Geneza terapii tańcem w średniowieczu
Średniowiecze przypada na okres od V do XV wieku.
W tym czasie powstała uniwersalna kultura, przeplatająca elementy:
- starożytnej kultury Rzymian,
- kultur barbarzyńskich (Germanów, Celtów, Gotów, Słowian i innych),
- silnych wpływów chrześcijańskich,
[Barbarzyńcami zostały nazwane pleniona celtyckie, germańskie i słowiańskie. Nazwa ta została nadana przez Rzymian w trakcie najazdów „barbarzyńskich” na Rzym.]
W kulturach pierwotnych taniec spełniał różne funkcje (w zależności od stopnia narastania odczuć emocjonalnych). Początkowo był on prymitywny i neutralny, z czasem rozwijał się, stawał się obyczajem i nabierał charakteru obrzędu. Taniec był ściśle związany z pracą i życiem człowieka, miał określone treści i zadania. Ruchem swojego ciała człowiek wyrażał emocje, odczucia i przedstawiał sytuacje, zdarzenia z życia grupy. W ten sposób powstawał taniec obrazowy (pantomimiczny taniec z treścią)
We wczesnym Średniowieczu kultura taneczna była bardzo niejednolita, pełna sprzeczności i skrzyżowań różnych wpływów kulturowych (wpływ kultury rzymskiej, barbarzyńskiej, arabskiej, wpływy chrześcijańskie).
Wpływy barbarzyńskie:
Początkowo obrzędy taneczne wiązały się głównie z kultem sił przyrody. Istnieją wzmianki o tańcach celtyckich kapłanów-druidów, którzy na powitanie lata prowadzili po polach i łąkach korowody na cześć słońca. Wiosennym korowodom towarzyszyła wiara w opiekuńcze siły dobrych bóstw, na ich cześć płonęły na wzgórzach ogniska wokół których odbywały się tańce.
Galowie wykonywali tańce wojenne związane z kultem boga wojny Hezusa. Podobnie plemiona germańskie i Gotów również stosowali tę formę tańca.
Taniec wojenny Galów miał charakter luźnych łańcuchów, osoby tańczące trzymały się za ręce, czasem tworzyły koło.
Inaczej wyglądało to u plemion germańskich – taniec miał charakter ćwiczeń fizycznych, które wyrabiały siłę, zręczność i odwagę.
Goci natomiast stosowali bardziej skomplikowaną i ozdobną formę tańca wojennego: dwie młode grupy młodzieńców w maskach i skórach zwierzęcych tworzyły różne figury, zderzając między sobą ostrza mieczów. (przedstawienie bitewne).
Plemiona barbarzyńskie także lubowały się w tańcach weselnych i pogrzebowych na cmentarzach z udziałem tancerzy wykonujących tańce ekstatyczne.
Wpływy chrześcijańskie:
W okresie wczesnego chrześcijaństwa taniec uważano za główne zajęcie aniołów w niebie i zalecano wiernych naśladowanie ich. Zaczęto wprowadzać taniec do chrześcijańskich obrzędów religijnych. Tańczono przed głównym ołtarzem bazylik lub z okazji ważnych świąt prowadzono korowody wokół świątyni (rytmiczny marsz , pokłony, miarowe kołysania kadzielnic i sypanie kwiatami).
Jednak wskutek mieszania się w tańcu pobożności i pogańskich zabobonów Kościół zabronił tych praktyk w czasie uroczystości religijnych. Władze kościelne zaczęło potępiać taniec uważając go za koło, zaczarowany krąg, w środku którego znajduje się szatan. W Europę ruszyli misjonarze, którzy występowali przeciwko obrzędom ku czci bóstw pogańskich w których taneczna ekstaza odgrywała dużą rolę. Niestety wiele pierwotnych obyczajów pogańskich i form tanecznych zaginęło ponieważ zostały one zwalczone przez zakazy kleru chrześcijańskiego.
Wpływy arabskie:
Kultura arabska wniosła charakterystyczne elementy taneczne tj. wirowanie wokół własnej osi, faliste ruchy rąk, wysokie skoki, nagłe zatrzymania w pięknych pozach. Taniec arabski przenikał do Europy w czasie wojen krzyżowych i zaważył na rozwoju sztuki tanecznej w późnym średniowieczu. Właściwości tańca arabskiego i perskiego znalazły odzwierciedlenie w rycerskiej kulturze średniowiecza.
Ważną rolę w kształtowaniu świeckiej kultury tanecznej odegrali waganci (ok VI-VIII w.) Byli oni artystami, którzy wędrując po Europie, przyczynili się do rozpowszechnienia tańców ludowych i tworzenia się różnych form tanecznych. [w Polsce zwani byli igrcami lub rybałtami]. Waganci byli duszą towarzystwa wszystkich zabaw ludowych, zjawiali się na jarmarkach, uczestniczyli w weselach, chrzcinach, pogrzebach. Niektórzy występowali nawet na zamkach rycerskich i dworach królewskich stając się nadwornymi artystami.
Pod koniec X stulecia (połowa średniowiecza) pojawiły się pierwsze próby kształtowania i ustalenia form tanecznych, które dały początek świeckim tańcom dla rozrywki czyli tańcom towarzyskim. Powstały 2 ugrupowania tego tańca: rej i taniec pary.
Rej – to łańcuch tancerzy posuwających się po kole (rej zamknięty – trzymanie się za ręce, w przeciwnym wypadku – rej otwarty). W zależności od nastroju pieśni trzymano się różnie za ręce: gdy pieśń była wesoła ręce podnoszono na wysokość ramion, gdy smutna – opuszczano je nisko. Zasadniczy krok reju to drobne podskoki, przeskoki z nogi na nogę, dosuwanie jednej nogi do drugiej (skierowanie nóg do wewnątrz)
Taniec par – głównym elementem tańca wykonywanego przez kilka par było gonienie się, uciekanie, okrążanie przy zachowaniu kroku przytupywanego. Taniec był wyrazem miłosnych zalotów. Przyczynił się do powstania nowych elementów ruchowych tj. zmiany miejsc, zwroty, różnicowanie ruchów obu partnerów.
[Nie tylko wśród rycerstwa tańczono w ten sposób, na wsiach mieszczaństwo także wykonywało taniec par, z tym że w sposób bardziej skoczny i mniej dostojniej. Tańce stały się ulubioną rozrywką na dworach, towarzyszyły wszystkim uroczystościom tj. wesela, chrzciny a nawet turniejom rycerskim.]
Pomiędzy IX i XI w. doszło do klasowego rozwarstwienia społeczeństwa feudalnego. Warstwami społecznymi było: duchowieństwo, rycerstwo, mieszczaństwo i chłopstwo. Odrębność warunków życia, światopoglądu, ideałów i obyczajów poszczególnych warstw społ. doprowadziło do wykształcenia nowych rodzajów i form tanecznych.
Wyodrębniły się:
Tańce rycerstwa:
W początkach XI wieku wzrosło ogromnie znaczenie rycerstwa. Rycerskie ideały tj. kult miłości, szacunek do kobiety, zadość z życia miały odzwierciedlenie w rozwoju tańców rycerskich. Wyrażając uwielbienie dla swojej damy rycerz zginał przed nią kolano i tak zrodził się ukłon. Taniec pary, który był wykonywany przez rycerzy był jednym ze sposobów służenia damie i był pełen ukłonów, podawania i rozłączania rąk. Rej natomiast przekształcał się w uroczysty, poważnie kroczony pochód. Tańcom przewodzili trubadurzy. Taniec na rycerskich dworach stał się upiększoną formą stosunków towarzyskich. Był on ulubioną rozrywką na dworach rycerskich, wykonywano je w trakcie wesel, chrzcin, przyjęć gości a także na turniejach rycerskich.
Tańce mieszczaństwa:
Do tańców pochodzenia mieszczańskiego należą tańce rzemieślnicze – przy użyciu różnych rekwizytów i wykonywaniu odpowiednich figur tańce imitowały czynności związane z pracą zawodową. Tak więc bednarze (wytwór narzędzi drewnianych) mieli swe tańce z obręczami, sukiennicy (wyrób sukien) tańczyli z chorągwiami.
Tańce mieczowe – z elementami dawnych barbarzyńskich tańców wojennych, polegały one także na naśladowaniu walki (jak u Gotów). Tańczyli je sami mężczyźni ubrani na biało, przystrojeni kolorowymi wstążkami i kwiatami, twarze mieli uczernione sadzą, w rękach obnażone miecze, na nogach dzwonki i grzechotki. Taniec polegał na różnych figurach tj. pochód wężem (z trzymanie się za miecze), przechodzenie szeregu pod skrzyżowanymi wysoko mieczami, przeskakiwanie przez ostrze mieczów czyli tzw. „podcinanie nóg”, ostrzenie mieczów o ziemię, układanie z nich różnych gwiazd. Na końcu powstawała najważniejsza figura tzw. róża czyli splot mieczów, na których podnoszono w górę głównego tancerza - wodza.
Ważną rolę w kształtowaniu mieszczańskiej kultury tanecznej odegrali waganci, którzy przybywając do miast odgrywali przedstawiania uliczne.
Taniec ludowy:
Bazował głównie na tanecznych zabawach, najczęściej wykonywanych na powitanie wiosny i lata. Po wsiach ciągnęły się wesołe korowody przystrojone zielenią i kwiatami, prowadzono również podobnie przystrojone bydło i narzędzia rolnicze.
Niemcy – kiermasze, w trakcie których odbywały się tańce dookoła tyczki zakończonej końską głową, przyozdobioną wstążkami
Anglia i liczne narody słowiańskie – tańce wokół wysokiego słupa oplecionego zielenią i zakończonego wieńcem z kwiatów, z którego zwisały długie wstążki trzymane przez tańczących
Rosja – krążyły korowody wiosenne wokół świętego drzewa - brzozy
Taniec dworski:
Głównym rekwizytem tańca dworskiego były płonące pochodnie i kolorowe maski, które dały początek dworskim widowiskom pełnym akrobatyki oraz niebezpiecznych elementów.
Z czasem taniec dworski stał się wyrafinowaną rozrywką, cenną umiejętnością, która w sytuacjach towarzyskich stwarzała znakomitą okazję do konwersacji i nawiązywania znajomości.
Taniec uczył elegancji oraz gracji poruszania się, stanowił niezbędny element w kształceniu dworskiej młodzieży.
[Na dworach rycerskich w XIV-wiecznych Włoszech pojawiły się także bardziej widowiskowe formy - łączące elementy muzyki, tańca, pantomimy, żonglerstwa i recytacji. Rozpowszechniły się również maskarady.]
Natomiast schyłek średniowiecza (XV w.) do historii tańca wniósł m.in. określenie balet (z włoskiego baletto - widowisko tańczone).
Na przełomie XI i XII w doszło do ogólnego upadku kultury i powrotu do zwyczajów pogańskich. W tym okresie szerzyła się epidemia dżumy i pojawiły się masowe obłędy zwane tańcami św Wita, które miały przeciwdziałać chorobie. Wykonywano konwulsyjne, pląsające ruchy taneczne trwające nieraz kilka godzin. W tym czasie we Włoszech powstała inna mania taneczna zwana tarantyzmem, wynikająca z ludowych wierzeń w działanie jadu pająka tarantuli. Jedynym lekarstwem na jad pająka miało być wykonywanie podniecającego i męczącego tańca-tarenteli.
Wiara w sabaty czarownic była również nawrotem do wierzeń pogańskich. Na wzór legendarnych sabatów czarownic urządzano w nocy parodię tych wydarzeń, wykonywano diabelski taniec, rodzaj magicznego reju jednoczącego uczestników we wspólnej nienawiści przeciwko panom feudalnym i klerowi.
[W związku z podziałem na warstwy społeczne i niezadowoleniem ludzi zaczęły powstawać nowe prący humanistyczne.] Istnieją dokumenty obrazujące taniec śmierci (dance macabre). Przedstawiały one taniec szkieletów z ludźmi różnych warstw. Tańce śmierci zawierały głęboki sens społeczny – przypominały ludziom że w obliczu śmierci każdy człowiek jest równy niezależnie od klasy społecznej.
Podsumowując w Średniowieczu taniec był wykonywany w określonych celach: miały pomagać w zdobyciu pożywienia, przynosić zwycięstwo, wypraszać łaski u bóstw…
Taniec również miał znaczenie terapeutyczne:
- uzdrawiał (taniec św. Wita-przeciw dżumie, tarantela-po ukąszeniu tarantuli),
- wyzwalał złe moce,
- pozwalał osiągnąć stanu relaksu i odprężenia,
- wprowadzał w stan transu, autohipnozy.