POKOLENIA LITERACKIE
Najczęściej przyjmowanym podziałem literatury polskiej po 1939r. jest podział pokoleniowy. Zadecydował o tym wielki wpływ, jaki miały historia i polityka na kształtowanie się poglądów i zainteresowań twórców literatury współczesnej.
Pokolenie literackie- to grupa pisarzy, artystów, urodzonych mniej więcej w tym samym czasie i ukształtowanych przez podobne doświadczenia (np. ważne wydarzenia historyczne - powstania, wojny, przewroty polityczne, rewolucje). Wspólne przeżycia pokoleniowe wpływają na podobieństwa w wyborze tematów i na program artystyczny. Przynależność pokoleniowa nie ma charakteru formalnego (polegającego na zakładaniu związków opartych na określonych zasadach, regułach) pisarzy łączą wspólne ideały i podobny światopogląd.
Ważnym pokoleniem współczesnych, debiutujących jeszcze przed 1939r., jest generacja urodzonych około 1910r. Zdobywali oni wykształcenie w niepodległej Polsce i osiągnęli dojrzałość artystyczną przed II wojną światową. W ocenie wydarzeń wojny, okupacji i stalinizmu zachowali większy umiar i dystans niż twórcy młodszego pokolenia. Ten dystans wyrażał się np. częstym podejmowaniem tematów historycznych. Do tego pokolenia należą: Czesław Miłosz, Jerzy Andrzejewski, Teodor Parnicki, Hanna Malewska, Marian Brandy, i inni.
Pokolenie Kolumbów- to generacja pisarzy urodzonych około 1920r. Nazwę przyjęto od tytułu powieści Romano Bratnego Kolumbowie rocznik 20, w której autor opisał przeżycia, które zadecydowały o losach jego pokolenia. Przeżyciem tym była wojna, okupacja, udział w konspiracji, często - walka w oddziałach partyzanckich Armii Karajowej i w powstaniu warszawskim. Twórcy tego pokolenia - urodzeni i wychowani w niepodległej Polsce - dojrzewali w czasie wojny, wtedy też wielu z nich debiutowało. Wojnę uznali za ostateczną katastrofę spełnioną Apokalipsę, czyli dokonującą się na ich oczach zagładę świata. Ich twórczość wyraża poczucie zagrożenia, świadomość klęski. Pojawia się też przeświadczenie o upadku wszelkich wartości moralnych i kulturowych. Do tego pokolenia należą: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Tadeusz Borowski, Roman Branty, Tadeusz Różewicz (wybitny debiutant powojenny). Wiekowo przynależą to także : Zbigniew Herbert, Miron Białoszewski, Wiesława Szymborska.
Pokolenie „Pryszczatych”- grupa pisarzy urodzonych między 1925 a 1930 r. Na przełomie lat 40 i 50 poparli program realizmu socjalistycznego i tworzyli według jego zasad. Chwalili socjalizm i władzę ludową, piętnowali wrogów klasowych. W obrębie tego pokolenia zadebiutowali: Tadeusz Konwicki, Andrzej Braun, Wiktor Woroszylski, Witold Wirpsza. Niektórzy z nich wkrótce odwrócili się od socrealizmu i stworzyli dzieła o zupełnie innym charakterze.
Pokolenie „Współczesności”- zwane też pokoleniem „56 - to generacja pisarzy i krytyków urodzonych w latach 1930-1935, którzy zadebiutowali około 1956r. Nazwa pochodzi od wydawanego w Warszawie czasopisma literacko-artystycznego Pt. „Współczesność”. Pojawiły się w nim wypowiedzi charakteryzujące sytuację pokolenia, ujawniające poczucie zagubienia i nieprzystosowania do rzeczywistości. Wyraziło się to sprzeciwem wobec tego, co oficjalne i narzucone oraz zwrotem do prywatności lub marginesów kultury. Twórczośc pokolenia 56 cechuje różnorodność dokonań i zainteresowań. Reprezentantami pokolenia są: Stanisław Grochowiak, Ernest Bryll, Tadeusz Nawak, Halina Poświatowska, Marek Hłasko, Włodzimierz Odojewski, Marek Nowakowski, Sławomir Mrożek.
Pokolenie 68- Nowa Fala - grupa poetów i krytyków literackich, urodzonych w latach 1945-50, a debiutujących około roku 1968. Przyjęli oni postawę sprzeciwu wobec zastanej sytuacji politycznej i oficjalnej kultury. Przede wszystkim znalazło to wyraz w demaskowaniu zakłamań języka propagandy oraz w upomnieniu się o prawdę życiu społecznym i politycznym. Do Nowej Fali należą: Stanisław Barańczyk, Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Ewa Lipska. Ze względu na poruszoną problematykę polityczną ich twórczośc od 1976r. ukazywała się tylko w drugim obiegu wydawniczym.
Pokolenie 76- tworzą pisarze urodzeni w latach 50. Ich debiut przypada na rok 1976 - czas powstania niezależnego obiegu wydawniczego. Niektórzy twórcy tego pokolenia kontynuuja tematy podjęte przez Nową Falę, rozważając problemy polityczne w odniesieniu do ogólnych zagadnień miejsca człowieka w świecie i sensu jego życia. Do pokolenia należą: Jan Polkowski, Bronisław Maj, Tomasz Jastrun, Paweł Helle.