2. Źródła prawa administracyjnego (B.Szmulik)

2.1. Literatura

B.Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004; J.Boć, Źródła prawa administracyjnego [w:] Prawo administracyjne, red. J.Boć, Wrocław 2000; M.Chmaj, Prawo administracyjne. Część ogólna, Warszawa 2004; P.Czarny, Funkcje Sejmu i Senatu [w:] Prawo konstytucyjne RP, red. P.Sarnecki, Warszawa 2005; A.Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2003; Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, wprowadz. W.Skrzydło, Zakamycze 2001; D.Dąbek Prawo miejscowe samorządu terytorialnego w obliczu założeń reformy administracji publicznej [w:] Prawo administracyjne w okresie transformacji ustrojowej, red. E.Knosala, A.Matan, G.Łaszczyca, Zakamycze 1999; J.Lang, Źródła prawa administracyjnego [w:] Prawo administracyjne, red. M.Wierzbowski, Warszawa 2000; M.Kudej, Postępowanie ustawodawcze w Sejmie RP, Warszawa 2002; E.Ochendowski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Toruń 2000; E.Ochendowski, Zagadnienia publikacji aktów normatywnych [w:] Instytucje współczesnego prawa administracyjnego, Kraków 2001; P.Tuleja, Źródła prawa [w:] Prawo konstytucyjne RP, red. P.Sarnecki, Warszawa 2005; J.Starościak, Źródła prawa administracyjnego [w:] System prawa administracyjnego, t. I, Ossolineum 1977; System źródeł prawa w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Materiały XLII Ogólnopolskiej Konferencji Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Nałęczów 1-3.6..2000 r., red. M.Granat, Lublin 2000; Z.Szeliga, Źródła prawa w Konstytucji RP z 2 IV 1997 roku [w:] Ustrój organów ochrony prawnej, red. B.Szmulik, M.Żmigrodzki, Lublin 2005; B.Szmulik, Skarga konstytucyjna. Polski model na tle porównawczym, Warszawa 2006; B.Szmulik, Sądownictwo konstytucyjne. Ochrona konstytucyjności prawa w Polsce, Lublin 2001; E.Ura, Zagadnienia teoretyczne źródeł prawa kształtujących status pracowników administracji, „Państwo i Prawo” 1995, nr 10-11; P.Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000.

2.2. Pojęcie źródeł prawa i ich klasyfikacja

Termin „źródła prawa” jest jednym z podstawowych terminów współczesnego prawoznawstwa, jednocześnie jest to bez wątpienia termin wieloznaczny, a jego zdefiniowanie będzie zależało w dużej mierze od przyjętego rozumienia prawa.

Najczęściej prawo definiowane jest jako ogół reguł i norm postępowania uznanych, bądź ustanowionych przez państwo, których przestrzeganie zagwarantowane jest przymusem państwowym. Jak widać, w tym przypadku problematyka źródeł prawa wiąże się z jego tworzeniem. Pierwotnie więc źródłem norm był zwyczaj, który przez „uznanie” stawał się regułą prawną, jednak współcześnie źródłem prawa są w przeważającej mierze akty organów władzy publicznej, tj. źródła prawa stanowionego (P.Tuleja 2005). W tym ujęciu źródłem prawa jest prawotwórcza działalność państwa. Inna teoria źródeł prawa określa tą nazwą ogół stosunków politycznych, społecznych, ustrojowych determinujących formę i treść norm prawnych (materialne źródła prawa).

W najbardziej rozpowszechnionym znaczeniu termin „źródło prawa” rozumiany jest jako akt normatywny, zawierający obowiązujące normy prawa. W tym znaczeniu mówić można o źródłach prawa cywilnego, źródłach prawa pracy, prawa konstytucyjnego, prawa administracyjnego (E.Ura 1995). Inną definicję proponuje E.Ochendowski (2000). Według niego „przez system źródeł prawa danego państwa rozumie się całokształt jego źródeł w ich wzajemnym powiązaniu, ujmowanym z punktu widzenia tego, co jest im wspólne i co je różnicuje”.

Źródła prawa tworzą system, czyli pewną usystematyzowaną wzajemnie strukturę, składającą się z aktów normatywnych. Ich miejsce w tymże systemie zależy od rodzaju podmiotu, który je wydał, czyli od miejsca tegoż podmiotu w hierarchii organów tworzących prawo. Dla pełniejszego zrozumienia istoty systemu źródeł prawa należy w tym miejscu wyjaśnić znaczenie pojęcia aktu normatywnego. Aktem normatywnym jest więc - w potocznym znaczeniu - akt organu państwa lub innego upoważnionego podmiotu wydany w określonej formie, na podstawie konstytucyjnie lub ustawowo przyznanych kompetencji, nadający moc obowiązującą normom wyznaczającym określonym adresatom określone postępowanie, ilekroć powstaną wskazane w tych normach okoliczności (M.Chmaj 2004). Normy prawne zawarte w akcie normatywnym posiadają charakter generalno-abstrakcyjny, czyli skierowane są do nieokreślonej z góry liczby adresatów (generalność), przy tym określają one ogólnie - nie zaś konkretnie - oczekiwany od adresatów sposób zachowania (abstrakcyjność).

Hierarchiczne uporządkowanie aktów normatywnych w systemie źródeł prawa oznacza, że akty niższego rzędu nie mogą być sprzeczne a aktami o wyższej mocy prawnej. Istnieje kilka rodzajów źródeł prawa administracyjnego (E.Ura, Ed.Ura 2001). W oparciu o kryterium usytuowania organu stanowiącego akt normatywny wyróżnić można:

1. źródła prawa stanowione przez naczelne organy państwa,

2. źródła prawa stanowione przez naczelne i centralne organy administracji,

3. źródła prawa stanowione przez organy administracji rządowej w województwie i organy jednostek samorządu terytorialnego.

Terytorialnego punktu widzenia sfer działania administracji można wskazać:

1. źródła prawa powszechnie obowiązującego,

2. źródła prawa wewnętrznego.

Trzecim kryterium będzie treść aktu normatywnego, będą więc to:

1. źródła ustrojowe,

2. źródła funkcjonale,

3. źródła określające prawa i obowiązki obywateli.

Dokonana klasyfikacja źródeł prawa administracyjnego nie jest wyczerpująca.

Doktryna bowiem znacznie szerzej ujmuje źródła prawa, zaliczając do ich kręgu obok aktów normatywnych również tzw. nieformalne źródła prawa (np. zwyczaj, orzecznictwo sądowe, poglądy doktryny prawa) (J.Starościak). Obecnie do źródle prawa zalicza się w przeważającej mierze akty organów władzy publicznej, tj. źródła prawa stanowionego, prawo zwyczajowe zaś większą rolę odgrywa np. w prawie międzynarodowym.

2.3. Konstytucyjny system źródeł prawa

2.3.1. Uwagi wprowadzające

Polska Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku dokonała podziału źródeł prawa na źródła powszechnie obowiązujące i źródła prawa o charakterze wewnętrznym. Adresatami źródeł powszechnie obowiązującego prawa są obywatele i inne podmioty, takie jak osoby prawne, instytucje, organizacje, stowarzyszenia, partie polityczne. Z kolei adresatami źródeł o charakterze wewnętrznym są wyłącznie jednostki organizacyjne podległe jednostce stanowiącej prawo. O ile jednak źródła powszechnie obowiązującego prawa zostały w Konstytucji wyczerpująco wyliczone, a więc ich system uległ pod względem przedmiotowym i podmiotowym „zamknięciu”, to źródła wewnętrznie obowiązującego prawa zostały w niej wymienione przykładowo (Z.Szeliga 2005).

Wspomniane zamknięcie źródeł prawa powszechnie obowiązującego pod względem przedmiotowym oznacza wyszczególnienie w Konstytucji rodzajów aktów tego prawa. Nastąpiło to przede wszystkim w art. 87 Konstytucji, według którego źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, natomiast na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. Powyższy katalog nie jest kompletny, bowiem do aktów powszechnie obowiązującego prawa należy również zaliczyć: a) rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta RP w okresie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie (art. 234 Konstytucji), b) układy zbiorowe pracy, o których mowa w art. 59 ust. 2 Konstytucji, c) zasady prawa międzynarodowego, nieratyfikowane umowy międzynarodowe i prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych, bowiem zgodnie z art. 9 Konstytucji RP Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego (Z.Szeliga 2005).

Podmiotowe zamknięcie źródeł prawa powszechnie obowiązującego polega na wyszczególnieniu w Konstytucji organów władzy publicznej i społecznych podmiotów władzy, którym przysługują kompetencje prawotwórcze.

Kilka uwag należy poświęcić źródłom prawa o charakterze wewnętrznym. Zalicza się do nich uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów, jak również inne akty. Źródła te dotyczą na ogół bieżącego zarządu sprawami administracyjnymi państwa. Konstytucja w art. 93 wskazuje na podstawowe cechy aktów należących do tej grupy. Akty te:

- obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi je wydającemu,

- nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli oraz nie mogą zmieniać sytuacji prawnej podmiotów spoza struktury organizacyjnej podległej organowi prawodawczemu,

- podlegają kontroli (rozumianej szeroko, a więc zarówno materialnej, jak i proceduralnej) co do ich zgodności z prawem powszechnie obowiązującym (B.Banaszak 2004).

W omawianym systemie aktów normatywnych dość szczególna pozycje zajmują regulaminy Sejmu i Senatu. Znajdują się one poza generalną hierarchią norm; są usytuowane poniżej Konstytucji, musza więc być z nią zgodne. Regulaminy posiadają wyłączność w przedmiocie regulacji spraw konstytucyjnych zastrzeżonych do ich zakresu, nie mogą przy tym regulować spraw zastrzeżonych do materii ustawowych.

Najwyższą pozycję w systemie źródeł powszechnie obowiązującego prawa posiada Konstytucja, dalej uszeregowane w oparciu o kryterium hierarchiczności będą:

- umowa ratyfikowana w sposób kwalifikowany (za uprzednią zgoda wyrażoną w ustawie) jeśli ustawy tej nie da się pogodzić z umową,

- ustawa,

- rozporządzenie z mocą ustawy,

- ratyfikowana umowa międzynarodowa,

- rozporządzenie,

- akty prawa miejscowego.

Na straży hierarchiczności aktów normatywnych w Polsce wyrażającej się w uporządkowaniu aktów prawnych według mocy obowiązującej zawartych w nich norm oraz zgodności zawartych w nich regulacji z treścią norm konstytucyjnych stoi Trybunał Konstytucyjny (B.Szmulik 2001). Trybunał wykonując powierzone mu zadania orzeka m.in. w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi,

których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z

Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) skargi konstytucyjnej (szerzej patrz: B.Szmulik 2006).

2.3.2. Konstytucja

Konstytucją, albo ustawą zasadniczą nazywamy akt prawa pisanego, zaopatrzony w najwyższą moc prawną w systemie prawnym danego państwa, określający podstawowe zasady ustroju państwa, uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze (A.Garlicki 2003). Konstytucję jako ustawę zasadniczą wyróżnia spośród ustaw zwykłych: a) szczególna treść, b) szczególna forma, c) szczególna moc prawna, d) oraz to, że jest ona wyrazem woli suwerena i tylko suweren lub bezpośrednio legitymowane przez niego organy mogą doprowadzić do jej zmiany lub uchylenia.

Szczególna treść Konstytucji najogólniej polega na zakresie i sposobie regulowanych przez nią materii. Zakres regulowanych materii posiada charakter uniwersalny, co oznacza że Konstytucja określa całokształt kwestii ustrojowych państwa koncentrując się w szczególności na trzech zagadnieniach:

1. określa ogólne zasady ustroju państwa (politycznego i gospodarczego),

2. określa ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje,

3. określa podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki,

4. określa tryb zmiany Konstytucji.

Istnieje zgoda co do tego, że Konstytucja powinna regulować jedynie te zagadnienia,

które posiadają charakter podstawowy. „Kryteria określenia owej podstawowości zawsze będą mieć charakter polityczny i determinowane będą specyfiką danego kraju” (A.Garlicki 2003).

Szczególną formę Konstytucji - poza faktem jej szczególnej nazwy - określają dwa zagadnienia, tj. jej tryb powstawania i tryb jej zmiany.

Szczególny tryb uchwalania Konstytucji różni się znacząco od trybu uchwalania ustaw zwykłych. Tryb, który został przyjęty w Polsce zakładał uchwalenie Konstytucji przez Zgromadzenie Narodowe (tj. przez obradujące łącznie obie izby - Sejmu i Senatu), co wymagało szczególnej większości i szczególnego kworum, a następnie poddano Konstytucję pod referendum ogólnonarodowe w celu jej ostatecznego zatwierdzenia.

Szczególny tryb zmiany, określony został w art. 235 Konstytucji, przewiduje on, że:

1. projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP,

2. ustawa o zmianie Konstytucji musi zostać uchwalona w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat, w tym, że pierwsze czytanie projektu ustawy może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia sejmowi projektu ustawy,

3. ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3/ głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów,

4. uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy, a podmioty inicjujące projekt ustawy mogą żądać w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenie referendum zatwierdzającego.

Po zakończeniu postępowania Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent podpisuje ją w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP. Konstytucja nie może być zmieniona w czasie trwania stanu nadzwyczajnego (art. 228 ust. 6 Konstytucji), co oznacza, że nie można w tym okresie wnosić projektów ustaw o jej zmianie, a prace nad projektami wniesionymi wcześniej ulegaja zawieszeniu.

Szczególna moc prawna Konstytucji sprowadza się do przyznania jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego - wyraża to art. 8 Konstytucji, który powiada: „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej”. System ten zbudowany jest - o czym już wspomniałem - w oparciu o zasadę hierarchiczności. Ma to doniosłe znaczenie i pociąga za sobą określone konsekwencje. Po pierwsze, wszystkie inne akty normatywne muszą być z Konstytucja zgodne. Po drugie, skoro Konstytucja jest aktem najwyższym, to przedmiot jej normowania posiada charakter pierwotny i nieograniczony, co oznacza, że może ona regulować każda materię, niezależnie od tego, czy była ona już przedmiotem regulacji oraz niezależnie od treści tych regulacji. I po trzecie, najwyższa moc prawna konstytucji powoduje, iż wszystkie inne akty normatywne musza być z nią spójne, a więc muszą przyjmować treści w takim kształcie by pozwalało to na urzeczywistnienie treści konstytucyjnych.

2.3.3. Umowy międzynarodowe

Zgodnie z przedstawioną wcześniej systematyką poniżej Konstytucji w hierarchii aktów normatywnych znajdują się umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie (art. 91 ust. 2 Konstytucji). Chodzi tu o umowę ratyfikowaną przez Prezydenta w trybie kwalifikowanym, tj. po wyrażeniu zgody na jej ratyfikację w ustawie lub wyjątkowo - w przypadku umowy międzynarodowej przewidzianej w art. 90 Konstytucji - w drodze referendum, przy czym wyrażenie tej zgody wcale nie obliguje Prezydenta do ratyfikacji umowy , bowiem akt ratyfikacji, choć podlegający rządowej kontrasygnacie, należy do wyłącznej kompetencji Prezydenta, który może też przed ratyfikacją zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie jej konstytucyjności. Sama także ustawa „ratyfikacyjna” podlega kontroli ze strony Trybunału Konstytucyjnego i to nie tylko prewencyjnej, ale także następczej (Z.Szeliga 2005).

Umowy międzynarodowe ratyfikowane w sposób kwalifikowany - czyli za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie - i ratyfikowane w trybie zwykłym (a więc bez wyrażenia uprzedniej zgody), stają się po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw częścią krajowego porządku prawnego. Umowy te stosowane są bezpośrednio, czyli na ich podstawie są podejmowane akty jednostkowe i konkretne lub ogólne akty stosowania prawa, chyba że ich stosowanie uzależnione jest od wydania ustawy (art. 91 ust. 1 Konstytucji). Pozycja obydwu umów do ustaw jest różna. Bowiem o ile umowy międzynarodowe ratyfikowane w sposób kwalifikowany mają pierwszeństwo przed ustawami, jeżeli przepisów ustawowych nie da się pogodzić z przepisami umów, to umowy międzynarodowe ratyfikowane w trybie zwykłym (a także te nieratyfikowane) podporządkowane są ustawom.

Tryb kwalifikowany ratyfikacji umów międzynarodowych konieczny jest - zgodnie z art. 89 ust. 1 Konstytucji - jeśli umowa międzynarodowa dotyczy:

a) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

b) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

c) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

d) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

e) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Innym rodzajem umowy międzynarodowej, której ratyfikacja wymaga zgody wyrażonej w ustawie jest umowa przewidziana w art. 90 ust. 1 Konstytucji. Chodzi o umowę, w której Rzeczypospolita Polska przekazuje organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Umowa ta może być ratyfikowana przez Prezydenta za zgoda wyrażoną w ustawie, przyjętą większością kwalifikowaną 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów i senatorów przez obie izby parlamentu lub za zgodą uchwalona w referendum ogólnokrajowym, przy czym tryb wyrażenia zgody wybiera Sejm w formie uchwały, a więc bez udziału Senatu, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 90 ust. 2-4 Konstytucji).

Należy sądzić, że ratyfikowana umowa międzynarodowa za zgodą wyrażoną w referendum posiada także pierwszeństwo przed ustawą. „Skoro zgodę na ratyfikację powyższej umowy wyraził bezpośrednio Naród, to ma ona jeszcze większy ciężar gatunkowy niż ewentualna zgoda wyrażona przez parlament. W tej sytuacji byłoby niezrozumiałe, gdyby umowy ratyfikowane za zgodą wyrażoną przez parlament posiadały pierwszeństwo przed ustawami, zaś umowy ratyfikowana za zgodą Narodu, a więc w trybie o wyższej randze, nie miałyby takiego pierwszeństwa” (Z.Szeliga 2005).

Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania, zatwierdzania, ogłaszania, wykonywania, wypowiadania i zmian zakresu obowiązywania umów międzynarodowych określa ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 roku o umowach międzynarodowych (Dz.U. 2000 Nr 39, poz. 443). Powyższa ustawa uszczegóławia Konwencję wiedeńską o prawie traktatów, której Polska jest stroną, sporządzoną w Wiedniu dnia 23 maja 1969 roku (Dz.U. 1990 Nr 74, poz. 439).

2.3.4. Ustawa

Następną w hierarchii źródeł prawa jest ustawa. Jest to akt prawny, zawierający normy o charakterze generalno-abstrakcyjnym, uchwalony przez Sejm przy udziale Senatu. Zakres przedmiotowy regulacji ustawy jest praktycznie nieograniczony, przy czym niektóre materie mogą być regulowane tylko w drodze ustawy lub z jej wyraźnego upoważnienia. Ustawa dochodzi do skutku w specjalnej procedurze, która w swych zasadniczych zrębach znajduje unormowanie konstytucyjne (art. 118-123 Konstytucji), a uszczegółowiona jest w regulaminach Sejmu i Senatu.

Uchwalenie ustawy rozpoczyna inicjatywa ustawodawcza. Inicjatywa ustawodawcza jest to prawo konstytucyjnie określonych podmiotów do wniesienie pod obrady parlamentu projektu ustawy z takim skutkiem, że parlament ma obowiązek jej rozpatrzenia w przewidzianej procedurze.

W Polsce prawo inicjatywy ustawodawczej (art. 118 Konstytucji) przysługuje:

1) posłom (będzie to komisja sejmowa lub grupa 15 posłów - art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu),

2) Senatowi (jako całości, senatorowie nie posiadają inicjatywy ustawodawczej),

3) Prezydentowi,

4) Radzie Ministrów,

5) grupie co najmniej 500 000 obywateli.

Wyliczone powyżej podmioty nie są władne wnieść pod obrady parlamentu projektu ustawy w każdej sprawie, Konstytucja bowiem zastrzega wyłączność inicjatywy ustawodawczej w odniesieniu do:

1. projektu ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym jak też projektów ustaw bezpośrednio wyznaczających sytuację finansów państwowych - państwowych tym przypadku inicjatywa ustawodawcza należy do Rady Ministrów;

2. projektu ustawy o zmianie Konstytucji - w tym przypadku inicjatywa przysługuje grupie co najmniej jedna piątą ustawowej liczby posłów, Senatowi i Prezydentowi.

Projekt ustawy składany jest Marszałkowi Sejmu (albo inaczej „do laski

marszałkowskiej”). Winien on być należycie uzasadniony, zwłaszcza w przedmiocie skutków finansowych wykonania ustawy. Regulamin Sejmu nakłada na inicjatora projektu obowiązek sporządzenia uzasadnienia i wskazania w nim między innymi źródeł finansowania, jeśli propozycja pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa (art. 34 ust. 2 pkt 5 regulaminu Sejmu). Po poddaniu wstępnej kontroli projektu, Marszałek może zwrócić go wnioskodawcy, jeśli jego uzasadnienie nie spełnia oczekiwanych wymogów formalnych. Przy tym może też powstać wątpliwość, czy projekt nie jest sprzeczny z prawem (przede wszystkim z Konstytucją i prawem Unii Europejskiej). W tym przypadku Marszałek może - po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu - zwrócić się do Komisji Ustawodawczej o zaopiniowanie projektu. Jeśli wątpliwości dotyczące sprzeczności projektu z obowiązującym prawem potwierdziłyby się, upoważniałoby to Marszałka - chociaż istnieją w doktrynie poważne co do tego wątpliwości - do jego zwrotu wnioskodawcy.

Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. „Tradycyjnie stosowany w języku parlamentarnym zwrot „czytanie” oznacza sformalizowane, dokonywane w trybie regulaminowym rozpatrywanie określonego projektu ustawy (uchwały) jako osobnego punktu porządku dziennego” (P.Czarny 2005). Pierwsze czytanie składa się z przedstawienia i uzasadnienia projektu przez wnioskodawcę, pytań posłów i odpowiedzi wnioskodawcy oraz debaty nad ogólnymi zasadami projektu. Regulamin Sejmu wprowadził dwie formy pierwszego czytania, tj. na posiedzeniu właściwej merytorycznie komisji lub - w przypadku projektów ważniejszych ustaw - na posiedzeniu plenarnym. Jeżeli czytanie przeprowadzane jest na posiedzeniu Sejmu, kończy się podjęciem uchwały o skierowaniu projektu do komisji lub odrzuceniu go w całości.

Dalsze prace na projektem ustawy toczą się już w komisjach sejmowych, przy czym od roku 2001 szczególna rolę odgrywa Komisja Ustawodawcza, powołana do oceny projektów ustaw z punktu widzenia ich poprawności legislacyjnej. Prace komisji zmierzają do przyjęcia sprawozdania o projekcie, w którym mogą zaproponować (art. 43 regulaminu Sejmu): a) przyjęcie projektu bez poprawek, b) przyjęcie projektu z poprawkami (konieczne jest włączenie poprawek do projektu i nadanie mu formy tekstu jednolitego), c) odrzucenie projektu.

Drugie czytanie odbywa się zawsze na posiedzeniu plenarnym. Zgodnie z art. 41 regulaminu Sejmu obejmuje ono:

1. przedstawienie sprawozdania o projekcie,

2. przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków.

Zaproponowane na tym etapie poprawki do projektu ustawy nie mogą mieć

nieograniczonego zakresu przedmiotowego i powinny pozostawać w związku z treścią złożonego i rozpatrywanego przez Sejm projektu. Jeśli zgłoszono nowe poprawki i wnioski, projekt zostaje skierowany ponownie do komisji - chyba że Sejm postanowi inaczej. Do tego momentu, czyli do zakończenia drugiego czytania, wnioskodawcy przysługuje prawo wycofania projektu, a zajęcie takiego stanowiska jest wiążące dla Sejmu i oznacza konieczność zamknięcia postępowania ustawodawczego.

Jeżeli jednak projektu nie skierowano do komisji, bezpośrednio po zakończeniu drugiego czytania można przeprowadzić trzecie czytanie. Przeprowadzane jest ono również na posiedzeniu Sejmu. Obejmuje ono wystąpienie posła sprawozdawcy oraz głosowanie. Najpierw rozstrzyga się sprawę wniosku o odrzucenie projektu (pod warunkiem, że taki został złożony), następnie głosuje się nad przyjęciem lub odrzuceniem poprawek, w kolejności ich merytorycznego znaczenia i na końcu pod głosowanie poddany zostaje projekt w całości, w brzmieniu zaproponowanym przez komisję, ze zmianami wynikającymi z wcześniej przyjętych poprawek.

Uchwalenie projektu następuje zwykłą większością głosów, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Z chwilą przyjęcia projektu ustawy staje się on ustawą nad którą prowadzone są dalsze prace. Następnie ustawa przekazywana jest przez Marszałka Sejmu Senatowi.

Senat przekazaną mu ustawę może w ciągu 30 dni - od dnia otrzymania ustawy: a) przyjąć bez zmian, b) uchwalić poprawki, c) odrzucić w całości. Jeśli natomiast w ciągu 30 dni Senat nie podejmie żadnej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Senat podejmuje swoją uchwałę zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów, następnie uchwała przekazywana jest Marszałkowi Sejmu.

W przypadku uchwalenia przez Senat poprawek lub odrzucenia ustawy w całości, Sejm może nie przyjąć uchwały Senatu jeśli odrzuci ją bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Po zakończeniu prac w Senacie, a w przypadku powrotu ustawy do Sejmu - w Sejmie, Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi. Podpisanie ustawy przez prezydenta (promulgacja), jest ostatnim etapem trybu ustawodawczego. Zgodnie z art. 122 ust. 2 Konstytucji Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP. Podpisanie ustawy jest obowiązkiem Prezydenta.

Przed podpisaniem ustawy Prezydentowi przysługują dwa alternatywne rozwiązania. Po pierwsze, może on wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności tej ustawy z Konstytucją (prewencyjna ochrona konstytucyjności), i po drugie, jeżeli Prezydent nie zdecyduje się na wystąpienie z wnioskiem do Trybunału, przysługuje mu jeszcze prawo skorzystania z weta ustawodawczego, polegającego na przekazaniu Sejmowi ustawy do ponownego rozpatrzenia.

Do Trybunału Konstytucyjnego może być skierowana każda ustawa. Istnieją jedynie wątpliwości co do losu ustaw o zmianie Konstytucji, tj. czy Prezydent może zakwestionować ich konstytucyjność (A.Garlicki 2003). Rozstrzygnięcie Trybunału jest dla Prezydenta wiążące, toteż w sytuacji kiedy zakwestionowana ustawa zostanie uznana za zgodną z Konstytucją Prezydent ma obowiązek jej podpisania. Natomiast w wypadku uznania przez Trybunał ustawy za zgodną z Konstytucją, Prezydent odmawia podpisania ustawy, a postępowanie ustawodawcze ulega zamknięciu.

Skorzystanie przez Prezydenta z weta ustawodawczego i skierowanie ustawy do ponownego rozpatrzenia, pociąga za sobą przyjęcie procedury zbliżonej do tej z jakiej korzysta Sejm w wypadku rozpatrywania propozycji Senatu. Procedura ta złożona jest z dwu etapów. Etap pierwszy, przygotowawczy, zakłada ponowną pracę w komisjach przygotowujących projekt ustawy - obecnie będącej przedmiotem prac nad sprawozdaniem i kolejnym wnioskiem skierowania jej do Sejmu o ponowne uchwalenie lub też (alternatywnie) o przyjęcie prezydenckiego weta. Etap drugi, to debata i głosowanie. Dla ponownego uchwalenia wymagane jest uzyskanie kwalifikowanej większości 3/5 głosów (Senat nie bierze na tym etapie udziału w głosowaniu).

Przedstawiony tryb ustawodawczy ulega pewnym modyfikacjom w odniesieniu do:

a) ustawy budżetowej,

b) ustaw uznanych za pilne,

c) zmiany Konstytucji,

d) uchwalenia ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

Jeśli chodzi o odrębności procedury uchwalania ustawy budżetowej, to zauważyć je już można na etapie inicjatywy ustawodawczej, którą posiada w tym przypadku tylko Rada Ministrów - jest to poza tym nie tylko jej prawo ale nade wszystko obowiązek. Projekt takiej ustawy winien być przedłożony Sejmowi najpóźniej na trzy miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (tj. przed dniem 1 października). Sejm rozpatruje projekt ustawy budżetowej w normalnej procedurze, nie ma w tym przypadku możliwości skorzystania z trybu pilnego. Po przekazaniu ustawy do Senatu, ten ma na jej przyjęcie lub odrzucenie 20 dni. Również termin, w którym musi zająć swe stanowisko Prezydent ulega skróceniu i wynosi 7 dni, przy czym głowie państwa nie przysługuje w tym przypadku prawo skorzystania z weta ustawodawczego, może on jednak skierować ustawę budżetową do Trybunału Konstytucyjnego (który winien wydać orzeczenie nie później niż w ciągu dwóch miesięcy).

Według M.Kudeja (2002) istotą trybu pilnego jest uprzywilejowanie danego projektu ustawy, polegające na priorytetowym traktowaniu go w porównaniu z innymi projektami, a także na znacznym przyspieszeniu całego trybu ustawodawczego. Prawo inicjatywy trybu pilnego posiada tylko Rada Ministrów, a właściwie, to decyduje ona, którym projektom nadać charakter pilności. W trybie tym Sejm na zakończenie prac nad ustawą ma 30 dni, w tym, że przekroczenie powyższego terminu nie powoduje żadnych skutków prawnych. Odnośnie Senatu i Prezydenta Konstytucja w art. 123 ust. 3 określa im czas na zajęcie stanowiska, w postaci 14 dni na rozpatrzenie ustawy dla Senat i 7 dni na podpisanie dla Prezydenta. Po upływie tego czasu, uważa się, że Senat ustawę przyjął, a Prezydent nie może skierować jej do Trybunału Konstytucyjnego, ani skorzystać z prawa weta.

Z trybu pilnego nie mogą skorzystać projekty ustaw odnoszących się do: spraw podatków, prawa wyborczego, regulujące ustrój i właściwość władz publicznych oraz projekty kodeksów.

Procedury zmiany Konstytucji i uchwalenia ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej opisane zostały w punktach poświęconych Konstytucji i umowom międzynarodowym.

2.3.5. Rozporządzenie z mocą ustawy

Rozporządzenie z mocą ustawy jest aktem normatywnym wydawanym przez organ władzy wykonawczej zastępujący ustawę. Tradycja stanowienia aktów o mocy równej ustawie jest w Polsce dość bogata i sięga czasów II Rzeczypospolitej. Instytucja ta - tj. rozporządzenie z mocą ustawy - pojawiła się po raz pierwszy w noweli z 2 sierpnia 1926 r. do Konstytucji z 17 marca 1921 r. Zgodnie z nią Prezydent mógł na wniosek Rady Ministrów - na podstawie upoważnienia ustawy - wydawać rozporządzenia z mocą ustawy. Konstytucja z 23 kwietnia 1935 r. upoważniała Prezydenta do wydawania dekretów z mocą ustawy. Po drugiej wojnie światowej dekrety z mocą ustawy mógł wydawać rząd, a w okresie od uchwalenia Konstytucji z 22 lipca 1952 r. do 18 lipca 1989 r. - Rada Państwa. Mała Konstytucja - ustawa z 17 października 1992 r. - przewidywała upoważnienie do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy dla Rady Ministrów.

Współcześnie prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy przysługuje Prezydentowi RP na podstawie art. 234 Konstytucji. Rozporządzenia te posiadają szczególny charakter, który polega na tym, że: a) mogą być wydawane przez Prezydenta - jedynie na wniosek Rady Ministrów - w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, b) podlegają zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu.

Zgodnie z regulacją zawartą w ustawie zasadniczej rozporządzenia z mocą ustawy wydawane są w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5 Konstytucji. Oznacza to, że rozporządzenia takie powinny wkraczać w sferę praw człowieka jedynie w zakresie niezbędnym i zawierać mechanizmy prawne zmierzające do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

Jeśli chodzi o moc prawną rozporządzeń Prezydenta, jest ona taka sama jak moc ustaw zwykłych, czyli normy rozporządzeń z mocą ustawy mogą zmieniać i uchylać normy ustaw, muszą być przy tym zgodne z Konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi w sposób kwalifikowany.

Rozporządzenia z mocą ustawy nie posiadają charakteru ostatecznego, co wyraża obowiązek ich rozpatrzenia na najbliższym posiedzeniu Sejmu, który je zatwierdza. Konstytucja nie zawiera jednak regulacji, które by określały los rozporządzeń nie przedłożonych do zatwierdzenia, nie daje również odpowiedzi na pytanie: czy w skutek takiego zaniechania tracą one moc obowiązującą i na kim konkretnie spoczywa obowiązek ogłoszenia tego stanu.

2.3.6. Rozporządzenia

W hierarchii źródeł prawa rozporządzenia są aktami normatywnymi podustawowymi, wydawanymi na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie takie powinno wskazywać organ uprawniony lub zobowiązany do wydania rozporządzenia - który jednak nie może tej kompetencji przekazać innemu organowi - ma określać zakres spraw, które mają być regulowane tym rozporządzeniem (rozporządzenia wykraczające poza ten zakres należy traktować jako niekonstytucyjne), ma zawierać wytyczne dotyczące treści tego rozporządzenia, co stanowi gwarancję jego materialnie wykonawczego charakteru. W związku z tym, że rozporządzenie jest aktem materialnie wykonawczym wobec ustawy, musi być wobec tego zgodne ze wszystkimi przepisami zawartymi w ustawie, w której zawarto upoważnienie do jego wydania i w ogóle ze wszystkimi obowiązującymi przepisami o randze ustawy. Rozporządzenie nie może więc wkraczać w sferę materii prawnych regulowanych innymi ustawami, czyli przekształcać treści w nich zawartych lub dokonywać ich modyfikacji. Opisywane relacje pomiędzy ustawą i rozporządzeniem stały się przedmiotem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, który w swym wyroku z 26 października 1999 r. (K 12/99, OTK 1999/6/120) uznał, że:

- wskazania zawarte w ustawie muszą dotyczyć materialnego kształtu regulacji, która ma być zawarta w rozporządzeniu; wskazania spraw proceduralnych nie mogą zastąpić spraw merytorycznych;

- wytyczne dotyczące treści aktu mogą przybierać rozmaitą postać redakcyjną, zarówno charakter „negatywny” (tzn. mogą wykluczać te rozstrzygnięcia, których ustawodawca sobie nie życzy), jak i charakter „pozytywny” (np. wskazując kryteria, którymi powinien się kierować twórca rozporządzenia normując przekazany mu zakres spraw, wskazując cele, jakie ma spełniać dane unormowanie, czy funkcje, które, które ma spełniać instytucja, której ukształtowanie ustawa powierzyła rozporządzeniu);

- sposób ujęcia wytycznych, zakres ich szczegółowości i zawarte w nich treści są w zasadzie sprawą uznania ustawodawcy;

- jeśli ustawa upoważnia rozporządzenie do unormowania kilku materii o odrębnym przedmiotowo charakterze, to „wytyczne” muszą dotyczyć odrębnie każdej z tych materii;

- wytyczne muszą być zawarte w przepisie formującym upoważnienie do wydania rozporządzenia - możliwe jest tez ich pomieszczenie w innych przepisach ustawy, o ile tylko pozwala to na precyzyjne zrekonstruowanie treści tych wytycznych (M.Chmaj 2004).

Do wydawani rozporządzeń Konstytucja upoważnia jedynie:

1) Prezydenta RP (art. 142 ust.1),

2) Radę Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt 2),

3) Prezesa Rady Ministrów (art. 148 pkt 3),

4) ministra kierującego określonym działem administracji rządowej (art. 149 ust. 2),

5) przewodniczących określonych w ustawie komitetów ( w tych dwóch ostatnich przypadkach Rada Ministrów na wniosek premiera może uchylić rozporządzenie wydane przez ministra lub przewodniczącego komitetu) (art. 149 ust. 3),

6) Krajową Radę Radiofonii i Telewizji (art. 213 ust. 2).

Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swych kompetencji innemu organowi, ani zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego. Rozporządzenia podlegają kontroli władzy sądowniczej. Mogą być one zakwestionowane przed Trybunałem Konstytucyjnym, który orzec może o generalnej utracie mocy obowiązującej rozporządzenia lub jego przepisów sprzecznych z ustawami, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub Konstytucją. Rozporządzenia mogą również zostać zakwestionowane przed sądami powszechnymi lub administracyjnymi w ramach konkretnych postępowań sądowych, Jeśli bowiem sąd uzna, że rozporządzenie narusza normy prawne wyższego rzędu, to może odmówić jego zastosowania w konkretnej sprawie. Dzieje się tak dlatego, że sędziowie zgodnie z Konstytucją podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji). Nie podlegają więc rozporządzeniom, które mogą kontrolować z punktu widzenia ich konstytucyjności i legalności (Z.Szeliga 2005).

Utrata mocy rozporządzenia może nastąpić z kilku przyczyn, a mianowicie:

1) z powodu czasu, jeśli zostało wydane na czas określony,

2) jeśli zostało uchylone,

3) z powodu utraty mocy obowiązującej przez ustawę zawierającą upoważnienie do wydania rozporządzenia. Jednak w tym ostatnim przypadku nowa ustawa może zachować moc obowiązującą rozporządzenia, wydanego z upoważnienia uchylonej ustawy.

2.4. Akty prawa miejscowego

2.4.1. Pojęcie aktów prawa miejscowego

Przez akty prawa miejscowego należy rozumieć przepisy prawa powszechnie obowiązującego na oznaczonej części terytorium państwa wydane na podstawie upoważnienia ustawowego przez uprawnione do tego organy. W myśl art. 94 Konstytucji akty prawa miejscowego wydają organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej. Norma konstytucyjna posiada charakter normy blankietowej, bowiem nie wskazuje konkretnego podmiotu uprawnionego do stanowienia prawa, ani formy prawnej takich aktów. Nie wymaga również, aby były to akty wydawane w celu wykonania ustawy - jak w przypadku rozporządzeń.

Stosunek aktów prawa miejscowego do ustaw jest taki, że ustawa jest wobec nich aktem posiadającym charakter priorytetowy, tzn., iż akty te muszą być zgodne z ustawami, a także ze wszystkimi aktami prawa powszechnie obowiązującego na całym terytorium Rzeczypospolitej. Kontrolę zgodności tych aktów z aktami powszechnie obowiązującymi sprawują: Naczelny Sąd Administracyjny (art. 184 Konstytucji) oraz Prezes Rady Ministrów, wojewodowie, a wojewodowie zakresie finansowym regionalne izby obrachunkowe (art. 171 Konstytucji). Prawną konstrukcję nadzoru sprawowanego przez trzy ostatnie organy określają szczegółowo: ustawa o samorządzie województwa (rozdział 7 ) i ustawa o samorządzie powiatowym (rozdział 8). „Co więcej, według ustawy o administracji rządowej w województwie akty prawa miejscowego ustanowione przez wojewodę lub organy administracji niezespolonej podlegają nadzorowi Rady Ministrów, jeśli są niezgodne z ustawami lub aktami wydanymi w celu ich wykonania” (Z.Szeliga 2005). Ustawa o samorządzie wojewódzkim i ustawa o administracji rządowej w województwie przyznają każdemu, czyje uprawnienia zostały naruszone przepisem aktu prawa miejscowego z zakresu administracji publicznej, prawo do składania skargi do sądu administracyjnego na ten przepis. Podobną normę ustanowiła ustawa o samorządzie powiatowym, z tą różnica, że przedmiotem zaskarżenia jest uchwała podjęta przez organ powiatu. Jak widać więc akty prawa miejscowego nie podlegają kontroli konstytucyjności prawa sprawowanej przez Trybunał Konstytucyjny.

Podsumowując należy jeszcze raz podkreślić, że aktami prawa miejscowego są akty posiadające następujące cechy, a mianowicie:

1) są ustanowione przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji

rządowej,

2) obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły,

3) są wydane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie; upoważnienia

takie mogą mieć charakter:

- upoważnień szczególnych, które określają organ właściwy do wydania aktu, zakres

spraw przekazanych do uregulowania i wytyczne dotyczące treści aktu,

- upoważnień generalnych, określających właściwy organ oraz przesłanki wydania aktu.

Z punktu widzenia podmiotów uprawnionych do wydawania aktów prawa miejscowego będą to:

1) organy gminy,

2) organy powiatu,

3) organy samorządu województwa,

4) wojewoda,

5) organy administracji niezespolonej.

2.4.2. Akty prawa organów gminy

Akty prawa miejscowego stanowione przez organy gminy określa się jako przepisy gminne. Prawodawca w art. 40 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity: Dz.U. 2001 Nr 142, poz. 1591) zastrzegł, że gminie, na podstawie upoważnień ustawowych, przysługuje prawo stanowienia aktów prawa miejscowego obowiązujących na obszarze gminy. Zakres stanowionych aktów może dotyczyć:

1) wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych,

2) organizacji urzędów i instytucji gminnych,

3) zasad zarządu mieniem gminy,

4) zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

W zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Przepisy takie za ich naruszenie mogą przewidywać karę grzywny wymierzaną w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach.

Akty prawa miejscowego ustanawia rada gminy w formie uchwały (art. 41 ustawy). W przypadkach niecierpiących zwłoki przepisy porządkowe może wydać także wójt lub burmistrz (prezydent miasta), w formie zarządzenia, które podlega następnie zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy. Jednak traci ono moc w przypadku odmowy takiego zatwierdzenia bądź nieprzedstawienia do zatwierdzenia na najbliższej sesji rady. Rada gminy określa termin utraty przez zarządzenie mocy obowiązującej.

2.4.3. Akty prawa organów powiatu

Akty prawa miejscowego w powiecie wydają na podstawie upoważnień i granicach zawartych w ustawach organy powiatu (ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym; tekst jednolity: Dz.U. 2001 Nr 142, poz. 1592). Według art. 40 ust. 2 ustawy, mogą one w szczególności podejmować decyzje w sprawach:

1) wymagających uregulowania w statucie,

2) porządkowych,

3) szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu,

4) zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

Natomiast w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, rada powiatu może wydawać powiatowe przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego, o ile przyczyny te występują na obszarze więcej niż jednej gminy. Podobnie jak w przypadku gminnych przepisów porządkowych mogą one przewidywać za ich naruszenie kary grzywny (art. 41 ustawy).

Akty prawa miejscowego powiatu stanowi rada powiatu w formie uchwały, jeżeli ustawa upoważniająca do wydania aktu nie stanowi inaczej. Powiatowe przepisy porządkowe w przypadkach niecierpiących zwłoki, może wydać zarząd. Podlegają one zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady powiatu. Ustawa zastrzega, że tracą one moc w razie nieprzedłożenia ich do zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia.

2.4.4. Akty prawa organów samorządu województwa

Wśród organów samorządu województwa kompetencje do wydawania aktów prawa miejscowego posiada jedynie sejmik województwa (ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa; tekst jednolity: Dz.U. 2001 Nr 142, poz. 1590 z późn. zm). Sejmik wydaje powyższe akty w formie uchwały, na podstawie upoważnień udzielonych w ustawach lub w ich granicach. Akty te obowiązują na obszarze województwa lub jego części i dotyczą w szczególności:

1) statutu województwa,

2) zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim,

3) zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

2.4.5. Akty prawa wydawane przez wojewodę i organy administracji niezespolonej

Podstawę prawną dla wydawanych przez wojewodę i organy administracji niezespolonej aktów prawnych stanowi ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie (tekst jednolity: Dz.U. 2001 Nr 80, poz. 872 z późn. zm.). Art. 39 ustawy powiada, że na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, akty prawa miejscowego obowiązujące na terenie województwa lub jego części stanowią wojewoda oraz organy administracji niezespolonej. Ponadto wojewoda może wydawać rozporządzenia porządkowe w zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Rozporządzenia porządkowe wojewody przekazywane są niezwłocznie Prezesowi Rady Ministrów, marszałkowi województwa, starostom, prezydentom miast, burmistrzom i wójtom, na których terenie rozporządzenia te mają być stosowane (art. 40 ustawy). Wchodzą one w życie po upływie trzech dni od dnia ich ogłoszenia. Następuje ono w środkach masowego przekazu oraz w drodze obwieszczeń lub w inny zwyczajowo przyjęty sposób na danym obszarze natychmiast po wydaniu rozporządzenia. W tym samym trybie wojewoda może zarządzić ogłoszenie i wejście w życie aktów prawa miejscowego wydanych przez siebie na podstawie upoważnienia ustawowego, jeśli z istoty regulacji w nich zawartej wynika, że zwłoka w wejściu aktu w życie mogłaby spowodować nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenia życia, zdrowia bądź mienia (B.Banaszak 2004).

Rozporządzenia porządkowe wojewody ustanawiają na czas określony zakazy lub nakazy określonego w nich zachowania się, mogą również nakładać na obywateli danego terenu świadczenia o charakterze osobistym i rzeczowym. Za naruszenie przepisów w nich zawartych mogą przewidywać kary grzywny, wymierzone w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach.

Akty prawa miejscowego ustanowione przez wojewodę lub organy administracji niezespolonej zostają uchylone, w trybie nadzoru przez Prezesa Rady Ministrów, jeśli są one niezgodne z ustawami lub aktami wydanymi w celu ich wykonania. Istnieje również możliwość ich uchylenia z powodu niezgodności z polityką rządu lub naruszenia zasad rzetelności i gospodarności.

2.5. Akty normatywne o charakterze wewnętrznym

Istotą prawa wewnętrznego jest ograniczony zakres ich obowiązywania, gdyż w myśl art. 93 ust. 1 Konstytucji mogą być one kierowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu te akty. W związku z tym nie mogą one stanowić podstawy prawnej dla decyzji administracyjnych dotyczących przyznania, stwierdzenia czy uznania praw i obowiązków podmiotów usytuowanych na zewnątrz administracji. Mogą natomiast kształtować sytuację prawną podległych organów i jednostek organizacyjnych, organizacyjnych tym pracowników państwowych, samorządowych, jak też określać ich zadania i kompetencje - pod warunkiem , że przepisy ustawowe nie stanowią inaczej.

O aktach prawa wewnętrznego mówi przede wszystkim art. 93 Konstytucji, który zalicza do nich jedynie uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Katalog źródeł prawa wewnętrznego nie jest jednak ograniczony do wymienionych w Konstytucji aktów normatywnych. Przemawia za tym ostatecznie stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, który wyraźnie w swym orzeczeniu z 1 grudnia 1998 r. (K 21/98) stwierdził, iż „system aktów prawa wewnętrznego ma - w przeciwieństwie do systemu aktów będących źródłami prawa powszechnie obowiązującego - charakter systemu otwartego [...] Trzon tego systemu stanowią akty wymienione w art. 93 ust. 1, ale nie ma konstytucyjnego zakazu, by przepisy ustawowe upoważniały także inne podmioty do stanowienia zarządzeń czy uchwał, bądź też nawet aktów inaczej nazwanych, ale też odpowiadających charakterystyce aktu o charakterze wewnętrznym”.

Można więc przyjąć, że akty prawa wewnętrznego może wydawać każdy organ władzy publicznej, jeżeli:

1) istnieją jednostki organizacyjne mu podporządkowane,

2) kompetencja do wydawania takich aktów jest przewidziana w ustawie.

Poza tym, wydany akt prawa wewnętrznego nie może być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych czy też innych podmiotów, musi być natomiast zgodny z powszechnie obowiązującym prawem.

Takie ujęcie rozumienia aktów prawa wewnętrznego pozwala określić ich dość szeroki krąg. Można więc zaliczyć do nich:

1) uchwały Sejmu, Senatu i Rady Ministrów,

2) zarządzenia Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów,

3) akty prawa miejscowego nie mające mocy powszechnie obowiązującej,

4) nieratyfikowane umowy międzynarodowe.

Uchwały Sejmu i Senatu (także Rady Ministrów) można podzielić na normatywne i nienormatywne. Uchwały normatywne wydawane są na podstawie ustawy lub Konstytucji. Jako przykład uchwały normatywnej, może służyć uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 stycznia 1995 r. zmieniająca uchwałę sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w sprawie szczegółowego trybu postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz.U. 1995 Nr 2, poz. 7).

Natomiast przykładem uchwały nienormatywnej, może być np. uchwała Sejmu o wyborze Marszałka Sejmu (w przypadku Senatu - o wyborze Marszałka Senatu), o wotum nieufności dla ministra (uchwały o charakterze indywidualno-konkretnym) lub uchwała zawierająca rezolucję, deklarację czy tez oświadczenie (uchwały o charakterze ogólnym i mieszanym).

Zarządzenia podobnie jak uchwały mogą mieć charakter normatywny lub nienormatywny. Zarządzenia normatywne wydawane są na podstawie ustawy.

Również organy samorządu terytorialnego mogą ustanawiać akty normatywne o charakterze wewnętrznym. Jako przykład takiej działalności może służyć uchwała rady gminy zawierająca studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

Jako ostatnie spośród wymienionych aktów prawa wewnętrznego zostaną omówione nieratyfikowane umowy międzynarodowe. Są one zawierane przez centralne i terenowe organy państwowe i publiczne w sprawach należących do ich zakresu działania i kompetencji wynikających z odrębnej ustawy lub ratyfikowanej umowy międzynarodowej. Do zawierania tych umów mogą być upoważnione takie organy jak: ministrowie, urzędy centralne oraz organy samorządu terytorialnego i zawodowego. Umowy takie zatwierdza i wypowiada (ale nie zawiera) Rada Ministrów (J.Lang 2000).

2.6. Ogłaszanie aktów normatywnych

2.6.1. Wprowadzenie

Aby akty normatywne obowiązujące w RP aby mogły wiązać ich adresatów, powinny być właściwie ogłoszone. Z wymogiem tym koresponduje domniemanie państwa, że przepisy w prawidłowy sposób opublikowane są powszechnie znane. Ta fikcja powszechnej znajomości norm przez swych adresatów znalazła wyraz, we wcześniejszej, wywodzącej się z rzymskiego prawa prywatnego zasadzie: ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi. Tak więc „publikacja przepisów prawa służy nie tylko zachowaniu tej fikcji znajomości prawa, ale również poddaje to prawo (szczególnie stanowione przez samą administrację) kontroli społecznej” (J.Boć 2000). Od momentu publikacji nikt nie może tłumaczyć się nieznajomością prawa, jeśli właściwy organ publikacyjny wywiązał się ze swego obowiązku ogłoszenia aktu normatywnego i tym samym umożliwił zapoznanie się z jego treścią.

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. w art. 88 ust. 1 zastrzegła, iż „warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie”. Wymóg właściwego ogłaszania aktów normatywnych znalazł swój wyraz w regulacjach ustawowych. Konstytucja upoważniła bowiem Sejm - w art. 88 ust. 2 - do wydania ustawy odnośnie zasad i trybu ogłaszania aktów normatywnych. Obecnie publikowanie aktów normatywnych w Polsce reguluje ustawa z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U. 2000 Nr 62, poz. 718 z późniejszymi zmian.). Weszła ona w życie 1 stycznia 2001 r. zastępując wcześniejszą z 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Ustawa określa zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych oraz zasady i tryb wydawania dzienników urzędowych. Wyjątkiem są tu zasady ogłaszania umów międzynarodowych oraz układów zbiorowych pracy, uregulowane odrębnymi ustawami. Zagadnienia ogłaszania umów międzynarodowych uregulowane są art. 18 i 19 ustawy z 14 kwietnia 2000 roku o umowach międzynarodowych (Dz.U. 2000 nr 39, poz. 443), zaś regulację dotyczącą układów zbiorowych pracy zawiera ustawa z 26 czerwca 1974 roku - Kodeks pracy (Dz.U. 1998 Nr 21, poz. 94 z późn. zmianami). Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych i niektórych aktów prawnych Unii Europejskiej oraz zasady i tryb wydawania Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej określają przepisy unijne.

Publikacja aktów normatywnych w Polsce ma charakter pisemny i może być dokonywana w oficjalnych organach promulgacyjnych, ale również w lokalnej prasie czy też za pomocą plakatów - obwieszczeń. Przepisy prawa dopuszczają także ogłoszenia ustne, np. przez odczytania treści aktu w lokalnym radiu czy telewizji. W niektórych jednak przypadkach ustawodawca przewiduje konieczność podwójnego ogłoszenia aktu normatywnego (np. rozporządzenie porządkowe wojewody ogłoszone w radiu podlega jeszcze obowiązkowi publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym). Bez względu jednak na to, czy ogłoszenie następuje w oficjalnym publikatorze, ustnie, czy też w inny sposób, publikacja ma charakter powszechny w sensie mocy obowiązywania przepisów. W przypadku aktów wewnętrznych administracji, które powyższej cechy nie mają, mogą być one podawane do wiadomości ich adresatów w różny, nierzadko niesformalizowany sposób (J.Boć 2000).

2.6.2. Wejście w życie aktów normatywnych

Akty normatywne zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia (tzn. po dacie, jaką oznaczony jest dany numer dziennika urzędowego) chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy. Jednak w uzasadnionych przypadkach akty normatywne mogą wejść w życie w krótszym terminie aniżeli czternaście dni, np. natychmiast (wówczas dniem wejścia w życie aktu normatywnego może być dzień jego ogłoszenia w dzienniku urzędowym). Aby do tego mogło dojść powinny być spełnione kumulatywnie ustawowe wymagania, tj. winien przemawiać za tym ważny interes państwa oraz nie może sprzeciwiać się temu zasada demokratycznego państwa prawnego.

Odnośnie przepisów porządkowych ustawodawca dopuszcza ich wejście w życie już po upływie trzech dni od dnia ich ogłoszenia. Jeśli jednak zwłoka w ich wejściu w życie mogłaby spowodować nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenie życia, zdrowia lub mienia, można zarządzić wejście w życie takich przepisów z dniem ich ogłoszenia.

Akt normatywny może ustalić inny termin swego wejścia w życie niż czternaście dni. Najbardziej typowa sytuacją jest ta, gdy przygotowanie wykonania aktu normatywnego musi zabrać więcej czasu, wtedy ustanawia się więc znacznie bardziej oddalony w czasie moment rozpoczęcia jego obowiązywania. Okres ten, tj. od wydania aktu do momentu jego wejścia w życie nazywany jest - vacatio legis. Jest on przeznaczony zasadniczo na zapoznanie się adresatów z treścią przepisów prawnych oraz stwarza im możliwość dostosowania się do nowych regulacji. W samym akcie ustawodawca może zastrzec, że vacatio legis występuje tylko w stosunku do określonych przepisów, pozostałe zaś wchodzą w życie z dniem ogłoszenia.

Zwykle dłuższe vacatio legis umieszczone jest na końcu aktu normatywnego, w przepisach przejściowych lub końcowych. Jednak zdarza się, że jest ono umieszczane w innych aktach normatywnych.

Ani Konstytucja, ani ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych nie formułują zakazu stanowienia aktów o charakterze retroaktywnym (Konstytucja wyraźnie zakazuje nadawania retroaktywnego obowiązywania jedynie przepisom karnym). Jednakże nadawanie wstecznej mocy prawnej przepisom prawnym zostało przez Trybunał Konstytucyjny obwarowane kilkoma wymaganiami w tym zakresie: po pierwsze, istnieje generalny zakaz nadawania nocy wstecznej przepisom, które pogarszają sytuację prawną ich adresatów; po drugie, wprowadzono nakaz ukształtowania vacatio legis w sposób pozostawiający adresatom „odpowiednią” ilość czasu dla dostosowania się do nowej sytuacji, ponieważ może się zdarzyć, że okres czternastu dni okaże się niewystarczający; po trzecie, należy ustanawiać przepisy przejściowe chroniące tzw. interesy w toku (A.Garlicki 2003).

Przy obliczaniu terminu wejścia w życie aktu normatywnego określonego w dniach nie uwzględnia się dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przypadków, gdy akt normatywny wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Terminy wejścia w życie aktu normatywnego określone w tygodniach, miesiącach lub latach kończą się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada dniu ogłoszenia, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca. Akty normatywne wydawane na podstawie ustaw można ogłaszać w okresie od dnia ogłoszenia danej ustawy, a przed dniem jej wejścia w życie; akt taki nie może wejść w życie wcześniej niż ustawa.

Podstawą do ogłoszenia aktów normatywnych i innych aktów prawnych jest ich oryginał podpisany przez upoważniony do wydania tego aktu organ, a w przypadku orzeczenia sądu lub Trybunału Konstytucyjnego - odpis orzeczenia. Na oryginale obok podpisu organu umieszcza się pieczęć urzędową. Następnie oryginał aktu normatywnego lub odpis orzeczenia wraz z trzema kopiami jest przedstawiany z wnioskiem o głoszenie w dzienniku urzędowym organowi wydającemu dziennik. Organ kieruje do ogłoszenia akt normatywny zamieszczając na nim wizę.

2.6.3. Teksty jednolite i sprostowania błędów

We wczesnym okresie intensywnych przemian ustrojowych, jak też i obecnie akty normatywne były i są często zmieniane - rzadziej zaś zastępowane innymi aktami. Stąd powstaje konieczność zapoznania się z nowymi pojęciami odnośnie istniejących zjawisk. I tak, akt późniejszy, zmieniający akt wcześniejszy określany jest jako nowela. Jeśli natomiast liczba zmian w ustawie jest znaczna lub gdy ustawa była wielokrotnie nowelizowana, posługiwanie tekstem ustawy może być bardzo utrudnione, toteż koniecznym jest ogłoszenie tzw. tekstu jednolitego. Obowiązek ogłoszenia tekstu jednolitego spoczywa na Marszałku Sejmu. Analogicznie ogłasza się teksty jednolite aktów normatywnych innych niż ustawa. Teksty tych aktów ogłasza organ właściwy do wydania aktu normatywnego w formie obwieszczenia w dzienniku urzędowym, w którym, dany akt został ogłoszony.

Jeśli do tekstu aktu normatywnego zakradły się błędy istnieje konieczność ich sprostowania. Sprostowanie takie ogłasza się w formie obwieszczenia w tym samym dzienniku urzędowym, w którym ogłoszono prostowany akt, z tym, że nie może ta czynność prowadzić do merytorycznej zmiany tekstu aktu prawnego.

Obowiązek prostowania błędów w tekstach aktów ogłoszonych w dzienniku Ustaw, monitorze Polskim i Monitorze Polskim B spoczywa na Prezesie Rady Ministrów. Dokonuje on tego z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego organu. Organy wydające dzienniki urzędowe inne niż wymienione powyżej, prostują błędy w tekstach aktów prawnych ogłoszonych w tych dziennikach.

2.6.4. Dzienniki urzędowe

Według ustawy z 20 lipca 2000 roku o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych dziennikami urzędowymi są (art. 8):

1) Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

2) Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”,

3) Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski B”,

4) dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej,

5) dzienniki urzędowe urzędów centralnych,

6) wojewódzkie dzienniki urzędowe.

Pierwsze trzy dzienniki urzędowe wydawane są przez Prezesa Rady Ministrów przy pomocy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Rządowego Centrum Legislacji. Pozostałe dwa - w wymienionej kolejności - wydają ministrowie kierującymi działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych, przy czym zasadą jest, że każdy minister bądź kierownik urzędu centralnego może wydawać tylko jeden dziennik urzędowy. Przy czym ministrowie właściwi do spraw obrony narodowej, do spraw wewnętrznych, do spraw zagranicznych oraz Szef Agencji Wywiadu mogą wydawać - w razie potrzeby - wyodrębnioną edycję dziennika urzędowego z aktami prawnymi zawierającymi informacje niejawne.

Prezes Rady Ministrów może postanowić o wydawaniu wspólnego dziennika urzędowego dwóch lub więcej ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz wspólnego dziennika urzędów centralnych podległych Prezesowi Rady Ministrów. Minister natomiast może postanowić o wydawaniu wspólnego dziennika urzędowego z urzędem centralnym nadzorowanym przez niego.

Wojewódzki dziennik urzędowy wydaje wojewoda.

Odrębne ustawy są podstawą do wydawania - niezależnie od już omówionych - innych jeszcze dzienników urzędowych. Zgodnie z literą ustawy z 12 stycznia 1991 roku o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych (Dz.U. 1991 Nr 8, poz. 28 z późn. zmianami) wydawany jest Dziennik Urzędowy Komitetu Badań Naukowych, Naukowych którym ogłaszane są uchwały KBN dotyczące przyznawania środków finansowych ustalonych w budżecie państwa na naukę. Natomiast ustawa z 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim (Dz.U. 1997 Nr 140, poz. 938 z późn. zmianami)upoważnia Prezesa NBP do wydawania Dziennika Urzędowego Narodowego Banku Polskiego, w którym ogłaszane są akty dotyczące funkcjonowania banków, bilans oraz rachunek zysków i strat NBP oraz inne akty prawne i obwieszczenia (E.Ochendowski 2000).

Nazwy dzienników urzędowych oraz wzór graficzny pierwszych stron tych dzienników mogą być wykorzystywane jedynie przez organ wydający te dzienniki. Niedopuszczalne jest wykorzystywanie ich przez inne podmioty do celów handlowych w publikacjach, wydawnictwach lub w innych formach upowszechniania aktów prawnych. Na podstawie upoważnienia zawartego w art. 24 ust. 3 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, Prezes Rady Ministrów wydał w dniu 27 grudnia 2000 roku rozporządzenie w sprawie określenia wzoru graficznego pierwszej i ostatniej strony dzienników urzędowych (Dz.U. 2000 Nr 120, poz. 1289).

Według wspomnianego rozporządzenia, na pierwszej stronie dzienników urzędowych zamieszcza się:

1) godło Rzeczypospolitej Polskiej,

2) tytuł dziennika urzędowego,

3) miejsce i datę wydania,

4) kolejny numer, z zachowaniem kolejności numerów w każdym roku kalendarzowym,

5) informację o treści dziennika urzędowego, z zachowaniem kolejności pozycji i stron w każdym roku kalendarzowym.

Natomiast na ostatniej stronie zamieszcza się przede wszystkim:

1) nazwę organu wydającego,

2) nazwę, adres, telefon oraz adres poczty elektronicznej redakcji,

3) nazwę, adres, telefon oraz adres poczty elektroniczne jednostki dokonującej składu, druku i rozpowszechniania,

4) klauzulę „Tłoczono z polecenia... (nazwa organu wydającego dziennik) w... (nazwa i adres jednostki dokonującej druku),

5) cenę egzemplarza dziennika urzędowego,

6) informację o warunkach rozpowszechniania i prenumeraty dziennika urzędowego,

7) informację o miejscu, w którym są wyłożone do powszechnego wglądu zbiory dziennika urzędowego wraz ze skorowidzami.

Wzór graficzny pierwszej i ostatniej strony wymienionych dzienników urzędowych zamieszczono w dołączonym na końcu podręcznika aneksie.

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej

W dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej ogłasza się w szczególności:

1) Konstytucję,

2) ustawy,

3) rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

4) rozporządzenia wydane przez Prezydenta RP, Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, ministrów kierujących działami administracji rządowej, przewodniczących określonych w ustawach komitetów, będących członkami Rady Ministrów, oraz przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji,

5) teksty jednolite powyższych aktów,

6) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw,

7) uchwały Rady ministrów uchylające rozporządzenia Ministra.

Ponadto w Dzienniku Ustaw ogłasza się także akty normatywne dotyczące: stanu wojennego i zawarcia pokoju; referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i referendum ogólnokrajowego; skrócenia kadencji Sejmu; wyborów do Sejmu i do Senatu; wyborów Prezydenta RP; powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej; stanu wojennego; stanu wyjątkowego; stanu klęski żywiołowej; stwierdzenia ważności wyboru Prezydenta RP, wyborów do Sejmu i do Senatu oraz ważności referendum zatwierdzającego zmianę Konstytucji i referendum ogólnokrajowego.

W Dzienniku Ustaw ogłasza się także inne akty prawne, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią.

Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”

Z kolei w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” ogłaszane są:

1) zarządzenia Prezydenta RP wydane na podstawie ustawy,

2) uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, wydane na podstawie ustawy,

3) teksty jednolite powyższych aktów prawnych,

4) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Monitorze Polskim lub aktów normatywnych, które nie były ogłoszone.

Do aktów prawnych ogłaszanych w Monitorze Polskim należą jeszcze: uchwały Zgromadzenia Narodowego, Sejmu, Senatu oraz akty urzędowe Prezydenta RP oraz postanowienia Trybunału Konstytucyjnego wydawane w dwu ważnych sprawach, tj. po pierwsze: o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta RP oraz powiedzeniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta RP, i po drugie: w sprawie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

W Monitorze Polskim ogłasza się również inne akty prawne, a także ogłoszenia, obwieszczenia i komunikaty organów, instytucji i osób, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią lub zarządzi o tym Prezes Rady Ministrów.

Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski B”

W Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski B” ogłasza się:

1) sprawozdania finansowe określone w przepisach o rachunkowości,

2) ogłoszenia i obwieszczenia przedsiębiorców, jeżeli odrębne przepisy nie wymagają ich ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym,

3) inne akty prawne, a także informacje, komunikaty, ogłoszenia i obwieszczenia organów, instytucji i osób, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią.

Ustawa stanowi, że zamieszczenie w Dzienniku obwieszczeń i ogłoszeń z punktu pierwszego i drugiego jest odpłatna. Wysokość odpłat określana jest przez Prezesa Rady Ministrów w drodze rozporządzenia.

Dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz dzienniki urzędowe urzędów centralnych

W dziennikach urzędowych ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz w dziennikach urzędowych urzędów centralnych ogłasza się:

1) akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy i nadzorowanych przez niego urzędów centralnych,

2) uchwały Rady Ministrów uchylające zarządzenia ministra wydającego dziennik urzędowy,

3) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach aktów normatywnych (o których mowa w punktach 1 i 2),

4) ogłoszenia sądowe, jeżeli tak stanowią inne ustawy.

We wspomnianych dziennikach urzędowych mogą być także publikowane informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia ministrów kierujących działami administracji rządowej oraz kierowników urzędów centralnych. W dziennikach urzędowych nie zamieszcza się aktów prawnych, które podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim lub Monitorze Polskim B, jak również aktów prawnych organów innych niż ten, który wydaje dziennik urzędowy.

Powyższe przepisy, w zakresie odnoszącym się do ministrów kierujących działami administracji rządowej, stosuje się do przewodniczących określonych w ustawach komitetów, będących członkami Rady Ministrów.

Wojewódzkie dzienniki urzędowe

Jak już zostało wspomniane wydawanie wojewódzkiego dziennika urzędowego należy do kompetencji wojewody. Jest on rozpowszechniany przede wszystkim przez sprzedaż w stałych punktach sprzedaży oraz w systemie prenumeraty. Stały punkt sprzedaży dziennika prowadzony jest w siedzibie urzędu wojewódzkiego i delegatury urzędu wojewódzkiego.

W wojewódzkim dzienniku urzędowym ogłasza się:

1) akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę i organy administracji niezespolonej,

2) akty prawa miejscowego stanowione przez sejmik województwa, organ powiatu oraz organ gminy, w tym statuty województwa, powiatu i gminy,

3) statuty związków międzygminnych oraz statuty związków powiatów,

4) akty Prezesa Rady Ministrów uchylające akty prawa miejscowego stanowionego przez wojewodę i organy administracji niezespolonej,

5) wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na akty prawa miejscowego stanowionego przez: wojewodę i organy administracji niezespolonej, organ samorządu województwa, organ powiatu i organ gminy,

6) porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych zawarte:

a) między jednostkami samorządu terytorialnego,

b) między jednostkami samorządu terytorialnego i organami administracji rządowej,

7) uchwałę budżetową województwa oraz sprawozdanie z wykonania budżetu województwa,

8) obwieszczenia o wygaśnięciu mandatu wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz o rozwiązaniu sejmiku województwa, rady powiatu lub rady gminy,

9) statut urzędu wojewódzkiego,

10) inne akty prawne, informacje, komunikaty, obwieszczenia i ogłoszenia, jeżeli tak stanowią przepisy szczególne.

Monitor Sądowy i Gospodarczy

Pierwsze lata transformacji systemowej w Polsce i związane z nią nowe wymogi gospodarki rynkowej wywołały potrzebę wydawania nowego publikatora - Monitora Sądowego i Gospodarczego. Powołano go ustawą z dnia 22 grudnia 1995 roku o wydawaniu Monitora Sądowego i Gospodarczego (Dz.U. 1996 Nr 6, poz. 42 z późn. zmianami). Ustawa stanowi, że Monitor ten jest ogólnokrajowym dziennikiem urzędowym, przeznaczonym do zamieszczania obwieszczeń lub ogłoszeń. Wydawania Monitora Sądowego i Gospodarczego należy do zakresu zadań Ministra Sprawiedliwości. Ogłasza się w nim (art. 1 ust. 3):

1) wszystkie wpisy do rejestru handlowego, chyba że ustawa stanowi inaczej,

2) ogłoszenia wymagane przez Kodeks handlowy i Kodeks postępowania cywilnego,

3) inne obwieszczenia, jeżeli ich ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym

jest wymagane przez ustawy.

Obwieszczenia lub ogłoszenia dotyczące podmiotów gospodarczych podlegających

rejestracji sądowej winny zawierać, poza treścią oznaczenie organu rejestrowego, datę wpisu do rejestru i numer, pod którym podmiot gospodarczy jest zarejestrowany, przy czym wydawca Monitora nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń lub obwieszczeń. Dalsze wymogi dotyczące sposobu publikacji Monitora zostały zamieszczone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 kwietnia 1996 roku w sprawie organizacji, sposobu wydawania i rozpowszechniania oraz podstawy ustalania ceny numerów Monitora Sądowego i Gospodarczego (Dz.U. 1996 Nr 45, poz. 204 z późn. zmianami).

Monitor ukazuje się w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz w miesiącu. Rozpowszechniany jest w prenumeracie oraz w punktach sprzedaży mieszczących się w sądach i organach administracji oraz innych punktach sprzedaży. Po jednym egzemplarzu Monitora otrzymują:

1) sądy rejonowe wskazane w rozporządzeniu, w celu udostępniania go do przeglądania przez zainteresowanych,

2) sąd, gdy skierowane przez niego ogłoszenie lub obwieszczenie inne niż wpis do Krajowego Rejestru Sądowego zostało zamieszczone w tym egzemplarzu.

Przedsiębiorca jest zobowiązany do przechowywania w lokalu swojej siedziby numery Monitora Sądowego i Gospodarczego, w którym zamieszczone są ogłoszenia i obwieszczenia dotyczące tego przedsiębiorcy. Z kolei wszystkie sądy rejonowe są zobowiązane udostępniać nieodpłatnie przeglądanie Monitora Sądowego i Gospodarczego

---