opracowała Aleksandra Gadomska

SCENARIUSZ LEKCJI MUZYKI

dla klasy I gimn.

(czas trwania 45 min.)

Temat: Formy muzyki renesansowej.



Cel główny:

Poznanie form muzyki renesansowej, rozwijanie zainteresowania okresem renesansu.

Metoda: wykład

Formy muzyczne:

Słuchanie muzyki

Pomoce:

podręcznik, płyty CD, odtwarzacz płyt kompaktowych.

Przebieg lekcji:

1. Sprawdzenie listy obecności. (5')

2. Sprawdzenie pracy domowej:

Temat brzmiał "Zasługi mecenatu królewskiego dla rozwoju muzyki i jej ranga w Europie." (5')

3. Ogólna charakterystyka Renesansu.(13')
        Przejście od średniowiecza do renesansu stanowi wielki krok naprzód w dziedzinie kultury europejskiej. Muzyka przyjmuje nową rolę w społeczeństwie.
        W okresie tym następują wielkie zmiany na polu polityczno-społecznym. Między innymi w tym czasie miała miejsce pierwsza rewolucja burżuazyjna w Europie na terenie państw Niderlandzkich (dzisiejsza Belgia), reformacja w Niemczech, wojny hugenotów we Francji oraz zniesienie pańszczyzny w Anglii.
        Ruchy reformacyjne zaczynają podważać autorytet władzy kościelnej; jednocześnie wiąże się z tym pojęcie nowego typu ideologii myślenia, jaką był racjonalizm wyraźnie przeciwstawiający się poglądom scholastycznym.
        Renesans przyczynił się szczególnie do gwałtownego rozwoju muzyki zwłaszcza świeckiej, zarówno wokalnej jak i instrumentalnej.
        W dalszym ciągu następuje rozwijanie poprzednio uprawianych form świeckich a szczególnie pieśni i madrygałów, a pod koniec XVI w pojawia się forma zwana operą. Powstała ona w oparciu o nową fakturę zwaną monodią akompanowaną.
   Okres renesansu możemy podzielić na trzy okresy:

1. okres wstępny przypadający na 2 poł. w XV, w którym występują pewne pozostałości okresu średniowiecza.

2. okres rozkwitu muzyki renesansowej obejmujący cały wiek XVI. W tym czasie ścierają się dwa poglądy kulturowe: reformacja i kontrreformacja.

3. późny renesans od XVI w. do pocz. w XVII.

Historia muzyki wyodrębnia w tej epoce tzw. szkoły, mając na uwadze pewne środowiska muzyczne reprezentowane twórczością o pewnych cechach.
1) Szkoły niderlandzkie (było ich 3) trwały przez cały okres renesansu.
Do najbardziej charakterystycznych form związanych z muzyką niderlandzką należą cykle mszalne a także opracowanie poszczególnych części mszy. Obowiązującą fakturą stają się współbrzmienia 4-głosowe.
Obok form muzyki kościelnej, rozwija ta szkoła chanson w formie ronda czy ballady o zabarwieniu ludowym, utrzymywana niekiedy w technice imitacyjnej.
Do najwybitniejszych przedstawicieli tej szkoły zaliczamy:
Orlando di Lasso - wybitny kompozytor i humanista.
Jasguin das Prés - twórca 30 kilka mszy i motetów.
Wykształcony styl niderlandzki rozpowszechnił się szeroko prawie po wszystkich krajach europejskich, co wynikało z tego, wielu kompozytorów niderlandzkich działało w najrozmaitszych ośrodkach kulturalnych. Pod wpływem tej szkoły powstają inne:
Francuska - najwybitniejszy kompozytor Clement Janneguin, twórca około 260 świeckich 3 i 5 głosowych pieśni ilustrujących sceny balistyczne, sceny z życia miejskiego, odgłosy przyrody itp.
Włoska - kompozytorzy włoscy łączyli mistrzostwo polifonii Niderlandczyków z włoskim wyczuciem piękna kantyleny.
Do najwybitniejszych kompozytorów należał Giovanni Pierluigi da Palestrina twórca głównie dzieł kościelnych. Znaczny wpływ na niego wywarł chorał gregoriański. Na ogólną sumę 93 mszy tylko 20 opartych jest na melodiach świeckich.

4. Formy muzyki renesansowej (20')

a. muzyka wokalna
Renesans kontynuował niektóre formy muzyki średniowiecznej ale obok nich tworzył nowe. Powstały utwory wokalne a capella oraz wzorowane na nich formy instrumentalne a także instrumentalne tańce.
Do renesansowych form muzycznych zaliczamy motet renesansowy - polifoniczny imitacyjny utwór wokalny a capella z tekstem łacińskim.
Wśród form kościelnej muzyki katolickiej występuje msza, czyli wielogłosowe opracowanie liturgicznych tekstów stałych części mszy: Kyrie, Gloria, Credo, Snactur, Benedictus, Agnus Dei. Jest to cykl 6 kompozycji polifonicznych o wspólnym materiale melodycznym. Mogły nimi być melodie zaczerpnięte z chorału gregoriańskiego, z muzyki ludowej lub z własnej inwencji kompozytora, a nawet całe obce kompozycje, które różnorodnie przekształcono.

1. Madrygał włoski - wyróżniał się wybitnie dworskim charakterem, formą poetycką i niezmiernie kunsztownym opracowaniem muzycznym: starannym prowadzeniem głosów i wyrafinowaną harmoniką, opartą na śmiałych połączeniach akordowych.

2. Chanson - w XVI, jest rodzajem wielogłosowej świeckiej pieśni polifonicznej bez towarzyszenia instrumentu, z silną skłonnością do homofonii.

3. Frottole - pieśni przeznaczone dla szerokiego kręgu amatorów, dlatego pieśni te miały prostą budowę z refrenem a przeznaczone były na głos z instrumentem.

4. Vilanella - będące przedłużeniem frottolli. Do tego samego typu nawiązują pieśni karnawałowe.
   Oprócz wymienionych form charakterystycznych dla okresu renesansu we Włoszech wielką popularnością cieszyła się canzonetka. Bardzo często przybierająca postać pieśni tanecznej.
   Motet
   Wacław z Szamotuł
   "Ergo sum pastor bonus".

b. muzyka instrumentalna.
     Formy muzyki instrumentalnej okresu renesansu w przeważającej mierze wzorowały się na wykształconych już formach muzyki wokalnej, co wynikało z tego, że wielogłosowe utwory wokalne bywały niekiedy wykonywane na instrumentach, jak organy, lutnia lub przez zespół instrumentalny. Zespół instrumentalny dzielono jak chór wielogłosowy a więc instrumenty o rejestrze wysokim, średnim, niskim i najniższym.
Dopiero pod koniec renesansu zaczęto tworzyć oryginalne kompozycje przeznaczone wyłącznie do grania.
Wszystkie kompozycje instrumentalne pochodne z form wokalnych określane były wspólnym terminem sonata. Termin ten nie oznaczał formy utworu, lecz tylko jego przeznaczenie wykonawcze.
Obok zbiorowej nazwy Sonata pojawia się szereg nowych nazw dla utworów pisanych techniką wokalną a przeznaczonych na instrumenty. Są to ricercar, tiento, fantazja, capriccio, camona.
Samodzielne formy instrumentalne, figuracyjne preludia (lutniowe, organowe), bardziej rozbudowane organowe toccaty oraz tańce przeznaczone były do gry na lutni, klawesynie lub dla zespołów.

Jak wspomniałam w renesansie występowały także tańce, na które najsilniej oddziaływała muzyka ludowa.
W okresie renesansu tańce mają budowę 2-częściową. Część I wolna w takcie parzystym, część II ruchliwa w takcie nieparzystym melodycznym nie wychodząca z części I.
We Włoszech taka forma tańców nosi nazwę passa mezzo, pawana lub podawana, część II saltarello, gagliades, romanesca.
W Polsce: I chodzony, II część goniony.

"Taniec dworski "Rex"" (Anonymus)
Taniec "Hajducki" (Anonymus)

2. Posumowanie. (5')

• wyjaśnienie nazwy

• okres trwania

• charakterystyka epoki

• popularne formy

• ważne postacie

Praca domowa. (2')
Wyjaśnić znaczenie słów preludium, toccata

Zakończenie lekcji pożegnanie klasy

---