Iwona Sosnowska-Wieczorek „Wspomaganie rozwoju małych dzieci z wadą słuchu” reh. małego dz. zaj.5
utrata słuchu -> ciężkie, trwałe następstwa -> nieharmonijny rozwój jednostki w wielu sferach
l. dz. z upośledzonym słuchem wzrasta; przyczyny: zatrute środowisko -> patologiczny przebieg ciąży, powstawanie wad wrodzonych, przedwczesne porody, zapadanie na choroby, które muszą być leczone środkami o toksycznym działaniu ubocznym)
możliwe jest wczesne wykrywanie wad słuchu, precyzyjne określenie stopnia ubytku słuchu, dobór efektywnego aparatu (do leczenie głębokich ubytków stosuje się implanty ślimakowe)
proces słyszenia zaczyna się w okresie płodowym ale dojrzewanie poszczególnych struktur nie jest zsynchronizowane i przebiega stopniowo w kierunku CUN długo po urodzeniu; rozwój poszczególnych odcinków drogi słuch. zależy od wpływu bodźców akustycznych, wymaga nauki i ćwiczeń w słyszeniu i słuchaniu (pełny rozwój narządu słuchu lub w przypadku uszkodzenia max potencjał czynnościowy osiągnięty jest tylko gdy jest silnie pobudzany do czasu osiągnięcia pełnej dojrzałości - wtedy mózg jest bardziej plastyczny tzn. kompetencje i możliwości organizacyjne są większe)
z plastycznością związana jest też możliwość podjęcia funkcji zastępczych tzn. zdrowe struktury mózgu mogą przejąć czynności uszkodzonych ośrodków (im wcześniej rehabilitacja tym skuteczniej!!!)
centralne drogi słuchowe (zwłaszcza ośrodki korowe i podkorowe) i drogi kojarzeniowe dojrzewają później (w miarę procesu mielinizacji i dostarczania wrażeń słuchowych)
ocena możliwości słuchowych dz. w pierwszych latach jego życia i ich prawidłowe wykorzystanie - najtrudniejsze i najbardziej odpowiedzialne zadanie w pracy lekarzy, logopedów i surdopedagogów; oczywiście im wcześniej wykryje się ubytek słuchu i im dokładniej oceni się jego głębokość i zakres, tym większe są możliwości reh. oraz zapewnienia dz. szans prawidłowego rozwoju i integracji w słyszącym społeczeństwie
mowa u dz. kształtuje się do 3 r.ż.; do jej rozwoju potrzebny jest prawidłowy lub skutecznie reahabilitowany słuch bo za jego pomocą dz. uczy się mówić przez naśladowanie słyszanych dźwięków i kontrolę nad własnym głosem
dz. z ciąży donoszonej ma w chwili urodzenia pewne doświadczenia w odbieraniu dźwięków
okres krytyczny, w ciągu którego doświadczenia zmysłowe ze świata otaczającego wywierają max wpływ na rozwój i organizację OUN to pierwsze 2 lata życia (potem zmniejsza się możliwość interpretacji słyszanych zjawisk dźwiękowych a przez to i rozumienie i produkcja mowy)
plastyczność OUN we wczesnym wieku dziecięcym umożliwia dz. z aparatem słuch./wszczepem ślim. wychwycenie z otoczenia i efektywne wykorzystanie istotnych elem. stosunkowo ograniczonej informacji zmysłowej, uzyskanej dzięki danej protezie słuchowej
diagnoza i opracowanie programu wczesnego wspomagania powinna być zalecana zespołowi specjalistów (psycholog, pedagog, lekarz, logopeda, audiolog) a efektywność ich działań zależy od wypracowanej wspólnej filozofii, metodologii i strategii (powinno dojść do koordynacji uwzględniającej tożsamość zawodową i kompetencje)
główne miejsce oddziaływań reh - dom (ewentualnie placówka specjalistyczna)
czas: stała pora zajęć i regularność; czas trwania uzależniony od możliwości psychofiz. dz. i jego wieku
w pierwszej kolejności należy objąć zajęciami wczesnej rewalidacji dzieci 0-3r.ż.; poza realizacją indyw. programu reh. istnieją też inne formy pracy z dz. i jego rodziną (kursy i szkolenia dla rodziców, imprezy okolicznościowe, grupy wsparcia i samopomocy, warsztaty weekendowe dla rodziców i dz., turnusy eduk-terapeutyczne)- planując ich realizację trzeba uwzględnić etap wprowadzenia rodziny w zagadnienia zw. z niep. dz. i okres, w którym rodzina jest już gotowa do podjęcia współpracy
najczęściej stosowane formy pracy:
- programy edukacyjne (wspomaganie rozwoju pozn., stymulowanie percepcji i uwagi, doskonalenie manipulacji, lokomocji dz. i umiejętności wychowawczych rodziców)
- grupy wspracia (cel: przełamanie poczucia osamotnienia i beznadziejności -> odreagowanie trudnych emocji, uporanie się z nimi na tyle by odzyskać radość życia, jasność myślenia, poczucie siły i kontroli nad własnym losem)
dwie drogi wczesnej rewalidacji (usprawnianie):
1. polisensoryczna
2. monosensoryczna - S.Schmid Giovanini uważa że najważniejszą sprawą jest docieranie do dz. przez słuch i wykorzystywanie resztek słuchowych (założenie że totalna głuchota nie istnieje więc trzeba zaopatrzyć dz. z min. resztakami słuchowymi w 2 aparaty, które zapewnią słyszenie kierunkowe)
nie każde dz. jest w stanie odbierać słuchem treść wypowiedzi, ale odbierze fakt zaistnienia dźwięków mowy, jej melodię i akcent, co pomoże w orientacji w otoczeniu dźwiękowym i procesie uczenia się mowy ustnej
opanowanie słownego porozumiewania się nie zawsze jest możliwe - zależy od warunków:
a) wewnętrznych - indywidualne możliwości: stopień i rodzaj uszkodzenia słuchu, wiek w chwili utraty słuchu, poziom inteligencji (wysoki sprzyja), cechy osobowości (sprzyjają zdolność skupiania uwagi, wytrwałość, umiejętność koncentracji, zainteresowanie się dz. komunikacją i jego własna potrzeba uczenia się mowy)
b) zewnętrznych - niezależne od dz.; sprzyjające: wczesna diagnoza, wczesne wyposażenie w aparaty słuchowe, właściwa opieka logopedyczna
przed pracą reh. należy dokonać więc oceny syt. dz. wybierając metodę i tworząc program oddziaływań; reh. ta powinna się przede wszystkim opierać na tzw. wychowaniu słuchowym (cel: zainteresowanie światem dźwięków przez dostarczanie dz. różnego rodzaju bodźców dźwiękowych
wczesne usprawnianie pomaga w szybkim opanowaniu rozumienia mowy, stanowi podwaliny rozwoju mowy czynnej i umożliwia lepszy rozwój umysłowy
zajęcia poza treningiem słuch. powinny zawierać też: ćw. rozumienia mowy na drodze odczytywania mowy z ust lub z wykorzystaniem kanału słuchowego, ćw. ogólnororozw., ćw. aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego
najważniejsza jest gotowość dz. do uczestnictwa w procesie porozumienia, więc ważna jest otwartość rodziców/opiekunów/wychowawców na jego bezsłowne komunikaty; wyraźna mimika twarzy, intonacja głosu i gesty (nie poprzedzające wypowiedzi) ułatwiają rozumienie mowy
metoda „ totalnej komunikacji” - skład: system znaków migowych, czytanie, pisanie, mowa ustna, alfabet palcowy, wszelkie środki służace skutecznemu przekazywaniu informacji w procesie komunikowania się (dz. sięga do tych środków które najlepiej opanowało i które w danej syt. okazują się najbardziej funkcjonalne)
interakcja społ. - zachęcają do niej sprzyjające rozwijaniu zdolności słownej ekspresji językowej manualne systemy porozumiewania się i kody wspomagające zdolność rozumienia odbieranych przekazów językowych (dzięki czemu prawie całkowicie zerwano z pdejściem segregacyjnym i izolacją dz. głuchych)
postęp elektroniki audiologicznej pozwala w dużej mierze rekompensować ubytki słuchu i dają nowe możliwości zw. z wykorzystaniem różnych środków porozumiewania się w ramach komunikacji totalnej; zatem jednym z pierwszoplanowych zadań reh. jest wczesne przygotowanie dz. do korzystania z alternatywnych i wspomagających metod komunikacji
dla skuteczności oddziaływań należy dostosować je do charakterystycznych cech profilu rozwojowego dz.
efekty wczesnego zastosow. aparatów słuch., ich systematycznego używania i należytej pracy pod kierunkiem poradni specjalist. bywają zaskakujące - dz. z głęboką wadą słuchu opanowują mowę i chodzą do szkoły masowej
wszystkie oddziały neatologiczne powinny realizować projekt przesiewowych badań noworodków uwzględniający dzieci z tzw. grupy ryzyka - wychwycone dz. powinny natychmiast zostać przekazane do poradni specjalist.