SOCJOLOGIA
,,Dyspozycje” do opracowania zagadnień egzaminacyjnych
W poprzednich latach akademickich poziom ocen na egzaminach zdawanych w I terminie, szczególnie na studiach niestacjonarnych) niestety nie był zadawalający. Powód takiego stanu jest oczywisty - zbyt mało czasu poświęconego na naukę. W konsekwencji odpowiedzi na ,,pytania”, o ile osoba zdająca egzamin w ogóle je udzielała, obarczone były wieloma brakami: 1) zbyt powierzchowne, 2)pełne błędów i to nieraz bardzo poważnych, 3) niekompletne (brak niektórych istotnych elementów koniecznych w odpowiedzi), 4) źle zbudowane pod względem konstrukcyjnym.
Co do dwóch pierwszych braków, to wynikają one jednoznacznie ze zbyt małej ilości czasu poświęconego na naukę. I w tym zakresie nie jestem w stanie w jakikolwiek sposób pomóc - po prostu trzeba więcej pracować z tekstem podręcznika oraz notatek z wykładów, oczywiście dobrych notatek.
Na marginesie tego stwierdzenia, z całą stanowczością wynikającą z lektury prac egzaminacyjnych, kolejny raz przestrzegam przed korzystaniem z różnego rodzaju ,,bryków”, które były, są i zapewne będą Państwu oferowane, jako rewelacyjne i gwarantujące zdanie egzaminu. Z powtarzania się fundamentalnych błędów, braków konstrukcyjnych odpowiedzi jednoznacznie wynika, że to właśnie owe ,,pomoce naukowe” przyczyniają się walnie do bardzo niskiego poziomu odpowiedzi, i w konsekwencji słabych wyników egzaminu (w niektórych przypadkach około blisko połowa ocen niedostatecznych). Jeszcze raz stwierdzam: jest to następstwo zbyt ,,krótkiej” nauki i w tym zakresie tylko Państwo możecie sami sobie pomóc.
Natomiast, co do braków, wskazanych w punktach 3 (ten także przynajmniej w części jest konsekwencją powierzchownej nauki) i 4, mogę Państwu zaoferować pomoc w postaci zawartego poniżej zestawu ,,dyspozycji” konstrukcji i zawartości odpowiedzi na poszczególne ,,pytania”, a właściwie zagadnienia egzaminacyjne. Oczywiście dyspozycje są tylko wskazówkami, które muszą zostać wypełnione treścią, a tę trzeba przyswoić w trakcie nauki. Jednakże, jak każdy drogowskaz, mogą być
i zapewne są pomocne.
1. Definicja socjologii i jej przedmiot.
1. Definicja (podręcznikowa, ,,wykładowa”) socjologii. 2. Kilka uwag na temat powstania socjologii jako nauki. 3. Nauka, jako wiedza charakteryzująca się własnym przedmiotem. 4. Poglądy na temat
co jest przedmiotem socjologii, z wskazaniem autorów owych poglądów oraz określeniem co uważali za przedmiot socjologii. 5. Koncepcja Jana Szczepańskiego.
2. Podział socjologii.
1. Socjologia, jako nauka całościowa. 2. Socjologia ogólna - charakterystyka problematyki badawczej, podstawowe obszary badawcze, podstawowe teorie. 3. Socjologia szczegółowa - ogólna charakterystyka, od kiedy i dlaczego nastąpił jej rozwój, kryteria wyróżnienia poszczególnych socjologii szczegółowych, przykładowe wymienienie i scharakteryzowanie niektórych socjologii szczegółowych (koniecznie należy omówić socjologię prawa!). 4. Powiązania (dwustronne) pomiędzy socjologią ogólną a socjologiami szczegółowymi. 5)Bliższa charakterystyka socjologii prawa.
3. Podstawy życia społecznego.
1. Wyjaśnienie pojęcia ,,podstawy życia społecznego”. 2. Trzy główne podstawy życia społecznego- wymienienie i ogólne omówienie każdej z nich. 3. Wskazanie (na przykładzie) istotnego wpływu dowolnego rodzaju podstaw życia społecznego na jego kształt.
4. Przyrodnicze podstawy życia społecznego.
1. Pojęcie przyrodniczych podstaw życia społecznego i ich rodzaje. 2. Szczegółowe omówienie biologicznych, geograficznych i demograficznych podstaw życia społecznego. 3. Związki pomiędzy poszczególnymi rodzajami przyrodniczych podstaw życia społecznego. 4. Wskazanie (na przykładzie) istotnego wpływu wybranego rodzaju podstaw życia społecznego na jego kształt.
5. Ekonomiczne podstawy życia społecznego.
1. Zakres pojęcia ,,ekonomiczne podstawy życia społecznego”. Ekonomiczne podstawy życia społecznego - ujęcie proste. 3. Wskazanie (na przykładzie) wpływu prostych podstaw ekonomicznych na kształt życia społecznego. 4. Ekonomiczne podstawy życia społecznego - ujęcie złożone.
5. Wskazanie (na przykładzie) mechanizmu wpływu złożonych podstaw ekonomicznych na kształt życia społecznego.
6. Kulturowe podstawy życia społecznego.
1. Definicja kultury. 2. Krótkie omówienie podstawowych elementów definicji. 3. Wpływ kultury na
kształt życia społecznego: a)socjalizacja, b)tworzenie wzorów zachowania, c)tworzenie wartości oraz kryteriów oceny wartości, d)tworzenie ideałów jako szczególnych wzorów postępowania (należy wyjaśnić na czym owa szczególność polega). 4.Wskazanie (na przykładzie) wpływu podstaw kulturowych na kształt życia społecznego.
7. Rola społeczna.
1. Definicja roli społecznej. 2. Rola społeczna jako element składowy osobowości społecznej
3. Rozwinięcie definicji roli społecznej przez podanie przykładów pełnienia ról społecznych
w różnych rodzajach zbiorowości ludzkich. 4. Warunki prawidłowego spełniania roli społecznej.
5. Konflikt ról, jego znaczenie i konsekwencje.
8. Jaźń.
1. Definicja jaźni. 2. Jaźń jako element składowy osobowości społecznej. 3. Rodzaje jaźni: a)pierwiastkowa, b)fasadowa, c)odzwierciedlona, d)zobiektywizowana - z szczegółowym omówieniem każdej z nich. 4.Znaczenie jaźni społecznej dla funkcjonowania jednostki
w zbiorowościach ludzkich.
9. Pojęcie więzi społecznej i jej tworzenie się.
1. Definicja więzi społecznej. 2. Znaczenie więzi społecznej. 3. Proces powstawania więzi społecznej - krótka charakterystyka. 4. Podstawy tworzenia więzi społecznej - dawniej, obecnie.
10.Styczności.
1.Miejsce styczności w procesie kształtowania się więzi społecznej. 2. Styczność przestrzenna.
3. Styczność psychiczna. 4. Łączność psychiczna. 5. Styczność społeczna - definicja, rodzaje (cztery podziały dychotomiczne i ich kryteria), szczególne znaczenie.
11.Stosunki i zależności społeczne.
1. Definicja stosunku społecznego i jego charakterystyka. 2. Rodzaje stosunków społecznych. 3.Znaczenie stosunków społecznych. 4. Definicja zależności społecznych. 5. Rodzaje zależności społecznych.
12.Instytucje społeczne.
1. Definicja instytucji społecznej. 2. Mechanizm powstawania instytucji społecznej (wraz z podaniem konkretnych przykładów i wskazaniem związku z potrzebami występującymi w zbiorowości).
3. Rodzaje instytucji społecznych. 4. Warunki właściwego funkcjonowania instytucji społecznych.
5. Znaczenie instytucji społecznych dla właściwego kształtu życia społecznego.
13.Kontrola społeczna.
1. Definicja kontroli społecznej. 2. Ogólna charakterystyka kontroli społecznej - rozwinięcie definicji ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia kontroli społecznej dla funkcjonowania zbiorowości ludzkich. 3. Mechanizmy kontroli społecznej - rodzaje, charakterystyka, zalety, wady. 4. Zwyczaj
i obyczaj - charakterystyka, różnice, skuteczność. 5. Sankcje - definicja, rodzaje (podziały), skuteczność.
14.Zbiór społeczny, kategoria społeczna, zbiorowość społeczna.
1. Definicja każdego z wymienionych pojęć wraz z odpowiednimi przykładami. 2. Znaczenie tych pojęć dla prawidłowej analizy socjologicznej.
15.Rodzaje zbiorowości społecznych.
1. Definicja zbiorowości społecznej. 2. Wymienienie omawianych (wykład, podręcznik) zbiorowości społecznych z bardzo krótką ich charakterystyką (Proszę pamiętać o prawidłowo przedstawionych podziałach - w zakresie zbiorowości opartych na podobieństwie zachowań!).
16.Grupa.
1. Definicja grupy. 2. Omówienie poszczególnych elementów charakterystycznych grupy: a)członkowstwo: 1)liczba członków wraz z uzasadnieniem dokonanego przez socjologów wyboru, 2)wzór fizyczny i psychiczny członka grupy, b)zasada odrębności i identyfikacji, c)ośrodek (ośrodki) skupienia, d)zadania, e)struktura grupy - związki z pozycją członka w grupie i jego rolą społeczną, f)władza grupowa.
17.Typologia (podział) grup.
1. Czteroelementowa typologia (podział) grup - kryteria typologii (podziału), człony typologii (podziału), krótka charakterystyka poszczególnych rodzajów grup. 2)Wymienienie i charakterystyka rodzajów grup występujących poza czteroelementową typologią - grupy celowe, grupy (zbiorowości) lokalne.
18.Zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań.
1. Definicja zbiorowości opartych na podobieństwie zachowań. 2. Rodzaje zbiorowości opartych na podobieństwie zachowań - ogólnie. 3. Definicja publiczności i jej rodzaje, znaczenie dla życia społecznego (szczególnie publiczności rozproszonej). 4. Zbiegowisko - definicja, przyczyny powstawania, znaczenie. 5. Tłum - definicja, charakterystyka, prawa tłumu (zarażenie emocjonalne, dezindywidualizacji osobowości, naśladownictwo), rodzaje tłumu (Proszę pamiętać o właściwym nazewnictwie oraz dwustopniowości podziału przy niektórych rodzajach tłumu!).
19.Socjologiczna problematyka rodziny.
1. Rodzina jako szczególna grupa społeczna - uzasadnienie tego poglądu. 2. Problematyka funkcji rodziny - wymienienie funkcji, omówienie trzech dowolnie wybranych. 3. Cykle życia małżeńsko-rodzinnego - ujęcie tradycyjne. 4.Współczesne modele rodziny.
20.Procesy społeczne i ich rodzaje.
1. Definicja procesu społecznego. 2. Rodzaje procesów społecznych i ich krótka charakterystyka.
3. Znaczenie procesów społecznych dla kształtu życia społecznego.
21.Ruchliwość społeczna.
1. Definicja ruchliwości społecznej. 2. Rodzaje ruchliwości społecznej - wymienienie i szczegółowa charakterystyka. 3.Przykładowe wskazanie związków wybranego rodzaju ruchliwości społecznej z przemianami ekonomicznymi.
22.Konflikty społeczne.
1. Definicja konfliktu społecznego. 2. Rodzaje i przyczyny konfliktów społecznych. 3. Typowy przebieg konfliktu społecznego. 4. Sposoby zapobiegania konfliktom i ich likwidowanie. 5. Wady i zalety występowania konfliktów społecznych. 6. Konflikt społeczny a konflikt ról.
23.Metodologiczna problematyka uprawiania socjologii.
1. Teoretyczne i empiryczne aspekty socjologii jako nauki. 2. Socjologia jako nauka empiryczna i konsekwencje z tego wynikające. 3. Ograniczenia stosowania empirii w odniesieniu do zbiorowości społecznych. 4. Problematyka tzw. współczynnika humanistycznego.
24.Podstawowe zasady prowadzenia badań socjologicznych.
1. Najważniejsze ograniczenia w kompleksowym badaniu zbiorowości społecznych. 2. Problematyka reprezentatywności badań socjologicznych: a)wyjaśnienie pojęcia, b)uwarunkowania właściwej reprezentatywności, c)korzyści oraz zagrożenia. 3.Anonimowość respondenta - korzyści, zagrożenia. 4. Wybór odpowiednich technik badawczych. 5.Komplementarnośc stosowanych technik badawczych.
25.Obserwacja.
1. Obserwacja tzw. przypadkowa a naukowa. 2. Podstawowe cechy obserwacji naukowej: a)zaplanowana, b)znajomość problematyki poddanej obserwacji, c)techniczne przygotowanie badań: narzędzia, czas, miejsce, sposób (wybór rodzaju obserwacji), sposoby komunikowania się w ramach zespołu badawczego, d)przygotowanie zespołu badawczego, e)przeprowadzenie badań pilotażowych, ich ocena, skorygowanie (w razie potrzeby) poszczególnych założeń prowadzenia obserwacji, f)rodzaje obserwacji: 1)uczestnicząca - nie uczestnicząca (zalety, wady), 2)ujawniona - nie ujawniona (zalety, wady), 3),,skrzyżowanie” obu rodzajów (także zalety, wady).
26.Ankieta, wywiad.
1.Charakterystyka ankiety: budowa, rodzaje pytań i ich sekwencja, ,,metryczka” ankiety i jej zakres.
2. Rodzaje ankiet, zalety i wady poszczególnych typów ankiet. 3. Charakterystyka wywiadu, sposób przeprowadzania. 4. Rodzaje wywiadów, zalety i wady. 5. Uzasadnienie wyboru: ankieta czy wywiad.
27.Badanie materiałów urzędowych.
1. Pojęcie ,,materiałów urzędowych”. 2. Wady i zalety materiałów urzędowych. 3. Przydatność materiałów urzędowych w badaniach socjologicznych (przykłady).
28.Badanie materiałów biograficznych.
1. Kiedy przez kogo i dlaczego ta technika badawcza została wprowadzona. 2. Definicja materiałów biograficznych. 3. Przykłady współczesnych badań prowadzonych przy użyciu tej techniki badawcze. 4. Wady i zalety techniki badań materiałów biograficznych (dokładnie).
29.Eksperyment w socjologii.
1. Eksperyment - ogólna charakterystyka. 2. Eksperyment w socjologii - na czym może polegać, ograniczenia stosowania w socjologii (powody ograniczeń). 3. Rodzaje eksperymentów.
4. Eksperyment ex post - wyjaśnienie istoty.
30.Badania sondażowe.
1. Definicja badania sondażowego. 2. Przydatność badań sondażowych (jako przygotowanie badań prowadzonych przy zastosowaniu innych technik oraz jako badań ,,finalnych”). 3. Badanie sondażowe a wymóg reprezentatywności badań socjologicznych. 4. Przykłady ,,finalnych” badań sondażowych.
31.Statystyka w badaniach socjologicznych.
1. Statystyka jako nauka. 2. Źródła pozyskiwania danych statystycznych. 3. Podstawowe (wybrane) mierniki statystyczne stosowane w badaniach socjologicznych: 1)dane liczbowe, 2)średnia, 3)dominanta, 4)współczynniki (proste, korelacji). 5. Zalety i wady stosowania statystyki (w ogóle a w socjologii w szczególności).