BADANIA SONDAŻOWE
Sondaże są bardzo starą technika badawczą. Już starożytni władcy Egiptu przeprowadzali spisy, które pomagały im zarządzać ich włościami. Mało znaną próbę przeprowadzenia sondażu podjął Karol Marks wśród francuskich robotników w 1880 roku. W dzisiejszych czasach sondaż jest często stosowaną techniką obserwowaną w badaniach społecznych. W typowym badaniu sondażowym badacz dobiera próbę respondentów i rozdaje im standaryzowane kwestionariusze.
Badania sondażowe mogą być zastosowane do celów opisowych, wyjaśniających i eksploatacyjnych, głównie, w których jednostkami analizy są pojedynczy ludzie. Metoda ta może być użyta w przypadku innych jednostek analizy (grup czy interakcji), to pojedyncze osoby muszą posłużyć jako respondenci. Badania sondażowe są najlepszą metoda dla tych, którzy chcą zbierać oryginalne dane w celu opisywania populacji tak dużej, by obserwować ją bezpośrednio. Sondaże są narzędziem pomiaru również postaw i poglądów w dużej populacji.
Badacze posługujący się tą metodą są krytykowani przez tych, którzy nie sądzą, by sondaże mogły być trafne. Lecz sondaże są również krytykowane za to, że są zbyt trafne - na przykład gdy używa się badań wyborców.
Ludzie niekiedy pod przykrywką badań sondażowych usiłują realizować zupełnie inne cele. Wiele telemarketerów próbuje zerować na ludzkiej chęci do współpracy z badaczami. Również partie polityczne i organizacje zaczęły przeprowadzać sondaże telefoniczne. Prawdziwą intencją tego typu zachowań nie jest zbadanie opinii publicznej, ale manipulowanie nią. Określenie „sondaż” czy ”badania opinii publicznej” są niekiedy nadużywane.
Zaprojektowanie dobrych badań sondażowych zaczyna się od sformułowania dobrych pytań. Sondaż zakłada użycie kwestionariusza - narzędzia zaprojektowanego specjalnie do zbierania informacji, które mogą przydać się do analiz.
Po zbadaniu typowego kwestionariusza okazałoby się, że zawiera on równie dużo stwierdzeń jak pytań. Można dowiedzieć się w ten sposób czy respondenci podzielają jakąś konkretną postawę lub punkt widzenia. Rensis Likert stworzyła skale Likerta - takiego formatu pytania, w których respondenci proszeni są o określenie, czy się z czymś zdecydowanie zgadzają, zgadzają, nie zgadzają, czy też zdecydowanie nie zgadzają.
Jeśli chodzi o zadawanie pytań są dwie możliwości:
Pytania otwarte, w których prosi się respondenta o sformułowanie własnej odpowiedzi. Odpowiedzi na tego rodzaju pytania trzeba zakodować, co wymaga od badacza ich interpretacji, prowadzić to może do nieporozumień i obciążeń związanych z wpływem badacza.
Pytania zamknięte, w których prosi się o wybranie odpowiedzi z listy przedstawionej przez badacza. Odpowiedzi na takie pytania cechuje większa jednolitość i łatwiejsze opracowanie. Układanie pytań zamkniętych powinno spełniać dwa wymogi strukturalne:
proponowane kategorie odpowiedzi powinny być wyczerpujące,
kategorie odpowiedzi muszą być wzajemnie rozłączne (respondent nie powinien czuć się zmuszony do wskazania więcej niż jednej odpowiedzi).
Przydatne jest dodanie instrukcji do pytania, z prośbą do respondenta o wskazanie jednej, najlepszej odpowiedzi.
Powinno być oczywiste, że poszczególne pytania musza być jasne i pozbawione dwuznaczności. Pytania powinny być precyzyjne, tak aby respondent wiedział dokładnie, o co pyta badacz.
Badanie w USA przeprowadzane przez Biuro Spisowe badające krajowa stopę bezrobocia wykazało nieporozumienia związane z pytaniami zawartymi w kwestionariuszu. Pytanie dotyczyło działań respondenta w ciągu „ostatniego tygodnia”, pod którym to pojęciem Biuro Spisowe rozumie okres od niedzieli do soboty, natomiast dla większość respondentów „ostatni tydzień” dotyczy tylko okresu od poniedziałku do piątku.
Badacze często proszą respondenta o jedną odpowiedz na pytanie, które w rzeczywistości składa się z wielu części. Można przyjąć ogólną zasadę, że zawsze gdy w pytaniu pojawia się spójnik „i”, należy sprawdzić, czy nie zadaje podwójnego pytania.
Prosząc respondentów by udzielili informacji, należy zastanowić się czy mogą oni uczynić to wiarygodnie. Badacze zajmujący się doświadczeniami nastolatków w prowadzeniu samochodu, obstawała przy zadaniu otwartego pytania o liczbę mil przejechanych od czasu uzyskania prawa jazdy. W odpowiedzi na nie niektóre nastolatki pisały o przejechaniu setek tysięcy mil.
Pytania umieszczone w kwestionariuszu powinny odnosić się do większości respondentów. Jeśli dotyczą one postaw wobec spraw, nad którymi zastanawiało się lub którymi naprawdę przejmuje się niewielu respondentów, to mało prawdopodobne, że wyniki będą przydatne. W idealnej sytuacji chcielibyśmy aby respondenci po prostu mówili, że nie wiedzą, nie mają zdani, czy też nie są niezdecydowani w przypadku, gdy tak jest. Często badacze konstruują długie i skomplikowane pytania - trzeba tego unikać. Respondent powinien być w stanie szybko przeczytać pytanie, zrozumieć jego intencję i bez trudu wybrać lub podać odpowiedź.
Pojawienie się przeczenia w pytaniu otwiera drogę do błędnych interpretacji. Podobne spostrzeżenia odnoszą się do innych negatywnych słów (np. zabronić). Zdarza się wtedy, ze wielu respondentów interpretuje pytanie odwrotnie.
Sens czyjejś odpowiedzi na dane pytanie zależy w znacznej mierze od jego sformułowania. Pewne pytania bardziej nizinne zachęcają do udzielenia określonych odpowiedzi. Pojęcie obciążenia odnosi się do każdej własności pytań, która nakłania respondentów do odpowiedzenia w określony sposób. ( np. „Czy nie zgodzi się Pan/i z prezydentem USA, że…). Już samo skojarzenie jakiejś postawy lub poglądu z cieszącą się prestiżem osobą lub instytucją może działać sugerująco na odpowiedzi.
Niekiedy wpływ różnego sformułowania pytań jest dość Trudo uchwytny. Np. 62,8 % respondentów było zdania, że wydaje się zbyt mało pieniędzy na „pomoc dla biednych”, podczas gdy w podobnym badaniu w tym samym roku tylko 23,1% było zdania, że wydajemy zbyt mało na „pomoc społeczna”. Szczególną uwagę trzeba w tym kontekście zwrócić na to co badacze nazywają społeczną akceptacją pytań i odpowiedzi. Gdy prosimy o informacje, respondenci odpowiadają przez filtr tego co pozwoli im dobrze wypaść.