II rok ZEWiEP
studia zaoczne
grupa 1
Pozalekcyjne formy kształcenia
Klaudia Lach
Sylwia Kuśnierz
Karolina Wandzel
Pozalekcyjne formy kształcenia
Pozalekcyjne formy kształcenia rozumiane są jako wszelkiego typu działalności, czynności, podejmowane poza szkołą, często w czasie wolnym od zajęć szkolnych. Pozalekcyjne formy kształcenia mają na celu rozwijanie zainteresowań dzieci i młodzieży, wzbogacanie ich zasobu wiedzy oraz pogłębianie doświadczenia. Mają także sprzyjać wszechstronnemu rozwojowi ucznia oraz powinny one być przez ucznia podejmowane dobrowolnie, z zaciekawieniem, bez przymusu. Dzieci i młodzież przejawiają różnego rodzaju zainteresowania, predyspozycje w pewnych kierunkach. To właśnie na zajęciach pozalekcyjnych te cechy mogą być rozwijane, pogłębiane, analizowane, korygowane. Pozalekcyjne formy kształcenia mogą uczniów inspirować do samodzielnych poszukiwań, mających na celu poszerzenie ich własnych horyzontów. Do takich pozalekcyjnych form kształcenia należą:
- wycieczki (nie rzadko organizowane przez szkołę),
- spacery,
- kluby sportowe,
- świetlice,
- rozrywka/rekreacja (czas w którym dziecko poświęca się swojemu hobby),
- harcerstwo,
- zajęcia związane z przedmiotami nauczania,
- zajęcia techniczne,
- zajęcia hobbystyczne,
- zajęcia artystyczne,
- zajęcia sportowo - turystyczne.
Zadania oraz znaczenie prac pozalekcyjnych
Do podstawowych zadań prac pozalekcyjnych według Jacka Węgrzynowicza można zaliczyć:
a) rozwijanie zainteresowań uczniów w różnych dziedzinach kultury, nauki, techniki, sztuki, wychowania fizycznego i sportu.
b) pogłębianie aktywności i samodzielności społeczno-politycznej uczniów, wdrażanie ich do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.
c) wykrywanie i rozwijanie indywidualnych twórczych uzdolnień, upodobań, talentów dzieci w różnych dziedzinach.
d) rozplanowanie wolnego czasu uczniów tak, aby spędzali go w sposób kulturalny.
e) organizowanie rozumnych rozrywek, przyczyniających się do wzmacniania zdrowia, utrzymania dzielności i radości życia.
Znaczenie prac pozalekcyjnych i pozaszkolnych można rozpatrywać w dwóch aspektach:
1) dydaktycznym, czyli pogłębianie i utrwalenie widomości zdobytych w szkole
2) wychowawczym, czyli pogłębianie twórczej aktywności i samodzielności uczniów, rozwijanie zainteresowań.
Podział zajęć pozalekcyjnych ze względu na treść
Często zajęcia pozalekcyjne ze względu na treść dzieli się na:
A) Zajęcia związane z przedmiotami nauczania - są to zajęcia o charakterze "naukowym", reprezentowana jest przez koła historyczne, matematyczne, polonistyczne, biologiczne, chemiczne, historyczne, fizyczne i inne odpowiadające z nazwy i treści przedmiotom nauczania. Zajęcia takie są ściśle związane z przedmiotami nauczanymi w szkole, tak więc można do nich jeszcze zaliczyć: olimpiady szkolne, wycieczki. Często takie fakultety traktowane są jako forma przygotowania uczniów do dalszej nauki. Metody pracy tu stosowane są podobne do lekcyjnych w tym sensie, że ułatwiają przyswajanie wiedzy. Podczas takich zajęć uczestnicy, mają duży wpływ na jego przebieg.
B) Zajęcia techniczne - dotyczą one różnych prac technicznych. Chodzi tutaj głównie o zespoły zajmujące się radiotechniką, modelarstwem lotniczym, zagadnieniami motoryzacji, automatyki itd. Zespoły te są tworzone nie tylko w szkołach pod nazwą kół technicznych, ale w drużynach harcerskich, zuchach itp. Tematy zajęć o charakterze technicznym można podzielić na dwie kategorie: z jednej strony zajęcia mające na celu wytworzenie użytecznego przedmiotu, a z drugiej strony wykonanie usługi technicznej.
C) Zajęcia artystyczne - nawiązują one do dziedzin sztuki. Prowadzone są one w kółkach plastycznych, muzycznych, teatralnych, choreograficznych, a także filmowych i fotograficznych. Głównym celem takich zajęć jest wykształcenie u dzieci wrażliwości na piękno dzieł sztuki, a także umiejętność przekazywania innym swoich doznań artystycznych. Artystyczne zajęcia pozaszkolne i pozalekcyjne można pod względem treści podzielić według podstawowych wrażeń zmysłowych: a)wzrokowych-rysunek, malarstwo, fotografia
b) słuchowych - śpiew, muzyka
c)dotykowych-taniec, rytmika, gimnastyka artystyczna
d) wrażenia syntetyczne, wywołujące wielorakość wrażeń - kino, teatr, radio.
D) Zajęcia sportowe i turystyczne - związane są one z dziedziną aktywnego wypoczynku oraz z różnymi formami gier i zabaw sportowych. Formami typowymi dla takich zajęć są: szkolne koła sportowe i międzyszkolne kluby sportowe, zrzeszające młodzież mającą zamiar ubiegać się o osiągnięcie sukcesu sportowego . Celem zajęć sportowych jest rozwój form i funkcji fizycznych organizmu, wyposażenie uczestników w zasób wiadomości, umiejętności nawyków ruchowych, niezbędnych w praktycznym życiu, a także rozwijanie uczuć, kształtowanie woli i cech charakteru w sytuacjach jakie stwarza współzawodnictwo sportowe, poczucie rytmu, harmonię ruchów.
Zajęcia o charakterze turystycznym dotyczą głównie wycieczek połączonych z krajoznawstwem.
E) Zajęcia hobbystyczne - polegają najczęściej na kultywowaniu zbieractwa np. znaczków, zbieractwo naklejek, kamieni itp. Zamiłowanie do zajęć hobbystycznych jest pożyteczną formą spędzania czasu wolnego.
Formy organizacyjne zajęć pozaszkolnych i pozalekcyjnych
Może wyróżnić cztery podstawowe formy organizacyjne zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych:
1) Zajęcia w zespołach stałych- trwają one przynajmniej rok szkolny. Grupy liczą zazwyczaj kilkanaście osób, przy czym skład grupy w zasadzie nie zmienia się. Instruktor jest jeden i zawsze ten sam, stara się on wytworzyć silne więzy wewnątrz grupy.
2)Imprezy - charakteryzują sie dłuższym okresem przygotowań, lecz sama impreza jest bardzo krótka, trwa kilka godzin lub jeden dzień np. olimpiada. Podczas imprez bierze udział duża ilość uczestników, za każdym razem mogą być to inne osoby.
3)Kursy - trwają one zazwyczaj około dwóch tygodni. Grupy mniej więcej liczą po 15 - 20 osób. Instruktor jest dobrany według specjalności. Stara się głównie przekazać uczestnikom odpowiednią wiedze i umiejętności w krótkim czasie.
4) Zajęcia zabawowe - trwają one kilka miesięcy. Liczebność grupy podobna jest do gru o charakterze stałym. Instruktor jest jeden, który organizuje zabawy dla dzieci.
Kluby sportowe
Klubem sportowym nazywamy podstawową jednostkę organizacyjną realizującą cele i zadania w zakresie kultury fizycznej. Organizacja sportowa posiadająca osobowość prawnie działającą lub jako osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą, której głównym celem jest udział w rozgrywkach sportowych. W ramach klubu sportowego tworzona jest sekcja danej dyscypliny sportu, której zadaniem jest stworzenie drużyny mającej występować w zawodach.
Kluby sportowe bardzo często można spotkać przy szkołach. Przeznaczone są dla najmłodszych zawodników i nazywane, jako Uczniowski Klub Sportowy. UKS zajmują się zwykle jedna dyscypliną sportu (np. piłka nożna, siatkówka), ale zdarza się, że tych dyscyplin jest znacznie więcej. Tego rodzaju kluby są specyficzną organizacją, stworzona z myślą o dzieciach. One są także członkami i wykonują wszystkie zadania, spełniają obowiązki tak jak przedstawiciele zwykłych klubów. UKS może założyć najwyżej 15 dorosłych osób, w tym nauczycieli, wychowawców, rodziców. Opiekę nad dziećmi i nad ich bezpieczeństwem sprawują trenerzy, nauczyciele wychowania fizycznego. Uczniowskie Kluby Sportowe są tworzone przy szkołach oraz przy Miejskich Ośrodkach Sportu i Rekreacji. Każdy z klubów znajdujących się na terenie całego kraju może starać się o dofinansowanie sprzętu lub całkowity jego zakup.
UKS posiada wiele zalet, szczególnie jeśli chodzi o dzieci. Najważniejszą z nich jest ruch, dzieci lepiej się rozwijają, nie mają problemów z postawą, skrzywieniami kręgosłupa, płaskostopiem, itp. Kluby organizują dzieciom wolny czas, nie pozwalają na nudę. Kształtują także rozwój zainteresowań, hobby. Kolejną zaletą jest to, że dziecko może się wykazać, być z siebie dumne. Dzięki temu wzrasta jego samoocena, pewność siebie. Kluby te pozwalają na poznawanie nowych ludzi, kolegów o tych samych zainteresowaniach. Z kolei jest to powód do rozmów ze swoimi rówieśnikami, kształtują się odpowiednie relacje interpersonalne. Dzieci uczą się pracować w grupie. Ważna jest także systematyczność, gdyż takie spotkania i treningi organizowane są co najmniej raz - dwa razy w tygodniu. Dziecko staje się samodzielne, uczy się decydować o sobie, o tym co chce robić i jak wykorzystać swój wolny czas.
Jak widać kluby sportowe maja bardzo wiele zalet, ale niestety jest też kilka wad. Dziecko przez zajęcia sportowe nie może zaniedbywać szkoły, nauki. Ważną rolę spełniają tutaj rodzice, gdyż muszą nauczyć dziecko rozgraniczać zajęcia sportowe od szkoły. Dziecko nie może poświęcić się tylko dla sportu. Rodzice nie mogą go też wyręczać z obowiązków domowych. Decyzja przystąpienia przez dziecko do takiej organizacji powinna być skonsultowana z rodzicami, ale musi być wyłącznie wolna wolą zainteresowanego, a nie niespełnionymi marzeniami rodziców,
Uważam, że jest to bardzo dobry sposób na zorganizowanie czasu wolnego swoich dzieci, nie tylko sprawiający im przyjemność, ale przede wszystkim zdrowy dla nich.
Wycieczki szkolne
Wycieczki szkolne należą do jednej z form kształcenia pozaszkolnego dzieci. Organizowane są przez nauczycieli, wychowawców, szkołę. Mogą odbywać się w różny sposób np. wycieczki jednogodzinne, jednodniowe, kilkudniowe. Wycieczką jest wyjście do lasu, parku, wyjazd do teatru, kina, zwiedzanie miasta, zabytków kultury. Uatrakcyjniają i urozmaicają proces nauczania i wychowania oraz umożliwiają dokonanie korelacji wiedzy międzyprzedmiotowej. Dzieci maja możliwość zaobserwowania przyrody, sytuacji, związków między obiektami, życia ludzi, całego społeczeństwa. Dzięki takim formom nauczania dzieci kształtują nowe pojęcia, zdobywają nowe informacje, rozwijają spostrzegawczość, umiejętność wnioskowania, poznają zasady ochrony przyrody, współpracy z nią. Wycieczki sprzyjają tworzeniu atmosfery zainteresowania własnym krajem, ojczyzną, są okazja do spotkań z ciekawymi ludźmi, wyzwalają w dzieciach inicjatywę w działaniu. Staja się okazją do utrwalania umiejętności kulturalnego zachowania, kontaktów w społeczeństwie. Wycieczki wyzwalają także w dzieciach inicjatywę w działaniu, poprzez która ujawniają talent organizacyjny i praktyczny.
Każda wycieczka musi posiadać określony wcześniej cel poznawczy, musi spełniać daną role w edukacji uczniów, a także powinna mieć charakter wychowawczy i wypoczynkowy. Powinna być dostosowana do wieku uczestników, a także wiązać teorię z praktyką. Wycieczka powinna sprawdzić zasób wiedzy teoretycznej nabytej przez uczniów w czasie zajęć w klasie. Nie może ona potęgować zmęczenia fizycznego, znużenia. Jej zadaniem jest także relaksasja uczniów.
Plan czynności nauczyciela przygotowującego i realizującego wycieczkę:
Przygotowanie treści poznawczych z wykorzystaniem podręczników, poradników i wydawnictw kartograficznych.
Ustalenia planu i programu wycieczki, omówienie z uczestnikami przydzielania im zadań i pilnowanie ich realizacji.
Przygotowanie uczestników, dbanie o to, aby jeszcze przed wyjściem w teren znali cel wycieczki, zgromadzili niezbędny zasób informacji i byli przygotowani do realizacji programu.
Rozważanie, czy uczniowie będą w stanie podołać trudom wycieczki i wyposażenie ich w niezbędny sprzęt.
Dbanie o bezpieczeństwo uczestników, nie przemęczanie ich, stworzenie miłej atmosfery, aby udział w wycieczce był radosnym doświadczeniem.
W trakcie wycieczki dawanie przykładu kulturalnego zachowania i dbanie o to, aby dzieci uczyły się kultury uprawiania turystyki.
Zbieranie wraz z uczestnikami materiałów i eksponatów do prowadzenia zajęć w szkole, a po powrocie wykorzystanie ich w czasie lekcji.
Korzyści z dobrze zaplanowanej wycieczki szkolnej dla ucznia:
- daje wiele przeżyć i wrażeń
- wywołuje większe zainteresowanie tematem
- wyzwala aktywność
- pozwala osiągnąć lepsze wyniki w nauce
- dzieci szybciej przyswajają materiał programowy
- zdobyta wiedza jest pełniejsza i trwalsza
- uczy poznawania otoczenia, szacunku dla ludzi pracy
- pomaga wyrobić świadoma dyscyplinę
- uczy zasad współżycia w zespole
- bezpośredni udział w zdobywaniu wiedzy
- uczy uczestnictwa w kulturze
- wdraża do przestrzegania zasad ochrony przyrody
- kształtuje naukowy pogląd na świat
- kształtuje postawy obywatelskie i patriotyczne
Korzyści z wycieczki odnoszą nie tylko uczniowie, ale także wychowawca. Pozwala mu to osiągnąć lepsze wyniki nauczania i wychowania. Poszerza zakres wiadomości, pogłębia zainteresowania omawiana tematyką. Wycieczka umożliwia dokonanie korelacji wiedzy przedmiotowej. Jest świetną okazją do oderwania się od werbalnego przekazu wiedzy.
Wyraźnie został przedstawiony wpływ wycieczki na nauczanie, wychowanie dziecka. Uważam, iż zależy tą formę pracy stosować jak najczęściej i jako nauczyciel obserwować zmiany, jakie zachodzą w wychowankach.
Świetlica
Świetlica to współcześnie budynek lub pomieszczenie przeznaczone do spędzania czasu wolnego, rekreacji, rozwijania zainteresowań, a także integracji lokalnych społeczności. Najczęściej spotykane są świetlice szkolne, wiejskie, środowiskowe, świetlice przy domach kultury.
Świetlica szkolna ma ogromnie dużo celów i zadań do spełnienia. Przede wszystkim zapewnia opiekę nad uczniami przed i po zajęciach. Tworzy warunki do wypoczynku, relaksu i nauki własnej. Rozwija zainteresowania, zamiłowania i uzdolnienia dzieci poprzez różnorodne zajęcia. Zadaniem świetlicy jest rozpoznawanie i realizacja potrzeb dzieci, przy konsultowaniu tego z wychowawcą. Ta forma powinna się także kojarzyć z wyrabianiem spostrzegawczości, umiejętności logicznego myślenia, pobudzeniem wyobraźni, wrażliwości estetycznej oraz samodzielnej pracy umysłowej. Świetlica uczy także umiejętności współpracy z innymi, prawidłowych relacji interpersonalnych, pracy w grupie. We współczesnym zadaniem świetlicy jest nabywanie i rozwijanie zdolności do rozwiązywania sytuacji konfliktowych, problemów, panowanie nad sobą i nad stresem. Wdrożenie do życia ucznia kultury zdrowotnej, porządku i higieny wokół siebie i swojego otoczenia. Ważne dla uczniów są zabawy i gry organizowane w świetlicy szkolnej.
Świetlica ma do spełnienia następujące funkcje:
funkcja opiekuńcza - składa się na nią troska o zdrowie i higienę, zapewnienie opieki, bezpieczeństwo, zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, zainteresowanie postępami dziecka w szkole, jego warunki domowe
funkcja wychowawcza - zawieranie kontraktów, system kar i nagród, rozwiązywanie konfliktów, słuchanie dzieci, zaspokajanie potrzeb aktywności twórczej i rekreacyjnej
funkcja społeczna - imprezy świetlicowe, konkursy plastyczne, literackie, sportowe, wystawy prac wychowanków, zbiórki na cele charytatywne, pomoc w adaptacji dziecka do środowiska szkolnego
funkcja dydaktyczna - to przede wszystkim rozwijanie zainteresowań, uzdolnień, talentów, poprzez zajęcia plastyczne, muzyczne, czytelnicze, sportowe, pomoc w odrabianiu zadań domowych, pomoc uczniom słabszym, formy zabawowe
Podsumowując stwierdzam, że świetlica pozytywnie wpływa na dziecko, jego funkcjonowanie w szkole, dlatego warto przełamać swoje stereotypy i pozwolić dziecku na spędzanie swojego czasu właśnie w tym miejscu.
Spacery
Spacery są najprostszą formą kontaktu z przyrodą, która sprzyja poznawaniu środowiska w sposób bezpośredni, a więc taki który jest najbardziej wskazany w wychowywaniu dzieci i młodzieży. Wzbogacają wiedzę oraz doświadczenie uczniów, zwracają uwagę na bogactwo i różnorodność kształtów, barw w przyrodzie. Pozwalają także poznać charakterystyczne cechy środowiska, różnice, podobieństwa, a przede wszystkim przybliżają i kształtują uczucia. Dzięki spacerom wzmacnia się polisensoryczne poznanie (poznanie wielozmysłowe), kształtuje się u dziecka spostrzegawczość, obserwacja otoczenia, jego więź z otoczeniem. Spacery inspirują oraz poszerzają zasób wiedzy, doświadczenia.
Harcerstwo
Harcerstwo jest pewnym systemem wychowawczym, który ma na celu wychowanie młodego człowieka poprzez wpajanie mu pewnych wartości oraz uczenie go zasad postępowania, wyznaczanie określonych celów oraz sposobów dążenia do ich osiągnięcia, a także ukazywanie młodym ludziom pewnych ideałów, wzorców zachowań. Harcerstwo w swoim postępowaniu kieruje się harcerską metodą wychowawczą, która składa się z kilku elementów min. z: dobrowolności uczestnictwa, zajęć na świeżym powietrzu, pracy nad sobą, współzawodnictwa, systemu zastępowego, przeżywania, stopniowania trudności. Jeżeli metoda ta będzie umiejętnie wprowadzana do działań harcerskich przyniesie na pewno obfity owoc w postaci samodzielności, odwagi oraz zaradności u dzieci i młodzieży. Harcerstwo kieruje się naczelną zasadą, która głosi służbę Bogu, Ojczyźnie, niesienie pomocy bliźnim - potrzebującym, patriotyzm oraz przydatność ludziom znajdującym się dookoła. Przynależność do harcerstwa wyrabia w dzieciach/młodzieży wiele pozytywnych cech, wyposaża w doświadczenie, zwiększa także zasób wiedzy dzięki różnego rodzaju specjalnościom zdobywanym w czasie różnych obozów, testów sprawnościowych itp. Do najważniejszych specjalności należą:
artystyczna,
ekologiczna,
jeździecka i kawaleryjska,
Harcerskiej Służby Granicznej,
Harcerskiej Służby Ruchu Drogowego,
Harcerskie Lotnictwo,
łącznościowa i informatyczna (m.in. Harcerski Klub Łączności),
obronna,
poczt harcerskich,
ratownicza i pożarnicza,
sportowa,
turystyczna (m.in. Harcerski Klub Turystyczny),
wodna i żeglarska.
Rozrywka i rekreacja
Rozrywka oraz rekreacja stanowią niezwykle ważny element w życiu młodego człowieka. Pod pojęciem rekreacji najczęściej rozumie się wszelkiego typu działalność podejmowaną w wolnym czasie, związaną z regeneracją sił, usuwaniem skutków zmęczenia, pożytkowaniem nagromadzonych w organizmie sił fizycznych, twórczych i psychicznych. Nie od dziś wiadomo, że człowiek wypoczęty i zrelaksowany uczy się chętniej i szybciej. Dlatego nie wolno odbierać nikomu prawa do rozrywki, rekreacji, a szczególnie nie wolno robić tego dzieciom oraz młodzieży, która czas mający tylko dla siebie bardzo sobie ceni i bardzo go potrzebuje. Świat rozwija się niezwykle szybko, dlatego uczniowie mają niezwykle duży wybór czynności, jakie mogą wykonywać w wolnym czasie.
I tak czynności te mogą być związane z uczestnictwem w kulturze (mogą czytać książki, prasę - która poszerzy zasób ich wiedzy, słownictwa; mogą również słuchać radia, oglądać telewizję - co pozwoli im na zdobycie informacji o najświeższych wydarzeniach z kraju i ze świata; mogą także pójść do kina, teatru, muzeum, na wystawę czy do filharmonii - co umożliwi im obcowanie z kulturą).
Inna możliwością są czynności związane z uczestnictwem w życiu społecznym (spędzanie czasu z rodziną, z sympatią, w grupie rówieśniczej - co pozwoli się zrelaksować, nie rzadko poznać nowych ludzi, zawiązać nowe znajomości).
W czasie wolnym można także realizować swoje zainteresowania, zamiłowania:
- poznawcze,
- artystyczno - twórcze,
- turystyczne,
- sportowe,
- można także swój wolny czas poświęcić na pomoc innym, potrzebującym, na własne dokształcanie itp.
Podsumowując, pozalekcyjne formy kształcenia są niezwykle istotne dla rozwoju młodych ludzi. Ukazują im, że nie tylko w szkole można zdobywać wiedzę, czy poszerzać swoje doświadczenie. Zachęcają do poszukiwania takich form, które będą najbardziej odpowiadały danej osobie. Ze względu na szeroki wybór pozalekcyjnych form kształcenia, które oferuje dzisiejszy świat, na pewno każdy bez problemu znajdzie coś odpowiedniego dla siebie i swoich zainteresowań.
Naszym zdaniem, jako przyszłych nauczycielek, należy podsuwać wychowankom rożnego rodzaju pomysły na pozalekcyjne kształcenie się oraz zachęcać uczniów do tego, aby odnaleźli w sobie to, co najbardziej ich interesuje i to, co najbardziej chcieliby w sobie rozwinąć i pomóc im w ich planach.
Bibliografia
Ciosek J. Czas wolny ucznia w środowisku miejskim, wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1963.
Denek K. Wycieczki szkolne wychowują, wyd. „News- Nowość Oświaty” 1996.
Denek K. Poradnik dla organizatorów wycieczek szkolnych, Warszawa 1985.
Gutowska H. Funkcja wycieczki w poznaniu środowiska społecznego i przyrodniczego w klasach I-III, wyd. „Oświata i Wychowanie” 1982.
Łobożewicz T. Wycieczki szkolne w klasach I-III szkoły Podstawowej, wyd. „Wychowanie”, Warszawa 1989.
Bezpośrednie funkcje rekreacji, pod redakcją Marii Kwileckiej, wyd. „Almamer” - Wyższej Szkoły Ekonomicznej, Warszawa 2006.
Po pracy i nauce. Wzory zachowań młodzieży w czasie wolnym, pod redakcją Krzysztofa Przecławskiego, „Instytut Wydawniczy CRZZ”, Warszawa 1979.
Schleider K. Jak moje dziecko może nauczyć się wypoczywać, wyd. „Jedność”, Kielce 2009.
Węgrzynowicz J. Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, „Państwowe zakłady wydawnictw szkolnych”, Warszawa 1971.
www.wikipedia.org
2