przewodnik turystyczny lub pilot wycieczek, który nie przedstawi właściwemu wojewodzie aktualnego zaświadczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do wykonywania zadań przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek, wydanego zgodnie z przepisami, o których mowa w ust. 1, nie może wykonywać zadań wymagających posiadania odpowiednio uprawnień przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek.

Dokumenty:

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tekst jednolity)

• Ustawa z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy o usługach turystycznych oraz o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń

• Rozporządzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 4 marca 2011 roku w sprawie przewodników turystycznych i pilotów wycieczek

Uwaga: od stycznia 2014 roku, wchodzi w życie „deregulacja niektórych uprawnień państwowych”, która obejmuje również uprawnienia pilota wycieczek, przewodnika miejskiego i przewodnika terenowego.

Co powinien znać kandydat na przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek albo co znać przewodnik turystyczny lub pilot wycieczek:

• rozróżniać podstawowe pojęcia z zakresu turystyki,

• stosować przepisy ustawy o usługach turystycznych,

• stosować przepisy wykonawcze do ustawy o usługach turystycznych,

• stosować przepisy ustawy prawo przewozowe,

• wdrażać turystyczny kodeks etyczny,

• prezentować atrakcje turystyczne Polski i wybranych krajów Europy i Świata,

• charakteryzować formy współpracy biura podróży z zakładami hotelarskimi, gastronomicznymi i transportowymi,

• sporządzać umowy współpracy biura podróży z zakładami hotelarskimi, gastronomicznymi i transportowymi,

• stosować różne metody i środki w porozumiewaniu się,

• organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

• dobierać dokumenty niezbędne do sporządzenia oferty turystycznej,

• stosować zasady prezentacji,

• korzystać z różnych źródeł informacji.

Przewodnik turystyczny i pilot wycieczek powinien odznaczać następującymi cechami i umiejętnościami:

• wiedzieć, czego chce i komu ma służyć,

• chcieć pracować dużo i wytrwale,

• lubić ludzi i pracę zespołową,

• umieć podejmować rozsądne ryzyko,

• mieć w sobie stałą potrzebę sukcesu,

• być odpowiedzialnym za wszystko, co robi,

• posiadać wysoką samoakceptację, wiarę w siebie,

• być innowacyjnym, kreatywnym i pozytywnym,

• umieć słuchać i akceptować pozytywną krytykę,

• mieć zmysł obserwacyjny i analityczno-syntetyczny,

• umieć przyznać się do popełnionych błędów,

• potrafić dobrze się samoprezentować,

• posiadać umiejętność argumentacji i skutecznego przekonywania,

• pozytywnie afirmować turystów,

• nie okazywać swej przewagi,

• nie mieć lęku przed nieznanym,

• posiadać umiejętność pracy w stresie,

• umieć nawiązywać kontakty i być odpornym na agresję (w tym - zbiorową),

• być kulturotwórczym,

• być entuzjastycznym i okazywać to innym.

METODYKA PROWADZENIA IMPREZ TURYSTYCZNYCH

W Polsce, w odróżnieniu od wielu innych krajów, istnieje usankcjonowany tradycją rozdział funkcji przewodnika turystycznego (wykonywanej od 130 lat) od pilota wycieczek.

Funkcja przewodnika turystycznego utożsamiana jest z przekazem wszechstronnej wiedzy krajoznawczej o regionie (miejscowości czy obiekcie), w którym znajduje się wycieczka; polega na interpretacji atrakcji (walorów) krajoznawczych, przybliżaniu turystom historii, geografii, kultury etc. odwiedzanych terenów. Przewodnik staje niejako między atrakcją a turystą i służy temu ostatniemu w jej odbiorze.

Utarło się natomiast przekonanie, że do obowiązków pilota należy przede wszystkim sprawna realizacja programu wycieczki, troska o Jakość świadczonych usług noclegowych, żywieniowych, transportowych. Pilot ma być zarówno kierownikiem grupy, jak i przywódcą turystów, ich opiekunem, a także ambasadorem (swojego biura podróży, kraju); w pewnych sytuacjach natomiast wypełniać musi rolę przewodnika turystycznego. Do wypełnienia tej ostatniej roli niezbędna jest szeroka wiedza krajoznawcza i metodyczna.

Czy warsztat metodyczny przewodnika i pilota jest podobny, czy słuszne i możliwe jest łączenie funk­cji przewodnika i pilota, jaki przewodnik/pilot powinien być, jakie cechy i predyspozycje powinien posiadać ?

1) Odmienność warsztatu metodycznego pilota i przewodnika turystycznego określa:

1. stopień szczegółowości,

2. konieczność rozległych studiów przed imprezą u pilota przy wyjeździe w nowy region (większy zasięg przestrzenny działalności pilota doskonalenie warsztatu krajoznawczego),

3. styl pracy (prelegent u przewodnika -nacisk na obsługę u pilota).

2) Cechy wspólne to:

1. nakładanie się zakresów obowiązków pilota i przewodnika,

2. prowadzenie ludzi,

3. przekazywanie wiedzy,

4. opieka nad turystami,

5. kształtowanie postawy w stosunku do przyrody, kultury i społeczeństwa,

6. budzenie wrażliwości na piękno.

Pilot powinien zatem opanować pewne zasady warsztatu przewodnickiego dotyczące zarówno szerokiej wiedzy krajoznawczej, jak i metodyki jej przekazywania.

Do posiadania szerokiej wiedzy krajoznawczej przez pilota obliguje go również zapis w regulaminie pilotów mówiący o udzielaniu turystom pozostającym pod opieką pilota wszechstronnych informacji geograficznych, historycznych, kulturalnych, gospodarczych etc. o kraju odwiedzanym.

Na koniec warto dodać, że rozległa wiedza krajoznawcza, utożsamianie pilota z rolą eksperta w sprawach wycieczki, także jej programu krajoznawczego, wykazanie się przez pilota wiedzą budzącą uznanie prawdziwego globtrotera może i powinno być wykorzysta­ne dla umocnienia wątlej stosunkowo (bo opartej tylko na formalnym upoważnieniu przez organizatora imprezy) władzy pilota nad grupą. Jest to niezmiernie istotne dla zbudowa­nia sobie autorytetu u turystów, objęcie roli nie tylko kierownika grupy, ale i przywódcy, tourlidera, osoby najbardziej kompetentnej w sprawach związanych z realizowaną imprezą.

Metodyka prowadzenia wycieczek autokarowych i zwiedzania miasta

Metodyka oprowadzania wycieczek zróżnicowana jest w zależności od typu wycieczki (miejskie, terenowe, górskie, zakładowe, po muzeach). W pracy pilota najczęściej wystę­pować będą elementy wycieczek terenowych lub miejskich (w muzeach, zakładach pracy i terenach górskich istnieje wymóg korzystania z usług wyspecjalizowanych przewodników).

Wycieczki terenowe

W czasie prowadzenia wycieczek terenowych należy zwrócić uwagę na:

• w przypadku wycieczki autokarowej pilot-przewodnik zajmuje miejsce służbowe obok mikrofonu i kierowcy, gdyż tylko z tego miejsca może wykonywać wszyst­kie swoje zadania. Przewodnik-pilot decyduje o trasie, a jego dyspozycje nie mogą naruszać przepisów drogowych, dlatego musi on znać kodeks drogowy, aby wy­dawać polecenia kierowcy, ułatwia to również kontrolę tempa i czasu jazdy. Ponadto wszystkie dyspozycje zmiany kierunku jazdy, zwolnienia, zatrzymania się powinny być wydawane odpowiednio wcześnie i precyzyjnie, aby kierowca mógł je wykonać. Od dobrej współpracy pilota i kierowcy zależy w dużej mierze spraw­ny przebieg wycieczki;

• przed wyruszeniem na trasę należy podać krótki opis najbliższego odcinka trasy do pierwszego postoju. Komentarz rozpoczynamy od kwestii ogólnych (np. cha­rakterystyka fizjograficzna regionu), a kończymy na szczegółach;

• w czasie jazdy należy przekazywać przez mikrofon serwis informacyjny o trasie wycieczki, zgodnie z zasadą poglądowości wiązać przekazywane wiadomości z tym, co widać za szybami autokaru. Jeżeli brak mikrofonu lub instalacja jest niesprawna, podawanie informacji w czasie jazdy jest bezcelowe. W takiej sytu­acji należy udzielać niezbędnych informacji o najbliższych odcinkach trasy przed wyruszeniem, a w czasie jazdy zatrzymywać się przy ważniejszych obiektach, wyłączyć silnik i dopiero wtedy udzielać wyjaśnień;

• przewodnik musi też zwracać uwagę na reakcje grupy. Jeżeli zobaczy oznaki zmęczenia i spadku zainteresowania, powinien skorygować program i wykorzy­stać najbliższą okazję do zorganizowania przerwy rekreacyjnej;

• przy przemarszach do poszczególnych obiektów grupę prowadzi

przewodnik, a za­myka kierownik wycieczki lub wskazana, doświadczona osoba.

Należy pamiętać, że:

1. tempo marszu powinno być dostosowane do możliwości najsłabszego uczestnika, zbytni pośpiech może grupę rozproszyć - trasę przemarszu należy starannie przemyśleć, tak, aby była ona najdogodniejszym dojściem do obiektu.

2. przed wybranym obiektem za­trzymujemy się w miejscu, z którego cechy charakterystyczne są najlepiej dostrze­gane. Po zebraniu grupy i sprawdzeniu czy wszyscy dołączyli, wstrzymujemy się chwilowo od objaśnień, pozostawiając turystom czas na obserwację, a dopiero później przekazujemy informacje,

3. zwiedzanie małych miejscowości w miarę możliwości należy rozpoczynać od obej­rzenia panoramy, planu w celu usytuowania miejscowości w terenie i zapoznania z cechami środowiska geograficznego, a później przejść do opisu historycznego zabytków, kultury, gospodarki,

4. w zależności od wielkości grupy stosuje się różne metody informowania, Przy grupach dużych są to jak gdyby pogadanki, prelekcje krajoznawcze; przewod­nik operuje takimi zwrotami, jak „proszę państwa" lub „pragnąłbym państwu przedstawić", przy pomocy słów, gestów adresowanych do całego zespołu zacho­wuje ciąg narracji pozwalający na skupienie się całej grupy wycieczkowej,

5. w przypadku małej grupy przewodnik zwraca się osobiście do poszczególnych uczestników, nawiązując kontakt słowny to z jednym to z drugim uczestnikiem, w zależności od wymogów kurtuazji albo zauważonego zainteresowania danej osoby, ale w ten sposób, by w bezpośredniej rozmowie towarzyskiej objąć infor­macjami wszystkich uczestników,

6. rozpoczęcie wycieczki - nie zaczynamy komentować i udzielać informacji krajo­znawczych zbyt wcześnie, gdy turyści nie są jeszcze usadowieni i skupieni. In­formację krajoznawczą rozpoczynamy po około 15 minutach jazdy (oczywiście na samym początku, przy pierwszym kontakcie z grupą w kilku zdaniach przedsta­wiamy się i prezentujemy program wycieczki),

7. postoje - przerwy w czasie jazdy ustala pilot-przewodnik. Pierwszy postój nale­ży zarządzić nie później niż 2 godziny od wyruszenia na trasę (o ile autokar nie posiada toalety), najlepiej w lesie przy parkingu lub z prawej strony drogi, aby uniknąć konieczności przechodzenia przez jezdnię. Po zatrzymaniu należy usta­lić z kierowcą czas postoju (na ogół około 15 minut), przypominamy o zasadach bezpieczeństwa i zachowaniu się na terenach leśnych. Prosimy też uczestników o punktualne przybycie do autokaru - punktualny powrót na pierwszym postoju jest miernikiem zdyscyplinowania grupy,

8. zwiedzanie na trasie: do obiektu przewidzianego do zwiedzania należy podjechać możliwie najbliżej, aby nie tracić czasu na dojścia.

Wyjątek może stanowić tutaj atrakcyjna trasa piesza jako jeden z elementów kra­joznawczych przewidzianych w programie wycieczki. Zatrzymując autobus w upa­trzonym miejscu, zwrócić trzeba uczestnikom uwagę na dostosowanie ubioru do pogody, przypomnieć o zabraniu aparatów fotograficznych lub o zakazie robienia zdjęć, wyjaśnić cel naszego zatrzymania i zarządzić wyjście z autokaru. Kierow­cy podajemy orientacyjny czas powrotu grupy. O ile powrót do autokaru przewi­dywany jest w innym miejscu, podać kierowcy drogę dojazdu na nowe miejsce i porę spotkania.

Jeżeli obiekt jest otwarty i ogólnie dostępny bez opłaty, pilot (przewodnik) wy­siada z autokaru wraz z grupą i po opuszczeniu go przez ostatniego turystę w szyku wycieczkowym idziemy do obiektu. Jeżeli zwiedzanie jest płatne, należy zosta­wić grupę w autokarze (lub poprosić kierownika grupy albo osobę upoważnioną o przyprowadzenie turystów do obiektu), zaś w tym czasie można kupić bilety i na­wiązać kontakt z osobą oprowadzającą po tym obiekcie.

Zwiedzanie z miejscowym przewodnikiem

W programach imprezy mamy po­daną informację o terminach i miejscu spotkania z przewodnikiem. Przy spotkaniu po przedstawieniu się należy uzgodnić program zwiedzania, infor­mując przewodnika o charakterze grupy i kondycji czy zainteresowaniach uczest­ników. Po uzgodnieniu tych szczegółów przedstawiamy przewodnika grupie i od tej chwili on przejmuje przewodnictwo nad grupą. Niemniej jednak naszym obo­wiązkiem jest towarzyszenie grupie przez cały czas trwania imprezy, pomoc przy oprowadzaniu oraz zapewnieniu porządku. Jest wskazane - aby dla najlepszego wypełniania tych zadań, iść na końcu grupy;

• dojścia pod górę - często trafiają się dłuższe dojścia pod górę do obiektu, punk­tów widokowych. Jeśli w programie przewidziane są tego typu utrudnienia, pilot powinien uprzedzić turystów i zwrócić uwagę na stosowny ubiór do tych warun­ków. Przy dojściach należy stosować następujące zasady:

- wybrać drogę na stosowne obuwie - osoby w nieodpowiednich butach nale­ży wyeliminować (zaproponować im inny program),

- wytworzyć odpowiednie, pozytywne nastawienie psychiczne, zachęcając do podjęcia marszu,

- w sposób interesujący opisać piękne widoki, jakie można zobaczyć, lub obiek­ty znajdujące się na trasie,

- prowadzić grupę tak, aby wszyscy nie zmęczeni i zadowoleni doszli do celu. Nabiorą wtedy zaufania na przyszłość do własnych sił, będą zadowoleni i z wycieczki.

Wycieczki miejskie

Szereg ogólnych zasad metodyki prowadzenia wycieczek terenowych dotyczy również wycieczek miejskich. Specyfika tych wycieczek wymaga natomiast zwrócenia uwagi na następujące sprawy:

• przewodnik w mieście musi zapewnić grupie bezpieczeństwo. Należy pamiętać, aby grupa była zwarta, gdyż nad grupą rozproszoną nie jesteśmy w stanie pano­wać, a tym samym zapewnić jej bezpieczeństwa. Przechodząc przez jezdnię lub place, należy korzystać wyłącznie z przejść wyznaczonych (pasy-zebry lub przej­ęcia podziemne). Przechodzimy zawsze zwartą grupą i zdecydowanym krokiem. Takie same zasady dotyczą sytuacji, gdy zamierzamy doprowadzić grupę z chod­nika na wysepkę tramwajową znajdującą się na jezdni;

• przewodnik-pilot zobowiązany jest do szczególnej uwagi w przypadku wprowa­dzania grupy do miejskich środków lokomocji. Nie należy wprowadzać grupy, gdy jest tłoczno i nie ma gwarancji, że znajdzie się miejsce dla wszystkich uczestni­ków wycieczki. W szczególności z miejskich środków lokomocji nie należy ko­rzystać w godzinach szczytu. Przed wprowadzeniem grupy do tramwaju, autobusu należy ustawić uczestników na przystanku i spokojnie oczekiwać. Wskazane jest udzielenie informacji, że oczekujemy np. na tramwaj nr 18, jedziemy do końcowego przystanku albo, że będziemy wysiadać np. na szóstym przystanku. W ten sposób unikniemy częstego w tych wypadkach zdenerwowania, zamieszania, licz­nych pytań.

Obsługę danego środka lokomocji możemy uprzedzić o zamiarze wprowadzenia grupy, jak również o miejscu, w którym zamierzamy ją wysadzić. Zabezpieczamy się w ten sposób przed pozostawieniem któregoś z uczestników na przystanku (przy wsiadaniu) lub wewnątrz wozu (przy wysiadaniu).

Dojeżdżając do celu (najlepiej na przedostatnim przystanku), należy głośno przypomnieć tu­rystom, aby przygotowali się do wysiadania na następnym przystanku. Przewod­nik oraz kierownik wycieczki zawsze wsiadają i wysiadają ostatni. Często się zdarza, że grupa jest zbyt liczna, aby ulokować ją w jednym wagonie. W takim przypadku trzeba ją podzielić na dwie lub trzy części. Do każdej z nich wyzna­czamy jednego opiekuna.

Dzieląc grupę wycieczkową, omawiamy dokładnie miej­sce spotkania, a obsługę wozu powiadamiamy, na którym przystanku uczestnicy powinni wysiąść. Pamiętamy również o umieszczaniu grupy w wozie w taki spo­sób, aby nie powodować zatorów przy wejściu i wyjściu, z których korzystają przecież i inni pasażerowie. W miejskich środkach lokomocji nie udzielamy in­formacji grupie, pamiętając, że w wozie nie jesteśmy sami. Natomiast jest wska­zane, aby przed wejściem do tramwaju lub autobusu zwrócić uwagę uczestnikom na ciekawsze obiekty, koło których będziemy przejeżdżać.

Ważną sprawą przy korzystaniu z miejskich środków lokomocji jest;

1. regulowanie należności za bilety przejazdowe. Najlepszym rozwiązaniem jest zakupienie bile­tu grupowego;

2. konieczne jest ustalenie z grupą dokładnego miejsca spotkania na wypadek, gdy­by ktoś z uczestników zgubił się na trasie:

3. należy podać miejsce zakwaterowania, posiłków, zbiórki przed odjazdem i terminu odjazdu. Każdy musi wiedzieć, gdzie i o jakiej porze może dołączyć do grupy. Jest to szczególnie ważne w sytuacji, gdy ktoś zamierza odłączyć się od grupy (należy zgłosić to pilotowi!), np. do rodziny lub w innych celach;

Mając do dyspozycji pełnosprawny i dostosowany do celów turystycznych auto­kar (zradiofonizowany), można w maksymalny sposób wykorzystać czas na zwie­dzanie miasta. Przewodnik mając grupę zebraną w autokarze, rozporządza najlepszymi możliwościami nawiązania z nią kontaktu i przekazania niezbędnych informacji.

Szczególnie ważne jest precyzyjne wydawanie dyspozycji kierowcy co do kierunku jazdy, zwłaszcza gdy kierowca nie zna miasta. Należy pamiętać, aby odpowiednio wcześniej informować kierowcę o zamierzonych skrętach, głównie przy skrzyżowaniach ruchliwych arterii, gdzie konieczne jest ustawienie autoka­ru na odpowiednim pasie. Przez cały czas utrzymujemy kontakt z grupą za pomocą mikrofonu, informując o mijanych obiektach.

Wskazane jest zatrzymywanie autokaru przed ciekawszymi obiektami, którym należy poświęcić więcej uwagi. Gdy zamierzamy wprowadzić grupę do wnętrza obiektu, do takich zespołów jak stare miasto, należy pamiętać o zaparkowaniu autokaru w najdogodniejszym miej­scu i możliwie w taki sposób, aby wyeliminować przechodzenie przez jezdnię;

Wycieczki piesze należy oprowadzać przede wszystkim po obiektach znajdujących się w centralnej części miasta. Przewodnik powinien zachować odpowiednie tempo zwiedzania. Należy zdecydowanie wyeliminować gonitwę po mieście, gdyż jest to męczące i nie przynosi uczestnikom prawie żadnych korzyści. Szybkie bowiem tempo uniemożliwia dobrą obserwację, zaś fizycznie zmęczeni uczestnicy nie są w stanie chłonąć przekazywanych im wiadomości. Doskonałym wypoczynkiem jest przerwa na wypicie kawy, herbaty.

Przewodnik-pilot powinien też pamiętać o zro­bieniu przerwy na zakup upominków, napisanie i wysłanie kart pocztowych.

Prowadząc grupę zagraniczną w Polsce, pamiętać należy o dostosowaniu informacji do takich głównych celów, jak:

• wprowadzenie w klimat kulturalno-obyczajowy naszego kraju, z myslą o ułatwieniu wzajemnego zrozumienia i rzeczywistego dialogu ludzi różnych narodowości,

• uwypuklenie wkładu Polski w ogólny dorobek myśli ludzkiej, zdobycze społeczne, cywilizacyjne i kulturowe,

• ułatwienie zrozumienia specyficznie polskich aspektów różnych zagadnień,

• wyjaśnienie struktury i zasad działania naszych instytucji społecznych, gospodar­czych i politycznych oraz organów państwa na tle odnośnych instytucji kraju, z któ­rego pochodzą uczestnicy wycieczek,

• propagowanie Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie, o oryginalnych walorach, stwarzających zarazem dobre warunki dla wypoczynku i poznania.

Formy przekazywania informacji

przez pilota wycieczek lub przewodnika turystycznego

Właściwe wykorzystanie kreacyjnego potencjału turystyki, zwłaszcza w przypadku zbiorowych wyjazdów, wiąże się z problematyką przekazywania informacji krajoznaw­czych. Odpowiednio dobrane i właściwie przekazywane informacje krajoznawcze, a tak­że osobisty przykład osoby prowadzącej wycieczkę powinny nie tylko zwiększyć wiedzę krajoznawczą u uczestników, ale także wpłynąć na przeobrażenie struktury potrzeb, na kształtowanie zainteresowań i aspiracji turystycznych. Wychowawczą wartość imprezy turystycznej ocenia się stanem wiedzy wynoszonej przez uczestników oraz stanem rozbu­dzenia zainteresowań krajoznawczych.

Przekazywanie i odbiór informacji określa wiele czynników wpływających na skutecz­ność pracy osoby przekazującej. Stosowanie zasad psychologii, pedagogiki i teorii wycho­wania wpływa w istotny sposób na rozszerzenie zakresu wynoszonych wiadomości krajoznawczych oraz osiągnięte efekty wychowawcze.

Realizacja celów poznawczych wycieczki wymaga znajomości zasad procesu poznaw­czego. W tym procesie najważniejszą rolę odgrywają wrażenia wzrokowe, na podstawie których od dzieciństwa budujemy sobie swoje wyobrażenia o świecie. Proces ten odbywa się w umyśle turysty od pierwszego zetknięcia się z obiektem, zjawiskiem. W ślad za wrażeniami wzrokowymi następuje ocena pociągająca za sobą wnioski, powodująca bu­dzenie się ciekawości, chęci bliższego poznania przyczyn powstania zjawiska czy skutków jego istnienia. Zadaniem przewodnika jest stworzenie grupie wycieczkowej najdogodniej­szych warunków do obejrzenia i oceny danego obiektu. Wskazane jest również wpajanie turystom (zwłaszcza niezaawansowanym) sztuki patrzenia poprzez uwypuklenie plastyki form, zróżnicowanie brył i ich wzajemnego stosunku, natężenie światła, zmienności kolo­rystycznych i walorów barwy, krajobrazu, architektury.

Komentarz przewodnika, będący bodźcem słuchowym wspomagającym wrażenia wzro­kowe, powinien nastąpić dopiero po wstępnej fazie oceny wzrokowej, dokonywanej samo­dzielnie przez uczestników. Komentarz słowny, w którym przewodnik przekazuje szczegółowe wiadomości o oglądanym obiekcie, jest więc dalszym etapem procesu poznaw­czego. Tutaj powinno występować pełne zrozumienie istoty zjawiska, obiektu przez uczest­ników wycieczki drogą skojarzenia wrażeń wzrokowych z ustnymi informacjami.

Osoba udzielająca informacji powinna dążyć do tego, aby jej przekaz był zwięzły, rze­czowy, jasny i logiczny, przekazany w formie umiejętnej, zróżnicowanej przez dostosowa­nie informacji do wieku, wykształcenia czy pochodzenia odbiorców. W końcowej fazie procesu poznawczego powinno nastąpić utrwalenie wrażeń wzrokowych i słuchowych. Wnioski i pytania odbiorców informacji będą oznaczać, że cel poznawczy został osiągnięty. Gdyby takiego odzewu nie było, przewodnik powinien zachęcić do pytań, ewentualnie zainicjować luźną dyskusję, jeżeli są szansę i czas na jej przeprowadzenie.

Przekaz ust­ny był i nadal pozostanie podstawową formą pracy przewodnika turystycznego. Nic nie jest w stanie zastąpić osobistego kontaktu i oddziaływania. Do niewątpliwych zalet takie­go sposobu przekazywania informacji należy zaliczyć sugestywność i elastyczność oraz łatwość dostosowania zakresu wiadomości, jak i przekazanie ich w sposób odpowiedni do zainteresowań i możliwości odbiorców.

Forma ta odznacza się jednak nikłą skutecznością w zapamiętaniu licznych danych zawartych w informacjach ustnych. Ponieważ robienie notatek na trasie jest utrudnione, a często niemożliwe, większość cennych informacji zo­staje natychmiast lub w bardzo krótkim czasie zapomniana lub zapamiętana fragmentarycz­nie albo mylnie.

Zakładamy jednak, że wypowiedzi przewodnika są głównym źródłem wiadomości krajoznawczych generowanych do szerokich rzesz turystów. Dopiero bowiem wytrawni turyści kolekcjonują przewodniki drukowane czy monografie krajoznawcze. Jeżeli uczestnik zbiorowej wycieczki nie jest w stanie zapamiętać informacji udzielanych przez prowadzącego, to organizator powinien mu to ułatwić. Przybiera to postać zaopa­trywania uczestników wycieczek w różnego rodzaju drukowane programy, informatory, poradniki (np. Informator Krajoznawczy do rejsu statkiem). Ta forma, coraz częściej sto­sowana, sprzyja zaspokojeniu potrzeb informacyjnych turystów.

Obok przekazu ustnego coraz częściej używane są techniczne środki przekazywania informacji. Masowy rozwój turystyki i szybki wzrost zapotrzebowania na usługi przewod­nickie, olbrzymi popyt na poznawanie najwartościowszych atrakcji turystycznych niejed­nokrotnie stwarza konieczność stosowania środków technicznych, z których najbardziej popularnym jest magnetofon.

Obok nagranych na taśmie tekstów i objaśnień stosowane są jeszcze inne formy informacji technicznej -jak np. opisy, plansze, przezrocza, filmy, pro­gramy komputerowe. Środki te jednak nigdy nie zastąpią w pełni kontaktu osobistego z przewodnikiem i żywym słowem, a najważniejsza ich rola polega na wzmocnieniu wra­żeń, wyjaśnieniu wielu procesów i zjawisk. Środki techniczne wprawdzie mają zdolność obsłużenia większej liczby turystów, dają możliwość powtarzania informacji, skonfronto­wania ich z oglądanym obiektem krajoznawczym, jednak ze względów technicznych utrwa­lają i udzielają informacji w ograniczonym zakresie i nie są w stanie odpowiadać na pytania zadawane czy nasuwające się zwiedzającemu.

Z punktu widzenia metodyki prowadzenia wycieczki każda, nawet typowa, grupa wymaga odpowiedniego przygotowania przewodnika, metodycznego przemyślenia scena­riusza, tj. powiązania ruchu ze słowem, przekazu z terenem i pokazywanymi turystom obiektami. Obowiązuje zasada, że więcej mówi się na początku wycieczki i w miejscach zwiedzania. Ukazywanie całego krajobrazu i jego elementów powinno być dostosowane do aktualnej sytuacji, pogody, kondycji uczestników i możliwości ich percepcji. W cieka­wej scenerii przyrody ograniczamy swój komentarz - tutaj sama przyroda najskuteczniej tworzy nastrój. Należy unikać też zamiany wycieczki w prelekcję, oszczędzać słowa, a ra­czej wywoływać zainteresowanie i prowokować do pytań.

Objaśnienia zaczyna się zawsze od wiadomości ogólnych, np. od lokalizacji geogra­ficznej, a w szczegóły wchodzimy po ogólnym zorientowaniu turystów co do miejsca pobytu. Poszczególne tematy należy omawiać w trakcie wycieczki w miarę naocznego sty­kania się z danym zjawiskiem.

Technika objaśniania czy też wygłaszania krótkich pogadanek jest bardzo istotna dla osiągnięcia zamierzonych celów. W terenie grupę wycieczkową należy ustawić twarzami w kierunku objaśnianego widoku lub obiektu. W miejscu do tego się nadającym (np. w la­wach kościoła) turyści mogą usiąść.

Przewodnik staje w miejscu widocznym dla wszyst­kich, twarzą do słuchaczy, nie zasłaniając widoku. Konieczny jest kontakt wzrokowy z turystami. Mówić należy wolno i na tyle głośno, aby wszyscy rozumieli i słyszeli. Okre­śleń „po prawej" i „po lewej stronie" używa się tak, jak to widzą słuchacze, a w marszu lub w autokarze zawsze w kierunku poruszania się. Zatrzymując grupę dla wygłoszenia informacji, trzeba zwrócić uwagę, czy nie tamujemy ruchu. Krótkich informacji możemy udzielać w marszu, o ile grupa nie jest liczna, a teren nie wymaga specjalnej uwagi.

Omawianie takich spraw, jak stroje, zajęcia ludności czy zwiedzanie miejsc kultu wymaga od prowadzącego wiele taktu. Nie można bowiem traktować miejscowej ludno­ści jak obiektów muzealnych. Jeśli grupa nie była w muzeum, to zagadnienia etnograficz­ne objaśniamy przed wejściem do osiedla.

Miejsca kultu religijnego zwiedzamy tak, aby nie urazić uczuć miejscowej ludności i wiernych. Szczególnie trudnym zagadnieniem do wyjaśnienia jest sztuka ludowa odbiegająca od konwencjonalnych pojęć sztuki, do jakiej przywykli ludzie z miasta.

Ważne jest zatem wytłumaczenie różnic historycznych i środo­wiskowych, w jakich ta sztuka powstała, i przekonanie turystów, że proste i często niepo­radne twory są cennym i ciekawym rodzajem sztuki tworzonej w konkretnym krajobrazie i obyczajowości.

Dowcip, żart i humor są na wycieczce potrzebne, ale nie w nadmiarze i w dobrym guście oraz stosownej sytuacji.

Zadaniem przewodnika jest rozsądne wyjaśnienie wielorakich zjawisk, wydobycie spraw najbardziej istotnych, a nie gubienie się w nieistotnych detalach. Przez eliminowa­nie mniej ważnych obiektów (zależnie od czasu, jakim dysponujemy) można też wprowa­dzać wiele wariantów zwiedzania, dostosowanych do charakteru grupy i jej życzeń. Wskazane jest, aby w komentarzu uwzględnić analogie oraz porównania określonych obiek­tów lub zjawisk do podobnych, znanych wcześniej turystom.

Bezpieczeństwo i higiena w turystyce - w zakresie kompetencji i obowiązków pilota wycieczek

Troska pilota o zdrowie turysty staje się więc jego podstawowym obowiązkiem. Powinien on przewidzieć możliwość grożących niebezpieczeństw, ostrzec przed nimi turystów, a w razie nieszczęśliwego wypadku - udzielić pierwszej pomocy. Pilotowi zostaje więc wyznaczona swoista rola przezornego, ostrożnego i roztropnego "strażnika" zdrowia i bezpieczeństwa turystów.

Powinności pilota w tym zakresie są złożone i zróż­nicowane. Uzależnione są głównie od rodzaju i specyfiki realizowanej formy turystyki, od wieku, poziomu intelektualnego uczestników, posiadanej przez nich wiedzy turystycznej i ewentualnych uprawnień oraz umiejętności.

Osoba podejmująca się obowiązków pilota, ce­lem zapewnienia turystom należytych warunków bez­pieczeństwa, winna przestrzegać następujących zaleceń:

• posiadać właściwe przeszkolenie, umiejętno­ści i uprawnienia pilockie (zgodnie z obowiązują­cymi przepisami bądź wymogami),

• znać i stosować przepisy dotyczące bezpiecz­nego uprawiania turystyki (szczególnie w za­kresie pilotażu, ochrony sanitarno-epidemiologi­cznej, przeciwpożarowej, korzystania z kąpielisk i sprzętu wodnego, wzywania pomocy w górach i akwenach wodnych oraz udzielania pierwszej pomocy),

• prowadzić grupę zgodnie z założonym pro­gramem imprezy (uwzględniającym poziom wie­dzy turystycznej, umiejętności, możliwości fizy­cznych, płeć, wiek itp.),

• dozować umiejętnie wysiłek fizyczny (normo­wać długość dziennych etapów, tempo imprezy, ciężar bagażu, przerw na wypoczynek i sen. Stosować normy przewidziane dla poszczegól­nych dziedzin turystyki kwalifikowanej,

• nie przemęczać turystów nadmiarem przeka­zywanych wiadomości,

• w trakcie imprezy w sposób ciekawy, atrakcyj­ny i dowcipny uczyć zasad bezpiecznego upra­wiania turystyki, specyficznej dla danej formy, dostosowując się do aktualnej pogody, pory roku, dnia,

• przed wyruszeniem w trasę z gr upą turystyki kwalifikowanej dopuścić do udziału w niej tylko ludzi zdrowych, posiadających odpowiedni strój oraz sprzęt turystyczny,

• zapewnić uczestnikom możliwości właściwe­go zakwaterowania, propagować zasady unikania alkoholu na im­prezach turystycznych.

Podczas imprezy turystycznej może się zdarzyć, że wypadek i obrażenia spowodowane są winą samego poszkodowanego. Niekiedy mamy też do czynienia z sytuacją, kiedy pośrednimi sprawcami wypadków są piloci zaniedbujący stosowanie powyżej wymienio­nych zasad turystycznego bhp. Pociąga to za sobą często znaczne koszty leczenia poszkodowanego, a niejednokrotnie znajdują swój epilog w sądzie. Poszkodowanym przyznawane są przez sąd wysokie odszkodowania i renty, obciążające pilota.

Nieszczęśliwe wypadki w turystyce spowodowane przez pilotów są na ogół spowodowane przez tzw. niebezpieczne błędy, czyli błędy "w sztuce". Są one na ogół wynikiem niedbałego lub nieostrożnego działa­nia, a więc - co warto podkreślić raz jeszcze - nieprze­strzegania wyżej wymienionych zasad.

Przy grupach wyjazdowych (szczególnie podczas po­dróży w inne strefy czasowe lub klimatyczne) pilot powinien być przygotowany na następujące możliwo­ści zagrożenia zdrowia uczestników grupy:

• możliwość niekorzystnego wpływu jazdy sa­mochodem, autokarem, płynięcia statkiem, lotu samolotem,

• możliwość niekorzystnego wpływu klimatu na ludzi wrażliwych lub chorych,

• zaburzenia rytmów biologicznych w przypad­ku zmiany stref czasowych,

• choroby przewodu pokarmowego powodowa­ne konsumpcją potraw. regionalnych lub dosta­niem się do organizmu pasożytów, bakterii, dro­bnoustrojów itp.

• możliwość zachorowania na choroby zakaźne, np. poprzez niekorzystne lub uciążliwe warunki higieniczno-sanitarne w podróży,

• ukłucia przez owady, jadowite węże itp.

Pilot wyjeżdżający w strefę klimatyczną, gdzie może napotkać niekorzystne przypadki powinien znać sposo­by zapobiegania im. Przed wyjazdem powinien spraw­dzić, czy w jego dyspozycji znajduje się apteczka ze środkami pierwszej pomocy; oczywiście z inną zawar­tością dla wycieczki autokarowej do Paryża, a z inną na tramping do Afryki. Co zrozumiałe, pilot prowadzący grupę ma obowiązek umiejętnego i szybkiego udziele­nia pierwszej pomocy. W przypadku podróży auto­karem apteczka znajduje się na wyposażeniu danego wozu. W przypadku innych środków lokomocji pilot zaopatruje się w takową w biurze.

Pilot powinien też współpracować z organizacjami powołanymi do działania na rzecz bezpieczeństwa turystów w Polsce, tj. z Górskim Ochotniczym Pogoto­wiem Ratunkowym, Wodnym Ochotniczym Pogoto­wiem Ratunkowym, a także ze służbą zdrowia, której szybkie zawiadomienie o zaistniałym wypadku decydu­je często o życiu i zdrowiu turysty.

Obowiązki pilota wycieczki w zakresie przyjmowania od klientów reklamacji co do realizacji „umowy o udział w imprezie turystycznej”.

Zgodnie z wymogami Ustawy o usługach turystycznych, do obowiązków pilota należy również przyjmowanie w trakcie imprezy turystycznej ewentualnych reklamacji co do realizacji imprezy zgodnie z wcześniejszą ofertą i zawartą z klientem umową turystyczną, w zakresie tzw. odpowiedzialności kontraktowej, tj odpowiedzialności co do:

• ilości,

• rodzaju,

• jakości usług objętych umową.

Jest to zadanie pilota o tyle ważne, gdyż zgodnie z wymogami Ustawy o usługach turystycznych, klient wnoszący zastrzeżenia co do realizacji umowy ma obowiązek ewentualne reklamacje zgłaszać pilotowi w trakcie trwania imprezy turystycznej. Jak w takim przypadku ma postępować pilot, jeżeli takie zasadne reklamacje zostały zgłoszone:

• zasadne uchybienia powinien starać się sam usunąć w trakcie trwania imprezy turystycznej, o ile jest to w gestii pilota i organizacyjnie możliwe,

• jeżeli powyższe uchybienie pilot nie był w stanie sam usunąć, przyjmuje na piśmie od klienta reklamację, potwierdza klientowi fakt przyjęcia takiej reklamacji i niezwłocznie informuje o tym biuro podróży (organizatora tej imprezy turystycznej).

Warto tutaj pamiętać, że biuro podróży może ze swojej strony jeszcze w trakcie realizacji imprezy turystycznej usunąć zasadne uchybienie. W przeciwnym przypadku ma ono obowiązek w nieprzekraczalnym terminie 30 dni od zakończenia imprezy turystycznej ustosunkować się do zgłoszonej tym trybie reklamacji, tzn.:

• przekonać klienta, że jego reklamacja była bezzasadna,

• zgodzić się z reklamacją i wynegocjować z klientem tzw. zadośćuczynienie.

Jeżeli w terminie 30 dni od zakończenia imprezy, biuro podróży nie podjęło nawet próby negocjacji z klientem, na mocy powyższej ustawy uznaje się zgłoszoną w trybie ustawowym reklamację klienta za zasadną, a biurowi podróży pozostaje jedynie uzgodnienie z klientem zadośćuczynienia za tzw. szkodę kontraktową.

W trakcie realizacji imprezy turystycznej nie można wykluczyć tzw. wypadków szczególnych, sytua­cji nietypowych, a nawet tragicznych. Do tego typu wydarzeń należą m.in.:

• choroba uczestnika imprezy,

• nieszczęśliwy wypadek,

• okradzenie turystów,

• zgu­bienie paszportu (dokumentu podróży),

• aresztowanie turysty,

• a nawet niekie­dy jego zgon.

We wszystkich tych zaistniałych przypad­kach pilot jest zdany tylko na siebie, choć oczywiście (w pewnym zakresie) może liczyć na pomoc kontrahenta zagranicznego, jeżeli takowy uczestniczy na miejscu w realizacji imprezy turystycznej.

W przypadku choroby uczestnika, bądź zaistnienia nieszczęśliwego wypadku pilot, znając rodzaj porozu­mienia międzynarodowego jakie obowiązuje między Polską a danym krajem, mając też ubezpieczenie, dopilnowuje przewiezienia chorego na pogotowie lub do właściwego szpitala.

Leczenie chorego może być płatne lub bezpłatne. W przypadku płatności - koszty pokrywa chory ze swojej polisy ubezpieczeniowej (zgodnie z wymogami Ustawy o usługach turystycznych organizator imprezy turystycznej ma obowiązek ubezpieczyć uczestników ubezpieczeniem NWiKL

Jeśli chory pozostaje w szpitalu dłużej niż trwa pobyt grupy, pilot pozostawia mu bilet powrotny, np. kolejowy lub przedłuża rezerwację biletu lotniczego. Po to m.in. były dane na odprawie pojedyncze odcinki biletów PKP. W trakcie pobytu chorego w szpitalu pilot ma zadbać, aby pozostawał pod opieką kontrahenta lub też polskiej placówki konsularnej. Bagaże chorego są dostarczane do szpitala.

W przypadku kradzieży bagażu stanowiącego włas­ność turysty, pilot powiadamia o tym fakcie miejscową policję i pobiera od niej stosowny protokół. Jeżeli kradzież nastąpiła:

• w obiekcie hotelarskim, poszkodowany turysta powinien otrzymać rekompensatę za pośrednictwem organizatora imprezy turystycznej od hotelarza,

• jeżeli z autokaru - również za pośrednictwem organizatora imprezy turystycznej od firmy transportowej.

Jeżeli turysta posiadał ubezpieczenie swojego bagażu i rzeczy osobistych (za wyjątkiem gotówki i przedmiotów szczególnie wartościowych pod względem artystycznym i zabytkowym), podstawą uzyskania odszkodowania do wartości sumy odszkodowania będzie właśnie protokół policyjny a i często stosowne oświadczenie pilota imprezy turystycznej.

W przypadku zagubienia bądź kradzieży paszportu sprawa jest już bardziej skomplikowana. Podobnie jak przy kradzieży, także i w tym przypadku trzeba mieć poświadczenie z policji, z tym że dokument taki bywa niekiedy wydawany przez wyspecjalizowa­ną sekcję policji ds. cudzoziemców. Teraz poszkodo­wany musi się udać (na własny koszt) do najbliższej placówki konsularnej RP. Tam mu zostanie wyrobiony (znowu na koszt zainteresowanego) tzw. paszport blan­kietowy, umożliwiający powrót do Polski najkrótszą drogą.

Śmierć uczestnika imprezy turystycznej. Wypadek taki, to dramatyczny sprawdzian umiejętności pilota. Kiedy już zawiodą wszystkie próby ratowania życia (przez pilota, uczest­ników grupy oraz lokalne pogotowie ratunkowe) pilot natychmiast powiadamia o zgonie miejscową policję, wzywa lekarza celem stwierdzenia zgonu, (ewentualnie powiadamia miejscowego kontrahenta), najbliższą polską placówkę kon­sularną oraz biuro macierzyste w kraju. Z tą chwilą wszelkie sprawy dotyczące procedur działania przej­muje miejscowy kontrahent lub biuro podróży (organizator imprezy turystycznej), z którymi pilot pozostaje w stałym kontakcie. W sposób kategoryczny zabronione jest pilotowi powiadamianie rodziny zmarłego w kraju o zaistniałej tragedii. Sprawy te zostaną dokonane przez przedstawicieli biura w Polsce.

Wskazane jest jednak, aby jeszcze przed przybyciem polskiego przedstawiciela konsularnego pilot udał się do kostnicy, gdzie spoczywają zwłoki zmarłego i spra­wdził, czy są otoczone należytym szacunkiem i czy są w chłodnym pomieszczeniu (ważne w ciepłych kra­jach). Z chwilą przybycia takiego przedstawiciela obo­wiązki zajęcia się zmarłym przejmuje strona konsular­na, współpracująca w tym zakresie z kontrahentem oraz odpowiednimi miejscowymi służbami.

Pilot powołuje też zespół osób, który komisyjnie spisu­je rzeczy zmarłego i pieczętuje jego bagaż. Wskazane jest, by załączyć do tego akt zgonu lub protokół opisu wypadku przez policję. Bagaże zmarłego pilot wiezie do kraju (lub robią to jego bliscy z grupy, jeśli takich miał) i przekazuje do biura, które z kolei oddaje bagaż rodzinie zmarłego.

Pilot powinien także przekonać znajomych zmarłego, że będzie znacznie zręczniej, gdy o zaistniałej tragedii rodzina zostanie powiadomiona drogą urzędową i że on - pilot - już o wszystko zadbał. Takie postępowanie jest o tyle wskazane, że najczęściej znajomi zmarłego (w jak najlepszej intencji) starają się wejść w kontakt z jego rodziną w kraju, popełniając przy tym niejakie niezręczności. Po załatwieniu powyższych formalności pilot nadal prowadzi grupę zgodnie z założonym pro­gramem.

W przypadku dokonania przez turystów zniszczeń na szkodę kontrahenta lub hotelu, pilot powinien dopil­nować uregulowania tych szkód przez sprawców, oczy­wiście przed wyjazdem do Polski.

---