Czynniki kognitywne i emocjonalne a opanowywanie języka nieojczystego.
Wykład 3 i 4.
Wśród czynników kognitywnych należy wymienić - wiek, pamięć, sensoryczność (modalność), osobowość, płeć, style uczenia się, inteligencję, strategie uczenia się, itd.
Wśród czynników emocjonalnych - motywacja, postawa, samoocena (może także:
potrzeby i zainteresowania).
Te pierwsze wymagają od nauczyciela wiedzy i dostosowania swoich metod nauczania do nich, te drugie wiedzy, ale także umiejętności wpływania na nie/kształtowania ich.
Wiek
Dla celów nauczania wyróżniamy 3 sytuacje:
Dzieci - i tu dzieci przedszkolne, wczesnoszkolne (klasy 1-3) oraz starsze klasy szkoły podstawowej (4-6)
Młodzież - uczniowie gimnazjum i liceum
Dorośli - studenci, uczący się na kursach itd.
Każda grupa wiekowa charakteryzuje się odmiennymi cechami, motywacjami, celami, i konsekwentnie wymaga innego podejścia, mimo że same procesy przyswajania sobie języka mogą być podobne (aktywność w tworzeniu hipotez).
Dzieci - (magiczna liczba 11+/-) i zmiana jakościowa w procesach myślowych i poznawczych (rozwój pamięci logicznej, refleksja, pytania dlaczego, chęć zrozumienia
zjawisk). Stąd w klasie IV następuje zmiana w sposobie nauczania, np. wprowadza się terminologię gramatyczną zarówno w jęz. ojczystm jak i obcym.
Do tego czasu obowiązuje nauczanie multisensoryczne, (zintegrowane). Podstawa programowa; także języka obcego). W tym zakresie oznacza to rozwijanie znajomości języka poprzez akwizycję. Stąd uruchomienie wszystkich zmysłów - piosenki, rysunki, wierzyki, obrazki, ruch itd.
Cechy dzieci - załącznik nr. 1.
Przewaga dzieci nad pozostałymi grupami tkwi w lepszym opanowaniu wymowy i intonacji (argument za wczesnym rozpoczynaniem nauki języka, ale z dobrym fonetycznie nauczycielem). Inne atuty to spontaniczność, brak lęku przed błędami i mówieniem ogólnie,
ufność, chęć podejmowania ryzyka, aktywność.
Minusy - krótkie odcinki koncentracji, nierozwinięta pamięć logiczna, brak wprawy w uczeniu się, szybkie zapominanie.
Te ostatnie są właściwie plusami dorosłych w porównaniu z dziećmi; można jeszcze dodać silną motywację instrumentalną albo wewnętrzną. Natomiast wiek tych grup może zadecydować o ograniczeniach w opanowaniu dobrej wymowy.
Pamięć
Czynności uczenia się wiążą się ściśle z pamięcią. Przez pamięć rozumiemy zdolność przechowywania treści w świadomości przez dłuższe odcinki czasu lub też przypominanie sobie tych treści. Pamięc to także zdolność do tworzenia i magazynowania uprzednich doznań, treści i reakcji.
Ważne dla procesu nauczania są zapamiętywanie, przechowywanie w pamięci i przypominanie., i należy opracować sobie odpowiednie procedury nauczania w tym względzie.
Lecz nie wszystkie informacje podane docierają do mózgu (ośrodków mózgowych). Działa filtr selekcyjny, który zapobiega przeciążeniu i decyduje, które informacje są akurat ważne.
Stąd istotna jest właściwa organizacja percepcji. Może decydować o ilości przyjmowanych informacji oraz trwałości ich magazynowania.
Informacje, które będą magazynowane, przechodzą przez 2 etapy:
* pamięć ikoniczną (ultrakrótką). Czyli tzw. rejestr sensoryczny. Tu następuje selekcja i odrzucanie tych informacji, które w danej chwili są nieistotne albo jeszcze niezrozumiałe.
* pamięć krótkotrwała (short term memory - STM), która przechowuje informacje przez kilka minut do kilku godzin. Ma ograniczoną pojemność. Ebbinghaus twierdzi, że z 20 elementów (np. przedmiotów, cyfr, sylab, słów) umysł jest w stanie pozwolić nam zapamiętać na dłużej zaledwie 7. Stąd słynne 7+/-; jedni 5, inni 9 elementów, zależy to od właściwości fizjologicznych danej osoby.
Pewne wnioski dla glottodydaktyki, autorów podręczników, nauczycieli, itd.
* pamięć długotrwała (long term memory - LTM). Charakteryzuje się nieograniczoną pojemnością, informacje przechowywane są latami, zwłaszcza jeśli są zsynchronizowane z innymi, tzn. tworzą pewną sieć, hierarchię w naszym umyśle). Lecz nie wszystkie informacje z STM przechodzą do LTM. Te, które nie przechodzą zanikają i są zapominane.
A więc pamięć długotrwała to magazyn zakodowanych śladów pamięciowych; nowe in- formacje przyjmowane są poprzez włączenie ich do systemu kategorii już istniejących w umyśle ( w strukturze kognitywnej.
Proces zapominania jest najsilniejszy w pierwszej fazie uczenia się (uzyskane informacje krążą między STM i LTM); z postępem nauki, gdy wzrasta zasób nieistniejących wcześniej kategorii do których można przyłączyć nowe, rozpiętość pamięci wzrasta.
Wnioski dla glottodydaktyki - J.Brzeziński str. 90, 91, 92.
Aby nowe informacje weszły na stałe do LTM i struktury kognytywnej muszą być podane w sposób zrozumiały dla uczącego się. (meaningful learning - uczenie się ze zrozumieniem)
Załącznik 2.
Modalność (sensoryczność)
Swiat poznajemy za pośrednictwem zmysłów, mają więc one wpływ na nasz sposób uczenia się.
Akronim(skrót) VAKOG
Visual - wizualny
Auditory - słuchowy
Kineasthetic - ruchowy
Olfactory - węchowy
Gustatory - smakowy
W nauczaniu języków obcych używamy głównie 3 piereszych zmysłów, a to dlatego że uczący się najczęściej używają strategii związanych z tymi modalnościami
Jak mówi Komorowska, dzieci najczęściej mocno angazują modalność kinestetyczną i uczą się przez ruch i działanie całym ciałem.
Póżniej rozwija się modalność wzrokowa, na skutek działań edukacyjnych - czytania, pisania, korzystania z plansz, map, pomocy wizualnych. Jeśli chodzi o modalność słuchową, twierdzi się, że znaczna mniejszość ją rozwija. Jest ona jednak bardzo przydatna przy uczeniu się języka obcego. Również modalność kinestetyczna jest uważana za mającą pozytywny wpływ na uczenie się języków obcych.
Najczęściej, w wieku póżniejszym, pojawiają się typy mieszane - wzrokowo-słuchowy lub słuchowo-wzrokowy. Osoby, u których rozwinięta jest modalność ruchowa w dużym stopniu, mogą sprawiać kłopoty w klasie, gdyż charakteryzuje je nadmierna ruchliwość, tendencja do zakłócania pracy zespołu klasowego. Często te osoby uzyskują słabe wyniki z testów pisemnych.
Załącznik 3.
Wnioski dydaktyczne. Zarówno podręczniki jak i techniki nauczania stosowane w klasie winny uwzględniać te podstawowe modalności i być ukierunkowane na wszystkie 3 - a więc
Obrazki, wykresy, kasety do odsłuchu, piosenki, ale także ruch.
Inteligencja
Pojęcie wieloznaczne, na ogół przyjmuje się, że jest to umiejętność, zdolność pojmowania,
rozumienia i reagowania w sposób szybki i skuteczny w nowych sytuacjach..
Badania nad wpływem inteligencji na umiejętność uczenia się języków były dość ograniczone, gdyż uważano te badania za politycznie niepoprawne. Najbardziej znane badania to
The Modern Language Aptitude Test (MLAT) (Carroll and Sapon, 1958)
The Pimsleur Language Aptitude Battery (PLAB) (Pimsleur 1966)
Natomiast badania nad inteligencją ogólną tzw. IQ tests (badające iloraz inteligencji) były mało przydatne.
W latach 90-tych ubiegłego wieku powstała teoria inteligencji wielorakich (multiple intelligences), która dość znacznie wpłynęła na współczesne myślenie edukacyjne o możliwościach uczącego się. Znalazła również odbicie w nauczaniu języków obcych.
Autorem był Howard Gardnem, psycholog amerykański, który w 1983 roku opublikował
książkę Frames of Mind.
Gardnem sugeruje, że inteligencja to zdolność do rozwiązywania problemów lub tworzenia nowych rzeczy. To także zdolność do rozumienia, uczenia się i myślenia.
Wyróżnił początkowo 7 inteligencji, następnie dodał 2.
* Inteligencja językowa - zdolność biegłego posługiwania się językiem
* Inteligencja przestrzenna - zdolność dokonywania skomplikowanych operacji poznawczych na danych przestrzeniach
* inteligencja muzyczna - zdolność `czucia' i komponowania muzyki
* inteligencja logiczno-matematyczna - zdolność posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi
* inteligencja cielesno-kinestetyczna - zdolność `czucia' i planowania sekwencji ruchowych
* inteligencja intrapersonalna - zdolność rozumienia samego siebie
* inteligencja interpersonalna - sdolność rozumienia innych i interakcji społecznych.
Załącznik 4
Dodane 2 inteligencje to - przyrodnicza (zdolność uważnej obserwacji przyrody) i egzystencjonalna (zdolność stawiania pytań odnośnie bytu ludzkiego).
Te typy inteligencji występują u każdego z nas w różnym stopniu, i na ogół jedna jest dominująca. Każdą osobę można scharakteryzować za pomocą profilu inteligencji, który ukazuje że niektóre typy są bardziej rozwinięte niż inne.
Gardnem mówi o 2 podstawowych profilach jednostek - typ laserowy i typ szperaczowi.
(MOŻECIE OMINAC SZCZEGOLY)
Profile są dynamiczne, zmieniają się w trakcie rozwoju jednostki - umysłowego, emocjonalnego i społecznego.
Inteligencje można także rozwijać, nawet kształtować (?) poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń i zabiegów edukacyjnych. Należy pamiętać, że najkorzystniejsze jest uaktywnienie kilku obszarów jednocześnie. Stąd wielorakie przedstawienia zagadnień, indywidualizacja nauczania i oceniania, regularne obserwowanie uczących się i dostosowywanie metod do ich zdolności.
Współczesne podręczniki do nauczania języków obcych - 4 sprawności językowe od początku, obrazki, kasety, teksty pisane itd.
Krytyka teorii Gardnera - trudność weryfikacji teorii (niektóre inteligencje, np. cielesno-kinestetyczna czy intrapersonalna) trudno zmierzyć.
- są to raczej talenty lub umiejętności a nie inteligencje.
Osobowość (personality)
W tym zakresie istnieje też wiele podziałów. Ograniczę się do jednego -
Ekstrawersja - ukierunkowanie uwagi na świat zewnętrzny, na innych ludzi, otwarci, chętni do kontaktów z In ymi
Introwersja - ukierunkowanie na sprawy wewnętrzne, własne przemyślenia; często małomówni, wolą pracować sami, często mają tzw. uwagę tunelową (tzn. koncentrują się na jednej rzeczy i niezauważają niedogodności, np. hałasu)
Znaczenie dla uczenia się języków obcych.
E. łatwiej uczą się mowy, chętnie biorą udział w dyskusjach, w pracach grupowych, nie obawiają się błędów ani śmieszności. Natomiast mogą mieć kłopoty ze sprawnością czytania, pisownią, poprawnością gramatyczną.
I.lepiej wypadają na testach, lepsi w sprawności rozumienia niż mówienia, zwracają uwagę na poprawność gramatyczną, mogą być powolniejsi w płynności mówienia
Style poznawcze
Też ograniczę się do omowienia jednego podziału, a mianowicie tzw. styl logiczny (rule formers) i styl warstwowy (data gatherers).
Osoby charakteryzujące się stylem logicznym są refleksyjne, są dobrzy w analizowaniu form gramatycznych, lubią rozwiązywać problemy, lubią organizować problem w jakąś logiczną całość, widzą powiązania między różnymi elementami, indywidualiści, trochę jak introwertycy.
Osoby charakteryzujące się stylem warstwowym często przypominają osobowościowo ekstrawertyków.
Tworzą oddzielne szufladki w umyśle dla każdej nowej rzeczy czy przedmiotu, często nie odnoszą nowej informacji do tego, co już wiedzą/znają; nie lubią wyjaśnień, reguł gramatycznych, uczą się raczej na intuicję, na pamięć, w kontaktach z innymi.
Strategie uczenia się lub komunikacji
Strategie definuje się jako pewne rozmyślne kroki, działania, techniki, których uczący się używa w celu ułatwienia sobie rozwiązania zadania/problemu lub w celu ułatwienia porozumienia się.
Termin nie jest nowy, lecz w ostatnim czasie istnieje cały szereg opracowań w odniesieniu do uczenia się języków obcych.
Między innymi zwraca się uwagę na to, że często zależą od wieku, osobowości, płci, poziomu zaawansowania w języku obcym, motywacji, a nawet różnic kulturowych (skrajności to Japończycy kontra Amerykanie).
Istnieje wiele prób kategoryzacji strategii. (taksonomie)
Ograniczę się do 2-ch najczęściej użwanych.
I. M.O'Malley i A.Chamot Learning strategies in second language acquisition) 1990.
Dzielą strategie na strategie uczenia się i strategie komunikowania się.
Te pierwsze z kolei dzielą na 3 podgrupy:
* strategie metakognitywne (metacognitive) - zmierzają do koordynacji zadań, są to np. planowanie uczenia się, monitorowanie procesu, ewaluacja procesu , aranżacja i samosterowanie procesem
Przykłady - świadoma analiza, opóźnione mówienie w jęz.obcym, organizacja wg. pewnych ogólnych zasad, samoocena, wyznaczanie sobie celów, świadome poszukiwanie okazji do poznawania języka, dla nabrania płynności kilkukrotne czytanie, itd.
* strategie kognitywne (cognitive) - są to strategie ukierunkowane bezpośrednio na konkretne zadania i polegają na `manipulowaniu/aranżacji materiału według własnych preferencji.
Przykłady - tłumaczenie na język ojczysty, wkuwanie na pamięc całych list słówek, idiomów,reguł gramatycznych, robienie notatek przy czytaniu, powtarzanie (głośne/ciche), wypisywanie słów kluczy, zgadywanie, dedukcja, streszczanie, itd.
* strategie socioafektywne - działania zmierzające do kontaktów z innymi, np. chęć rozmowy, inicjatywa w tym względzie, udział w grupie (są to strategie społeczne),
Ale mogą także wystąpić takie jak monolog wewnętrzny, prośby o wyjaśnienie, korektę.
Afektywne - zachęcanie siebie, wsłuchiwanie się w siebie (tzw. mierzenie temperatury emocji), chęc/niechęc do zrobienia czegoś, nagradzanie się, używanie muzyki, itd.
Strategie komunikowania się dzielą się na 2 typy - strategie osiągnieć/współpracy i strategie zaniechania/uniku.
Przykłady strategii typu A - w trakcie komunikowania się dosłowne tłumaczenie z jęz. ojczystego, fałszywi przyjaciele np. w angielskim Carnation to nie karnacja lecz gożdzik.
Inny przykład to parafraza, opis, powtórzenie jeszcze raz, tworzenie nieistniejących wyrazów,
Jeszcze inny przykład to gesty, mimika, używanie tzw. wypełniaczy (fillers) w celu kupienia czasu (w ang. A, er, now, well, you know)
Także użycie wyrażeń z jeszcze innego języka, prośba o pomoc.
Ogólnie - strategie kompensacyjne
PROSZĘ O PRZYKLADY Z WASZYCH JEZYKOW NA EGZAMINIE
2. Strategie typu B - upraszczanie wypowiedzi poprzez opuszczanie np. przedimków, niekończenie wypowiedzi ze względu na trudności lub wręcz zaniechanie.
Inny podział strategii przedstawia R. Oxford (Language learning strategies 1990).
Dzieli je na strategie bezpośrednie i pośrednie. (direct i indirect strategies) Kryterium podziału jest wpływ na uczenie się.
Wśród bezpośrednich wymienia pamięciowe, kognitywne, kompensacyjne;
Wśród pośrednich - metakognitywne, afektywne i społeczne.
Metodycy wykazują, że strategie mogą podlegać zmianom, dzięki tzw. treningowi strategii. Trening może być rozłożony w czasie, (niejako przy okazji), ale może też być skondensowany w czasie. Wówczas lekcje poświęcamy tylko pracy nad strategiami.
Sugestie wg. D.Brown'a (Principles of language learning and teaching)
1. Przeprowadzić ankietę na temat strategii poszczególnych uczniów
Często wskazywać na możliwości użycia innych, bardziej efektywnych strategii, pokazywać ich użycie poprzez konkretne techniki.
Czynniki emocjonalne - motywacja, postawa, samo-ocena
Motywacja. Definuje się ją jako dążenie do osiągnięcia określonego celu. Może wiązać się z różnymi motywami/bodźcami.
Badania amerykańskie lat 70-tych oparte głównie o sytuację dwujęzyczności w Kanadzie, ale nie tylko, rozróżniały motywację integracyjną ( chęć zintegrowania się z danym społeczeństwem) i instrumentalną.( korzyści wynikające z pewnej akcji, w naszym przypadku znajomość języka dla kariery, pieniędzy, itd.)
Częściej jednak mówimy obecnie o motywacji wewnętrznej (intrinsic) i zewnętrznej (extrinsic).
Intrinsic - chęć uzyskiwania informacji o innych krajach, kulturach, języku - cel poznawczy
Lub realizacja własnego hobby (motywy wewnętrzne)
Extrinsic - przymus zewnętrzny (zewnętrzne motywy) - przedmiot szkolny, presja rodziców, ewentualne korzyści.
Motywację można kształtować, nie jest dana nam raz na zawsze, dużo zależy od nauczyciela, jego podejścia oraz zainteresowania grupy danym językiem. Uważało się, że motywacja wewnętrzna jest lepsza dla osiągania pewnych wyników. Obecnie uważamy, że obydwie są jednakowo korzystne, a zewnętrzna często może zamienić się na wewnętrzną jeśli uczący się widzi rezultaty własnej nauki.
Z motywacją ścisle wiąże się postawa wobec danego języka , ale także ocena trudności, przydatności, roli języka w świecie, jak również postawa wobec społeczeństwa i kultury reprezentowanej przez dany język.
Jeszcze inny typ postawy związany jest z warunkami uczenia się: nauczyciel i jego zachowanie, techniki nauczania, atmosfera w klasie i w szkole, opinie kolegów w klasie, opinie rodziców, itd.
Często postawa zależy od konkretnego zadania - albo je chętnie odrabiamy albo nie.
Samoocena - tzn. jak postrzegamy siebie na tle innych > Niska - przeszkadza, wysoka - pomaga