Boena Fabijaniak
Poznawanie samego siebie
Czowiek w okresie caego ycia nie tylko poznaje i ocenia wiat ,ale take gromadzi dowiadczenia zwizane z wasn osob. Dowiadczenia te podlegaj podporzdkowaniu i organizacji w rezultacie ksztatuje si specyficzny ukad wyobrae, poj i ustosunkowa odnoszcych si do wasnego „ja”. L.Niebrzydowski w problematyce pojcia o samym sobie stosuje okrelenia: samowiadomo, wiadomo samego siebie, obraz wasnej osoby, samopoznanie i samoocena. W literaturze pojawiy si dalsze terminy: pojcie wasnego ja, pojcie o sobie samym, pojcie samego siebie, struktura ja, samowiedza.
Osobowo dziecka jest struktur zoon, podlegajc w toku rozwoju dojrzewaniu i hierarchizacji. Niektórzy psychologowie uwaaj, e osobowo istnieje od dnia narodzin. Zygmunt Freud i kontynuatorzy jego pogldów uwaaj, e zasadniczym okresem ksztatowania si osobowoci jest pierwszych pi lat ycia.
Podstaw poznawania siebie i tworzenia obrazu wasnej osoby jest odrónianie siebie od reszty wiata. Proces ten zaczyna si pod koniec 1 roku ycia. J.Piaget ten moment nazwa ,,przewrotem kopernikaskim''. Dziecko zaczyna przemieszcza si w przestrzeni co pozwala na eksploracje otoczenia, a take na szersze kontakty spoeczne.
W drugim roku ycia dziecko interesuje si nie tylko przedmiotami ze swego otoczenia, ale i skutkami dziaa, które wywoao. Zaczyna zdawa sobie spraw z wasnych ycze i woli -ja chc -ja nie chc. Dwulatek potrafi rozpozna swoj twarz w lustrze, wie jak ma na imi, czy jest dziewczynk, czy chopcem, e jest dzieckiem a nie dorosym.
Trzeci rok ycia jest wanym okresem ksztatowania si systemu „Ja” w zakresie samowiedzy i samooceny, oraz regulowania swoim zachowaniem. Przyczyniaj si do tego dowiadczenia w oswajaniu si z wizerunkiem wasnej osoby: uwiadomienie schematu wasnego ciaa i dostrzeganie podobiestwa z innymi ludmi. J.Reykowski uwaa, e wymagania i wzory s czynnikami, dziki którym tworz si trwae nastawienia, tworzy si osobowo. W miar gromadzenia dowiadcze, gównie w kontaktach z innymi ludmi tworzy si u dziecka obraz wasnej osoby bdcej rezultatem uogólnienia informacji na temat wygldu zewntrznego, umiejtnoci, zdolnoci, przywilejów lub pragnie. Pierwsz grup w któr wchodzi dziecko jest rodzina. Osobowo rodziców i wzory wychowawcze przyczyniaj si do ukierunkowania osobowoci dziecka. Wpyw ma równie stan zdrowia, odywianie, atmosfera wychowawcza. Doroli czsto niewiadomie etykietuj dzieci np. niezdara, beksa, mieszka, co moe przyczyni si do powstania nieadekwatnego obrazu wasnej osoby. Dziecko moe oceni si zbyt negatywnie lub zbyt pozytywnie.
5 i 6 letnie dzieci ulegaj znacznemu wpywowi grupy rówieniczej. Nawet ubiór czy posiadane rzeczy powinny by podobne do tych jakie maj rówienicy. Wszelkie rónice w budowie ciaa oraz defekty niekorzystnie wpywaj na rozwój obrazu samego siebie. Ksztatowanie zrbów osobowoci maego dziecka dokonuje si w cisym powizaniu z rozwojem spoecznym, emocjonalnym i moralnym. Najwikszym osigniciem rozwojowym wieku przedszkolnego w tym zakresie jest odkrycie przez dziecko wasnych przey oraz pojawienie si samooceny, czyli zespou rónorodnych sdów i opinii, które jednostka odnosi do swojej osoby. Zdaniem J.Kozielskiego w skad samowiedzy wchodz:
sdy opisowe (o wygldzie zew., dziaaniu, posiadanych rzeczach)
sdy wartociujce czyli samooceny
sdy o ,,ja" idealnym
sdy uzasadniajce (dlaczego taki jestem)
W skad pojcia o sobie samym wchodzi:
wiedza jednostki o sobie w postaci wyobrae i poj
stosunek uczuciowy do samego siebie zwizany z samoocen
Istotnymi elementami struktury pojcia o sobie samym s:
ja realne
ja idealne
Ja realne stanowi aktualne dowiadczenie yciowe jednostki.
Ja idealne obejmuje cechy jakie pragnlibymy mie.
Wedug C.Rogersa ja idealne stanowi pewnego rodzaju wzorzec moralny, od którego odchylenie wywouje u jednostki wyrzuty sumienia i obnienie poziomu samooceny. Ja idealne typowe dla dzieci moe wystpowa w formie abstrakcyjnych sdów, a równoczenie przybiera posta upersonifikowan. Ideaami staj si osoby z najbliszego otoczenia, a póniej bohaterowie z literatury i filmu. Pojcie o samym sobie to równie samoocena, polegajca na emocjonalnym
ustosunkowaniu si do postrzeganych waciwoci i na ich wartociowaniu.
Samowiedza dziecka w wieku przedszkolnym skada si z sdów opisowych, pojawiaj si sdy wartociujce, sporadycznie wystpuj sdy o „ja” idealnym. Sdy w tym okresie maj charakter konkretny i sytuacyjny (dobrze gram w pik tzn. dziecko ma na myli toczc si teraz gr)
Midzy 7, a 12 roku ycia na rozwój osobowoci ma wpyw rodowisko rówienicze. Zaspokojenie potrzeb akceptacji, przynalenoci do grupy
i szacunku wpywa na akceptacje samego siebie. Zdanie nauczyciela
i rówieników jest w tym okresie waniejsze ni zdanie rodziców.
Samowiedza wg. psychologów peni wiele funkcji: poznawcz(uwiadomienie sobie wasnych cech), instrumentaln (w zalenoci od posiadanych cech jednostka unika pewnych dziaa, a inne podejmuje) motywacyjn (tendencja do podtrzymywania wiedzy o sobie), generatywn (ródo nowych informacji o sobie).W wieku przedszkolnym samowiedza peni funkcje poznawcz.
Pojcie o sobie samym jest kompozycj percepcji wasnych cech i zdolnoci oraz spostrzee i wyobrae, jakie jednostka utrzymuje o innych ludziach.
Czowiek moe posiada wysoki lub niski poziom samooceny, co ma wpyw na chci podejmowania zada lub nie, wiar we wasne moliwoci lub zniechcenie.
Ksztatujce si pojcie o sobie samym moe uatwi lub utrudni wejcie jednostki w grup. Wan rol do spenienia ma nauczyciel. Powinien stosowa dobór treci zabawy tak aby kade dziecko mogo zaspokoi swoje pragnienia, potrzeby oraz nabrao pewnoci siebie, by wczyo si w ycie grupy.
W okresie przedszkolnym moemy wiadomie ksztatowa u dzieci akceptacje samego siebie poprzez zabaw dydaktyczn.
W zabawie wspópracuj ze sob i osigaj wspólny cel co moe by czynnikiem regulujcym zanion samoocen. Uzyskana wspólnie nagroda jest silnie motywujcym pozytywnym wzmocnieniem.
M.Kielar proponuje zabawy sprzyjajce poznawaniu samego siebie:
5- latki 1. Jaki jestem?
2. Zabawa w teatr pantomimy
3. Do jakiej roli nadaj si - zabawa w teatr
6-latki
1. Jaki naprawd jest Pawe-ocena bohatera opowiadania
2. W teatrze pantomimy-pantomima dziecicych przey
3. Jaki jestem-rysunki dobrych i niedobrych cech
Dr Danuta Al-Khamisy w artykule „Jaki jestem dla siebie i dla innych” proponuje zajcia, które stwarzaj dziecku moliwo porównania si z rónymi osobami. Podstaw tych zabaw jest poczucie przez dziecko, e jest kochane, tak samo wane jak inne.
5-latki : W odwiedzinach u wróki.
Prezent urodzinowy.
Lot w kosmos.
W krainie muzyki.
Ja i inni.
6- latki: Mój portret.
Problemami omawianymi wyej interesuje si równie E.Gruszczyk- Kolczyska i na amach swoich publikacji przedstawia ciekawe propozycje zaj.