KARAIMI

I GENEZA SPOŁECZNOŚCI

Nazwa 'Karaimi' to określenie zarówno doktryny religijnej, jak i grupy etnicznej.

Karaimizm wyłonił się z judaizmu - podobnie jak chrześcijaństwo i islam. Wśród babilońskich wyznawców judaizmu w VIII w. powstała opozycja przeciw wzrostowi znaczenia Talmudu. Babiloński uczony pochodzenia żydowskiego Anan ben Dawid z Bastry zaczął nauczać, że nie wolno nic dodawać do tego, co zawiera Biblia, jak też nic od niej ujmować, jak zresztą sama Biblia nakazuje. Anan został uwięziony, co umocniło jego przekonania, po uwolnieniu zerwał z judaizmem i swoich zwolenników zorganizował w osobną gminę wyznaniową. Prześladowany wyemigrował do Jerozolimy, tam założył pierwszą świątynię nowej konfesji.

Pochodzenie nazwy tej grupy nie jest do końca zbadane. Według jednej wersji może ona pochodzić od słów ze starych języków tureckiej grupy językowej. Słowo "kara" jest częścią składową nazw niektórych innych narodów pochodzenia tureckiego (Karaczajewcy; Karachazarowie; Karakałpacy), a w tłumaczeniu oznacza "czarny", "północ", "czerń - biedny lud". Druga wersja - bardziej popularna - zakłada, iż nazwa pochodzi od hebrajskiego „karaim" - „czytający [Pismo Święte]”.

Początkowo Karaimi cechowali się wielkimi ambicjami misjonarskimi. Sprzyjał temu ogromny obszar kalifatu bagdadzkiego - nowe gminy mogły powstać w Persji, Egipcie, Maroku, Hiszpanii, Syrii i Azji Mniejszej. Pod koniec VIII w. karaimizm dotarł do Chazarii. Państwo to powstało w VII w. w dolnym biegu Wołgi. Rządził tam półkoczowniczy lud pochodzenia tureckiego, który szybko stał się potęgą. Chazarowie zajmowali się głównie prowadzeniem wojen i uprawą roli. Kahanowie, czyli władcy, mieli bardzo liberalną politykę wewnętrzną umożliwiającą w swoim państwie wszechstronną wymianę między Wschodem a Zachodem.

Misjonarze karaimizmu nawrócili kahana i jego dwór, a potem część Chazarów. Ale państwo rozpadło się w X w. nękane przez najazdy Bułgarów, Pieczyngów, Połowców (Kumanów) oraz Rusinów. Jego mieszkańcy zasymilowali się z najeźdźcami, co doprowadziło do powstania nowych ludów. Jednym z nich byli Karaimi - wywodzili się z zamieszkującej Krym ludności wyznającej karaimizm (jej konfesjonizm stał się etnonimem), a wywodzącej się przede wszystkim od Chazarów i Połowców.

Siedzibę karaimów stanowiło ufortyfikowane miasteczko Czufut-Kale niedaleko Bachczyseraju. Karaimi byli głównie żołnierzami, ale czasem uczonymi i artystami.

Według tradycji w 1397 r. Wielki Książę Litewski Witold z wyprawy na Krym sprowadził 383 rodziny karaimskie oraz prawdopodobnie jeszcze więcej tatarskich. Przybyszów z Krymu osadził na granicy Wielkiego Księstwa z posiadłościami krzyżackimi - m.in. w Birżach, Karaimiszkach, Poswoli, Pompianach, Trokach, Wilnie - w celu obrony Państwa Litewskiego od strony północno-zachodniej.

Na początku XV w. Witold osadził część Karaimów w grodach ruskich, m.in. Ołyce, Karaimówce, Lwowie, Haliczu, Załukwi, Kokizowie. Na tę historię brak jednak niepodważalnych dowodów historycznych.

Karaimi stali się osobistą strażą księcia, pracowali na zamku również jako lekarze i tłumacze. Cywile uprawiali rolę i zajmowali się hodowlą bydła. Stali się grupą uprzywilejowaną: dostali ziemie, zarządzali częścią miasta, otrzymali własną administrację i pieczęć.

27 marca 1441 Wielki Książę Litewski i Król Polski Kazimierz Jagiellończyk nadał Karaimom z gminy trockiej przywilej oparty na prawie magdeburskim gwarantujący wolność wyznania religii i zachowania własnej organizacji samorządowej. Prawo to w wiekach średnich z reguły bywało przyznawane ludności katolickiej, wyjątkowo zaś - prawosławnej. Nadanie tego prawa mieszczanom karaimskim jest jedynym znanym przypadkiem udzielenia go ludności niechrześcijańskiej. Przywilej ostał potwierdzony i rozszerzony przez brata Kazimierza Jagiellończyka - Aleksandra w 1942, Zygmunta I w 1507 oraz Władysława IV w 1646 roku.

Liczba dżymatów (gmin) w Rzeczypospolitej szlacheckiej uległa zmniejszeniu na skutek dżumy (1710r.) oraz wojen XVII i XVIII wieku. Pod koniec XVII stulecia w państwie litewsko-polskim na wschodnich obszarach zamieszkiwało około 4000 Karaimów.

OKRES ZABORÓW

Po rozbiorach Polski, pod koniec XVII w. większość dżymatów znalazła się na terenie Cesarstwa Rosyjskiego. W 1837 roku na mocy ukazu cesarskiego w Eupatorii na Krymie został utworzony Karaimski Zarząd Duchowny. W 1857 na mocy kolejnego ukazu utworzono osobny Zarząd Duchowny w Trokach i uregulowano społeczność karaimską. Według tego ukazu potwierdzono status hachana jako duchowego przywódcy Karaimów na danym obszarze. Urząd hachana był obieralny i dożywotni. Funkcję zastępcy naczelnego duchownego miał sprawować Ułłu hazzan. Karaimski Zarząd Duchowny stał się organem doradczym hachana. Natomiast na czele pojedynczego dżymatu miał stanąć hazzan, wspierany przez ochwuczu. Do ważniejszych hachanów tamtych czasów należeli Bogusław Kapłanowski, Romuald Kobecki oraz Seraja Szapszał - ostatni z hachanów.

Na drodze do normalizacji stanu prawnego Karaimów i nadania im praw obywatelskich w państwie rosyjskim pojawiły się trudności. Karaizm zbyt przypominał religię Żydów, dlatego starano się wykazać, że jego wyznawcy nie byli obecni w Jerozolimie, gdy Jezus został stracony. Łucki hazzan Abraham Firkowicz (1786-1974) udowodnił brak winy u swoich przodków. Ponadto jego działalność przyczyniła się do rozwinięcia poczucia tożsamości u Karaimów i rozpoczęła współczesne karaimoznawstwo.

Karaimi w Cesarstwie Rosyjskim zaczęli się unowocześniać. Powstały szkoły religijne i świeckie. Nowe ścieżki kariery w urzędach i wojsku umożliwiła rosyjska edukacja na szczeblu średnim i wyższy. Krymskim Karaimom udało się opanować ok. 40% przemysłu tytoniowego w Rosji.

W drugiej połowie XIX w. wzrosła liczba karaimskiej inteligencji, wśród której zrodził się nieformalny ruch „odrodzenia narodowego”. W 1910 roku w Eupatorii miał miejsce Pierwszy Narodowy Zjazd Karaimów. W działania ruchu w mniejszym stopniu włączali się Karaimi na ziemiach polskich. Ci dążyli do zdobycia wykształcenia. Jednak kariera urzędnicza czy wojskowa nieraz wiązała się z asymilacją w polskim społeczeństwie.

Wybuch I wojny światowej przerwał realizacje inicjatyw społecznych i kulturalnych. Karaimi zmuszeni byli uciekać na Krym. Opuszczone dżymaty zostały splądrowane, a świątynie zdewastowane.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

Karaimi w tym czasie zachowywali pełną lojalność wobec odrodzonego państwa polskiego, co zaowocowało dużą życzliwością władz. Ustawa z 1936 ostatecznie uregulowała sytuację prawną wyznawców karaimizmu w Polsce - utworzono Karaimski Związek Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej. Przy nim nim zaczęło działać Koło Pań Karaimskich oraz Koło Młodzieży Karaimskiej.

Na terytorium Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej znalazły się cztery dżymaty - w Trokach, Wilnie, Łucku i Haliczu. Stosunkowo wielu Karaimów już od drugiej połowy XIX w. mieszkało w Warszawie. Szacuje się, że w międzywojniu żyło na danych terenach około 1000 Karaimów.

W dwudziestoleciu międzywojennym Karaimi przejawiali znaczną aktywność kulturalną. Wydawano liczne czasopisma (m.in. „Myśl karaimską”) i broszury. Aktywna młodzież w każde wakacje spotykała się w Trokach. Karaimi budzili zainteresowanie przeciętnych obywateli (turyści w Trokach), jak i uczonych. Słynny polski turkolog, profesor Tadeusz Kowalski był ich najwybitniejszym badaczem i popularyzatorem wiedzy o Karaimach.

OKRES NAZIZMU I KOMUNIZMU

II wojna światowa postawiła polskich Karaimów między dwiema ideologiami i systemami politycznymi, ze strony których mogła grozić im zagłada.

Naziści, interesujący się kwestiami rasowymi, podejrzewali Karaimów o przynależność do rasy żydowskiej. Antropolog Jan Czekanowski wytłumaczył im tureckie pochodzenie Karaimów, dzięki czemu ci uniknęli eksterminacji. Mimo to w warunkach okupacyjnych aktywność kulturalna Karaimów została ograniczona. Wyjątkowo trudna była sytuacja dżymatów z Łucka i Halicza, gdzie ludność nękała Ukraińska Powstańcza Armia.

Po wojnie około 150 Karaimów repatriowało się do Polski, ponieważ okazało się, że zamieszkiwane przez nich ziemie mają należeć do ZSRR. Kilkudziesięciu repatriowało się po 1956 roku. Na początku lat 60. w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mieszkało około 300 osób pochodzenia krymskiego, a ludność skupiła się w Warszawie, Trójmieście, Wrocławiu, Krakowie i Opolu.

Karaimi w pierwszych latach po przesiedleniu próbowali zachować swoje tradycje, ale później stopniowo zaczęli ulegać rozproszeniu i asymilacji. Miejscami zgromadzeń były: Wrocław (mieszkanie hazana Rafała Abkowicza) i Warszawa (cmentarz karaimski). Od lat siedemdziesiątych Karaimi podejmują próby zatrzymania procesów asymilacyjnych. Odbywające się co kilka lat spotkania rozpoczął zjazd Karaimów w Warszawie, zainicjowany w 1975 roku przez Karaimski Związek Religijny.

DZIEŃ DZISIEJSZY

Społeczność karaimska liczy kilka tysięcy osób, spośród których ok. 1600 żyje w Europie, kilkaset do kilku tysięcy - w Izraelu, ponadto niewielkie grupy także m.in. w Turcji, Egipcie i USA.

Największe skupisko polskich Karaimów znajduje się wciąż w Trokach. Tam w 1997 roku miały miejsce uroczyste obchody 600-letniej rocznicy przybycia Karaimów na Litwę.

Na Litwie żyje obecnie około 250 Karaimów, w Polsce - około 120 (według Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku - 43 osoby). Osób pochodzących z małżeństw mieszanych jest coraz więcej, a żartobliwie nazywa się ich „Karpolami”.

Członków tej grupy religijno-narodowościowej zrzesza Karaimski Związek Religijny w RP (przewodniczący Zarządu Związku - prof. dr hab Szymon Pilecki) i stowarzyszenie społeczno-kulturalne Związek Karaimów Polskich (przewodnicząca zarządu - Mariola Abkowicz). Najpopularniejsze czasopismo to „Awazymyz”, które ukazuje się pod tą nazwą od 1989 roku. Wcześniej ukazywało się pod nazwą „Coś” (od roku 1979). Wydawcą była grupa młodzieży karaimskiej. Od 1999 r. wydawanie przejął Związek Karaimów Polskich.

II BAGAŻ KULTUROWY

JĘZYK KARAIMSKI należy do rodziny języków tureckich, z grupy kipczackiej zwanej dawniej turko-tatarską, zaliczanej do wielkiej rodziny ałtajskiej. Jest bliski językowi tureckiemu czy tatarskiemu, a ukształtował się na bazie języka chazarskiego i połowieckiego. Język karaimski dzieli się na trzy dialekty: krymski, trocki i halicko-łucki, można też wyróżnić w nim trzy grupy zapożyczeń: z języka arabskiego i nowoperskiego, z hebrajskiego oraz z języków słowiańskich. Początkowo użytkownicy karaimskiego korzystali z alfabetu hebrajskiego, w XIX w. rosyjskiego i łacińskiego, w międzywojniu tylko łacińskiego.

Język karaimski był używany w codziennej komunikacji, spełniał też funkcje liturgiczne - wraz z hebrajskim był używany w trakcie nabożeństw.

Karaimi przestrzegali zasady endogamii, dlatego ich język nie zatracił się tak szybko jak u np. Tatarów i Ormian.

RELIGIA

Początkowo nowych wyznawców nazywano ananitami, oni zwali siebie Bene Mikra - Synowie Zakonu. Być może w IX w. przybrali nazwę karaimi.

Istotę karaimizmu wyznacza 5 zasad spisanych w „Księdze świateł i latarni”:

1.świat został stworzony przez Byt jedyny i niematerialny;

2.Prawo Boże zostało objawione za pośrednictwem Mojżesza i innych proroków, którzy po nim nastąpili;

3.studiowanie Biblii w oryginale jest obowiązkiem;

4.należy oczekiwać Mesjasza-Odkupiciela;

5.należy wierzyć w zmartwychwstanie umarłych.

Karaimi nie uciekali się do żadnych niebiblijnych źródeł. Wierni mieli prawo do komentowania Biblii zgodnie z sumieniem i wiedzą.

Anan uznał Jezusa z Nazaretu za proroka, zesłanego dla nawrócenia pogan i wielkiego nauczyciela Żydów, ale zanegował jego boskość. Mahometa też uznał za proroka, który miał uchronić Arabów od bałwochwalstwa.

Podczas nabożeństw w kienesach (świątyniach) polscy Karaimi zwracali się twarzą w stronę Jerozolimy, czyli na południe.

Najbardziej uroczystym dniem w tygodniu była sobota, Szabbat Kiuniu. Zaczynała się ona z zapadnięciem zmroku w piątek. Przed piątkowym wieczorem starano się przygotować świąteczne jedzenie, gdyż w sobotę obowiązywał zakaz krzesania ognia i wykonywania pracy.

ŚWIĘTA (ustalane w zgodzie z Biblią i kalendarzem lunarnym):

• Chadży Maccałamyn i Chadży Tymbałarnyn ( por. żydowska Pascha);

• Chydży Aftałamyn (Zielone Świątki);

• Chydży Alaczychłamyn (Święto Szałasów);

• Tierua Kiuniu (Święto Trąb) - nie upamiętnia żadnego wydarzenia historycznego;

• Baszałtych Kiuni (Dzień Odpuszczenia Grzechów);

• Purim Kiuńlari (Dni Losów);

• Orach Toju (dożynki) - oryginalne święto karaimskie.

MIEJSCA KULTU

Z całego terytorium byłego Związku Sowieckiego, świątynie karaimskie (kienesy) działają tylko w Litwie (w Trokach i Wilnie na Zwierzyńcu). Z miejsc kultu w Polsce można wymienić kienesę we Wrocławiu, która była jedyną funkcjonującą kienesą w powojennej Polsce. Została założona w 1946 roku w prywatnym mieszkaniu hazzana Rafała Abkowicza, a zamknięta w 1989 roku, kilka lat przed śmiercią ostatniego polskiego hazzana. Jedyny cmentarz Karaimski w Polsce znajduje się w Warszawie i czynny jest do dziś. Założono go w 1890 roku.

Jak podaje „Atlas Wyznań”, w Polsce w roku 1985 liczba Karaimów wynosiła 200 osób. Skupiali się w czterech ośrodkach:

1. Warszawski, duchownych 1, obiektów sakralnych 0, wyznawców 80.

2. Gdański, duchownych 0, obiektów sakralnych 0, wyznawców 50.

3. Opolski, duchownych 0, obiektów sakralnych 0, wyznawców 20.

4. Wrocławski, duchownych 1, obiektów sakralnych 1, wyznawców 50.

HERB KARAIMÓW

Pierwsze pole: podwójny, tradycyjny oszczep (senek), złoty na białym; drugie pole: srebrna tarcza (kalkan) na żółtym; trzecie pole: stylizowany wizerunek twierdzy Czufut-Kale, na niebieskim tle.

KALENDARZ Karaimów jest oparty na fazach księżyca. Składa się z 12 miesięcy liczących po 29 i 30 dni. Aby uniknąć rozbieżności z przemianami pór roku, w odpowiednich latach 19-letniego cyklu dodawany jest trzynasty miesiąc.

Karaimi posługują się własnymi nazwami miesięcy.

BUDOWNICTWO

Typowe domy z trzema oknami od strony drogi. Pierwsze okno ma być dla Boga, drugie dla gospodarza, a trzecie dla gościa. Można je dziś znaleźć przy ulicy Karaimskiej w Trokach.

FOLKLOR I LITERATURA

Do typowych przykładów folkloru należą przysłowia, zagadki, kołysanki, pieśni obrzędowe (smętne i rzewne, często bez akompaniamentu), a także teksty wróżbiarskie, np. sennik Karaimów poniewieskich, którego autorem miał być sam biblijny Daniel. Wśród Karaimów krymskich popularne były legendy Witoldowskie (przekładowa: Pewnego razu w Trokach wielka ulewa, Karaimi się bali, że zatopi ulice, kobiety z płaczem do Witolda, ten na białego rumaka. Koń wypija całą wodę, ale pęka i stąd jezioro Galwe istniejące do dziś).

Do najstarszych dzieł piśmiennictwa karaimskiego należą przekłady kilku ksiąg biblijnych z XVII i XVIII w. Psalmy na język karaimskich były tłumaczone z „Psałterza Dawidowego” Kochanowskiego.

Pierwszym wybitnym poetą był Zachariasz Abrahamowicz (1878-1906), który pisał w dialekcie halicko-łuckim, po polsku i ukraińsku. Jest autorem pieśni na wzór i melodię „Mazurka Dąbrowskiego” - hymnu „Hanuz karajłar eksiłmied”:

„Jeszcze Karaimi nie zginęli

Póki my żyjemy,

Jeszcze wciąż wierzymy,

Że wzniesiemy się”.

Karaimi pisali dla najwyżej kilkusetosobowej publiczności, dlatego tematyka i środki dostosowane były do zainteresowań czytelników. Literaturze pięknej nie udało się usamodzielnić od folkloru. Nie powstał jeden język literacki, poszczególni twórcy pisali w dialektach.

Ważnym czasopismem była „Myśl karaimska”, wydawana w latach 1924-39.

UBIÓR

Już w XVIII w. Karaimi nosili się jak Polacy, jedynie duchowni zachowali szaty liturgiczne, a ostatnim śladem tradycyjnego męskiego stroju są krymki - karakułowe czapki o kształcie ściętego stożka.

KUCHNIA

Karaimi nie spożywali wieprzowiny. Baranina i wołowina mogła pochodzić tylko z uboju rytualnego. W sobotę potrawy przygotowane wcześniej, żeby nie używać ognia. Przyrządzaniem posiłków nie mogła się zajmować kobieta w czasie menstruacji.

Narodową potrawą Karaimów są kybyny, czyli pieczone pierogi z ciasta drożdżowego w kształcie skręconej muszli nadziewane mięsem baranim.

W czasie wielkanocnego postu jedzą Karaimi tylko potrawy z niezakwaszonego ciasta. Pieką tymbyły - sucharki, które są podstawą postnego menu.

KWALIFIKACJE

Od XV do XVIII wieku, oprócz pełnienia funkcji gwardii przybocznej na zamku Księcia Witolda, do typowych zajęć Karaimów należały: drobny handel, rzemiosło, ogrodnictwo (słynne trockie ogórki!), usługi transportowe, tłumaczenie (dzięki znajomości różnych języków przypadło im pośrednictwo między Wschodem a Zachodem, kiedy nie było jeszcze profesjonalnych orientalistów).

III ZDERZENIA

RELACJE KARAIMÓW Z POLAKAMI

Karaimi w Polsce zawsze cieszyli się bardzo dobrą opinią. W 1789 r. zanotowano w Łucku: „Liczba Karaimów niewielka w nawykłej sobie zachowuje się spokojności. Gdyby ich liczba była większa, miasto i powszechność nie szkodowałyby”.

RELACJE INTERETNICZNE

KARAIMI I ŻYDZI - nie lubili się. Karaimizm uważano za sektę judaizmu, wyznawców mylono i utożsamiano z Żydami. Początki antagonizmu Żydów i Karaimów łączą się z początkami samego karaimizmu. Nauka Anana Ben Dawida godziła w oficjalną wersję religii żydowskiej, przeciwstawiając się fałszowaniu sensu biblijnych treści przez Talmud i tradycję potalmudyczną. Zapoczątkowane w VIII w. spory odziedziczyli Karaimi polscy i poniekąd wiedli je dalej ze znajdującymi się w ich otoczeniu Żydami. Antysemickie nastroje XIX i XX wieku sprzyjały podkreślaniu odrębności Karaimów od pogardzanego narodu.

KARAIMI I TATARZY - Litewscy Karaimi przejawiali odwzajemnione zainteresowanie żyjącymi na jej terenie Tatarami. Jak mniemali, to wespół z nimi sprowadził ich z Krymu książę Witold. Karaimizm powstał i rozwijał się w krajach muzułmańskich, poza tym obydwa ludy łączy wspólnota turecka, dlatego w ich kulturach znajdowało się sporo podobieństw. Karaimi żyli z Tatarami na Półwyspie Krymskim przez długie wieki. Natomiast wśród Karaimów halicko-łuckich zachowała się historyczna pamięć o najazdach tatarskich.

STOSUNEK DO TERYTORIUM

Karaimi wykazywali sentyment do miast, w których się rodzili. Do XX wieku ostało się ich pięć: Troki, Poniewież, Wilno oraz Łuck i Halicz. W drugiej połowie XIX wieku stosunkowo wielu Karaimów osiedliło się w Warszawie.

Karaimi polscy i krymscy - dwie grupy tego samego ludu - za swoją ojczyznę uważają Krym. Niegdyś centrum życia karaimskiego stanowiło miasteczko-twierdza Czufut-Kale w pobliżu Bachczyseraju. Gdy podupadło w XIX w., stołeczną rolę przejęła Eupatoria. Naprzeciw wschodniego muru Czufut Kale, w Dolinie Jozofata, znajduje się stary cmentarz, na którym spoczywają tysiące Karaimów, w tym także polscy.

Nabożna cześć do Ziemi Świętej wśród Karaimów związana jest z faktem, że w Jerozolimie znajdowała się najstarsza kienesa na świecie, założona przez samego Anana ben Dawida. Najpobożniejsi i najodważniejsi wyznawcy pielgrzymowali do Palestyny.

ZDERZENIA JĘZYKOWE

Kilka wyrażeń w ogrodniczym słowniku Polaków w Trokach zaczerpniętych zostało od Karaimów. Z kolei Karaimi przebywający nieustannie w obcym otoczeniu przyswoili sobie wiele zapożyczeń językowych najpierw arabskich i perskich, później słowiańskich (polskich, ukraińskich, białoruskich, rosyjskich) i litewskich. Pożyczki z języka polskiego to np. słowo chota (od chociaż), a w literaturze - tłumaczenia polskich utworów literackich, np. psalmów i hymnów Jana Kochanowskiego.

Paulina Słota

SŁOWNICZEK

DATY

VIII w. - utworzenie się karaimizmu.

1397 (98) - wg tradycji książę Witold sprowadza Karaimów na Litwę z Krymu na pogranicza Wielkiego Księstwa Litewskiego, na granicę z Zakonem Kawalerów Mieczowych.

27 marca 1441 - Wielki Książę Litewski i Król Polski Kazimierz Jagiellończyk nadaje Karaimom przywilej oparty na prawie magdeburskim gwarantujący wolność wyznania religii i zachowania własnej organizacji samorządowej.

1890 - założenie cmentarza w Warszawie; jedyny w Polsce.

1936 - utworzenie Karaimskiego Związku Religijnego w RP.

1938 - po raz ostatni odbywają się karaimskie dożynki (Orach toju), z których wieniec wisi obecnie w kenesie w Trokach.

1974 (75) - przełom: pierwszy zjazd Karaimów polskich w Warszawie, który zgromadził ponad 100 osób.

1989 - zamknięcie ostatniej kienesy w Polsce (we Wrocławiu).

1997 - powstanie Związku Karaimów Polskich.

1997 - uroczyste obchody 600.rocznicy przybycia Karaimów na Litwę w Trokach.

POJĘCIA

dżymat - gmina wyznaniowa.

kienesa - świątynia.

zierat - cmentarz.

hechal - ołtarz (na południowej stronie kienesy).

Sefer-Tora - pergaminowe zwoje Pisma Świętego.

Szabbat Kiuniu - sobota, święty dzień tygodnia.

hachan - naczelny karaimski duchowy, sprawował pieczę nad zbiorem kilku dżymatów.

hazzan - osoba sprawująca duchowe zwierzchnictwo nad gminą karaimską.

krymka - karakułowe czapki o kształcie ściętego stożka.

kybyny - pierogi z mięsem i kapustą; ciasto drożdżowe, mięso baranie/wołowe/indycze.

OSOBY

Anan ben Dawid z Bastry - babiloński uczony pochodzenia żydowskiego, założyciel karaimizmu.

Abraham Firkowicz (1786-1874) - łucki hazzan, który udowodnił brak winy u Karaimów. Jego działalność przyczyniła się do rozwinięcia poczucia tożsamości u Karaimów i rozpoczął współczesne karaimoznawstwo.

Zachariasz Abrahamowicz (1878 - 1906) - pierwszy wybitny poeta karaimski, twórca hymnu.

Tadeusz Kowalski (1889-1948) - wybitny polski turkolog.

Rafał Abkowicz (1896-1992) - ostatni hazzan - kaplica w mieszkaniu we Wrocławiu.

Ananiasz Zajączkowski (1903-1970) - orientalista turkolog, karaimoznawca, profesor Uniwersytetu Warszawskiego.

Włodzimierz Zajączkowski (1914-1982) - orientalista turkolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Aleksander Dubiński (1924-2002) - orientalista turkolog, karaimoznawca, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego.

Mariola Abkowicz (ur. 1964) - wnuczka ostatniego hazzana w Polsce, obecna przewodnicząca Związku Karaimów Polskich.

PRZYSŁOWIA

„Zdrowie od chleba, moc od wody, mądrość od Pisma”.

„Jeśli jest głowa, to też czapka się znajdzie”.

„Do kościoła dzwon zwołuje, do kienesy gmina nie wołana spieszy”.

„Od ziemi do niebios niedaleko - odległość jednego westchnienia”.

„Życie jak igła: małe, a ostre”.

„Cudza żona to tanie złoto" lub "Biedny ma mało zmartwień".

BIBLIOGRAFIA

1.G. Pełczyński, Karaimi polscy, Poznań: PTPN 2004.

2.J. Tyszkiewicz, Tatarzy na Litwie i w Polsce, studia z dziejów XIII - XVIII w., Warszawa: PWN 1989, rozdz.VI.

3.„Awazymyz. Pismo historyczno-społeczno-kulturalne”, internetowe archiwum http://www.awazymyz.karaimi.org/ (wgląd: 19.11.2010r.)

4.J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Wrocław 1970, s. 292.

5.http://www.karaimi.org (wgląd: 19.11.2010r.)

6.http://etnologia.pl/polska/teksty/mniejszosci-etniczne-w-polsce-karaimi.php (wgląd: 19.11.2010r.)

---