Immanuel Kant, Przypuszczalny początek ludzkiej historii (1786)
Przypuszczalny początek ludzkiej historii
Kant wysnuwa tutaj pewną opowieść opartą o Pismo Święte (Księgę Rodzaju). Przyjmuje, że człowiek istnieje już w ukształtowanej postaci, w jednej parze, żeby się rozmnażał, ale nie prowadził wojen. Parę umieszcza w bezpiecznym miejscu - w ogrodzie. Pierwszy człowiek potrafi stać, chodzić, mówić, wypowiadać się (czyli mówić przy użyciu powiązanych ze sobą pojęć), a zatem - myśleć. Początkowo kieruje nim instynkt, który jest głosem Boga. Jednak wkrótce zaczyna się w nim budzić rozum, który przy pomocy sił wyobraźni jest w stanie wywołać żądze sprzeczne z naturalnym popędem. Człowiek zauważa, że rozum jest władzą zdolną przekraczać granice, w jakich utrzymywane są wszystkie zwierzęta. Najpierw jest to próba smaku (owoc) - rozum tłumi głos natury, człowiek pierwszy raz dokonuje wolnego wyboru. Odkrywa, że jest w stanie samemu wybierać swój sposób życia. Początkowo napełnia go to zachwytem, później - lękiem. Staje na krawędzi przepaści gubiąc się w spektrum wyborów, jednak powrót do stanu natury jest już niemożliwy. Dzięki wyobraźni instynkt płciowy staje się bardziej trwały i uduchowiony. Wzbranianie się daje początek sztuce wznoszenia się od podniet wyczuwalnych do idealnych. Stało się też impulsem do wykształcenia się moralności. Następnie człowiek zaczął oczekiwać przyszłości, tym samym zyskując możliwość osiągania oddalonych celów, jednocześnie nabywając nowych trosk i lęków - w tym - lęku przed śmiercią. Następnie człowiek poczuł, że jest celem natury. Uświadomił sobie przewagę, którą posiadł nad zwierzętami. Jednocześnie czuł, że jest równy innym istotom rozumnym, które muszą traktować go jak cel, nie jak środek. Porzucił macierzyńskie łono natury. Kant nazywa to zmianą zaszczytną, ale niebezpieczną, wypędzeniem z niewinnego i bezpiecznego stanu dzieciństwa. Trudy życia spowodowały, że człowiek zaczął ulegać płodowi swej wyobraźni, nawiązującemu do ogrodu, z którego wyszedł - złudzeniu raju.
Wyjście z raju było przejściem od zwierzęcości do człowieczeństwa, od instynktu do rozumu, od opieki natury do wolności. Przeznaczeniem gatunku ludzkiego jest postęp ku doskonałości. W aspekcie moralnym wyjście z raju było upadkiem, a jego fizycznym następstwem była kara. Historia natury zaczyna się od dobra, bo jest dziełem Boga. Historia wolności zaczyna się od zła, bo jest dziełem ludzkim. Dla indywiduum ta zmiana (wyjście z raju) była stratą, dla natury - zyskiem (bo może dzięki temu realizować swój cel wobec ludzkości). Najdoskonalszy ustrój obywatelski - ostateczny cel kultury - będzie w stanie pogodzić aspekt moralny i kulturalny człowieka).
Są trzy etapy, przez które przechodzi człowiek: dziki myśliwy, pasterz i rolnik. Rolnik musi używać przemocy wobec pasterza, który niszczy mu zasiewy. Następnie rolnik oddziela się od pasterzy. W ten sposób potrzeby życiowe zaczynają być zaspokajane drogą wymiany. Rozpoczęła się kultura i sztuka, zalążki prawa i społeczeństwa obywatelskiego oraz nierówność między ludźmi (źródło zarówno dobra jak i zła). Luksus rolnika stał się przynętą dla pasterzy, pozwolili się oni wcielić do miast. Nastąpił koniec niebezpieczeństwa wojny i koniec wszelkiej wolności. Rodzaj ludzki stał się niegodny swego przeznaczenia, którym jest panowanie na Ziemi. Aby kultura mogła się rozprzestrzeniać, konieczna jest wojna. Tylko w stanie doskonałej kultury możliwy będzie trwały pokój.
Pomysły do ujęcia historii powszechnej w aspekcie światowym
Czyny ludzkie są zjawiskami wolnej woli. Podlegają one jakiemuś porządkowi. Ludzie mimowolnie realizują nieznany im cel przyrody.
TEZA 1
Wszystkim przyrodzonym zadatkom każdego stworzenia jest przeznaczone, ażeby się kiedyś rozwinęły całkowicie i zgodnie z celem.
TEZA 2
U człowieka te jego zadatki przyrodzone, które otrzymał w tym celu, by posługiwał się swoim rozumem, mają się rozwinąć całkowicie nie u jednostki, lecz tylko w rodzie ludzkim.
Rozum - zdolność do wykraczania w prawidłach i celach poza instynkty przyrodzone.
TEZA 3
Było wolą przyrody, ażeby człowiek sam z siebie czerpał to wszystko, co wykracza poza mechaniczne urządzenia jego egzystencji zwierzęcej, i ażeby udziałem jego była taka szczęśliwość i doskonałość, jaką może osiągnąć sam, niezależnie od instynktu, mocą swojego rozumu.
Jeden określony gatunek zwierząt ma posiadać rozum i jako klasa istot rozumnych, z których każda umiera, które jednak jako gatunek są nieśmiertelne, ma mimo to osiągnąć pełne rozwinięcie zadatków, które w nim były zawarte.
TEZA 4
Środkiem, jakim posługuje się przyroda w tym celu, ażeby mogły się rozwinąć wszystkie dane ludzkości zadatki, jest antagonizm w społeczeństwie, który staje się w ostatecznej instancji przyczyną prawidłowego porządku społecznego.
Antagonizm ten to aspołeczna towarzyskość ludzi - skłonność do życia społecznego, łącząca się jednak z powszechnym oporem, który wciąż grozi rozbiciem społeczeństwa.
TEZA 5
Zadaniem największym, które stoi przed rodem ludzkim i do rozwiązania którego zmusza go przyroda, jest zrealizowanie społeczeństwa obywatelskiego powszechnie rządzącego się prawem.
Cała kultura i sztuka to owoce tendencji aspołecznych, które same siebie zmuszają do narzucenia sobie dyscypliny i w ten sposób, dzięki umiejętnościom nabywanym pod przymusem, przyczyniają się do pełnego rozwinięcia zalążków danych przez przyrodę.
TEZA 6
To zadanie jest również zadaniem najtrudniejszym i najpóźniej zostanie wypełnione przez ród ludzki.
Człowiek, aby nie nadużywał swojej wolności, potrzebuje zwierzchnika. Ale zwierzchnik też jest człowiekiem...i koło się zamyka.
TEZA 7
Zadanie stworzenia doskonałego ustroju obywatelskiego jest związane z problemem praworządnych stosunków zewnętrznych między państwami i bez rozwiązania tego problemu nie może być zrealizowane.
Póki co ludzkość jest kulturalna, ucywilizowana, ale jeszcze nie umoralniona.
TEZA 8
Możemy uważać historię ludzkości w aspekcie całościowym za realizację ukrytego zamiaru przyrody, jakim jest stworzenie ustroju doskonałego wewnętrznie (a dla osiągnięcia tego celu doskonałego także zewnętrznie) jako jedynego stanu, w którym może ona w rodzie ludzkim rozwinąć wszystkie dane mu przez siebie zadatki.
Najwyższy cel przyrody - stan powszechnego zjednoczenia narodów całego świata.
TEZA 9
Filozoficzną próbę opracowania historii powszechnej jako realizowania się planu przyrody, stawiającego za cel doskonałe obywatelskie zjednoczenie całego rodu ludzkiego, należy uznać za możliwą i potrzebną właśnie dla celów przyrody.
Jest to postulat powszechnej historii apriorycznej.
Co to jest Oświecenie? (1784)
Oświecenie - wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy.
Niepełnoletność - niezdolność człowieka do posługiwania się własnym rozumem bez obcego kierownictwa.
Zawiniona - wtedy, gdy jej przyczyna leży w braku odwagi.
Hasło Oświecenia: MIEJ ODWAGĘ POSŁUGIWAĆ SIĘ SWYM ROZUMEM.
Do wejścia na drogę Oświecenia nie potrzeba niczego prócz wolności czynienia publicznego (nie prywatnego) użytku ze swojego rozumu. Obecnie wg Kanta nie żyjemy (czyli oni, w tym XVIII wieku nie żyją) w epoce oświeconej, ale w epoce Oświecenia, zwanej też Stuleciem Fryderyka.