ĆWICZENIE 12

Temat: GRUPY KRWI, OSOCZE KRWI (plazma)

1. Układ grupowy AB0

1. antygeny grupowe (aglutynogeny)

• A - gen A powoduje zmianę substancji H w antygen A; w osoczu występuje izohemoaglutynina anty - B; enzym glikozylotransferaza przenosi N - acetylogalaktozaminę na szkielet glikoproteinowy

• B - gen B powoduje zmianę substancji H na antygen B; w osoczu występuje izohemoaglutynina anty - A; obecny enzym przenoszący glukozę na szkielet glikoproteinowy

• 0 - bardzo słaby antygen; w osoczu obecne izohemoaglutyniny anty - A i anty - B; brak genu A i B - jest tylko substancja H; nie ma enzymów

• AB - brak izohemoaglutynin; są oba geny (Ai i B) oraz oba enzymy

• Bombay (0_k) - brak obu antygenów (mimo obecności genów) i substancji H, ponieważ jest bardzo dużo przeciwciał anty - H; u homozygot hh (nie mogą przetwarzać substancji prekursorowej w substancję H)

Krwinki czerwone grupy:	surowica
		0	A	B	AB
0	-	-	-	-
A	+	-	+	-
B	+	+	-	-
AB	+	+	+	-

2. odmiany antygenu A

• A₁ - u większości osób; mają więcej determinant na powierzchni erytrocytu niż A₂; występuje u 80% osób z grupą A; duza siła antygenowa; silna aglutynacja z surowica anty - A

• A₂ - słaba ( lub wcale) aglutynacja z surowicą anty - A; cztery razy mniej determinant niż A₁

3. częstość występowania poszczególnych grup układu

grupa krwi	częstość występowania[%]
A1	31,5
A2	9,5
B	19
A1B	6,4
A2B	1,6
0	32,5
Bombay	bardzo rzadko

4. występowanie substancji grupowych A, B i H

• erytrocyty

• płyny ustrojowe i inne komórki organizmu, np. gruczoły ślinowe, nerki, trzustka, ślina wątroba, płuca, jądra, nasienie, płyn owodniowy (oprócz komórek nerwowych i płynu mózgowo- rdzeniowego)

2. Układ grupowy Rh

1. antygeny układu Rh

• ponad 40

• praktyczne znaczenie mają: Dd; Cc; Ee

• tylko na erytrocytach

• wytwarzane już w życiu płodowym

• D mają największe znaczenie kliniczne, dużą siłę antygenową i występuje u 85% populacji: erytrocyty D- dodatnie = Rh+, erytrocyty D- ujemne = Rh-

2. przeciwciała układu Rh

• w surowicy osób Rh- nie ma naturalnych przeciwciał (aglutynin) anty- D

• alloprzeciwciała anty- D należą do immunoglobin klasy IgG i przechodzą przez łożysko

• antygeny nabierają mocy antygenowej od 6 - 18 m. ż. ( mimo, że są już u płodu)

3. Częstość występowania poszczególnych grup krwi

3. Konflikt serologiczny

• następstwo niezgodności antygenowej między dawcą, a biorcą np. przy przetoczeniu krwi, czy transplantacji narządów, lub też niezgodności antygenowej krwi matki i płodu ( przy pierwszej ciąży objawy mogą nie wystąpić)

• konflikt serologiczny (Rh) matczyno- płodowy - między D- ujemną matką, a D- dodatnim płodem - przeciwciała anty- D wytworzone przez limfocyty matki powodują hemolizę erytrocytów płodu, co prowadzi do niedokrwistości hemolitycznej, która może być przyczyną śmierci płodu

• przetoczenie krwi dawcy Rh+ dla biorcy Rh- spowoduje utworzenie aglutynin anty- D u biorcy; ponowne przetoczenie Rh+ spowoduje u biorcy aglutynację krwinek

• konflikt serologiczny AB0 - w przebiegu ciąży; uodpornienie dotyczy zazwyczaj matek należących do grupy 0, które rodziły dzieci posiadające po ojcu krew grupy A lub B. Przeciwciała odpornościowe klasy IgG skierowane przeciwko antygenowi A lub B przechodzą przez łożysko do krwi płodu i mogą uszkadzać jego krwinki czerwone

4. Powikłania poprzetoczeniowe

• wstrząs, jako wyraz reakcji serologicznej między antygenem czerwonokrwinkowym, a specyficznym przeciwciałem - WSTRZĄS HEMOLITYCZNY- po przetoczeniu obcogrupowej krwi lub o odmiennym czynniku Rh

• odczyny hemolityczne - po ponownym przetoczeniu krwi dochodzi do częściowej hemolizy

• izoimmunizacja - uodpornienie za pomocą antygenów innego osobnika tego samego gatunku

• zakażenia bakteryjne i wirusowe

• powikłania uczuleniowe (np. na substancje konserwujące krew)

• hemoliza wewnątrz- i zewnatrznaczyniowa

• dreszcze

• wymioty

• zmiany skórne (wysypki)

• spadek ciśnienia krwi

• podwyższona temperatura

5. Płyny krwiozastępcze

• roztwory fizjologiczne, np. 0.9% NaCl, 5% glukoza

• PWE ( płyn wieloelektrolitowy)

• dekstran drobno i wielkocząsteczkowy ( 40 000 i 70 000)

• osocze

6. Rola płynów krwiozastępczych

• wypełnienie łożyska naczyniowego

• utrzymanie stałego ciśnienia tętniczego

• zachowanie warunków IZOTONI, IZOHYDRII, IZOOSMII

7. Kryteria oceny zdatności krwi do przetaczania

1. makroskopowe

2. próby zgodności serologicznej

• w temperaturze pokojowej w środowisku 0,9% NaCl ( wykrywa przeciwciała kompletne)

• w temperaturze 37°C w środowisku koloidowym i papainy (wykrywa przeciwciała niekompletne)

• odczyn antyglobulinowy Coombsa bezpośredni (dla określenia obecności krwinek opłaszczonych przeciwciałami niekompletnymi, np. w chorobie hemolitycznej noworodków i po przetoczeniu niezgodnych grup krwi) i pośredni (wykrywa przeciwciała niekompletne w surowicy chorego, np. przed transfuzją, u wielokrotnych biorców; określa fenotyp badanych krwinek

interpretacja wyników prób krzyżowych

• sprawdzenie, czy nie wystąpiła aglutynacja

8. Składniki osocza

element osocza	ilość
Na^+2	142 mmol/L
K^+	4 mmol/L
Ca^+2	2,5 mmol/L
Cl^-	103 mmol/L
białko	60 - 80 g/L
glukoza	4 - 6 mmol/L
mocznik	1,3 - 3,3 mmol/L
kreatynina	62 - 133 mmol/L

9. Białka osocza i ich rola

• badanie albumin i globulin

• metoda elektroforetyczna

• metoda rozdziału białek

• służy do oceny funkcji wątroby, stanu odporności humoralnej oraz róznych stanów infekcyjnych i nowotworowych

• ultrawirowanie

• metoda rozdziału białek

• otrzymujemy 3 zasadnicze frakcje: A - albuminy i małe globuliny; G - większe globuliny; M - makroglobuliny

• albuminy (53 - 60%)

• wytwarzane w wątrobie

• wywieraja ciśnienie onkotyczne na ścianki naczyń włosowatych o watr. Ok. 3,3 kPa

• nośnik hormonów, bilirubiny, kwasów tłuszczowych, niektórych leków, metali, jonów

• zapobiegają obrzękom tkanek

• globuliny α₁ (1 - 4%)

• zwiększenie ilości w ostrych stanach zapalnych, nowotworowych i końcowym okresie ciąży

• wytwarzane w wątrobie

• nośnik żelaza, węglowodanów, lipidów miedzi

• globuliny α₂ (3 - 14%)

• zwiększone steżenie w cukrzycy, kolagenozach, zespołach nerczycowych, zapaleniach nerek, nowotworach, marskości wątroby

• wytwarzane w wątrobie

• nośnik żelaza, węglowodanów, lipidów miedzi

• globuliny β (8 -10%)

• zwiększone stężenie w żółtaczce mechanicznej, marskości wątroby, przewlekłych zapaleniach, hiperlipidemiach, miażdżycy, końcowym okresie ciąży

• nośnik żelaza, węglowodanów, lipidów miedzi

• wytwarzane w wątrobie

• globuliny γ (9 - 22%)

• IgG, IgA, IgM, IgD, IgE

• wytwarzane w węzłach chłonnych

• inaktywacja antygenów

• fibrynogen

• wytwarzany w wątrobie

• w osoczu stale występują dwie formy nieaktywne: protrombina i p[lazminogen

10.Inne układy grupowe erytrocytów

nazwa	symbol	Liczba antygenów
Kell	KEL	22
Duffy	FY	6
Kidd	JK	3
Lewis	LE	3

11. Przeciwciała

1. naturalne - regularne - kompletne

• IgM

• pojawiają się po urodzeniu i są obecne całe życie

• nie przechodzą przez łozysko

• nie mogą niszczyć erytrocytów płodu

• skierowane do antygenów, których nie ma na erytrocytach (np. anty- a i anty- B)

• możemy je wykryć od ok. 3-go m-ca życia

• reagują z antygenem w 0,9% NaCl w temp. 4°C

2. odpornościowe - nieregularne - niekompletne

• IgG

• anty- D

• produkowane w wyniku wywołania odpowiedzi odpornościowej na obce krwinki, które znalazły się w krążeniu, np. po przetoczeniu krwi

• przechodzą przez łożysko

• wymagają dodatkowych enzymów proteolitycznych

• wykrywa je test Coombsa pośredni

• aglutynują w temp. 37°C

• nie wiąza się z dopełniaczem

Właściwości przeciwciał naturalnych i odpornościowych w reakcji antygen - przeciwciało „in vitro”

przeciwciała naturalne		przeciwciała odpornościowe
4°C - 18°C	optymalna temperatura reakcji z antygenem	37°C
5 - 10 min.	czas reakcji z antygenem	10 - 60 min
150 mM NaCl	środowisko reakcji z antygenem	- niskojonowe (LISS) 30 mM NaCl - enzymatyczne (papaina, trypsyna) - niskojonowe Liss) + enzym =(LEN)
zanika	aktywność w 70°C	stabilna

12. Następstwa hipoproteinemii

• obrzęki np. nerkowe

• spadek ciśnienia onkotycznego

• hipoalbuminemia

• „ uciekanie” płynu z naczyń do przestrzeni śródmiąższowej

• zaburzenia odporności organizmu

13. Odczyn Biernackiego , OB., ESR

• miara szybkości opadania krwinek w osoczu w jednostce czasu; zwykle określamy po 1 lub dwóch godzinach

• wartość u kobiet: <12 mm/godz.

• wartość u mężczyzn: < 8 mm/godz (do 60 r.ż) i < 15 mm/godz (od 60 r.ż)

• wartość u dzieci od 2 - 14 r.ż : 7 - 8 mm/godz

• u niemowląt powiększony, zaś u noworodków zmniejszony

• zasady pomiaru:

- pobranie krwi z żyły do strzykawki z cytrynianem sodu i umieszczenie tej krwi w specjalnie kalibrowanej (co 1mm) rurce

• przyczyny zwiększenia:

• ciąża i okres połogu

• miesiączka

• ostry stan zapalny

• przewlekły stan zapalny (gorączka reumatyczna, reumatoidalne zapalenie stawów)

• niedokrwistość

• niedoczynność i nadczynność tarczycy

• ziarnica złośliwa

• nowotwory

• szpiczak mnogi

• stosowanie niektórych leków dożylnie

• urazy i złamania kości

• wstrząs

• przyczyny obniżenia:

• nadkrwistość

• niewydolność krążenia


14. Ważniejsze badania

• OB.

• próby krzyżowe

• białko CRP

• elektrolity

• pH

• hematokryt

• oraz hemoglobina i badanie białek osocza metodą elektroforetyczną

15. Elektrolity

• główne kationy: sód i potas

• K⁺ < 3,5 - HIPOPOTASEMIA

• bezmocz i brak aldosteronu prowadzą do HIPERPOTASEMII (HIPERKALIEMII)

• Utrata jonów K⁺ poprzez:

- zaburzenia czynności nerki

- wymioty

- biegunki

• główne aniony: chlorkowy i węglanowy

• węglanowy - 25 mmol; ilość uzależniona od pCO₂ i ilości wydzielanego H⁺

• pH< 7,36 - kwasica

• pH> 7,42 - zasadowica

• ciśnienie osmotyczne osocza - 280 - 296 mmol/L (regulują je: mocznik, sód, glukoza)

Słowniczek:

Aglutynacja - proces serologiczny, w przebiegu którego upostaciowane antygeny (np. krwinki czerwone posiadające w błonie antygeny grupowe) zlepiane są w skupiska przez swoista przeciwciała

Alloimunizacja - wytwarzanie przeciwciał allogenicznych, skierowanych do antygenu erytrocytów dawcy

Białko CRP - 0 - 5 (10) jednostek; ilość rośnie przy infekcjach

Immunogenność - zdolność do wzbudzania swoistej odpowiedzi immunologicznej, tzn. wytwarzania przeciwciał

Izohydria - stałość stężenia jonów H⁺, zakres prawidłowej wartości pH osocza, zawartości wodorowęglanów zdatnych do wiązania CO₂ (rezerwa alkaliczna)

Izojonia - stałość poziomu jonów w osoczu

Izotonia - stałość ciśnienia osmotycznego, jego wartość i czynniki utrzymujące izotonię osocza

Izohemoaglutynina -( izoprzeciwciało układu AB0, izoaglutynina, alloaglutynina, aglutynina, przeciwciało zlepiające erytrocyty); maja zdolność rozpoznania antygenu znajdującego się na powierzchni erytrocytów i zlepiania tych erytrocytów w skupiska

Krwinki czerwone wzorcowe - erytrocyty „zawieszone” w roztworze NaCl, pobrane od osób mających znaną grupę krwi; służą do kontroli poprawności oznaczania grup krwi (istnieją tez surowice wzorcowe)

Osocze - płynne środowisko, w którym zawieszone są składniki morfotyczne krwi; 55% objętości krwi; w 92% składa się z wody

Próby krzyżowe - połączenie surowicy biorcy z krwinkami dawcy i surowicy dawcy z krwinkami biorcy w celu sprawdzenia zdatności krwi

Przeciwciała naturalne anty- A i anty- B - występują w organizmie nieuodpornionym wcześniej krwinkami zawierającymi antygeny grupowe ; powstaja w organizmie bardzo wcześnie pod wpływem niewielkich ilości antygenów, które dostały się do organizmu z bakteriami lub pokarmem. Ich wytwarzanie rozpoczyna się wkrótce po urodzeniu i narasta do 10 roku życia. Po tym okresie miano ich spada. Należą do IgM

Surowica - płynna część krwi powstająca po jej skrzepnięciu; ma zbliżony skład do osocza, ale jest pozbawiona większości czynników krzepnięcia o strukturze białkowej

Właściwości antygenowe - zdolność do tworzenia przeciwciał i łączenia się z nimi

Opracowała: Katarzyna Czeczko

Bibliografia:

• Władysław Z. Traczyk, Andrzej Trzebski: „Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej”

• W. F. Ganong: „Fizjologia. Podstawy fizjologii lekarskiej”

• A. Rybczyńska: „Badania immunohematologiczne w transfuzjologii”

• Wykłady z fizjologii. Z roku akademickiego 2006/2007

---