57. STOSUNKI WEWNĘTRZNE W ZSRR W LATACH 1945- 1956.

• zniszczenia wojenne zrujnowały Związek Radziecki

• odbudowa kraju nastąpiła jednak w stosunkowo szybkim tempie; było to możliwe dzięki:

> koncentracji środków (40% nakładów inwestycyjnych w czwartej pięciolatce, 1946- 1950), czemu sprzyjał system nakazowo- rozdzielczy

> przejściowemu obniżeniu wydatków wojskowych w związku z demobilizacją armii

> rabunkowi stref okupacyjnych w Niemczech i Austrii

> wykorzystywanie siły roboczej GUŁagu

• w 1948 rozpoczęto industrializację regionów słabiej dotąd uprzemysłowionych

• punkt ciężkości nadal kładziono na przemysł ciężki

• pogłębiały się dysproporcje między poszczególnymi gałęziami, także technologiczne

• nowe technologie stosowano przede wszystkim w przemyśle zbrojeniowym; pozyskiwano je w wyniku szpiegostwa gospodarczego

• w 1948 rozpoczęto prace nad "stalinowskim planem przekształcania przyrody"; polegał on na:

> tworzeniu sztucznych mórz

> budowie gigantycznych elektrowni wodnych

> zalesianiu wielusetkilometrowych pasów ochronnych

> planowano nawet odwrócenie biegu rzek syberyjskich

* realizacja planu groziła globalną katastrofą ekologiczną

• coraz gorsza była sytuacja na wsi

> mężczyźni migrowali, a na roli pozostawały kobiety wraz z dziećmi

> plony z hektara były w pierwszych latach po 1945 niższe niż przed I wojną światową

• w latach 1946- 1947 na skutek suszy zbiory zbóż były mniejsze od planowanych; w efekcie tego ZSRR doznał klęski głodu

• po wojnie wystąpiła dysproporcja demograficzna w społeczeństwie: ogromna nadwyżka kobiet w wieku rozrodczym

> chcąc przyspieszyć nadrobienie strat ludnościowych znowelizowano kodeks rodzinny; aby utrudnić procedury rozwodowe, nałożono surowe kary za dawniej już zabronioną aborcję

• styl pracy Stalina oraz fakt, że sprawował kierownictwo rządu spowodował przesunięcie realnej władzy na aparat państwowy, skutkiem czego partia w znacznym stopniu utraciła tzw. kierowniczą rolę

• coraz bardziej zwiększała się biurokracja, która w w coraz większym stopniu paraliżowała życie gospodarcze kraju

• rozwijała się korupcja

• pogłębiało się zazębianie nomenklatury państwowej i partyjnej

> liczebność partii wzrosła o 50% w stosunku do stanu przedwojennego

> wstąpienie do partii stało się warunkiem koniecznym kariery zawodowej

• nastąpiła kolejna rewizja historii Rosji

• rehabilitacji uległa polityka caratu na kresach państwa

• towarzyszył temu nawrót do tzw. moralności burżuazyjnej

• nastąpiły zmiany w ustroju szkolnym

• obowiązek noszenia mundurków

• wprowadzenie odpłatności za szkolnictwo wyższe

• ograniczenie dostępu do szkolnictwa wyższego młodzieży z niższych klas społecznych

• trudnym problemem stała się integracja obszarów zagarniętych w latach 1939- 1940, zwłaszcza Nadbałtyki i Ukrainy

> nasiliły się tendencje niepodległościowe

> partyzantka trwała do połowy lat 50.

> szczególnie trudnym przeciwnikiem okazała się UPA; jej dowódcę- Romana Szuchewycza- sowieckim siłom udało się zabić dopiero w 1956

• po wojnie do kraju powróciło 1,5 mln jeńców oraz ponad 2,5 mln robotników przymusowych

• Stalin obawiał się w wyniku tego reperkusji, gdyż ludzie ci zderzyli się z kapitalistyczną rzeczywistością

• nastąpiła ich filtracja, która skutkowała zesłaniem

> 9%- do łagrów

> 15%- do batalionów budowlanych

> 20%- do armii

• postępująca polityczna samoizolacja Związku Radzieckiego wymagała odrzucenia całego dziedzictwa intelektualnego Zachodu; jako kategorie przestępstwa wprowadzono:

> "wychwalanie amerykańskiej demokracji"

> "wychwalanie amerykańskiej techniki"

> "czołobitność przed Zachodem"

• nastąpiło także oczyszczenie ze wszelkich ideologicznych nieprawomyślności sowieckiej kultury

> w konsekwencji dogłębniejszej kontroli kultura sowiecka znalazła się w stanie najgłębszego upadku

• po wojnie Stalin zaczął się pozornie odsuwać od spraw publicznych

• skład Biura Politycznego uzupełniono o:

• Berię

• Malenkowa

• Wozniesienskiego

• Bułganina

• Kosygina

• rozpoczęła się utajniona rozgrywka o przyszłą sukcesję po Stalinie

• najgroźniejszym pretendentem wydawał się Beria, jednak Stalin umniejszył jego władzę

• na czoło dwu rywalizujących grup wysunęli się Żdanow oraz Malenkow

• wstępny etap rozgrywki zakończył się sukcesem Żdanowa; jednak zmarł on nagle w 1948

• Malenkow powrócił wówczas do łask i zmontował tzw. sprawę leningradzką

• aresztowano ok. 200 "leningradczyków", którzy wspierali Żdanowa, w tym Wozniesienskiego i Kuzniecowa

• efektem "sprawy leningradzkiej" stała się stabilizacja na szczytach władzy

• rolę nieformalnego kierownictwa państwowo- partyjnego zaczęli pełnić Malenkow, Beria, Chruszczowi Bułganin

• Stalin, którzy przygotowywał III wojnę światową, postanowił przeprowadzić czystkę kierowniczych kadr

> na przełomie lat 40. i 50. podjęto nowelizacje prawne:

- 5- 25 lat więzienia za "zamach" na własność państwową i kołchozową

- wprowadzenie kary śmierci

• zapłonem represji stała się sprawa żydowska

• komuniści pochodzenia żydowskiego nadal byli obecni na wielu szczeblach administracji państwowej i partyjnej

• Stalin liczył, że obwołanie sowieckich Żydów agenturą imperializmu i odwołanie się do antysemityzmu, tradycyjnego w Rosji, Ukrainie, Białorusi i Nadbałtyce, przyniesie mu szerokie poparcie społeczne

• rozwiązano Żydowski Komitet Antyfaszystowski (Stalin powołał go w czasie wojny aby zjednać sobie lobby żydowskie w USA)

• aresztowano lekarzy żydowskiego pochodzenia; wykorzystano przy tym raport Lidii Timoszczuk, która oskarżyła cały zespół pracujących na Kremlu uznanych sław medycznych, w większości pochodzenia żydowskiego, o błędy w diagnozowaniu i leczeniu Żdanowa

• Stalin po raz ostatni wystąpił publicznie na XIX Zjeździe WKP(b) w październiku 1952

• zmieniono wówczas nazwę partii na Komunistyczną Partię Związku Radzieckiego

• referat sprawozdawczy, na polecenie Stalina, wygłosił wówczas Malenkow; było to faktycznym wskazaniem go jako następcy

• 5 marca 1953 zmarł Stalin

• faktyczną władzę w kraju przejął triumwirat: Malenkow, Chruszczow, Beria

• na czoło wysunął się faktycznie Beria

• program Berii (nie przedstawiony nigdy publicznie) obejmował:

• rzeczywistą federalizację kraju z uwypukleniem praw rdzennej ludności poszczególnych republik

• zwiększenie władzy organów administracji państwowej kosztem aparatu partyjnego, który miał się ograniczyć do działalności agitacyjno- propagandowej

• powtórkę i rozszerzenie eksperymentu nepowskiego

• w polityce wewnętrznej rozpoczęto stopniową destalinizację, polegającą na niedopuszczaniu do utrwalania kultu zmarłego wodza oraz szerokiej amnestii i rehabilitacji więźniów

• Beria miał zamiar odejść od linii zimnowojennej poprzez zakończenie wojny koreańskiej, podjęcie rozmów w/s zjednoczenia Niemiec i normalizację stosunków z Jugosławią

• miano zwiększyć samodzielność krajów satelickich

• plany Berii wywołały zaniepokojenie wśród nomenklatury; Chruszczow zawiązał spisek zmierzający do dyskredytacji, a następnie usunięcia Berii

• Berię aresztowano 26 czerwca

• po obaleniu Berii Chruszczow we wrześniu 1953r. przejął stanowisko I sekretarza

• aby oddalić widmo kolejnej czystki i przywrócić kierowniczą rolę partii zreformowano struktury policji politycznej

> w 1954 z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wyodrębniono Komitet Bezpieczeństwa Państwowego (KGB)

• pod przykrywką walki z "beriowszczyzną" przystąpiono do kadrowej czystki

• w marcu 1956 odbył się XX Zjazd KPZR, na którym Chruszczow wygłosił swój tajny referat

---